Transcript Гайпова Р.Т. O`qitishning og`zaki metodlari

Аjiniyoz nomidagi NMPI ning
Tabiyatshunoslik va geografiya
fakulteti «Geografiya va iqtisodiy
bilim asoslari»
kafedrasi
«Geografiyani o’qitish
metoikasi»
fani
Mavzu: O’qitishning
og’zaki metodlari
R. Gaypova
Nukus-2012
1.Tushintirish metodi
 2. Hikoya metodi
 3. Suhbat metodi
 4. O’qib berish metodi
 5. Ma’ruza metodi

Hikoya
metodi
Tushintirish
metodi
O’qib berish
metodi
Suhbat
metodi
Lektsiya
metodi
O’qituvchining og’zaki bayoni quyiagi
talablarga javob berishi lozim







Ilmiy jihatdan to’g’ri bo’lishi va ilmiy
asoslangan bo’lishi zarur;
Bilimlar mantiqan to’g’ri bo’lishi lozim;
Bilimlar o‘quvchilar uchun tushinarli bo’lishi
kerak;
O’qituvchining og’zaki nutqi qiziqarli bo’lishi
zarur;
Bayon me’yorida bo’lishi va uni o’quvchilar
yozib olishga ulgirishi kerak;
Og’zaki bayon boshqa usullar bilan qo’shib
olib borilishi lozim;
Og’zaki bayonda nutq yaqshi rivojlangan
borilishi lozim;
Tushintirish metodi
Geografik qonuniyatlar, qonunlar
va boshqalar hamda tabiiy va
iqtisodiy
geografik
jarayonlar
tushintirish metodi orqali o’rganiladi.
Tushintirish
metodi
isbotlash
shaklida olib boriladi tushintirish
jarayonida
o’qituvchi
hodisalar
orasidagi bog’liqlikni ochib beradi va
o’quvchilarni asosiy tabiiy geografik
qonuniyatlar bilan tanishtiradi.
Tushintirish ma’lum bir tartibda, ayrim qismlarga
bo’lingan holda olib borilishi lozim. Masalan, biror bir
hududni qishloq xo’jaligini tushintirishda mavzuni
quyidagi qismlarga bo’lib o’tish mumkin:
1. Qishloq xo’jalikni tabiiy
sharoit bilan chambarchas
bjg’langanligi.
2. Qishloq xo’jaligini
rivojlantirishning umumiy
xususiyatlari.
3. Qishloq xo’jalik tarmoqlari .
4. Qishloq xo’jaligining
joylanishi va asosiy
dehkonchilik va
chorvachilik rivojlangan
joylar.
Hikoya metodi – deb geografik borliq,
voqea va hodisalarni jonli tasvirlashga
aytiladi, bunda o’qituvchining jonli so’zi
muhim o’rin tutadi. Hikoya metodi bilan
o’quvchi geografik voqea va hodisalarni,
borliqni o’quvchilar ongida jonli tasvirlarni
shakllantirishda, o’quvchilar
geografik
kashfiyotlar bilan, turli landshaftlar bilan,
turli xil davlatlardagi aholining hayoti va
faoliyati bilan tanishtirishda foydalanadi.
Hikoyaning turlari
Hikoya muqaddima
O`quvchilarni suhb
oraqali Yangi bilimlarni
qabul qilishga tayyorlash.
Hikoyaning bu turi
Nisbatan qisqaligi,
yorqinligi, qiziqarliligi va
hissiyotga boyligi bilan
ajralib turadi, yangi
bilim olishga qiziqish
uni faol o`zlashtirishga
ehtiyoj o`yg`otadi,
darsga befarqlik,
loqaydlikni yo`qotib,
bilim olish maqsadini
hosil qiladi.
hikoya-bayon
davrida o`qituvchi
yangi mavzu
mazmunini
ochib beradi, muayyan
rivojlanuvchi reja
asosida bilim
berib, ichidan
