Transcript Savaşın gelişmesi ve Sonu

2. DÜNYA SAVAŞI
Yrd. Doç. Dr. Yüksel Nizamoğlu
Siyasi Tarih 2
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
1
ABD’nin Tarafsızlığı ve Savaşa Girmesi
 ABD savaşın başında tarafsız tutumunu sürdürmekle birlikte
kamuoyunda Almanlara karşı bir antipati mevcuttu. Özellikle Yahudilere
karşı takip edilen politika ABD kamuoyunu rahatsız ediyordu.
 Roosevelt savaşın başında halkın düşüncelerinde bile tarafsız olmasını
istediyse de İngilizlerin zor durumda kalmaları üzerine tarafsızlıkla ilgili
kanunlarda İngiltere lehine değişiklikler yapılarak savaş malzemesi
satışı serbest hale getirildi.
 Fransa’nın işgali ABD’nin İngiltere’ye açıktan destek vermesine neden
oldu. 50 destroyerle deniz gücünü takviye ettiği gibi, zorunlu askerlik
kanunu da çıkarıldı.
 ABD önemli bir adım olarak da güvenliğini korumak isteyen her devlete
yardım edeceğini ve geri ödeme şartlarının savaştan sonra
belirleneceğini kabul eden bir kanun çıkardı. Bundan en çok 31 milyar
ile İngiltere, 11 milyarla SSCB yararlandı. Fransa 3 milyar, Çin 1,5 milyar
destek aldı.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
2
ABD’nin Tarafsızlığı ve Savaşa Girmesi
 Atlantik demeci: Almanya'nın Rusya'ya saldırması üzerine, 12
Temmuz'da, İngiltere, 1 Ağustos'ta da, A.B.D. Rusya ile birer anlaşma
imzaladılar. Ağustos başlarında Atlantik'te bir savaş gemisinde buluşan
Roosevelt ve Churchill, 14 Ağustos'ta tarihe «Atlantik demeci» adı ile
geçen önemli demeci imzaladılar. ABD henüz savaşa girmemiş olmakla
birlikte, İngiltere'den yana olduğunu böylece açıklamış oldu.
 8 maddeden oluşan bu demece, Roosevelt'in 6 Ocak tarihinde
kongreye bildirmiş olduğu «Dört Özgürlük» de alındı. (1. Sefalet ve
açlık korkusu duymadan yaşamak, 2. Korkudan emin olmak, 3.
Düşünce hürriyeti, 4. İnanç hürriyeti
 Atlantik demeci sonradan, 1 Ocak 1942'de Washington'da 26 devletçe
imza edilmiş olan demecin de temeli sayılmaktadır.
 1) A. B. D. ve Büyük Britanya İmparatorluğu topraklarını genişletmek
istememektedirler;
 2) İlgili ulusların açıkça belirttikleri isteklerine uymayan toprak
değişikliklerinin yapılmasını
arzu etmemektedirler;
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
3
ABD’nin Tarafsızlığı ve Savaşa Girmesi
 3) Her ulusun kendi istediği hükümet biçimini seçmek hakkına
uyulacağını kabul etmektedirler.
 4) Var olan anlaşmalara uyulmakla birlikte, küçük olsun, büyük olsun,
yenmiş olsun, yenilmiş olsun bütün devletlerin aynı koşullar altında,
dünya ticaretine katılmalarına ve kendi ekonomik gelişmeleri için
gerekli olan ham maddeleri elde etmelerine çalışacaklardır;
 5)Herkes için daha iyi çalışma koşulları, ekonomik yükselme ve sosyal
güvenlik sağlamak amacıyla, bütün uluslar arasında ekonomi alanında
tam bir işbirliği istemektedirler;
 6) Nazi istibdadının tam olarak yıkılmasından sonra, bütün uluslara
sınırları içinde güvenle ve bütün memleketlerdeki insanlara, yaşadıkları
sürece korku ve sıkıntısız yaşamak olanaklarını sağlayacak bir barışın
yapıldığını görmek istemektedirler;
 7) Böyle bir barış bütün insanlara engelsiz olarak bütün deniz ve
okyanuslarda dolaşmak olanağını sağlamalıdır;
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
4
ABD’nin Tarafsızlığı ve Savaşa Girmesi
 8) Her iki devlet dünyadaki bütün ulusların hangi nedenlerle olursa olsun
kuvvet kullanmaktan vazgeçme yolunu tutmaları gerektiğine
inanmaktadırlar.
 Savaş sonrası devletler hukuku gelişmelerinde büyük bir yer tutan bu
demecin hükümlerinden Almanya'nın yararlanamayacağı hükmü de
demece eklenmiş bulunuyordu.
 ABD Japonya’nın Uzakdoğu’daki yayılmasına petrol ambargosu ile karşılık
verdi. Böylece Japon dış ticaretinin ¾’ü ve petrol ihtiyacının 9/10’u kesildi.
Bunun üzerine Japonya ABD’ye yeni teklifler sundu ise de olumsuz cevap
üzerine 7 Aralık 1941’de Pearl Harbor baskınını yaparak büyük zararlar
verdi. ABD’nin Pasifik donanması ile hava filosunun büyük bir bölümünü
kaybetti.
 ABD 14 savaş gemisi ve 350 uçak kaybetti. Japonlar ise 29 uçak kaybettiler.
 Yine de Japonların başarısı yeterli değildi. Hem ABD uçak gemilerini
batıramadılar, hem de Hawaii’deki ABD petrol üssüne zarar vermediler.
