Transcript rewitalizacja w krajach Europy

Polskie Lokalne Grupy Wsparcia projektów URBACT
III Seminarium
Rewitalizacja – zintegrowane podejście do zdegradowanych obszarów
miast
Kraków, 9-10 maja 2011 r.
Rewitalizacja miast we Francji, Wielkiej Brytanii i
Niemczech - kluczowe elementy zróżnicowanych
podejść i rozwiązań
Wojciech Jarczewski
1. ZMIANA
GŁÓWNE AKCENTY REWITALIZACJI
lata 60-70. XX wieku – rewitalizacja zdeprywowanych osiedli komunalnych i centrów miast
granty rządowe dla władz lokalnych
lata 80. XX wieku – przesunięcie akcentów w kierunku rewitalizacji ekonomicznej
angażowanie partnerów sektora prywatnego
redukcja znaczenia rządu centralnego na rzecz władz lokalnych
duże flagowe projekty
Urban Development Companies
strefy rozwoju przedsiębiorczości
lata 90. XX wieku – wprowadzenie zasad konkursowych przy podziale środków
koncentracja funduszy – Single Regeneration Budget (1994)
zmiana filozofii pobudzania rewitalizacji z top-down na bottom-up
od 1997 (New Labour) – zwalczanie wykluczenia społecznego, wzrost znaczenia rewitalizacji
jednostek sąsiedzkich (Neighbourhood Renewal);
polityka i program renesansu miejskiego (Urban Renaisance)
postępująca koncentracja programów i funduszy rewitalizacji
postępująca decentralizacja i wzrost znaczenia regionów – powołanie
agencji rozwoju regionalnego oraz regionalnych przedstawicielstw rządu
1. ZMIANA
Najważniejsze instytucje i programy rewitalizacji miast w Anglii
od 2008/2009 – wielka reforma funkcjonowania władz lokalnych i rewitalizacji…
2. NAJWAŻNIEJSZE INSTYTUCJE (1)
NARODOWA AGENCJA REWITALIZACJI (English Partnerships), EP
Agencja rządowa powołana w 1999 roku z połączenia: Komisji
ds. Nowych Miast (Commission for the New Towns) oraz Agencji
Rewitalizacji Miast (Urban Regeneration Agency)
Odpowiada za politykę i strategię rewitalizacji na poziomie
krajowym, specjalizuje się w terenach poprzemysłowych i rewitalizacji
osiedli mieszkaniowych
Roczny budżet: 700 milionów GBP – 60% to dochody własne
ze sprzedaży zrekultywowanych terenów
2. NAJWAŻNIEJSZE INSTYTUCJE (2)
AGENCJE ROZWOJU REGIONALNEGO (regional development agencies), RDA
9 Agencji – po jednej w każdym regionie Anglii, powołane w 1999 roku
Zadanie: lider rozwoju gospodarczego i rewitalizacji w regionie
Specjalizacja: rewitalizacja ekonomiczna
Łączny roczny budżet 9 RDA: 2,2 miliarda GBP
W latach 2002-2005 RDA przyczyniły się do:
- powstania 500 tys. miejsc pracy
- powstania 56 tys. nowych firm
- przekształcenie 5 600 ha obszarów poprzemysłowych w nowe funkcje
2. NAJWAŻNIEJSZE INSTYTUCJE (3)
PRZEDSIĘBIORSTWA REWITALIZACJI MIAST (urban regeneration companies), URC
Prywatne firmy zakładane w formie partnerstwa przez EP, RDA, władze lokalne
oraz wybranych wiodących aktorów życia gospodarczego w mieście
Główny cel URC: pozyskanie i zaangażowanie partnerów sektora prywatnego
do formułowania i realizacji zrównoważonej strategii rewitalizacji (sustainable
regeneration strategy) dla zdefiniowanego w akcie założycielskim obszaru
działania
Finansowane najczęściej w równym stopniu (po 33%) przez EP, RDA i władze
lokalne, które mają przedstawicieli w radzie nadzorczej
Nie dysponują budżetem na rewitalizację (ten, jak i decyzyjność, pozostaje
u partnerów publicznych i prywatnych)
Dostarczają wiedzę, umiejętności, zapewniają koordynację działań
Firmy zatrudniające od 20 do 50 pracowników; budżet: od 1 do 2 mln GBP
rocznie, przy czym największym składnikiem budżetu (przeciętnie około 70%)
są wynagrodzenia personelu
4. CIEKAWE POMYSŁY
MIESZKANIA EKONOMICZNIE OSIĄGALNE (affordable housing)
Cel: poprawa standardu mieszkaniowego; instrument polityki mieszkaniowej
