Transcript Bez tytułu slajdu - Konferencja Biblioteka Jako Trzecie Miejsce

Małgorzata Czerwińska
Uniwersytet Zielonogórski
OSOBA
Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ WZROKU
W BIBLIOTECE
- REHABILITACJA CZY NORMALIZACJA
ŚRODOWISKA ŻYCIA ?
Bibliologiczno-tyflologiczny dyskurs
wokół możliwości i ograniczeń
Obsługa biblioteczno-informacyjna
osób z niepełnosprawnością wzroku - to:
• uregulowania prawne
• specyfika psychospołecznego funkcjonowania
osób z dysfunkcją wzroku
• zasoby (materiały alternatywne)
• technologia wspomagająca
• dostosowany lokal
• oferta usług
• kompetentni bibliotekarze
IFLA Section of Libraries for the Blind Sekcja Bibliotek Dla Niewidomych
Wytyczne obsługi bibliotecznej osób z niepełnosprawnością wzroku
odnoszą się do:
• lokalu bibliotecznego i jego otoczenia
• specyfiki kolekcji materiałów czytelniczych - alternative/accessible formats,
adapted literature, special format
• specyfiki zakresu treściowego kolekcji
• zasad kompleksowej informacji o zbiorach
• specyfiki technologii wspomagających - adaptive technology, assistive technology
• dostępności stron internetowych bibliotek
• specyfiki usług bibliotecznych - zasady udostępniania, informowania
• form i zasad pracy z niepełnosprawnym wzrokowo użytkownikiem
• przygotowania i kompetencji bibliotekarzy w zakresie obsługi użytkowników
z niepełnosprawnością wzroku
1/4
Konwencja narodów zjednoczonych
o prawach osób niepełnosprawnych – 2006 - 2012
Art. 3 - zalecający poszanowanie: pełnego i efektywnego uczestnictwa
w życiu społecznym i integracji społecznej, równych szans,
dostępności;
Art. 8 – zalecający podnoszenie świadomości społecznej poprzez:
inicjowanie i prowadzenie skutecznych kampanii na rzecz budzenia
świadomości społecznej, szerzenie postaw poszanowania dla praw
osób niepełnosprawnych na wszystkich poziomach systemu
edukacyjnego, w tym u jak najmłodszych dzieci, promowanie
programów podnoszących poziom świadomości na temat osób
niepełnosprawnych i ich praw;
2/4
Konwencja narodów zjednoczonych
o prawach osób niepełnosprawnych – 2006 - 2012
Art. 9 – zobowiązujący do działań na rzecz dostępności, na równych zasadach
z innymi obywatelami, do środowiska fizycznego, transportu, informacji
i komunikacji międzyludzkiej, w tym technologii i systemów
komunikacyjnych i informacyjnych oraz do innych udogodnień i usług
oferowanych całemu społeczeństwu, zarówno w środowiskach miejskich,
jak i wiejskich (budynki, usługi informacyjne, komunikacyjne,
elektroniczne), poprzez m.in.: zapewnienie oznakowania w alfabecie
Braille’a oraz w formie łatwej do czytania i zrozumienia w budynkach
i innych obiektach publicznych, zapewnienie pomocy ze strony innych
osób i pośredników, w tym przewodników, lektorów, aby ułatwić dostęp do
budynków i innych obiektów publicznych, promowanie innych stosownych
form pomocy i wsparcia, aby zapewnić dostęp do informacji, promowanie
dostępu do najnowszych technologii oraz systemów informacyjnych i
komunikacyjnych, w tym do internetu;
3/4
Konwencja narodów zjednoczonych
o prawach osób niepełnosprawnych – 2006 - 2012
Art. 19 - określający uwarunkowania samodzielnego życia i integracji społecznej,
a głoszący m.in., że ogólnodostępne usługi i obiekty będą dostępne na równych
zasadach dla osób niepełnosprawnych oraz będą dostosowane do ich potrzeb;
Art. 21 – odnoszący się do wolności wypowiedzi i swobody wyrażania poglądów
oraz dostępu do informacji, a zalecający m.in.: dostarczanie osobom
niepełnosprawnym informacji przeznaczonych dla ogółu społeczeństwa
w dostępnym formacie i za pomocą środków przekazu odpowiednich do rodzaju
niepełnosprawności, bez opóźnień i dodatkowych kosztów, akceptowanie
i umożliwienie korzystania w sytuacjach oficjalnych z pisma Braille’a,
wspomagających i alternatywnych sposobów komunikacji oraz wszelkich innych
środków, sposobów i formatów komunikacji wybranych przez osoby
niepełnosprawne, nakłanianie prywatnych usługodawców świadczących usługi
dla ogółu społeczeństwa, w tym dostawców usług internetowych, aby dostarczali
informacje i usługi w formie dostępnej i przydatnej dla osób niepełnosprawnych,