Pearl Harbor üssünü de işgal etmediler.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
5
ABD’nin Tarafsızlığı ve Savaşa Girmesi
 Hitler, Pearl Harbor baskını sonrasında önce Japonya’yı tebrik etmiş,
hukuki bir yükümlülüğü olmamasına rağmen dört gün sonra da
ABD’ye savaş açmıştır. Ardından da İtalya ABD’ye savaş açtı.
 Mihver devletleri böylece savaşın tamamen bir dünya savaşına
dönüşmesine neden oldular.
 Büyük bir bölümü işgal altında olan Avrupa’nın tek ümidi, dışarıdan
bir destek alınmasıydı ve mihver devletleri buna zemin hazırladılar.
 Bu destek de sadece ABD ve Sovyetlerden gelebilirdi. Bu durum
Avrupa’ya SSCB ve ABD’nin siyasi, askeri ve ekonomik müdahalesine
zemin hazırlamıştır.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
6
Birleşmiş Milletler İttifakının Kurulması
 1942 yılının Ocak ayında Churchill Amerika’ya gitti ve burada
Birleşmiş Milletler İttifakını kurdu. ABD, İngiltere ve daha
sonra Sovyetler Birliği’nden başka 22 devlet daha katıldı.
 Bu devletler Mihver devletlerine karşı tüm güçleriyle
savaşacaklar ve ayrı bir barış yapmayacaklardı.
 İttifakta yer alan bazı hükümetler o sırada mülteci durumundaydı
(Polonya, Hollanda, Belçika, Norveç, Yugoslavya vb). Buna rağmen
sembolik de olsa bu ittifakına katıldılar.
 Öncelikle Almanya’ya saldırılmasına karar verildi. İttifaka göre
ayrıca; Almanya’nın ablukaya alınması, havadan bombalanması ve
ABD’nin SSCB’ye yardım etmesi kararlaştırıldı.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
7
Birleşmiş Milletler İttifakının Kurulması
 ABD’nin savaşa katılmasıyla Amerikan halkının Sovyetlere bakışı
değişmeye başladı. SSCB ise ABD’nin Almanlara karşı yeni bir cephe
açmasını istiyordu. Nitekim 1942’de ABD ile SSCB arasında bir ittifak
yapıldı.
 İngiltere ile ABD arasında ise işbirliği zirve noktasına çıktı. İngiltere
ABD yardımından en çok yararlanan ülke oldu.
 SSCB de ulaşım vasıtalarının imkan verdiği her türlü Amerikan
yardımını aldı.
 İşbirliğine rağmen müttefikler ortak bir savaş stratejisi
belirleyemediler.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
8
Cazablanca Konferansı
 A.B.D. Başkanı Roosevelt ve İngiltere Başbakanı Churchill
arasında, 14-24 Ocak 1943 tarihleri arasında Cazablanca’da
yapılmıştır.
 A.B.D. kuvvetlerinin, 1942 yılının Kasım ayında Fas ve Cezayir'e
çıkması üzerine, Kuzey Afrika savaşlarının gidişatı ve sonrası
hakkında stratejik ve diplomatik sorunlar ele alınmıştır.
 Konferansın sonunda; Sovyetler Birliği üzerindeki baskıyı
hafifletmek için Sicilya'ya çıkartma yapılması, Balkanlarda
ikinci bir cephenin açılması, bunun için de Türkiye'nin savaşa
katılmasını sağlamak üzere hazırlıklara girişilmesi, Mihver
Devletleri'nin kayıtsız şartsız teslimine kadar mücadeleye
devam edilmesi gibi kararlar alınmıştır.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
9
Washington Konferansı
 Mayıs 1943'te, Roosevelt'le ChurchiII yeniden Washington'da
buluştular ve savaş sorunlarını görüştüler. Bundan sonraki
siyasal buluşmalar, savaşın sonu yaklaşmakta olduğundan
daha büyük bir önem kazanmaya başlamış bulunuyordu.
 Artık her devlet savaş sonundaki beklentilerini müttefiklerine
kabul ettirmek için çalışıyordu.
 İtalya'nın işgal edilmesi, Türk hava alanlarından yararlanılması,
ikinci cephenin Fransa'da açılması, savaş sonrasında kurulacak
barışın korunması sorumluluğunun A.B.D., İngiltere, Sovyetler
Birliği ve Çin'e verilmesi kararlaştırılmıştır.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
10
Morgenthau Plânının kabulü
 Ağustos 1943'te bu kez Quebec'te buluşan Roosevelt'le ChurchiII,
Amerikan
devlet
adamlarından
Henry
Morgenthau'nun,
Almanya'nın savaştan sonra alması gereken durum hakkında
hazırlamış olduğu bir plânı kabul ettiler. (11/24 Ağustos):
 Almanya tamamıyla silahsızlandırılacak
 Polonya'ya, Doğu - Prusya'nın bir bölümü ve Şilezya'nın güneyi,
Fransa'ya Saar'la birlikte Renle Mosel arasında kalan bölge
verilecek;
 Almanya kuzey ve güney olmak üzere iki bağımsız devlete ayrılacak,
güney Almanya yeni kurulacak olan Avusturya ile bir gümrük işbirliği
anlaşması imza edecek;
 Ruhr bölgesi ve Kiel kanalyla birlikte bunun kuzeyinde kalan
topraklar tamamıyla sanayiden yoksun bir duruma getirilecek.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
11
Morgenthau Plânının kabulü
 Alman sanayi kaynaklarına ve Almanya'da sanayi ile ilgili haklara el
konulacak ve zorla alınmış olan mal ve mülkler geri alınarak, verilmiş olan
zararlar tazmin edilecek;
 Bütün Alman eğitim kurumları kapatılarak, eğitim işleri müttefiklerin
kontrol ve yönetimine verilecek;
 Almanya'nın bütün büyük devlet memurları işlerinden çıkarılacak ve
Almanya yeniden eski 18 devlete ayrılarak, merkeziyetçi olmayan bir
yönetim kurulacak;
 İşgal orduları bütün ekonomik hayatı kontrol edecekler;
 Büyük toprak sahiplerinin topraklan köylülere dağıtılacak;
 Savaş suçlularının cezalandırılmaları için bir program hazırlanacak;
 Sivil ve askerî her türlü Alman uçağı müsadere edilecek.
