Transcript Suç Teori_2 - İstanbul Üniversitesi | Hukuk Fakültesi

KRİMİNOLOJİ (II)
SUÇ TEORİLERİ
Prof. Dr. Adem Sözüer
Dr. Tuba Topçuoğlu
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
HUKUK FAKULTESİ
Klasik Teori
 İnsanlar bencildir.
 İnsanların özgür iradeleri vardır.
 Bu iradeyi rasyonel olarak kullanıp
hedonist bir hesaplama yaparlar.
 Suçun getireceği haz, acıdan fazlaysa suç
işleme yönünde karar verirler.
 Cezalandırmanın amacı caydırıcılıktır.
 Caydırıcı olabilmesi cezaların kesin olması,
çabuk uygulanması, suçla orantılı olması
ve suçun getireceği acının suçun getireceği
kazançtan fazla olmasına yetecek kadar
bir şiddette olması gerekir.
Caydırıcılık Teorisi
Cezalandırma  Caydırıcılık  Suç Davranışı
 Cezalandırmanın caydırıcı etkisi hem özel
caydırıcılık (cezalandırmanın suç işleyen kişi
üzerinde tekrar suç işlememesi yönünde
yarattığı etki) şeklinde hem de genel caydırıcılık
(cezalandırmanın henüz hiç suç işlememiş olan
kişiler üzerinde suç işlememeleri yönünde
yarattığı etki) şeklinde işleyebilir.
 Bu teoriye göre cezaların şiddeti, kesinliği ve
çabukluğu ya da kişilerin cezaların şiddeti,
kesinliği ve çabukluğuna ilişkin algıları yüksek
ise caydırıcılık yüksek ve suç işleme ihtimalleri
az olacaktır.
Rasyonel Seçim Teorisi
 Klasik yaklaşımın bir diğer uzantısıdır.
 Ekonomideki “beklenen fayda” prensibine
dayanmaktadır: insanlar beklenen faydayı
maksimuma çıkaran ya da beklenen kayıpları
en aza indiren rasyonel kararlar verirler.
 Becker’ın ekonomik modeline göre potansiyel
bir taraftan yasal olarak para kazanma imkanı
ve ne kadar kazanabileceğini hesaplıyor; diğer
taraftan yasa dışı yoldan para kazanma imkanı,
ne kadar kazanabileceğini, yakalanma olasılığı
ve yakalanma durumunda alacağı olası cezayı
hesaplıyor ve hangisi daha fazla kazanç
getiriyorsa kişi onu seçiyor.
Rasyonel Seçim Teorisi
 D. Cornish ve R. V. Clarke, rasyonel tercih
yaklaşımını suça uygulayan en önde gelen
isimlerdir.
 İnsanların neden belli suçları işledikleri yönünde
mikro-düzeyde bir açıklama getirir.
• Bu teoriye göre suç, kişilerin suç sonrasında
oluşması beklenen muhtemel getiriler (fayda)
ve götürüleri değerlendirerek yaptıkları
rasyonel tercihlerin bir sonucudur.
• Suç yalnızca motivasyona bağlı bir şey değil
aynı zamanda bir fırsat meselesidir. Dolayısıyla
suç davranışı, kişinin durumsal sınırlılıkları ve
fırsatları değerlendirerek ortaya koyduğu bir
tercihtir.
Rasyonel Seçim Teorisi ve Suç Önleme
 Rasyonel seçim teorisine göre insanların motif ve
eğilimleri veri olarak kabul edilir ve onların suç işleme
kararını değiştirme yoluna yönelmek gerekir.
 Çünkü insanların ne kadar suça eğilimi olursa olsun
belli durumsal etkenler bir araya gelmezse suç
işlenmeyecektir. Dolayısıyla suç için fırsat olmalıdır.
 Bu teorinin öngördüğü suç önleme tekniği
"durumsal suç önlemedir". Eğer gerekli önlemleri
alabilirsek suçun maliyetini arttırır, suç işlemeyi zor
ya da daha az çekici hale getirip bu fırsatı azaltıp yok
edebiliriz (örn., hedefi elde edilmesi zor hale
getirmek ya da daha az dikkat çekmesini sağlamak,
sokakların aydınlatılması).
Rasyonel seçim teorisinin ampirik
geçerliliği
 Tam bir rasyonellik varsayan en saf
haliyle bu teorinin ampirik geçerliliği
yoktur ve suç davranışını
açıklamakta yetersizdir.
 Sınırlı rasyonellik varsayıldığında
daha fazla ampirik geçerliliği
bulunmaktadır.
Rutin Aktiviteler Teorisi
 L. Cohen ve M. Felson (1979) tarafından
ortaya atılmıştır.
