Transcript Ocenia* obiektywnie, czy subiektywnie?

Forum liderów bankowych
Oceniać zdolność kredytową
obiektywnie,
czy też subiektywnie?
Wiesław Żółtkowski
www.doradztwo.zoltkowski.pl
Warszawa, 13.09.2010r
Oceniać obiektywnie
Uchwały i rekomendacje KNF wskazują, że należy stosować
obiektywne kryteria oceny zdolności kredytowej klientów, a
więc:
• tak samo oceniać każdego klienta, na podstawie
• udokumentowanych informacji,
• stosować metody statystyczne przy zarządzaniu portfelem
oraz
• na podstawie badań statystycznych formułować i
weryfikować miary ryzyka stosowane przy ocenie
indywidualnych zaangażowań.
2
Czy wszyscy klienci są tacy sami?
W praktyce duże jest zróżnicowanie sytuacji finansowej i
możliwości sprawozdawania informacji o :
 klientach indywidualnych oraz
 o podmiotach gospodarczych stosujących uproszczoną
rachunkowość.
Te dwie grupy podmiotów są podstawowymi grupami
klientów banków spółdzielczych.
3
Jak zarabiają klienci?
Osoby fizyczne (klienci indywidualni) mają dochody z tytułu:
 pracy na etacie, gdzie otrzymują pełne wynagrodzenie
wynikające z umowy o pracę,
 zatrudnienia na etacie, ale otrzymujący część
wynagrodzenia poza umową o pracę,
 emerytury lub renty, gdy wypłaty są dokumentowane,
 prowadzenia gospodarstwa rolnego (dużego lub całkiem
małego), gdzie dochody bywają tylko szacowane,
 prowadzenia działalności gospodarczej w małej skali i przy
uproszczonej rachunkowości.
Czy to prawda ?
4
Zróżnicowana sytuacja mikroprzedsiębiorstw
Małe podmioty gospodarcze uzyskują dochody poprzez:
 świadczenie usług fakturowanych (dokumentowanych w
systemie rachunkowości firmy),
 świadczenie usług niefakturowanych, gotówkowych (nie
dokumentowanych w systemie rachunkowości firmy),
 przeprowadzanie obrotów (fakturowanych i
niefakturowanych) przez rachunek bankowy,
 prowadzenie części rozliczeń gotówkowych poza
rachunkiem bankowym.
Czy to prawda ?
5
Czym jest szara strefa gospodarki?
Jest tą częścią działalności gospodarczej, która ma legalny
charakter (nie jest to kradzież, czy handel towarami
zakazanymi), ale w całości lub w części ukrywana jest przed
urzędami podatkowymi, celnymi, ubezpieczeń społecznych
i nie znajduje odzwierciedlenia w sprawozdawczości
statystycznej.
GUS częściowo uwzględnia wartość nielegalnej produkcji.
GUS szacuje się, że wartość szarej gospodarki wynosi ok.
14% PKB, czyli 130 mld zł i dotyczy 1 mln osób. Inni
szacują, że jest dwa razy większa. GUS zapowiedział
wypracowanie nowych metod jej obliczania.
6
Kto funkcjonuje w szarej strefie?
 Przyjmuje się, że duże firmy prowadzą rzetelną
rachunkowość.
 Szarą strefę tworzy zaniżanie efektów ekonomicznych przez
mikroprzedsiębiorstwa (96% wszystkich firm zatrudniających ok. 25% wszystkich pracowników) i małe firmy (2%
firm). Dotyczy to głównie przedsiębiorstw zajmujących się
budownictwem i naprawami, handlem, ogrodnictwem,
rolnictwem, usługami, restauracjami, hotelami.
 Dla pracowników szara strefa oznacza częściowe lub
całkowite zatrudnienie „na czarno” i trudności z udokumentowaniem dochodów. Obejmuje to istotną część osób
bezrobotnych.
7
Perspektywa szarej gospodarki
Teza: szara strefa jest systemowym i trwałym elementem
polskiej gospodarki. Decydują o tym następujące czynniki:
• duża podaż siły roboczej, która nie znajduje zatrudnienia w
rejestrowanej gospodarce, mimo znacznej emigracji;
• niski poziom dochodów i płac realnych (płace w szarej
gospodarce uzupełniają dochody);
• niższy jednostkowy koszt pracy w szarej strefie;
• możliwość uzyskiwania dodatkowych dochodów przez
właścicieli firm, dążących do zwiększenia konsumpcji;
• wysokie obciążenie podatkami przedsiębiorstw rejestrowanych równoważy niepłacenie podatków przez szarą strefę.
8
Dostęp do kredytu
Szara gospodarka ma utrudniony dostęp do kredytu, co:
 ogranicza możliwości inwestycyjne,
 powoduje niski poziom techniczny,
 tworzy niskowydajny i pracochłonny sektor drobnej
wytwórczości i usług,
 ogranicza rozwój przedsiębiorstw funkcjonujących w szarej
gospodarce i możliwości wyjścia z tej strefy.
Firmy i osoby fizyczne funkcjonujące częściowo w szarej
strefie nie mieszczą się w procedurach dużych banków
komercyjnych, wymagających pełnych, tylko
udokumentowanych informacji.
9
Zdolność kredytowa podmiotów
funkcjonujących w szarej gospodarce
Ocena ryzyka kredytowego podmiotów funkcjonujących
częściowo w szarej strefie wymaga przeprowadzenia
pogłębionej, ale często subiektywnej, analizy wiarygodności
kredytowej i obliczenie zdolności kredytowej na podstawie
niepełnych danych. Mogą to przeprowadzić tylko banki
lokalne, dla których klienci nie są anonimowi.