 Amerikan birlikleri bu programın gerçekleşmesi için yardım edeceklerse
de, Almanya'nın komşusu devletlerin birlikleri, yönetimi tamamıyla ve
sıkıca ele aldıktan sonra Almanya'dan çekilecekler.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
12
Moskova'da Dörtlü Konferans
 Bu konferansta; A.B.D., İngiltere, Sovyetler Birliği ve Çin dışişleri
bakanları 19 Ekim 1943'te Moskova'da Kremlin Sarayı'nda biraraya
gelerek, savaşta meydana gelen son gelişmeleri görüşmüşlerdir.
Konferans, 1 Kasım'da yayınlanan ortak bildirilerle sona ermiştir.
 Ortaklaşa bildirilere göre, bağlaşıklar düşmanın koşulsuz teslim
olmasından sonra da barışı sürdürebilmek için bütün barış seven
devletlerin eşit haklarla katılabilecekleri bir örgüt kurulmasına karar
vermişlerdi.
 Ayrıca İtalya'nın tamamıyla Faşistler'den temizlenmesine, savaş
suçlusu sayılan Faşist devlet adamlarının ve subaylarının
mahkemeye verilmesine,
 Avusturya'nın savaştan sonra bağımsız bir devlet olmasına
 Alman savaş suçlularının yargılanmak üzere ilgili devletlere teslim
edilmesine karar verilmişti
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
13
Kahire Konferansı
 Churchill ve Roosevelt, Çin devlet başkanı Çan-KayŞek ile
Kahire'de buluştular (22 Kasım) ve bu üç devletin Japonya'ya
karşı girişmiş bulundukları savaşta nasıl hareket edeceklerini
ve Japonya ile yapılacak barışın esaslarının neler olması
gerektiğini görüşüp anlaştılar.
 26 Kasım'da yayınlaman ortaklaşa bildiriye göre, Japonya I.
Dünya Savaşı'ndan sonra ele geçirmiş olduğu bütün
toprakları, Çin'dekilerle birlikte yitirecek, ayrıca Kore'nin de
bağımsızlığı tanınacaktı.
 Roosevelt'le Churchill bu bildirinin yayınlandığı gün, Stalin'le
görüşmek üzere Tahran'a ulaştılar.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
14
Tahran Konferansı
 Rusya savaşa girdikten sonra, İngiliz ve Amerikan yardımını
kolayca Rusya'ya ulaştırabilmek için 25 Ağustos 1941'de Ruslar
ve İngilizler İran'ı işgal etmeğe başlamışlardı. İran hükümeti
biraz direndikten sonra karşı koymaktan vazgeçmiş, Şah Rıza
Pehlevi de oğlu Muhammed Rıza lehine tahtını bırakmak
zorunda kalmıştı. Böylece Tahran da Ruslar‘ın işgali altına girdi.
 Üç büyük müttefiğin en büyük üç devlet adamının görüşmeleri
bahse konu olunca da, Stalin kızıl ordu birliklerinin işgali
altında bulunmayan bir yere gitmeğe yanaşmadığından, üç
büyükler Tahran'da buluşmayakarar verdiler. Roosevelt ve
Churchill, Kahire'de Çan-Kay-Şek'le anlaştıktan sonra, 26
Kasım'da, Tahran'a vardılar.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
15
Tahran Konferansı
• 3 Aralık'a kadar süren görüşmeler sonunda bu üç devletin her
bakımdan anlaşmış oldukları, kesin zafere kadar yan yana
çarpışmakta devam edecekleri ve barışı da birlikte yapacakları
üzerinde anlaşmaya varılmıştı. Ayrıca;
1) Yugoslavya'daki çetecilere elden gelen en büyük yardım yapılacak;
2) Türkiye'yi yıl başından önce savaşa sokmak için mümkün olan çaba
sarf edilecek;
3) Türkiye Almanya'ya karşı savaş açtığında, Bulgaristan Türkiye'ye
savaş açar veya Türk topraklarına saldırırsa, Rusya kendisini
Bulgaristan'la savaş durumunda sayacak;
4) 1944 yılının Mayıs ayı sonunda veya Haziran ayı başında bağlaşıklar
Normandiya'ya çıkarma yapacaklar, aynı zamanda Ruslar da
Almanya’ya saldırıda bulunacaklardı.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
16
Yalta Konferansı
 Normandiya çıkarmasından ve Fransa'nın kurtarılmasından sonra
Almanya'nın teslim olması artık bir an meselesi haline geldi. Bu
durumda hem gelecek barış hakkında daha esaslı bir anlaşmaya
varmak, hem de Rusya’nın Japonya'ya karşı savaş açmasını sağlamak
amacıyla, Üç Büyükler, 4 Şubat 1945'ten 11 Şubata kadar, Kırım'da Yalta
da buluştular. Burada;
 Rusya'nın Almanya teslim olduktan sonra geçecek olan iki - üç ay içinde
Japonya'ya savaş açması ve buna karşılık vaktiyle Japonlar'a bırakmış
olduğu toprakları ve Kuril adalarını alması; Rusya'nın Çin ile bir dostluk
ve bağlaşma andlaşması imza etmesi; üç büyük devletin birlikte
Almanya'yı silâhsızlandırmaları ve parçalamaları; Fransa'nın da
Almanya'ya işgal birlikleri göndermesi; Almanya'nın yaptığı zararları
onarması; Ukrayna ve Beyaz Rusya'nın Birleşmiş Milletler'de oy sahibi
üye olmaları ve dışişleri bakanlarının ilk yapacakları toplantıda Boğazlar
sorunu'nun gözden geçirilmesi hususlarında gizli anlaşmalar yaptılar.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
17
Yalta Konferansı
 Böylece, Japonya ile savaşın uzun süreceğini sanmakta olan
Roosevelt, Yalta'da Ruslar'a umduklarından çok çıkarlar sağlatmış
ve savaş sonrası düzeninin temelleri atılmıştır.
