Transcript Su Yönetimi

21.Yüzyılda Su Yönetimi
“Bütünleşik Su Yönetimi
Çerçevesinde Türkiye’de ve
Dünyada Su”
3-7 Haziran 2013 Su Yönetimi
Yaz Okulu
Türkiye'de Su ve Suyun Geleceği
(Geçmiş, Günümüz, Gelecek)
Prof. Dr. Nilgün Harmancıoğlu
DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ VE
SU KAYNAKLI DOĞAL AFETLERİN KONTROLÜ ARAŞTIRMA
VE UYGULAMA MERKEZİ
(SUMER)
SU SORUNLARI
• Su Kıtlığı veya Fazlalığı
Doğal nedenler, küresel ısınma, sosyal
ve ekonomik nedenler, suya olan
rekabet
• Su Kalitesi
Doğal nedenler, antropojen faktörler
SU SORUNLARI
• Yönetim sorunları:
Kötü yönetim
Yönetimsizlik
Su sorunlarının en önemli nedeni, kötü
yönetim politikaları veya yönetim
politikalarının yokluğudur.
SU YÖNETİMİ
TARİHÇE
80’lere kadar:
• Kapsam:
su miktarı (nerede ne kadar su var), sınırlı
sayıda etken, ihtiyaçlar, olanaklar
• Amaç:
su temini, ihtiyaçları olanaklarla karşılama
• Temel Faaliyet: PLANLAMA
SU YÖNETİMİ
80’lere kadar:
Ölçek:
Lokal, sınırlı
Su Yönetimi:
Spesifik amaçlara yönelik sınırlı ölçekte
planlama: lokal problemlere lokal
çözüm getirme
Yöntem ve teknolojiler
SU YÖNETİMİ
80’lerden sonra
Kapsam:
Su miktarı, su kalitesi, hava kalitesi
çölleşme, ormansızlaşma, hızlı
kentleşme, nüfus artışı, toprak
kalitesinin bozulması, iklim değişikliği
ve diğer tüm çevre sorunları
Tüm bu sorunlar birbirleriyle etkileşim
içinde
SU YÖNETİMİ
80’lerden sonra
• Amaç:
Karmaşık, çok yönlü, çok sayıda ve türde
sınır şartlarına bağlı
• Ölçek:
Geniş ölçek, alansal, bölgesel, ulusal,
küresel
Lokal problemlere lokal çözüm artık
geçersiz
SU YÖNETİMİ
80’lerden sonra Su Yönetimi
Bütünleyici, çok sayıda probleme geniş ölçekte çözüm
getirme
Karmaşık
Uluslar arası ilkeler
Yeni yöntem ve teknolojiler
Yeni yaklaşımlar ve kavramlar:
• Sürdürülebilirlik
• Entegre yönetim
KAVRAMLAR
• SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
• BÜTÜNLEŞİK (ENTEGRE) SU (HAVZA)
YÖNETİMİ
ANLAMLARI?
DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ
Su Kaynakları Yönetimi ve
Su Kaynaklı Doğal Afetlerin Kontrolü
Araştırma ve Uygulama Merkezi
Günümüzde, Su Kaynakları Yönetiminin En Öncelikli Sorunu:
Kısıtlı Su Kaynakları İle Artan Su Talebini Karşılamak.
Su Kaynakları
Arz-Talep
TALEP
ARZ
Ekonomik Gelişim
Sürdürülebilir Kalkınma Zorunluluğu
TARİHSEL GELİŞMELER
• 1972 yılında Stockholm'de yapılan Birleşmiş Milletler İnsan ve
Çevresi Konferansı'nda "İnsan Çevresi için Harekat Planı" kabul
edilmiş ve EARTHWATCH (Dünya Gözlemcisi) programı ele
alınmıştır. Bu program halen GEMS (Küresel Çevre Gözlem
Sistemi),ve GRID (Küresel İletişim Sistemi) gibi çeşitli
programları içermektedir.