Obowiązek zapewnienia mieszkańcom odpowiednich warunków
mieszkaniowych i odpowiedniej dostępności do rynku mieszkaniowego
Mieszkania ekonomicznie osiągalne – możliwość dofinansowania mieszkań przez
gminę, aby mieszkańcy, którzy nie mogą sobie pozwolić na zakup mieszkań na
wolnym rynku mieli dostęp do mieszkań subsydiowanych przez gminę
(np. w planie metropolitalnym Londynu określono wymóg, aby 50 % spośród
mieszkań dostępnych na rynku było ekonomicznie osiągalne)
4. CIEKAWE POMYSŁY
MIESZKANIA EKONOMICZNIE OSIĄGALNE (affordable housing)
First Time Buyers Initiative (Program Zakupu Pierwszego Domu) – finansowanie
do 50% ceny zakupu nieruchomości dla osób, które nie są w stanie zakupić po
cenie rynkowej swojego pierwszego domu (mieszkania)
50% dla grupy kluczowych dla danego regionu pracowników (key workers)
(obecnie do tej grupy zaliczają się pielęgniarki, nauczyciele i policjanci)
50% dla innych wskazanych przez Regional Housing Boards (Regionalne
Rady Mieszkalnictwa) grup
EP współwłaścicielem domu; w momencie jego ponownej sprzedaży EP
otrzymuje swój udział
Nabywca może w każdym momencie wykupić udział EP, ale według aktualnej
wartości rynkowej nieruchomości
Zapewnianie przez EP popytu na mieszkania i domy w obszarach
rewitalizowanych
Realizacja programu za pośrednictwem agencji Housing Option Plus będącej
krajowym agentem oraz rozrzuconych po całej Anglii 23 regionalnych Agencji
Zakupu Domów (Home Buy Agents)
5. PODEJŚCIE DO REWITALIZACJI
UJĘCIE STRATEGICZNE
Każdy projekt rewitalizacyjny musi być elementem regionalnej bądź
lokalnej strategii rewitalizacji lub/i rozwoju gospodarczego; określeniem
skutków i oczekiwań w dłuższym horyzoncie czasowym (15-20 lat)
PARTNERSTWO DLA REWITALIZACJI
Projekty rewitalizacyjne winny być realizowane przez partnerskie konsorcja
z udziałem podmiotów publicznych, prywatnych oraz mieszkańców
PODEJŚCIE HOLISTYCZNE
W odróżnieniu od dominujących w latach 80. XX w. programów
sektorowych, obecnie rewitalizacja winna uwzględniać aspekty fizyczne,
społeczne, gospodarcze i środowiskowe
FINANSOWANIE KONKURSOWE
Większość środków na rewitalizację jest przyznawana w drodze konkursów
dla najlepiej przygotowanych wniosków spełniających kryteria podejścia
strategicznego i partnerskiej formuły
6. FINANSOWANIE REWITALIZACJI
ŁĄCZENIE ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA
Łączenie finansowania publicznego (granty rządowe przyznawane przez
English Partnerships i Regional Development Agency; środki władz
lokalnych) i środków prywatnych (również dochody z tzw. wydarzeń, środki
Narodowej Loterii)
PARTNERSTWO PUBLICZNO-PRYWATNE
Od 1992 roku, pierwotnie jako sposób ominięcia restrykcji długu
publicznego przy inwestycjach w infrastrukturę społeczną (szpitale,
więzienia itp.)
Obecnie realizowane jako wyraz poszukiwania efektywności
jakościowej i kosztowej
Rząd podpisuje kontrakt z partnerem prywatnym (lub konsorcjum
partnerów prywatnych; operatorem) na 25-40 lat, z określonymi stawkami
wynajmu obiektu (czasem usługi),
Partner prywatny finansuje inwestycje i jest właścicielem obiektu
(nie dopuszcza się mieszanej własności publiczno-prywatnej – ze względu
na rozmycie odpowiedzialności)
Wykorzystywane przy rewitalizacji, w wyniku której powstają m.in. budynki
urzędów, szkół, szpitali itd.
7. PLANOWANIE REWITALIZACJI
PLANOWANIE PRZESTRZENNE
Surowe reguły planistyczne wykluczające zagospodarowanie terenów
zielonych oraz zablokowanie rozlewania się miast poprzez otoczenie
ich strefą zieloną (green belt)
Wszelkiego typu nieużytki miejskie oraz obszary poprzemysłowe
– atrakcyjne, bo często jedyne możliwe miejsce dla inwestycji (handel,
mieszkania itd.).