 Yalta Konferansı, üç büyük Müttefik devlet arasında öteden beri
süregelen anlaşmazlığı belirginleştirmiştir.
 Roosevelt, Birleşmiş Milletler Örgütü konusunda alınan karardan
memnun kalmıştır. Ancak, Churchill, Sovyetler Birliği'ne çok fazla
ödün verildiğini düşünmüştür.
 Müttefikler arasındaki bu farklı tutum ve davranışlar, savaş sırasında
meydana getirilmiş olan ittifakın yara almasına yol açmıştır. Hatta,
Müttefikler arasında işbirliğini sona erdirmiştir.
 Ancak, ideolojileri ve devlet yapıları farklı üç büyük Müttefik devlet,
savaş tümüyle sona ermediği için bir süre daha birlikte hareket
etmişlerdir.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
18
Savaşın gelişmesi ve Sonu
 Stalingrad savaşı : Savaşın yeniden başlaması ile birlikte, Almanlar 300
kilometrelik bir cephe üzerinden Ukrayna'da Rus birlikleri üzerine
yüklenerek, bunları geri çekilmeğe zorladılar ve Ağustos ayı içinde,
Kafkas dağları eteklerine vardılar.
 Ancak Almanlar'in asıl amacı, Kafkas petrollerini ele geçirmekti. Askerî
harekât gittikçe genişleyen alanda yavaş yavaş duraklamaya başladı.
Cephenin sol kanadı Ruslar tarafından önemli bir kavşak noktası
Stalingrad'ta durduruldu ve Kasım ortasında, artık iyice hazırlanmış
olan Ruslar'in karşı saldırıları başladı.
 Alman 6. Ordusu Stalingrad önlerinde tüm olarak Ruslar'ca kuşatıldı ve
uzun ve yıpratıcı savaşlar sonunda, Almanlar‘ın Stalingrad önlerindeki
birlikleri, 31 Ocak ile 2 Şubat arasında tamamıyla imha edildi ve esir
alındı. Bu arada Ruslar artık karşı saldırılara başladılar ve basanlar elde
ettiler.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
19
Savaşın gelişmesi ve Sonu
 Avrupa'da yeni cephelerin açılması: Kuzey Afrika'daki müttefik
birlikleri, Rommel ordusunun artıklarını temizledikten ve yeni birliklerle
güçlendirildikten sonra, 10 Temmuz'da Sicilya'da karaya çıkmaya ve kısa
zamanda bütün adayı işgale başladılar.
 25 Temmuz'da İtalya Kralı III. Vittorio Emanuele, Mussolini'yi tutturarak
Sardunya adasına yolladı. Ancak Alman paraşütçüleri Mussolini'yi
kaçırmayı ve Milano'ya götürmeği başardılar.
 Mussolini kuzey İtalya'da yeni bir Faşist Cumhuriyeti kurdu. 3 Eylül'de
İtalya'nın koşulsuz teslim olması üzerine ise, Almanlar hemen bütün
İtalya'yı işgal ettiler.
 Aynı gün güney İtalya kıyılarına çıkmış olan bağlaşıklarla Almanlar
arasında İtalya'ya egemen olmak için amansız bir savaşma başladı.
Böylece Avrupa'da yeni bir cephe açılmış oluyordu. Rusya ise bunu
yeterli bulmuyor, müttefikleri Fransa'nın batı kıyısına çıkarak orada da
bir cephe açmaya zorluyordu.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
20
Savaşın gelişmesi ve Sonu
 Yılbaşına doğru, Almanların elinde artık, yalnız Sovyetlerin batı
topraklarından küçük bir parça bulunmakta idi. 1943/44 kış
savaşlarında Alman birlikleri buralardan da atıldılar.
 Finlandiya, Ruslar'dan yeniden barış istemek zorunda kaldı.
Ruslar 19 Eylül 1944'te, Finlandiya‘nın 1941 sınırlarına
çekilmesi koşulu ile bu isteği kabul ettiler.
 Bu sırada, Romanya da teslim oldu. Ruslar, Bulgaristan'a savaş
ilân ederek bu memleketi de işgal ettiler ve Yugoslavya'nın
büyük bir bölümünü ele geçirdiler.