• 1977 yılında düzenlenen BM Su konferansı ve 1986 yılında
UNEP (Birleşmiş Milletler Çevre Programı) tarafından
gerçekleştirilen EMINWA (Kaynakları Karalarda olan Çevre
Bakımından Güvenli İçsuların Yönetimi) programlarında çeşitli
ülkelerin su politikalarının çevreyle bütünleştirilmesi esas
alınmıştır.
DİĞER ULUSLAR ARASI FAALİYETLER
•
1990 yılında Stockholm Su Vakfı kurulmuştur. Bu vakıf aynı yıldan
itibaren günümüze kadar her yıl “Stockholm Su Sempozyumu” adı
altında uluslararası toplantılar düzenlenmektedir. 1996 yılındaki
toplantıda “Küresel Su Ortaklığı”nın (Global Water Partnership-GWP)
kuruluş konferansı gerçekleştirilmiştir.
•
1990 yılında, “Küresel Çevre Hizmetleri” (Global Environmental
Facility - GEF) adı altında uluslararası bir pilot program oluşturulmuş;
iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik, ozon tabakasının incelmesi ve
uluslararası akarsularda kirlilik gibi dört temel çevresel sorun üzerinde
yeni yaklaşımların geliştirilmesi hedeflenmiştir.
•
1996 yılında ise, bir ortamdaki su kaynakları ile ilgili olarak bilinç ve
duyarlılığı arttırmak, küresel su kaynaklarının tüm canlıların yararına
yönelik biçimde etkin olarak korunması, geliştirilmesi, planlanması,
yönetilmesi ve kullanılmasını sağlamak üzere “Dünya Su Konseyi”
(World Water Council - WWC) kurulmuştur.
Dublin Prensipleri ve Gündem 21 (1992)
• İnşan yaşamı, çevre ve ekonomik gelişim için gerekli olan su
kaynakları sınırlı ve etkilere açık kaynaklardır.
• Su kaynaklarının geliştirilmesi ve yönetiminde her seviyeden politika
geliştiriciler, planlamacılar ve kullanıcılar, katılımcı bir şekilde yer
almalıdır.
• Su, rekabet eden kullanıcılar arasında ekonomik bir değere sahiptir
ve ekonomik bir kıymet olarak göz önüne alınmalıdır.
• Su kaynaklarının geliştirilmesinde ve yönetiminde entegre yaklaşım
göz önüne alınmalıdır (havza bazında ve diğer doğal kaynaklarla
birlikte bütünleşik yönetim).
• Su kalitesi, talep ve arz birlikte değerlendirilmelidir.
• Su kalitesi ve su ekosistemleri mutlaka korunması gereken
unsurlardır.
• Su kaynaklarının kullanılmasında ve yönetiminde sürdürülebilirlik
yaklaşımı esas alınmalıdır.
1992 yılında Rio’da düzenlenen Dünya Çevre ve
Kalkınma Zirvesi:
• su kaynakları sürdürülebilir
kalkınmanın temelini oluşturmakta;
• bu kaynakların sürdürülebilir gelişimi
ve yönetimi esas olmaktadır.
• Sürdürülebilir kalkınma hedefi, ilk kez
1992’de Rio Dünya Zirvesinde ortaya
konmuş ve daha sonra çeşitli
platformlarda genişletilerek ele alınmıştır.
Birleşmiş Milletler’in “2000 Yılı Milenyum
Deklarasyonu”nda temel hedefler şöyle belirlenmiştir
(UN, 2003):
2015 yılına kadar, güvenli içme suyuna erişemeyen
insan nüfusunun yarıya indirilmesi;
 yerel, bölgesel ve ulusal ölçeklerde, suyun yeterli
ve hakça tahsisini öngören su yönetimi
stratejilerinin geliştirilmesi ve böylelikle su
kaynaklarının sürdürülebilir olmayan
kullanımlarının durdurulması.
21. Yüzyılın başında yerküremiz önemli bir su krizi ile
karşı karşıyadır.
