Transcript uczeń dyslektyczny z uszkodzonym wzrokiem

XI
EUROPEJSKI TYDZIEŃ ŚWIADOMOŚCI
DYSLEKSJI
KONFERENCJA „DYSLEKSJA NA RÓŻNYCH
ETAPACH ŻYCIA”
ŁÓDŹ, 21.10.2013.
UCZEŃ DYSLEKTYCZNY
Z USZKODZONYM WZROKIEM
- TRUDNA DIAGNOZAMGR EWA WIELKA - PSYCHOLOG, SPECJALISTA TYFLOPEDAGOGIKI –
SPECJALISTYCZNA PORADNIA PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNA DORADZTWA
ZAWODOWEGO I DLA DZIECI Z WADAMI ROZWOJOWYMI
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia
17 listopada 2010 r.
Paragraf 1a. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o specyficznych
trudnościach w uczeniu się, należy przez to rozumieć trudności w
uczeniu się odnoszące się do uczniów w normie intelektualnej,
którzy mają trudności w przyswajaniu treści nauczania, wynikające
ze specyfiki ich funkcjonowania percepcyjno-motorycznego,
nieuwarunkowane schorzeniami neurologicznymi.
CZY KAŻDY UCZEŃ W OKULARACH TO UCZEŃ
SŁABO WIDZĄCY?
• Posługując się językiem powszechnie zrozumiałym,
można powiedzieć, że uczeń słabo widzący, to taki,
którego widzenie jest 3 krotnie słabsze, niż u osoby
zdrowej, albo jego pole widzenia jest zawężone do
40 stopni.
KATEGORIE SŁABO WIDZĄCYCH WG ŚWIATOWEJ
ORGANIZACJI ZDROWIA (WHO) PRZY ONZ:
• I stopień – V = 0,3 do V = 0,1
• II stopień – V = 0,1 do V = 0,05
• III stopień – V = 0,05 do V = 0,016
lub pole widzenia zawężono do 20 st. – 10 st.
• IV stopień – V = 0,016 do poczucia światła
• V stopień – ślepota czarna (+poczucie światła)
Wyniki profilaktycznych, przesiewowych badań
wzroku, prowadzonych przez tutejszą poradnię
w łódzkich, podstawowych szkołach ogólnodostępnych wykazały, że:
• U 14% uczniów stwierdzono wady wzroku,
wymagające korekcji szkłami optycznymi, w tym 6 %
miało poważne schorzenia i choroby układu
wzrokowego.
WYNIKI PROFILAKTYCZNYCH, PRZESIEWOWYCH BADAŃ
WZROKU, PROWADZONYCH PRZEZ
TUTEJSZĄ PORADNIĘ
W ŁÓDZKICH, PODSTAWOWYCH SZKOŁACH
OGÓLNODOSTĘPNYCH.
6%
2%
0%
Dzieci Zdrowe
6%
86%
Wady wzroku
wymagające korekcji
szkłami optycznymi
Brak widzenia
obuocznego
Inne problemy
Uczniów tych oceniano jako:
• „mało zdolnych”,
• „niezaradnych życiowo”,
• czasami jako „dyslektycznych”.
Z obserwacji nauczycieli wynikało, że są to dzieci :
• inteligentne, ale leniwe, unikające wysiłku umysłowego, chaotyczne
w pracy - „nerwowe”, „nadpobudliwe” (kręcą się, zmieniają
pozycje, chodzą po klasie, zaglądają do zeszytu kolegi),
• nie potrafią precyzyjnie opowiedzieć historyjki obrazkowej
i rozpoznać elementów na obrazkach,
• piszą niestarannie, litery są niekształtne, a pismo nieczytelne,
• mają trudności w przepisywaniu z tablicy, z pamięci i ze słuchu,
• mylą podobne graficznie litery, pomijają drobne elementy liter
oraz znaki interpunkcyjne,
- piszą z błędami ortograficznymi i fonetycznymi,
- czytają wolno i niechętnie, często bez zrozumienia treści,
- mają trudności w orientacji na mapie i trudności w rozumieniu zadań
z geometrii,
- nie potrafią odczytywać wykresów, osi liczbowych,
- z trudem rozumieją stosunki przestrzenne i proporcje elementów,
- podczas zabaw ruchowych – słabo skoordynowane, niepewne, unikają
ćwiczeń na lekcjach WF.
Uczniowie ci, osiągali słabe wyniki w nauce
- nie brano pod uwagę stanu wzroku.
• Zdarzają się schorzenia wzroku, które ujawniają się
stopniowo i dla osoby, która nie jest specjalistą
w zakresie tyflopedagogiki, nie są możliwe do
rozpoznania.