 Macaristan içlerinde iki düşman arasında büyük bir savaş
başladı.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
21
Savaşın gelişmesi ve Sonu
 Haziran 1944'te de Anglosakson birliklerinin Normandiya kıyılarına
çıkmalarıyla ünlü «İkinci Cephe» açıldı. Gerçekte İtalya'da bir ikinci
cephe daha önce açılmış bulunduğu için, bu bir üçüncü cephe idi.
Ancak Ruslar İtalya'daki cepheyi gerçek bir cephe saymamışlar ve
hep Normandiya kıyılarında, bir an önce bir ikinci cephe açılması
için bağlaşıklarını sıkıştırmışlardı. Artık Almanya'ya son vuruşu
indirmek için büyük olanaklar sağlanmış bulunuyordu.
 Normandiya'ya çıkmış olan kuvvetler kısa zamanda, Fransa içlerine
doğru harekete olanak verecek toprakları ellerine geçirmeyi
başardılar ve General Eisenhovver'in komutasında ilerlemeğe
başladılar.
 Fransa'nın güneyine de çıkmış olan müttefikler Ağustos sonuna
kadar bütün Fransa'yı ellerine geçirmeyi, Belçika ve Hollanda'ya
girmeyi ve Ekim'de de Alman topraklarına ayak basmayı başardılar.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
22
Savaşın gelişmesi ve Sonu
 Ocak 1945'te ise Ruslar yeni bir saldırıya geçerek bütün Polonya ve
Doğu - Prusya'yı ele geçirdiler. Bu arada Budapeşte de Rusların eline
geçmiş bulunuyordu.
 Batı cephesinde müttefikler de yeniden ilerlemeye başlayarak Ren
kıyılarına vardılar; bu ırmağı da geçerek Orta ve Güney Almanya'ya
girdiler.
 Nisan başında Viyana'yı ele geçiren Ruslar da Nisan sonunda Alman
doğu cephesini yararak Berlin'e saldırmaya başladılar.
 Bu umutsuz durumda bile direnmeye çabalayan Hitler, sonunda Rus
tanklarının, içinde bulunduğu Başbakanlık binasına yaklaşmakta
olduklarını görünce kendini öldürdü (30 Nisan).
 2 Mayısta, Berlin'i Ruslar tamamıyla işgal etmişlerdi. 7
Mayıs'ta da Alman delegeleri Eisenhower'in baş karargâhında
Almanya'nın koşulsuz teslim belgesini imza ettiler.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
23
Savaşın gelişmesi ve Sonu
 Daha önce İtalya'daki ve güney'deki Alman birlikleri de
teslim olmuş bulunuyorlardı.
 İtalya cephesinin çökmesi üzerine, İsviçre'ye kaçmaya
çalışan Mussolini 28 Nisan'da komünistlerin eline
düşmüş, hemen kurşuna dizilmişti.
 Böylece beş buçuk yıl süren ve özellikle Avrupa
uluslarının çoğunu felâkete sürükleyen II. Dünya
Savaşı'nın Avrupa sahnesinde savaş bitmiş oluyordu.
Ancak çok geçmeden barış yapmanın savaş kazanmaktan
daha güç olduğu anlaşılacaktı.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
24
Savaşın gelişmesi ve Sonu
 Çok çetin bir savaştan sonra, Mart 1945'te Japonya'dan 1000 Km.
uzaklıkta bulunan ve bir hava üssü olan İvojima adası Amerikalıların
eline düştü.
 1 Nisan'dan 24 Temmuza kadar süren korkunç bir savaştan sonra,
Amerikalılar bu sefer Okinawa adasını ele geçirerek, Japon adalarına
500 km. daha yaklaştılar. Bundan sonra artık Japon adalarını,
Amerikalılar durmadan bombardıman etmeğe başladılar.
 Mayıs başında Almanya, Japonya'ya yalnız başına barış yapmak
zorunda olduğunu bildirdi. Artık bütün dış ülkelerle ilişkileri kesilmiş
olduğu halde Japonlar savaşı sürdürdüler.
 Temmuz'da Potsdam'da toplanan bağlaşıklar, ayın 26 sında
Japonya'ya bir ültimatom vererek Japonya'nın da koşulsuz teslim
olmasını istediler.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
25
Savaşın gelişmesi ve Sonu
 Sovyetler de Japonya’ya karşı savaş açtılar (8 Ağustos). Sovyetler üç
cepheden Mançurya içlerine girmeye başladılar.
 6 Ağustos 1945'te tarihin ilk atom bombası Japonya'nın Hiroşima
şehrine atıldı ve 160.000 kişinin ölümüne sebep oldu.
 Bunu üç gün sonra Nagasaki üzerine atılan bomba izleyince, bu
durumda artık savaşamayacağını anlayan Japonya, İmparator
Hirohito'nun egemenlik haklarına dokunulmaması koşuluyla barışa
hazır olduğunu bildirdi.
 Potsdam konferansında Japonya ile ilgili olarak verilmiş olan kararların
uygulanmasından sorumlu bulunması koşuluyla Japonya'nın teslim
olması yolundaki öneriyi kabul ettiler. Teslimle ve işgalle ilgili diğer
koşulların saptanmasından sonra, 2 Eylül 1945'te Amerikalıların
Missouri adlı savaş gemisinde, Japon delegeleri Japonya'nın teslimi
belgesini imza ettiler. Böylece Uzakdoğu'daki savaş da bitmiş oldu.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
26
Potsdam Konferansı
 Almanya'nın teslim olmasından sonra, Avrupa'da ortaya çıkan
sorunları görüşmek üzere, üç büyük Müttefik devlet, 17
Temmuz-2 Ağustos 1945 tarihleri arasında Berlin yakınlarında
Potsdam'da bir toplantı yapmışlardır.