• Sorunların, su kaynaklarının yönetimindeki
eksikliklerden ve hatalardan kaynaklandığı teşhisine
varılmakta; yönetimde sürdürülebilirliğin sağlanması
gerektiği vurgulanmaktadır (2003’te Kyoto’da
düzenlenmiş olan 3. Dünya Su Forumu sonucunda
yayınlanan “Dünya Su Gelişim Raporu” - World Water
Development Report).
•
•
•
•
Rio + 10 (2002)
Rio + 20 (2012)
Avrupa Ülkeleri: Su Çerçeve Direktifi (2000)
Diğer Su Forumları
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
• Sürdürülebilirliğin kesin bir tanımı yoktur; farklı kişilerce
farklı şekillerde yorumlanmaktadır.
•
•


En genel anlamıyla sürdürülebilir kalkınma sözcüğü,
bugünün hedef ve ihtiyaçlarının, gelecek jenerasyonların
hedef ve taleplerini tehlikeye sokmadan karşılanması;
kalkınmanın bu felsefe içinde gerçekleştirilmesi anlamına
gelmektedir (kaynak değerlendirilmesinde kısa vade
yerine uzun vadeli hedefler) .
SORU:
Su yönetiminin sürdürülebilir olup olmadığını nasıl
değerlendireceğiz?
Yönetim kararlarının verilmesinde kararların
sürdürülebilir olmasını nasıl garantileyeceğiz?
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK GÖSTERGELERİ
– Gündem 21’in 8. inci Bölümü:
– - kalkınma ve yönetim kararlarının verilmesinde
sürdürülebilirliğin sağlanması
– - kaynak geliştirilmesi ve yönetimde:
1. “ekonomik açıdan verimli”,
2. “sosyal açıdan eşitliği gözeten (hakça)”
3. “çevre açısından sağlıklı” kararların verilmesi.
– Sürdürülebilirlik: “ekonomik”, “sosyal” ve “çevresel”
olmak üzere üç kriter (göstergeler) açısından
değerlendirilir (SAYISALLAŞTIRMA):
 Sosyal göstergeler
 Ekonomik göstergeler
 Çevresel göstergeler
SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMANIN SINIRLARI
EKONOMİK
KURUMSAL
Fayda /
Masraf
STÖ rolü
Sistem
verimliliği
Yasal / Politik
unsurlar
Cinsiyet
eşitliği
Jenerasyonlar
arası eşitlik
ÇEVRESEL
Kıyı bölgesi su
kalitesi
SOSYAL
Sosyal ihtilaf
seviyesi
Çevre
sağlığı
Su ihtiyacının
karşılanması
Sürdürülebilirlik göstergelerinin 4 boyutlu yapısı.
Sürdürülebilirliğin Boyutları
5. Boyut: Bilgi
• Diğer 4 boyut hakkında sağlıklı ve
güvenilir bilgi edinme
• Bilgi bazlı Karar Verme
• Ölçüm Sistemleri
• Sistematik gözlem
ENTEGRE (BÜTÜNLEŞİK) SU KAYNAKLARI
YÖNETİMİ
SEBEP:
a) çevrenin tüm doğal kaynaklarıyla bir bütün
oluşturması; (Çevrenin bütünlüğü)
b) her türlü gelişim planlarının “sürdürülebilir
kalkınma” felsefesi içinde gerçekleştirilme
zorunluluğu (sosyal, ekonomik, politik, yasal,
idari unsurlar).
C) iklim değişikliği (tüm çevresel kaynakları çeşitli
biçimlerde etkilemekte)
SONUÇ:
SU KAYNAKLARININ ENTEGRE YÖNETİMİ
ENTEGRASYON
 Çevresel ortamların entegrasyonu (hava, su, toprak, yüzeysel sular,
yeraltı suyu, arazi kullanımı, erozyon, sulak alanlar, kıyılar, vs. ve
bunların etkileşimleri)
 Çevresel faktörlerle sosyal, ekonomik, politik, kurumsal ve yasal
unsurların entegrasyonu (SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK)
 Disiplinlerin entegrasyonu
 Aktörlerin entegrasyonu (KOORDİNASYON)
 Mali kaynakların entegrasyonu
 Yönetim araçlarının entegrasyonu (Karar destek sistemleri – veri
tabanları, modeller, CBS, uzman sistemler)
 İklim değişikliği ve riskler
ENTEGRE HAVZA YÖNETİM
MODELİNİN AŞAMALARI
1.