muhimlarini ajratib,
ko`rgazmali
va ishonarli misollar
Bilan izchil bayon
qiladi.
hikoya-xulosa
odatda,
mashg`ulotning oxirida
keltiriladi, O`qituvchi
bu uslub orqali asosiy
fikrni yakunlaydi,
xulosalaydi
va umulashtiradi,
mazkur mavzu
yuzasidan mustaqil
ishlash uchun
topshiriqlar beradi.
V-VII sinflarda mavzular ko’proq
tasviriy tarzda hikoya qilib beriladi
Masalan: yirik shaharlardagi
nam ekvatorial o’rmonlarni yoki
baland tog’ o’lkasi tabiat
manzarasini tasvirlab berish
mumkin. V-VII sinflarda geografik
borliq va hodisalarni tasvirlash,
sharxlash ilmiy dalillar bilan
qo’shib olib boriladi, V-Vi sinflarda
3-10 daqiqa, VI-VII sinflarda
10-15 daqiqa, VIII-IX sinflarda
15-20 daqiqa bo’lishi lozim.
Masalan: yirik shaharlardan Niagara va
Viktoriya yangi Kongo havzasidagi nam ekvatorial
o’rmonlarni yoki baland tog’ o’lkasi tabiat manzarasini
tasvirlab berish mumkin. V-VII sinflarda geografik
borliq va hodisalarni tasvirlash, sharxlash ilmiy dalillar
bilan qo’shib olib boriladi, V-Vi sinflarda 3-10 daqiqa,
VI-VII sinflarda 10-15 daqiqa, VIII-IX sinflarda 15-20
daqiqa bo’lishi lozim.
Suhbat metodi – o’qitishning savoljavob shaklidir. Bu metodta
o’qituvchining savoli va
o’quvchilarning javobi asosiy o’rin
tutadi.
Katexezik suhbat -
o’qitishning savoliga
o’quvchilar qisqa va aniq
javob beradi. Savol-javob
orqali geografik ma’lumotlar
va hodisalarning joylanishi
haqidagi bilimlar aniqlanadi
Evristik suhbat – o’qituvchi
o’quvchilar oldiga ma’lum bir
muammoli masalani qo’yadi.
So’ngra o’qituvchi yordamchi
savollar va ayrim
ma’lumotlarni eslatish yo’li
bilan o’quvchilarni ilgari olgan
bilimlariga tayanib muammoni
mustaqil hal etishga undaydi.
Dars jarayonida o’qituvchi tomonidan
o’qib berish metodi ham keng qo’llqniladi.
O’qituvchi o’qib berish uchun mavzuga oid
turli maqolalar, darslikning ayrim qismlari,
ro’znoma
va
oynomalardagi,
ba’diiy
adabiyotlardagi geografiyaga oid bayonlar
olim
va
sayyohlarning
esdaliklaridan
foydalanadi.
O’qib berishning asosiy maqsadi
quyidagilardan iborat:
1. O’qitish metodini tez-tez o’zgartirib turish;
2. Darsni va ta’lim tarbiya jarayonini faollashtirish;
3. Darsda o’tiladigan mavzuni o’qituvchi o’z so’zlari
bilan aytib berolmaydigan darajada bo’lsa;
4. Geografik borliq, voqea va hodisalar ba’diiy
adabiyotlarda yoki esdaliklarda juda yaxshi bayon
qilingan bo’lsa. Masalan, jala yog’ishi, suv
toshqini, ekvatorial o’monlar, cho’llar, tog’lar
tabiati va h.k.
Geografiya darslarida
quyidagilarni o’qib berish
mumkin:



Mavzuga oid ba’diiy matnlar
(Navoiy, Bobur, Cho’lpon, Fitrat,
Oybek, A.Qaxxor va boshqalar);
Mavzuga oid ilmiy-ommobop kitob
va maqolalarni qiziqarli joylari;
Dars mavzusiga oid ro’znoma va
oynomalarda chiqqan maqolalar.