Brak wolnych terenów sprzyja rewitalizacji  prywatni deweloperzy nie
kierują swojego zainteresowania na obszary zielone  relatywnie łatwo
pozyskać prywatnych deweloperów do projektów miejskich
8. STATYSTYKA REWITALIZACJI
POZIOM LOKALNY STATYSTYKI
Metody wyboru obszarów do rewitalizacji, niektóre mechanizmy
finansowania, całość monitoringu i ewaluacji projektów
oparte na setkach wskaźników statystycznych dostępnych w Anglii na
poziomie jednostek sąsiedzkich
Indeks wielokrotnej deprywacji (Multiple Deprivation Index) składa się
z 7 domen (dochody ludności, zatrudnienie, zdrowie i niepełnosprawność,
edukacja, kwalifikacje i szkolenia, bariery dostępu do rynku
mieszkaniowego i usług, środowisko życia, przestępczość
W sumie 37 zmiennych
Rewitalizacja miast w Niemczech
Najważniejsze osiągnięcia
niemieckiej polityki rewitalizacyjnej
• analizowanie pozytywnych i negatywnych doświadczeń z realizacji
przedsięwzięć rewitalizacyjnych,
• stworzenie stabilnego prawa,
• rozprzestrzeniania wiedzy o procedurach rewitalizacji, także poprzez
szerokie upowszechnianie dobrych praktyk.
• NAKŁADY: 1995-2006 – 24 mld (publiczne) – w sumie 103 mld euro
2007-2013 – 24 mld (publiczne)
Główne problemy miast
niemieckich
Miasta niemieckie:
• pustostany (często w dzielnicach
centralnych),
• degradacja zabudowy miejskiej, w
tym budynków zabytkowych,
• zła organizacja przestrzeni
publicznej,
• stygmatyzacja i gettoizacja dzielnic,
• problemy komunikacyjne,
• negatywna selekcja mieszkańców
miast (szczególnie terenów
śródmiejskich) - nasilenie
problemów społecznych:
bezrobocie i przestępczość.
15
System rewitalizacji w Niemczech
• 1. Rewitalizacja miast jest wpisana w strategię działania państwa
niemieckiego, ma służyć dobru jego obywateli i jest traktowana jako
interes publiczny.
• 2. Państwo prowadzi politykę rozwoju miast i ich rewitalizacji, czym
zajmują się urzędy centralne i wspomagające je instytucje, także
badawcze.
• 3. Oddolne działania rewitalizacyjne podejmowane przez gminy
znajdują merytoryczne i finansowe wsparcie w krajach związkowych i
na szczeblu federalnym.
• 4. W prawie niemieckim i jego praktycznym stosowaniu przestrzegana
jest zasada nadrzędności interesu publicznego wobec interesów
obywateli.
System rewitalizacji w Niemczech
• 5. Interes społeczny przejawia się w tym, że żadne partykularne
interesy nie mogą go naruszać. Państwo zezwala nawet na przymusowy
wykup nieruchomości prywatnych, za określonym odszkodowaniem od
właścicieli, którzy nie gwarantują wykonania ustalonych zadań
rewitalizacyjnych.
• 6. Wydatkowane na rewitalizację miast środki budżetowe (wliczając
wszystkie programy rewitalizacyjne i inne) generują 3,5-krotnie większe
nakłady inwestorów prywatnych.
• 7. Rozwiązania niemieckie zapewniają sprawiedliwy ekonomicznie
podział obowiązków, zadań i w rezultacie k korzyści z rewitalizacji
wszystkim uczestnikom przedsięwzięcia rewitalizacyjnego.
System rewitalizacji w Niemczech
• 5. Interes społeczny przejawia się w tym, że żadne partykularne
interesy nie mogą go naruszać. Państwo zezwala nawet na przymusowy
wykup nieruchomości prywatnych, za określonym odszkodowaniem od
właścicieli, którzy nie gwarantują wykonania ustalonych zadań
rewitalizacyjnych.
• 6. Wydatkowane na rewitalizację miast środki budżetowe (wliczając
wszystkie programy rewitalizacyjne i inne) generują 3,5-krotnie większe
nakłady inwestorów prywatnych.
• 7. Rozwiązania niemieckie zapewniają sprawiedliwy ekonomicznie
podział obowiązków, zadań i w rezultacie k korzyści z rewitalizacji
wszystkim uczestnikom przedsięwzięcia rewitalizacyjnego.
System rewitalizacji w Niemczech
• 8. Gmina jest podmiotem odpowiedzialnym za rewitalizację obszaru
kryzysowego od chwili jego wytyczenia do zakończenia przedsięwzięcia.
Może prowadzić przedsięwzięcie samodzielnie lub powierzyć je
Powiernikowi na podstawie specjalnej umowy.