zachęcanie środków masowego przekazu, w tym dostawców informacji poprzez
Internet, aby udostępniały swoje usługi osobom niepełnosprawnym;
4/4
Konwencja narodów zjednoczonych
o prawach osób niepełnosprawnych – 2006 - 2012
Art. 24 – poświęcony prawu do edukacji włączającej, w tym m.in.: umożliwienie
nauki alfabetu Braille’a, pisma alternatywnego, powiększonego druku,
wspomagających i alternatywnych sposobów, środków i formatów komunikacji,
umiejętności orientacyjnych i poruszania się oraz umożliwienie funkcjonowania
grup samopomocy i mentoringu;
Art. 30 – podnoszący prawo do uczestniczenia w życiu kulturalnym, zapewniane
poprzez m.in.: korzystanie z materiałów dotyczących zagadnień kultury
w dostępnych formatach, dostęp do programów telewizyjnych, filmów, teatru
i innych form działalności kulturalnej w dostępnych formatach, dostęp do miejsc,
w których odbywają się wydarzenia kulturalne, tj. teatrów, muzeów, kin,
bibliotek oraz do usług związanych z działalnością kulturalną i turystyczną,
jak również, na ile jest to możliwe, dostęp do miejsc historycznych i ważnych
z punktu widzenia kultury narodowej, zapewnienie, aby akty prawne dotyczące
ochrony praw własności intelektualnej nie stanowiły nieracjonalnej bariery
dyskryminującej osoby niepełnosprawne w dostępie do materiałów związanych
ze sferą kultury.
KATEGORIE ZABURZENIA WIDZENIA
wg Międzynarodowego Rejestru Chorób
O
strośćwzrokuprzym
ożliwienajlepszej korekcji
K
ATEG
O
RIA
1
słabewidzenie
2
3
ślepota
4
5
m
aksym
alna,
tzn. m
niejszaniż...
m
inim
alna,
tzn. równalubwiększaniż..
6/18
20/70
3/10(0,3)
6/60
20/200
1/10(0,1)
3/60(liczypalcezodl. 3m
)
20/400
1/20(0,05)
1/60(liczypalcezodl. 1m
)
5/300(20/1200)
1/50(0,02)
6/60
20/200
1/10(0,1)
3/60(liczypalcezodl. 3m
)
20/400
1/20(0,05)
1/60
5/300(20/1200)
1/50(0,02)
brakpoczuciaświatła
poczucieświatła
Widzenie połowiczne
(prawostronne - utrata prawej połowy pola w obydwu oczach)
Widzenie połowiczne może dotyczyć także lewych, dolnych,
górnych i zewnętrznych połówek oka.
Zwyrodnienie plamki
Przy zwyrodnieniu plamki druk wydaje się zniekształcony,
może brakować fragmentów wyrazów.
Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki
Przy barwnikowym zwyrodnieniu siatkówki centralne widzenie
może pozostać nienaruszone - litery są wyraźne.
Retinopatia cukrzycowa
Przy retinopatii cukrzycowej druk może być zniekształcony
lub zamglony.
Zaćma
Przy zaćmie i zmianach w rogówce druk rozmywa się i traci
kontrast.
Jaskra
Przy zaawansowanej jaskrze druk może wydawać się wyblakły
a słowa trudne do odczytania.
Osoba z niepełnosprawnością wzroku –
czytelnik – użytkownik – klient
• kompensacja sensoryczna – teoria tworzenia się dynamicznych
układów strukturalnych w obrębie I i II układu sygnałowego
• kompensacja werbalna – poznawcze wykorzystanie funkcji
mowy (instrukcja słowna)
• wyobrażenia surogatowe (zastępcze) - wypełnianie “luk”
percepcyjnych
• myślenie analogiczne (zestawianie faktów, zdarzeń)
oraz wnioskowanie
• myślenie abstrakcyjno-pojęciowe
• przyjmowanie norm moralnych, etycznych, społecznych
i funkcjonowanie zgodnie z nimi
• odczuwanie potrzeb: poznawczych, estetycznych, niezależności,
akceptacji, uznania, szacunku, samourzeczywistnienia
Osoba z niepełnosprawnością wzroku –
sfery ograniczeń
• zdobywanie informacji i wiedzy
• wykonywanie czynności życia codziennego
(samoobsługowych i gospodarczych)
• orientacja przestrzenna i samodzielne poruszanie się
• wykonywanie pracy zawodowej
• udział w życiu społecznym
• ekspresja emocjonalna i funkcjonalna
• komunikowanie się
• rekreacja i wypełnianie czasu wolnego
Książka niewidomego – definicja
Wydawnictwo zwarte (książka) lub periodyczne (czasopismo)
o cechach wydawniczo-formalnych odpowiadających specyfice
percepcji tekstu przez osoby z głęboką dysfunkcją narządu wzroku
(niewidomych, ociemniałych, w wysokim stopniu słabowidzących,
niedowidzących). Wydawnictwa te w sferze treściowej
odpowiadają publikacjom w druku zwykłym (tzw. czarnodrukowym), różni je natomiast forma przekazu, dostosowana
do odbioru dotykowego, słuchowego, słuchowo-dotykowego.