 Potsdam Konferansı'nda A.B.D.‘yi (Roosevelt 12 Nisan 1945'te
öldüğü için yerine geçen) Başkan Yardımcısı Harry S. Truman,
İngiltere'yi konferansın ilk günlerinde Churchill ve daha sonra
(Churchill, 1945 yılı Temmuz ayında yapılan genel seçimi
kaybettiği için) İşçi Partisi lideri ve yeni Başbakan Clement Attlee,
Sovyetler Birliği'ni de Stalin temsil etmişlerdir.
 Müttefikler, A.B.D. ve İngiltere bir tarafta, Sovyetler Birliği de
diğer tarafta olmak üzere ikiye ayrılmışlardı.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
27
Potsdam Konferansı
 Üç büyük Müttefik Devlet, anlaşmaya vardıkları konularda, konferansın
bitiş tarihi olan 2 Ağustos 1945'te bir deklarasyon yayınlayarak
açıklamışlardır. Buna göre;
 Almanya'nın kontrolünün A.B.D., İngiltere, Sovyetler Birliği ve Fransa
işgal bölgelerinin komutanları aracılığıyla yapılması,
 Almanya'nın silahsızlandırılması ve askerlikten arındırılması ve
Almanya silahlı kuvvetlerinin, Nazi birlik ve örgütlerinin tümüyle
kaldırılması,
 Alman savaş endüstrisinin ortadan kaldırılarak yeniden düzenlenmesi v
 Alman ekonomisinin Müttefikler tarafından kontrol edilmesi,
 Savaş suçlularının tutuklanması ve kontrol edilmesi,
 Almanya'nın savaş tazminatı ödemesi,
 Almanya'da demokratik bir düzenin kurulması,
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
28
Potsdam Konferansı
 Barışla ilgili düzenlemelerin yapılması için A.B.D., İngiltere,
Sovyetler Birliği, Çin ve Fransa dışişleri bakanlarından oluşan
bir "Dışişleri Bakanları Konseyi« nin kurulması,
 Oluşturulan konseyin Romanya, Bulgaristan, Macaristan ve
Finlandiya barış sözleşmelerini hazırlamakla yükümlü olması.
 Potsdam Konferansı'nda bu ana konuların yanısıra;
 Sovyet Birliği'nin Japonya'ya savaş açması,
 Avusturya ve başkenti Viyana'nın dört işgal bölgesine
ayrılması,
 İtalya ile koşulları ağır olmayan bir şekilde barış yapılması,
 İran'ın derhal boşaltılması,
 Sovyetler Birliği'nin Boğazların Türkiye ile birlikte kendi
kontrolüne verilmesine karşılık, Boğazlardan geçişin tam
serbest olması gibi konular da tartışılmıştır.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
29
Potsdam Konferansı
 Konferans'ta alınan kararlar ve tartışılan konular,
Avrupa'nın siyasi, sosyal ve askeri geleceğinin
belirlenmesinde önemli olmuştur. Yapılacak barış
antlaşmalarının temel koşullarını da belirlemiştir.
 Potsdam Konferansı, üç büyük Müttefik Devletin
İkinci Dünya Savaşı'nda yaptıkları son büyük
konferans olmuştur.
 Bu konferans, bu devletler arasındaki anlaşmazlığı
arttırmış ve dünya başlıca iki nüfuz alanına veya iki
bloka ayrılma dönemine girmeye başlamıştır.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
30
Türkiye’nin Savaştaki Durumu
• Kızılordu'nun 1942 yılının Kasım ayında başlayan genel saldırısı
sonrasında Alman ordusunun 1943 yılında Stalingrad'ta
yenilmesi Almanların gerilemesine neden olmuştur.
• Müttefiklerin Kuzey Afrika’da da başarılı olması Müttefiklerin
ve Mihver Devletleri'nin Türkiye üzerindeki politikalarının
değişmesine yol açmıştır. Müttefikler Türkiye’nin kendi
yanlarında savaşa girmesini isterken, Mihver güçleri de savaşın
bu son aşamasında Türkiye'nin savaş dışı tutumunu
sürdürmesi için faaliyet göstereceklerdir.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
31
Türkiye’nin Savaştaki Durumu
• Müttefik Devletler arasında yapılan Kazablanka Konferansı’nda
kararlaştırıldığı şekilde İngiltere Başbakanı Churchil Türkiye'yi savaşa
sokabilmek için Müttefikler adına Adana’ya gelerek İnönü ile görüşmüşse
de Türk heyetini ikna edememiştir.
• 30-31 Ocak 1943 tarihindeki Adana görüşmelerinde Churchill Almanya'nın
kesin yenilgisi için Türk topraklarından ve üslerinden faydalanılmasının
gerekli olduğunu ileri sürmüş ve Türkiye'nin muhtemel bir Sovyet
tehdidine karşı korunabilmesi için en güvenli yolun savaşa katılması
olduğunu söylemiştir.