Ma’ruza metodi – asosan yuqori sinflarda
qo’llaniladi. Yuqori sinflarda asosan iqtisodiy
geografiya kurslari o’tilganligi munosabati bilan
ma’ruza metodi asosan iqtisodiy geografik
bilimlarni berishda foydalaniladi.
Ma’ruza bu o’qituvchi darsini ancha murakkab
shakli bo’lib hisoblanadi. Ma’ruza uzoq vaqtga
mo’ljallangan bo’ladi va uni asosiy qismlarini
o’quvchilar yozib olishlari talab etiladi.
Ma’ruza o’quvchilarni qiziqishini oshirish
uchun va uni o’zlashtirishni
osonlashtirish uchun quyidagilarga amal
qilish lozim:
- ma’ruzani rejasini e’lon qilish yoki sinf taxtasiga yozib qo’yish;
- ma’ruza davomida turli xil mavzuga oid ko’rgazmali visitalardan
foydalanish (kartalar, jadvallar, chizmalar, rasmlar);
ma’ruzani eng muhim joylarini baland ovozda, alohida urg’u berib
o’qish;
ma’ruzani o’qish davomida faqat ko’rgazma vosiyalaridangina
emas, balki sinf taxtasidan ham turli xil homaki kartalar va chizmalar
chizishda keng foydalanish;
ma’ruza davomida o’rganiladigan barcha geografik nimlar nomi
sinf taxtasiga yozilishi lozim.
o’quvchilarni faolligini oshirish maqsadia o’qituvchi vaqti-vaqti
bilan sinfga savol bilan murojat qilishi va ma’lum bir vaqtdan so’ng
unga o’zi javob berishi darkor;
ma’ruzani so’ngida o’qituvchi o’quvchilarning savollariga javob
beradi.
O`quv materialini o`rganishning o`qituvchi tavsiya
etgan usuli o`quvchilarning dialektik qarashlari, ijobiy
hususiyatlari va xulqini shakllanishiga olib borishi
kerak. Ana shu talab nuqtai nazaridan usul
tarbiyaviy tusda bo`lishi kerak.
O`qitish usullari
pedagog va talabalar
nazariy hamda amaliy
bilish faoliyatining
ta`limiy vazifalarini
bajarishga qaratilgan
tadbirdir. Unga
qo`yidagi muayyan
talablar qo`yiladi.
O`qitish usulining ilmiy asosi yaqqol va aniq bo`lishi
zarur. Shundagina o`qituvchi mazkur usul orqali
qanday masalalar qo`yilishi va hal qilinishi
mumkinligini, qanday masalalarni hal qilib
bo`lmasligini ko`ra oladi.
O`qituvchining tizimliligi uning samaradorligini
belgilaydi
O`qitish usulining tushinarliligi: o`qitishning usuli
o`quvchi uchun qabul qilinishi va qo`llanilishi,
o`quv materialini o`rganishning usuli esa
bilimlarni o`zlashtirishning imkoniyatlariga
muvofiq bo`lishi shart.
O`qitishning onglilik va faollik zaruriyati
nihoyatda jiddiy talabdir
Bilimlarning puxtaliligi va asosliligi ham hal
qiluvchi ahamiyatga ega
O`qitish usulida nazariy va amaliy hodisalarning
muvofiqligiga erishmay ham dars o`tib bo`lmaydi
O`qitish usullarini quyidagilarga
bo`lish mumkin:





- tafakkur, xotira, diqqat va hayolning alohida
operatsiyalarini tarkib toptiradigan va
faollashtiradigan usullar;
- fikrlash faoliyatida muammoli va izlanishli
vaziyatlarni vujudga keltiradigan usullar;
- talabalarning o`quv materialini o`zlashtirish
Bilan bog`liq kechinmalari va hissiyotlarini
faollashtiradigan usullar;
- nazorat va o`quchilarning o`zini o`zi
nazorat usullari;
- o`qitish jarayonida o`qo`chilarning
jamoaviy va shaxsiy o`zaro munosabatlarini
boshqarish usullari.