• 9. Od podjęcia idei rewitalizacji aż do zakończenia przedsięwzięcia
trwają konsultacje społeczne mające na celu pozyskanie i uaktywnienie
społeczności lokalnej we wszystkich aspektach działań
rewitalizacyjnych.
• 10. Przedsięwzięcie rewitalizacyjne jest monitorowane, co pozwala
ocenić jego skuteczność i korygować je w miarę potrzeb już w trakcie
realizacji.
Rewitalizacja miast we Francji
•
Polityki : np. model francuskiej „Polityki miast małych i średnich” , lata 70.-80,
Polityki „Sektorów Chronionych” w miastach Sztuki i Historii, od 1963 r. do chwili
obecnej,
•
Programy : np. „Programowane Operacje poprawy mieszkalnictwa i przestrzeni
publicznych OPAH”..najbliższe aktualnemu modelowi LPR w Polsce, pozwoliły na
realizację 150 programów rocznie przez 10 lat,
•
Instytucje : np. model Narodowej Agencji dla Poprawy Starych Zasobów
Mieszkaniowych ANAH..,
•
Instrumenty : np. Prawo Pierwokupu Komunalnego, DPU;
Reforma czynszów i dodatków mieszkaniowych, tzw. „Pomoc dla kamieni” i
„Pomoc dla Ludzi”, instrumenty fiskalne…,
•
Formy, metody zarządzania: np. zarządzanie poprzez Operatora rewitalizacji –
profesjonalne stowarzyszenia lokalne zrzeszone w Federacji krajowej : model PACT
ARIM…
Proces rewitalizacji
•
•
•
•
•
•
trendy demograficzne w miastach, szczególnie małych i średnich – krajowa polityka miast
małych i średnich: wzmacniać ich konkurencyjność poprzez specyficzną ofertę gospodarczą,
wysoką jakość życia – programy, konkursy,
kryzys wielkich osiedli mieszkaniowych nadchodzi - potrzebna polityka krajowa – Francuzi :
ANRU i PNRU;
kryzys starych dzielnic, zabytkowych i historycznych : Francuzi – Sektory Chronione,
programy OPAH i nowy program PNRQD 2009-2016,- potrzebne nowe instrumenty dla
konserwatorów zabytków w PL,
ziemia rolna - wielkość skończona: Chronić grunty rolne wobec prognoz rozproszenia
zabudowy podmiejskiej, wykorzystać instrumenty dla „miasta zwartego”,
Segregacja społeczna w mieście – zadbać o „przemieszanie społeczne” (mixité urbaine) w
programach rewitalizacji,
Strefy uprzywilejowane – to obecnie LPR. A obok ?? Komplementarność działań w
mieszkalnictwie na całym obszarze aglomeracji jest konieczna
Instytucje szczebla krajowego
• DATAR – DIACT a Projekt Międzyresortowej
Komisji ds. polityki miejskiej i rewitalizacji,
• ANRU a Krajowa Agencja ds. Odnowy Miast,
• ANAH, Narodowa Kasa dla poprawy starych
zasobów Mieszkaniowych,
• PACT – ARIM a krajowa sieć operatorów dla
programów rewitalizacji w Polsce,
Strefy Interwencji Gruntowej
• Podstawowy instrument „zarządzania wartością gruntów w
mieście”
• instrument walki z nieuzasadnioną spekulacją gruntami –
• We Francji wprowadzany w tylko w tych samorządach, które
tego same chcą !
SZKOLENIA i STUDIA WYZSZE
dla menadżerów - operatorów rewitalizacji
•
•
•
•
Studia podyplomowe dla operatorów rewitalizacji
Szkolenia dla samorządów
Studia wyższe –
Szkolenia komercyjne przez podmioty prywatne…
…to tylko
KROPLA
W MORZU POTRZEB
Więc dlaczego tak mało skorzystano ?
• Nadal nie wiadomo jak gmina może sprawnie
wykupić działki potrzebne do realizacji
programów rewitalizacji ?
• Nadal nie wiadomo jak zachęcić właścicieli
kamienic i wspólnoty mieszkaniowe do
pożyczek na remonty ?
• Nadal nie wiadomo, jak przygotować
niechciane przez developera tereny
poprzemysłowe do powtórnego
zagospodarowania ? …
Polskie Lokalne Grupy Wsparcia projektów URBACT
III Seminarium
Rewitalizacja – zintegrowane podejście do zdegradowanych obszarów
miast
Kraków, 9-10 maja 2011 r.
Rewitalizacja miast we Francji, Wielkiej Brytanii i
Niemczech - kluczowe elementy zróżnicowanych
podejść i rozwiązań
Wojciech Jarczewski