• Müttefiklerin aksine Türkiye iki cephede birden (Mihver ve SSCB) tehdit
altındaydı. İnönü, bu dezavantajı başarıyla kullanarak Türkiye gibi jeopolitik
ve jeostratejik konumu ve önemi büyük bir ülkenin savaşa girmesi
durumunda karşı tarafça işgal edilebileceğini belirtmiştir. Ayrıca Türk
ordusunun da bu durumu engellemede yetersiz kalabileceği ihtimalinden
dolayı savaşa girilemeyeceğini ifade ederek bu hususu orduya savaş
teçhizatı alabilmek için kullanmıştı
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
32
Türkiye’nin Savaştaki Durumu
• Türkiye'nin savaşa girmesi yolunda yapılan baskılar şantaja
dönüşmüş ve savaş sonrası belirecek ortamda Sovyet tehdidine
karşı koyabilmek için savaşa girmesi söylenmiştir. Yoksa savaş
sonrası ortamda Sovyet tehdidi ile baş başa kalabileceği Türkiye’ye
hatırlatılmıştır.
• Türkiye, Müttefikler tarafından kendine yapılan baskıları ve teklifleri
dikkate almayarak savaşa girmemiş ve tavrında bir değişiklik
olmamıştır.
• 18 Ekim-1 Kasım 1943 tarihinde yapılan Moskova Konferansı'nda
Sovyetler, Türkiye’nin savaşa dahil edilmesi konusunda kararlı
tutumunu sürdürmüştür.
• Moskova toplantısında Türk havaalanlarının Müttefikler tarafından
kullanılmasına ve 1943 yılı sonuna kadar Türkiye'nin savaşa dahil
edilmesine karar verilmiştir
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
33
Türkiye’nin Savaştaki Durumu
• 5 Kasım 1943’te Kahire'de yapılan konferansta yine İngiltere "Sovyet
Kozu"nu ileri sürmüş ancak Türkiye, yeteri kadar yardım
yapılmadıkça kesinlikle savaşa katılmayacağını Dışişleri Bakanı
Numan Menemencioğlu aracılığı ile müttefiklere bildirmiştir.
• Müttefik Devletlerce 28 Kasım-1 Aralık 1943 tarihleri arasında
yapılan Tahran Konferansı’nda yine hava alanı isteği ve 15 Şubat
1944 tarihine kadar Türkiye'nin savaşa sokulması yönünde karar
birliğine varılmıştı.
• Türkiye Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, İngiltere Başbakanı Winston
Churchill ve A.B.D. Başkanı Franklin D. Roosevelt arasında Kahire'de
yapılan görüşmelerde baskıların artması üzerine Türkiye ilk defa
prensip olarak savaşa katılmaya razı olmuş ancak bu durum Türk
ordusuna gerekli silah ve donanımın temini koşuluna bağlanmıştır.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
34
Türkiye’nin Savaştaki Durumu
• Türkiye ayrıca savaş içinde ve sonrasında Sovyetlerin tavrının
belirlenmesini ve bu konuda müttefiklerin kendisine güvence
vermesini istemiştir.
• Kahire'de kararlaştırıldığı gibi Türkiye'nin savaşa hazırlanması için
askeri heyetlerin yürüttüğü görüşmelerden sonuç alınamamıştır. 4
Şubat 1944'te kesilen bu görüşmeler İngiltere'nin Türkiye'ye karşı
"soğukluk politikası" uygulamasını başlatmıştır.
• Türk dış politikasını yürütenler, İngiltere'yi gücendirmek pahasına
savaşa girmeme yönünde kararlılık gösterirken İngiltere'nin savaş
sonrasında Sovyetler ile kaçınılmaz olarak girecekleri rekabetten
dolayı ve İngiltere'nin çıkarları gereği Türkiye ile iyi ilişkilere
gireceğine inanmaktaydılar
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
35
Türkiye’nin Savaştaki Durumu
• Türk-Alman ilişkilerinde 1943 yılında bir yakınlaşma olmuş ve iki devlet
arasında 18 Nisan 1943'te yeni bir ticaret antlaşması imzalanmıştır.
Bununla ticaretin gelişmesi yanında, 1943 yılı sonuna kadar Almanya,
daha önce vaat ettiği silahları Türkiye'ye teslim etmiş; Türkiye de,
Almanya’ya ihraç ettiği krom miktarını yükseltmiştir.
• 5 Haziran 1944'te Boğazlardan Karadeniz'e bazı Alman savaş
gemilerinin geçmesi, Türkiye ile Müttefiklerin arasının daha da açılması
sonucunu doğurmuştur. Bu olay sonunda Dışişleri Bakanı Numan
Menemencioğlu istifa etmiştir.
• Müttefik Devletler'in Türkiye'ye Almanya ile olan ticari ve diplomatik
ilişkilerin kesilmesi yolundaki baskılarının artması üzerine Türkiye 20
Nisan 1944'te Almanya'ya yaptığı krom sevkiyatını durdurduğunu
açıklamıştır. Türkiye İngiltere’nin baskısı neticesinde 2 Ağustos 1944'te
TBMM 'nin aldığı kararla Almanya ile tüm ilişkilerini kesmiştir
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
36
Türkiye’nin Savaştaki Durumu
• Sovyetler Birliği tarafından Almanya ile birlikte Pan-Türkist
politika yapmakla suçlanan Türkiye, gerginliği ortadan
kaldırmak için Mayıs 1944'te bir grup Türkçü yazar,
akademisyen, öğretmen ve öğrenciyi "Irkçılık-Turancılık«
yaptıkları iddiasıyla tutuklatmıştır.