TANILAMA
2. BİLGİ
SİSTEMİ
3. KARAR
DESTEK
SİSTEMİ
4.
5.
UYGULAMA İRDELEME
AKTÖRLERİN VE YÖNETİM
AMAÇLARININ BELİRLENMESİ
HAVZA SİSTEMİNİN TANILANMASI
ÖLÇÜM-AĞI
İYİLEŞTİRİLMESİ
VERİ
GÜVENİLİRLİĞİ
VERİ TABANLARININ
OLUŞTURULMASI
(SENARYO ÜRETİMİ)
KARARLARIN SINANMASI VE
ETKİ DEĞERLENDİRMESİ
VERİ
ANALİZLERİ
ONLINE VERİ
AKTARIMI
HAVZA MODELLEMESİ
KARAR MODELLERİ
YÖNETİM KARARLARININ
BELİRLENMESİ
UYGULAMA VE İZLEME
AKTÖRLERİN, YÖNETİM AMAÇLARININ VE
ÖNERİLEN YÖNETİM PLANININ SORGULANMASI
AKTÖRLERİN VE YÖNETİM AMAÇLARININ
BELİRLENMESİ
Karar vericiler ve su kullanıcılarının belirlenmesi
Politika analizi
Disiplinlerarası amaçların belirlenmesi
Su kullanım amaçlarının belirlenmesi
Sınır şartları ve etkilerin belirlenmesi
HAVZA SİSTEMİNİN TANILANMASI
Sistem elemanları (akım, kalite, toprak, ..vs) tanılanması
Elemanlar arası ilişkilerin ortaya konması
Sosyal, yasal, ekonomik, idari yapı ve unsurların tespit edilmesi
Problemlerin, kaynak ve sınır şartlarının tanılanması
ÖLÇÜM-İZLEME SİSTEMLERİNİN
İYİLEŞTİRİLMESİ
VERİ GÜVENİLİRLİĞİNİN
ARAŞTIRILMASI
VERİ TABANLARININ (DATABASE)
OLUŞTURULMASI
VERİ
ANALİZLERİ
ONLINE VERİ
AKTARIMI
ALTERNATİF KARARLARIN
OLUŞTURULMASI
(SENARYO ÜRETİMİ)
KARARLARIN SINANMASI VE
ETKİ DEĞERLENDİRMESİ
HAVZA MODELLEMESİ
Hidrolojik Modeller
Su Kalitesi Modelleri
Veri-model-CBS entegrasyonu
KARAR MODELLERİ
Risk ve Güvenilirlik Analizi
Belirsizliklerin İrdelenmesi
Duyarlılık analizi
YÖNETİM KARARLARININ
BELİRLENMESİ
UYGULAMA VE İZLEME
PAYDAŞLARIN KATILIMI
• Paydaş Analizi
• Aktörler
• Paydaşların tercihleri
• Kararlara paydaş katılımının
sağlanması
KARAR VERME
• Entegrasyon (teknik, çevresel,
ekonomik, sosyal, kurumsal ve yasal
unsurlar)
• Gerekli 3 temel unsur:
1.Seçenek yönetim planları
2.Karar vermek için kriterler
3.Seçenekler arasında seçim yapabilmek
için yöntem
ÜLKEMİZDE ENTEGRE YÖNETİM OLANAKLARI
 Günümüzde gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde
(Türkiye dahil) entegre havza yönetiminin gerekliliği
kabul edilmekle beraber, yaklaşımın tümüyle başarılı
olarak uygulanabildiği örnekler oldukça azdır. Hatta pek
çok ülkedeki uygulamalar başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
 Ülkemizde ise GAP planlaması, geçmişten bugüne
giderek entegre havza yönetimi şekline dönüşen
başarılı uygulamalardan biridir. Hatta, çeşitli yönleriyle
(örneğin, entegre yönetim için bir idari mekanizmanın
kurulmuş olması; fiziksel, sosyal, ekonomik, idari vs. gibi
pek çok hedef ve unsurun entegre biçimde ele alınması)
GAP, dünyada da sayılı örnek uygulamalardan biri
olarak tanımlanabilir.