Po dokładnej analizie badań przesiewowych wzroku, okazało
się, że 50% uczniów po diagnozie okulisty i po dobraniu szkieł
optycznych, poprawiło wyniki w nauce. Pozostali nadal mieli
kłopoty z pisaniem, czytaniem i orientacją w przestrzeni mimo korekcji okularowej. Byli to uczniowie z dysleksją
rozwojową, którzy dodatkowo, mieli wady widzenia, a brak
pomocy tyflologicznej i okularów, pogłębiały sukcesywnie
trudności w nauce i niechęć do wysiłku umysłowego.
Dlaczego tak trudno rozpoznać i odróżnić
ucznia słabo widzącego od ucznia
dyslektycznego?
Uczeń „tylko słabo widzący” (wadzie wzroku nie towarzyszą
inne deficyty rozwojowe)
 zazwyczaj wypowiada się swobodnie, chętnie podejmuje dialog,
mówi płynnie, spójnie,
 rozumie polecenie,
 jeśli nie widzi szczegółów – po powiększeniu je dostrzega,
 jeśli nie rozpoznaje przedmiotów i elementów na obrazkach, to
mówi : „Nie wiem co to jest” (mało doświadczeń wzrokowych lub
rysunek zbyt schematyczny),
• zadaje pytania, przejawia aktywność, żąda pomocy (pokaż,
gdzie, ja nie widzę, to jest zbyt małe),
• rozwój w zakresie funkcji słowno-pojęciowych przebiega
prawidłowo,
• opóźnienia w rozwoju funkcji wykonawczych, mogą wynikać
z wolnego tempa pracy, ale po treningu, uczniowie nabywają
wprawy i pracują w optymalnym (dla ucznia słabo widzącego)
tempie.
JAK PRZEBIEGA ROZWÓJ DZIECKA
Z USZKODZONYM WZROKIEM?
• Maria Grzegorzewska powiedziała:
„Jeżeli przyczyna, która uszkodziła wzrok, nie spowodowała
innych uszkodzeń, to dzieci słabo widzące i niewidome będą
rozwijały się tak, jak dzieci widzące. Trzeba jednak udzielić im
pomocy fachowej aby tym samym zapobiec potencjalnym
opóźnieniom rozwoju i zmniejszyć konsekwencje niedowidzenia”.
WĄTPLIWOŚCI PRZY DIAGNOZIE
Przyczyną trudności w nauce nie jest dysleksja, gdy występują:
•
zespoły i choroby genetyczne (np. Zespół Wolframa, Lyella,
Duane’a i inne)
•
•
postępujące choroby układu wzrokowego,
•
choroby wielonarządowe, których konsekwencją są schorzenia
wzroku,
choroby neurologiczne
(Rozporządzenie MEN wyklucza)
Kiedy u ucznia z uszkodzonym wzrokiem, możemy podejrzewać
dodatkowo występowanie specyficznych trudności w nauce:
• jeżeli uszkodzenie czy choroba oczu, ujawniły się później niż
specyficzne trudności w nauce (jaskra, Choroba Stargardta i inne),
• jeżeli wady wzroku są proste, dobrze korygowane szkłami
(krótkowzroczność, nadwzroczność, astygmatyzm),
• widzenie do bliży jest w granicach normy,
• gdy mimo istotnego uszkodzenia widzenia, dziecko dobrze funkcjonuje
wzrokowo (poprawnie czyta, układa puzzle, odwzorowuje), a pisze
z błędami ze słuchu, z trudnością odtwarza struktury rytmiczne, nie potrafi
przeanalizować wyrazu i wyodrębnić wszystkich głosek, mowa jest bez
prawidłowego akcentu i prozodii), zna zasady ortograficzne, ale podczas
pisania nie pamięta o nich,
• pisze nieczytelnie mimo, że nie stwierdzono wzmożonego napięcia, czy
wiotkości mięśni, a stan wzroku do bliży jest optymalny,
• nie stwierdzono uwarunkowań neurologicznych w funkcjonowaniu wzroku.
• Uczniowie z uszkodzonym wzrokiem
nie są zwolnieni z poprawności ortograficznej ani
z konieczności czytania ze zrozumieniem, podczas
sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych.
Rozwój procesu widzenia przebiega w różnym tempie, zarówno u dzieci
zdrowych, jak słabo widzących.
• zależy od stopnia i miejsca uszkodzenia funkcji wzrokowych:
• od dojrzałości płata potylicznego i czołowego,
• od czułości siatkówki,
• od akomodacji – dojrzałości mięśni rzęskowych,
• zależy od poziomu intelektualnego i aktywności poznawczej,
• od innych aspektów zdrowia psychofizycznego.