 Cohen, Kluegel ve Felson (1981)
tarafından yeniden geliştirildi ve “fırsatlar
teorisi” adını aldı.
 Aslında mağduriyet teorisidir, suç
davranışını ise dolaylı olarak açıklar.
 II. Dünya savaşı sonrasında Amerika’da
artan suç oranlarını açıklamak için
geliştirilmiştir.
Rutin Aktiviteler Teorisi
 Üç unsur insanların doğrudan temas içeren
kişisel ya da mala karşı bir suçun mağduru
olma ihtimalini belirlemektedir:
(1) Motive olmuş bir (ya da daha fazla) suçlu
(2) Uygun hedef (kişi ya da obje)
(3) Hedef kişi ya da objeyi suça karşı koruma
yeterliliğine sahip etkin bir korumanın
yokluğu (resmi ya da resmi olmayan)
 Temel varsayım: Eğer bu 3 unsur zaman ve
mekanda bir araya gelirse suç mağduriyeti
oranı artmaktadır.
Rutin Aktiviteler Teorisi
 Suçu açıklamakta kullanılan bu 3 unsurun
bir araya gelmesi insanların (mağdur ve
koruyucuların) normal, yasal, günlük
“rutin aktivitelerine” bağlıdır.
 Dolayısıyla da insanların yasal rutin
aktivitelerinin zamansal ve mekânsal
yapısı bir toplulukta meydana gelen yasa
dışı davranışların yeri, çeşidi ve miktarını
belirlemekte çok önemli rol oynamaktadır.
Rutin Aktiviteler Teorisi
Uygun
Hedef
(Suç mağduru
veya objesi)
Motive
olmuş
suçlular
SUÇ
Hedefi suça karşı
koruyabilecek (formel
ya da enformel)
koruyucunun yokluğu
Rutin Aktiviteler Teorisi ve Suç
Önleme
 Rutin aktiviteler teorisinin önerdiği en
temel suç önleme tekniği “durumsal suç
önleme”dir.
 Durumsal suç önleme: Hayatın günlük
akışı içinde suç fırsatlarını azaltıcı
tedbirlerin alınmasına dayanır (örn.,
potansiyel suçlulardan uzak durma,
hedefin çekiciliğinin azaltılması ve zor
hedef haline getirilmesi, hedef üzerindeki
koruyuculuğun güçlendirilmesi).
Rutin aktiviteler teorisinin ampirik
geçerliliği
 Bu teorinin ampirik geçerliliği henüz tam olarak
saptanmamıştır.
 Bu teoriyi destekleyen bulgular da desteklemeyen
bulgular da mevcuttur.
 Ancak gerçekte bu teori tüm boyutlarıyla test
edilmemiştir: Birkaç istisna çalışma dışında bu
teorik modeldeki motive olmuş suçluların
mevcudiyetindeki ya da suç işleme konusundaki
motivasyonlarındaki değişiklikler ölçülmemiştir.
 Mala karşı suçları daha iyi açıklamaktadır.
 Teoride ortaya koyulan kavramların doğrudan
ölçümüne dayanarak testler yapılmalıdır.
Teori
Temel
kavramlar
Temel
önermeler
Ampirik
geçerlilik
Suç önleme
stratejisi
Klasik
okul/
Caydırıcılık
(Beccaria,
Bentham)
-Yasal
cezalandırmanın
kesinliği,
çabukluğu,
şiddeti
-Cezalandırma,
genel ve özel
caydırıcılığa
neden olur.
-Oldukça
araştırma
mevcuttur
-Ancak ampirik
geçerlilik zayıf
Sıkı ceza adalet
sistemi
politikaları ve
programları
Rasyonel
seçim
teorisi
(Cornish,
Clarke)
-Kazançlar/
maliyetler,
-Suçun beklenen
faydası
-Rasyonel seçim
-Suçun
getirileri ve
götürüleri
rasyonel olarak
değerlendirildi
kten sonra suç
işleme kararı
verilir.
-Tam rasyonellik
varsayan
modellerde: Hiç
-Sınırlı
rasyonellik
varsayan
modellerde:
zayıf-orta arası
Caydırıcılık ve
rutin aktiviteler
teorilerinde
olduğu gibi;
durumsal suç
önleme
Rutin
aktiviteler
teorisi
(Felson,
Cohen)
-Motive olmuş
suçlular
-Uygun hedef
-Etkin
koruyucuların
yokluğu
-Koruyucuların
olmadığı
zaman ve
mekanlarda
uygun
hedeflerin
motive olmuş
suçlularla bir
araya gelmesi
-Pek doğrudan
test
edilmemiştir.
-Ampirik
geçerlilik: Zayıf
Rutin önlemler,
hedefi
zorlaştırma,
rutin
aktivitelerde
değişiklik