ORTAK NOKTA
Tüm havzalarımızda benzer sorunlar:
Su kıtlığı
Su kirliliği
NEDEN: Yönetim Sorunları
TÜRKİYE’DE YÖNETİM SORUNLARI
• nüfusa ve işletmeye bağlı olarak talep artışı (suya olan
rekabet artışı);
• tarımsal sulama ve şebeke sistemlerinde yüksek kayıp
ve kaçaklar;
• bilinçsiz su kullanımı ve su tasarrufu eksikliği
• evsel ve endüstriyel arıtılmış suların yeniden kullanım
olanaklarının yeterince değerlendirilmemiş olması;
• su kirliliği;
• kurumsal sorunlar;
• kanun eksikliği (Ulusal Su Kanunu?)
• sınır aşan ve sınır oluşturan sular ile ilgili sorunlar
• AR-GE çalışmalarının yetersizliği
• kamu kuruluşlarında kapasite geliştirilmesi sorunları
Kötü Yönetim veya Yönetimsizlik
•
•
•
•
•
•
•
Bütüncül yaklaşım eksikliği
Lokal problemlere lokal çözüm getirilmesi
Sürdürülebilirliğin gözetilmemesi
Bilgi, ölçüm, gözlem eksikliği
Küresel ısınma mazeretine sığınma
Risklerin dikkate alınmaması
Önlem alma hızının, problemin gelişme hızından daha
düşük olması
• Yönetim politikalarının geliştirilmemiş veya sağlıksız,
eksik olması
GÜNCEL YENİ SORUN: KÜRESEL ISINMA
•
•
•
•
80’lerden beri biliniyor
Küresel ısınma kanıtlanmış, ancak iklim
değişikliği kanıtlanmamış
Doğal ve antropojen kaynaklı
Ne Yapılabilir:
RİSK TABANLI TASARIM (senaryo üretimi,
iklim değişikliği senaryolarının bölge
bazında irdelenmesi, karar vermede
risklerin hesaplanması)
KÜRESEL ISINMA, YÖNETİMSİZLİĞİN BAHANESİ
OLMAMALI
ÜLKEMİZDE ENTEGRE YÖNETİM OLANAKLARI
• yeni teknolojilere (veri toplama sistemleri, modelleme,
CBS ve Uzman Sistemlerin entegre uygulamaları) yer
verilmesi; risk ve belirsizlik analizlerinin yapılması;
çeşitli karar senaryolarının oluşturulması ile daha etkin
yönetim politikalarının aranması;
• kamu kuruluşlarında kapasite geliştirilmesi (personel
yetiştirilmesi, eğitim);
• kuruluşlar arası koordinasyonun sağlanması (su
yönetimi ile ilgili bilgi ve deneyim birikimi olan AR-GE
birimleriyle, özel kuruluşlarla ve üniversitelerle daha
sıkı işbirliğinin kurulması)
• ülkemizde eksikliği önemli ölçüde hissedilen “Su
Yasası”nın çıkarılması;
GÜNCEL DURUM
• Kaynakların etkin kullanımı konusunda günümüzde
sorumlu olan kuruluş Orman ve Su İşleri Bakanlığı ile
bünyesindeki Su Yönetimi, DSİ gibi Genel
Müdürlüklerdir. Son yılda su kaynaklarının yönetimi
ile ilgili önemli ve olumlu idari adımlar atılmış,
Türkiye Su Enstitüsü gibi yeni oluşumlar
gerçekleşmiştir.
•
• Faaliyetler:
 Su kanunu çalışmaları
 SÇD’ye uyum çalışmaları
 Kapasite geliştirme projeleri
 Havza eylem planları (yönetim planlarına geçiş)
 Ulusal Su Bilgi Sistemi kurulması çalışmaları