Aby ocenić dojrzałość funkcji wzrokowych, konieczna jest komplementarna,
wieloaspektowa diagnoza, najlepiej pod kierunkiem tyflopedagoga.
•Nauka czytania jest najbardziej efektywna
około 7. roku życia, gdy dojrzewa płat
czołowy kory mózgowej, który jest
odpowiedzialny między innymi za koordynację
mięśni rzęskowych, umożliwiających
akomodację i ruchy precyzyjne gałek ocznych.
• Czytanie jest wynikiem zależności między szybkimi ruchami gałek
ocznych i przerwami w tych ruchach.
• Czytamy podczas przerw między ruchami gałek ocznych, a te
przerwy to fiksacje.
• Podczas czytania osoba dorosła, wykonuje zwykle 4 fiksacje
na sekundę, więc w 95 %, czytanie polega na fiksacjach.
• Najlepsze fiksacje są plamką żółtą (widzenie centralne).
• Plamka żółta ma promień 0,5 mm, mieści kilka liter (2 do 4).
• Dlatego trzeba uczyć się czytać i fiksować pozaplamkowo.
• Do czytania wolnego niezbędne jest widzenie
centralne, do czytania szybkiego, widzenie
obwodowe – okołoplamkowe (popularne techniki szybkiego
czytania).
Ważna jest trafna ocena przyczyn trudności w nauce pisania
i czytania u ucznia z uszkodzonym wzrokiem.
Równie ważne jest uwzględnienie słabowzroczności w procesie
edukacyjnym i trafne zaplanowanie zajęć korekcyjnokompensacyjnych, uwzględniających usprawnianie zaburzonych
funkcji, niezbędnych do sprawnego czytania i pisania.
Nie zapominamy jednak o konieczności :
• rehabilitacji widzenia, dobraniu pomocy optycznych,
• higieny wzroku,
• ćwiczeń ortooptycznych (skutecznych, a ostatnio bardzo
popularnych),
• konsultacji z tyflopedagogiem, w celu ustalenia
zalecanych warunków realizacji potrzeb edukacyjnych.
Wszystkie zalecane formy usprawniania funkcji wzrokowych
mają wspólne cechy i nie wykluczają się wzajemnie.
Stosuje się np.:
• zakrywanie lepszego oka lub czytanie naprzemienne
(uaktywnianie oczu, zwłaszcza oka słabszego),
• patrzenie (czytanie) do bliży i do dali (doskonalenie akomodacji
i konwergencji),
• wodzenie wzrokiem po różnych płaszczyznach (poziom, pion, po
okręgu, po skosie) – doskonalenie mięśni rzęskowych,
• patrzenie na czubek nosa, koniec języka (doskonalenie akomodacji
i fiksacji),
• wodzenie wzrokiem za punktem świetlnym oraz koloroterapia
(ćwiczenie mobilności i akomodacji oka – niezbędne podczas czytania),
• odpoczynek dla oczu – patrzenie w dal, ogrzewanie oka dłonią
„gimnastyka oka”.
Wszystkie wyżej wymienione ćwiczenia, mieszczą się
w pojęciach i działaniach rehabilitacji widzenia, ale także
w ramach ćwiczeń ortooptycznych.
PAMIĘTAJMY –
WZROKU NIE NALEŻY OSZCZĘDZAĆ,
OCZY KOCHAJĄ RUCH I MUSZĄ BYĆ AKTYWNE.
ALE TRZEBA TEŻ MIEĆ WIEDZĘ, CO DLA OCZU JEST NIEKORZYSTNE
Oczy nie lubią :
• patrzeć wiele godzin na jedną odległość,
• wysiłku wzrokowego w warunkach złego oświetlenia,
• braku oprzyrządowania optycznego,
• suchego powietrza, wiatru, jaskrawego,
oślepiającego światła,
• sytuacji stresogennych.
• Są dzieci, które źle piszą i źle czytają, a nie ma podstaw,
by zaliczyć je do grupy słabo widzących lub do grupy
dyslektyków.
• Dotyczy to dzieci, których układ wzrokowy jest niedojrzały
lub okresowo niesprawny.
• Z powodu braku prawidłowej akomodacji, konwergencji
i obuoczności (np. przy zezie), uczniowie ci wymagają
ćwiczeń ortooptycznych, które są dostępne i skuteczne.
• Są to tzw. optodyslektycy - uczniowie, którzy funkcjonują
jak słabo widzący lub jak dyslektycy.
• W przypadku takich dzieci, diagnoza jest bardzo
trudna i wymaga komplementarnych badań oraz
konsultacji z okulistą, ortooptykiem i specjalistą
w zakresie tyflopedagogiki.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
EWA WIELKA