• 1945 Ocağında savaş malzemesi taşıyan Sovyet gemilerinin
Boğazlar'dan geçişine de izin verilmiş, fakat bu iyi niyet
gösterilerinden olumlu bir sonuca ulaşılamayınca
Türkiye’nin Kızılordu karşısındaki kuşku ve endişeleri daha
da artmıştır
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
37
Savaşın Sona Ermesi ve Türkiye
• 4-11 Şubat 1945 günlerinde toplanan Yalta Konferansı’na gelinceye
dek Türk-Sovyet ilişkilerinde önemli bir gelişme yaşanmamıştı.
• Ama savaş sonrası kurulacak dünya düzeninin ilkelerini belirlemek
amacıyla gerçekleştirilen bu zirvede, tartışılan konular ve ortaya
çıkan sonuçlar, Türkiye'yi yakından ilgilendirmekteydi.
• Stalin, zirvenin 10 Şubat 1945 günü yapılan yedinci oturumunda
Boğazların ve Montreux Boğazlar Sözleşmesi’nin yeniden gözden
geçirilmesini istiyordu.
• İngiltere adına başbakan Churchill, ABD adına başkan Roosevelt ve
Sovyetler adına Stalin’in katıldığı Yalta Konferansı’nda savaşın son
durumu ve bundan sonra takip edilecek adımlar belirlenmişti
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
38
Savaşın Sona Ermesi ve Türkiye
• İngiltere ve ABD için Nazilere karşı onlarla aynı safta savaşmış ve
zafer kazanmış bir ülke konumunda olan Sovyetlere karşılık,
Türkiye savaş sırasında yürüttüğü politikalar ile yükümlülüklerini
yerine getirmemiş ve savaşa girmemiş bir ülke konumundaydı.
Bundan dolayı konferansta savaş sonrasında Boğazların
statüsünün yeniden belirlenmesi şeklindeki Sovyet istekleri kabul
edilmiştir.
• Türkiye'nin savaş sırasında izlediği dış politika savaşın sonlarında
Türkiye’yi büyük bir yalnızlık içerisine iterek Sovyet tehdidi ve
istekleri ile karşı karşıya bırakmıştı. Türkiye bu tehdit karşısında
Batı dünyasına yaklaşmaya ve destek bulmaya çalışmıştır.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
39
Savaşın Sona Ermesi ve Türkiye
• Türkiye 23 Şubat 1945'te Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmiş, fakat
fiilen savaşa girmemiştir.
• Sovyet hükümeti 19 Mart 1945 tarihinde, 17 Aralık 1925 tarihli TürkSovyet Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması’nın feshedileceğini açıklamış,
daha sonra ise iki ülke arasında yeni bir antlaşma yapılabilmesi için;
Boğazların Türkiye ile birlikte savunulması, bunu sağlamak için
Sovyetlere boğazlarda deniz ve kara üsleri verilmesi, Montreaux
Sözleşmesi’nin değiştirilmesi, Türk- Sovyet sınırında değişiklik gibi
Türkiye için kabul edilmesi mümkün olmayan istekler ileri sürmüştür.
• Türkiye savaşın son anında Mihver Devletlerine savaş ilan etmesi ile asli
üyeleri arasına girmeyi bir hak olarak kazandığı Birleşmiş Milletler
Teşkilatı'nın kurulması amacıyla 25 Nisan 1945'te toplanan San
Francisco Konferansı’nda, yalnızlığını belirli bir biçimde hissetmiştir.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
40
Savaşın Sona Ermesi ve Türkiye
• Sovyet istekleri 17 Temmuz-2 Ağustos 1945 tarihleri arasında
Müttefiklerin topladığı Potsdam Konferansı’nda bir kez daha gündeme
geldi. Sovyetler Türkiye’ye verdiği notaları da bu konferansa getirmiştir.
Sovyetlerin isteklerine ulaşmak için baskı ve tehdit yöntemini
kullanmaları ise Türkiye’yi Batıya yakınlaştırmıştır.
• Türkiye Cumhuriyeti'nin karşılaştığı en çetin dış politika sınavlarından
biri olan İkinci Dünya Savaşı’nda tek parti döneminin siyasi mantığı
içinde dış politikaya yön veren küçük bir elit kadro, Mihver ve Müttefik
güçlerinin karşılıklı etki ve baskılarına karşı akılcı ve incelikli bir politika
yürüterek hedefleri doğrultusunda Türkiye'yi savaşın dışında tutmayı
başarmıştır. Ama yürütülen politika savaş sonunda gelişen yeni
uluslararası politikada ülkenin yalnız kalmasına da engel olamamıştır.
• İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI-Dr. Mücahit ÖZÇELİK
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
41
II. Dünya Savaşının Genel Sonuçları
1.Almanya doğu-batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Doğu Almanya sosyalizme
kaydı.
2.ABD ve SSCB süper güç haline geldi.
3.Orta ve Doğu Avrupa SSCB’nin kontrolüne girdi.
4.ABD ile SSCB arasında soğuk savaş dönemi başladı.
5.Sömürge altındaki milletlerin bağımsızlık süreci hızlandı. Hindistan,
Pakistan, Mısır, Cezayir, Tunus ve Libya zamanla bağımsız oldu.
6.1948’de İsrail Devleti kuruldu.
7.Sömürgecilik hız kaybetti.
8.Çin’de komünizm hakim oldu.
9.Milletler Cemiyeti, Birleşmiş Milletler’e dönüştü.
10.Türkiye-ABD ilişkileri gelişmeye başladı.
11.NATO ve Varşova paktları kuruldu.
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
42
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
43
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL NİZAMOĞLU
44