Jeśli to prawda, to trzeba się z tym zmierzyć.
Nie udawać, że sprawy nie ma.
10
Obiektywne i subiektywne badanie zdolności
kredytowej
Obiektywny oznacza wolny od uprzedzeń, bezstronny,
rzeczowy. Osoba badająca nie jest związana z klientem i nic
o niej nie wie, poza tym, co przeczyta w dokumentach.
Wynik analizy nie zależy od tego, kto bada.
Subiektywny, to indywidualny, stronniczy. Dla badającego
klient nie jest anonimowy. Pracownicy banku znają go
osobiści lub przynajmniej środowisko w którym klient
funkcjonuje. Analiza częściowo zależy od tego, kto ocenia.
Obie metody badania są uprawnione i uzupełniają się.
11
Co lepsze?
Badanie obiektywne daje informacje:
• pewne, bo potwierdzone sprawozdaniami,
• ale wybiórcze, bo dotyczy tylko tego, co można potwierdzić
w dostępnych dokumentach.
Badanie subiektywne daje informacje:
• pełniejsze, bo obejmujące wiele aspektów funkcjonowania
osoby lub firmy, które nie mogą być ujęte w sztywnych
procedurach,
• ale mniej pewne, bo często dotyczy danych deklarowanych,
trudnych do formalnego zweryfikowania.
12
Czym jest kredyt?
W sensie prawnym oznacza oddanie przez bank do dyspozycji
kredytobiorcy określonych środków pieniężnych z
przeznaczeniem na określony cel, gdy kredytobiorca
zobowiązuje się do jej celowego wykorzystania i zwrotu na
warunkach określonych w umowie.
Ale słowo „kredyt” oznacza zaufanie, wiarę, szacunek. Są to
słowa istotne w procesie kredytowania. Weryfikacja tych
wartości wymaga zbadania klienta dostępnymi metodami:
 żądaniem dokumentów (dostępnych dla danego klienta),
 zdobywaniem wszelkiej informacji różnymi metodami, w
tym ocenianie subiektywne, „oceniam bo wiem” .
13
Które metody badania zdolności kredytowej
są skuteczniejsze?
 Nie ma dogmatów. Lepsze jest to, co skuteczniejsze.
Banki komercyjne stosujące metody statystyczne i obiektywne
miały na koniec 2010 r wskaźnik kredytów zagrożonych w
należnościach kredytowych na poziomie 8%, podczas gdy w
bankach spółdzielczych korzystających także z subiektywnych
metod oceny ryzyka kredytowego wskaźnik ten wynosił 3,4%.
 W kulturze bankowej krajów UE stosuje się różne podejścia do
oceny zdolności kredytowe. Jedni preferują tylko metody
statystyczne, badania na podstawie formalnych danych. Inni
akceptują też metody subiektywnej oceny. Dlatego banki
spółdzielcze nie mogą rezygnować z subiektywnej wiedzy o
klientach.
I nie trzeba tego ukrywać !
14
Wnioski
 Rekomendacje KNF, takie jak T czy S są zbiorem
uniwersalnych zasad istotnych dla oceny zdolności
kredytowej. Ale ich stosowanie nie polega na
mechanicznym przepisaniu do procedur.
 Potrzebne jest twórcze dostosowanie procedur do
warunków biznesu danego banku. Zawsze trzeba
uwzględniać charakter klientów i specyfikę działania
banków. A banki są różne i klienci są różni.
Trzeba myśleć samodzielnie !
15
Wnioski
 Subiektywna analiza ryzyka klienta jest istotna w procesie
kredytowania przynajmniej części klientów, choć teraz jest
traktowana nieformalnie. Nie można z niej zrezygnować,
bo dobrze informuje o ryzyku. Można i trzeba wpisać ją w
formalne procedury analizy ryzyka kredytowego.
 Metody subiektywne też mogą być uporządkowane i
ograniczać dowolność wnioskowania. Mogą prowadzić do
zespołowego wypracowania oceny. I będą wtedy zgodne ze
sztuką zarządzania ryzykiem.
16
Jak badać inaczej?
W przypadku firm z uproszoną rachunkowością:
 zbadać, czy firma daje dochód (bo z czegoś trzeba żyć), ale nie
obliczać wskaźników finansowych tylko na podstawie
deklarowanych danych,
 ocenić jakość prowadzonego biznesu, co wymaga także
subiektywnych ocen,
 ustalić wielkość zaangażowania do wartości przychodu.
W przypadku osób fizycznych:
 oprócz dochodów potwierdzonych przyjmować po weryfikacji
także dochody deklarowane (choć nieudokumentowane);
 przyjąć racjonalne wartości kwoty niezbędnej do utrzymania
rodziny, zróżnicowanej dla różnych grup klientów.
17
Warunek poprawnego tworzenia metod
badania zdolności kredytowej
 Znać różne rozwiązania. Wiedzieć, że nigdy nie ma
jedynych dobrych metod.
 Weryfikować projekty metod badania zdolności kredytowej
na liczbowych danych naszych klientów.
 Nie udawać, że mamy informacje o klientach, tylko dlatego
że powinniśmy je mieć. Zwykle ich nie mamy.
 Szanować tylko pewne dane. Zachować nieufność do
deklarowanych liczb i weryfikować je według własnej
wiedzy.
18
Trzeba o tych problemach rozmawiać
konkretnie i szczegółowo.
Nikt nie zastąpi zarządu banku
w odpowiedzialności za ryzyko kredytowe !
Dziękuję za uwagę
19