Wydawnictwa te w zdecydowanej większości (zwłaszcza
wydawnictwa zwarte) są odpowiednikami brajlowskimi,
dźwiękowymi, elektronicznymi książek z typowej produkcji
wydawniczej.
PRZYSZŁOŚĆ TO KSIĄŻKA CYFROWA !
Wydawnictwa dla osób z niepełnosprawnością
wzroku – formaty alternatywne
• wydawnictwa w systemie L. Braill’a
• wydawnictwa w systemie W. Moona
• wydawnictwa dźwiękowe (analogowa książka mówiona,
Digital Talking Books, talking book, audio book)
• wydawnictwa w druku powiększonym
• wydawnictwa w zapisie cyfrowym (TXT, RTF, DOC, PDF)
i graficznym (DJVU)
• cyfrowe wydawnictwa dźwiękowo-tekstowe (DAISY - Digital
Accessible Information System)
• wydawnictwa do odbioru wielozmysłowego (np. obrazkowe
książki dotykowe, książki brajlo-drukowe)
Audiodeskrypcja
Jest to technika, która za pomocą słownego opisu, dostarcza
osobom z niepełnosprawnością wzroku informacje,
które przez osoby widzące odbierane są w postaci wizualnej.
Pozwala tym osobom uczestniczyć na równi z osobami
widzącymi, w tym samym miejscu i czasie, zarówno
w projekcjach filmowych, jak i w innych wydarzeniach
widowiskowych, skierowanych do szerokiej publiczności.
Audiodeskrypcja wkracza do kin, teatrów, telewizji, muzeów,
galerii obrazów, do imprez sportowych.
Ma duże znaczenie w rehabilitacji psychicznej i społecznej.
1/4
DOSTĘP DO INFORMACJI - ROZWIĄZANIA
TYFLOINFORMATYCZNE
1. Syntezatory mowy
1.1. Apollo II
2. Moduły udźwiękawiające, ubrajlawiające i powiększające
2.1. Jaws
2.2. Supernova
2.3. Window-Eyes
3. Urządzenia lektorskie
3.1. Multilektor
3.2. Poet compact
3.3.Auto-Lektor
3.4. Sara
4. Monitory brajlowskie
2/4
DOSTĘP DO INFORMACJI - ROZWIĄZANIA
TYFLOINFORMATYCZNE
5. Notatniki
5.1. Braille Lite 2000, Braille Lite Millennium 20, Braille Lite Millennium 40
5.2. PAC Mate BX400
5.3. Kajetek 2000
6. Drukarki brajlowskie
7. Powiększalniki
8. OCR, OBR i programy lektorskie
8.1. FineReader
8.2. OBR Standard, OBR Extended (konwersja systemu Braille’a na zwykły druk)
8.3. Cicero Text Reader 2, Openbook 6.0 (programy lektorskie)
8.4. FSReader, EaseReader (programowy odtwarzacz książek w formacie Daisy)
3/4
DOSTĘP DO INFORMACJI - ROZWIĄZANIA
TYFLOINFORMATYCZNE
9. Programy użytkowe
9.1. Magnetofon (program symulujący magnetofonowy odtwarzacz,
służący do czytania w systemie Windows plików tekstowych)
9.2. Brajl 5.0 (program umożliwiający skład i wydruk tekstu w brajlu)
9.3. GOODFEEL (program do automatycznej translacji zapisu nutowego
na brajlowską notację muzyczną)
10. Brajlowskie maszyny do pisania
11. Mówiące słowniki elektroniczne
12. Dyktafony cyfrowe i organizery
12.1. “Czytak” (wyspecjalizowany odtwarzacz książek zapisanych na kartach
pamięci compactflash)
4/4
DOSTĘP DO INFORMACJI - ROZWIĄZANIA
TYFLOINFORMATYCZNE
13. Programy udźwiękawiające telefony komórkowe
13.1. Mobile Speak
13.2. Talks
Strony internetowe firm komputerowych – tyfloinformatycznych
http://www.altix.pl,
http://www.harpo.com.pl,
http://www.ece.neostrada.pl,
http://www.medison.w3.com.pl
Ograniczenia w dostępie
do słowa pisanego i informacji
• dokumenty cyfrowe, strony i serwisy internetowe – nieprzestrzeganie
standardów World Wide Web Consortium (W3C), inicjatywy WAI
(Web Accessibility Internet – Dostępność Sieci Internetowej),
specyfikacji tworzenia dostępnych i użytecznych serwisów
internetowych - WCAG 2.0 (Web Content Accessibility Guidelines)
• zasoby bibliotek cyfrowych (np. D-LIBRA) - przyczyny prawne,
sprzętowo-finansowe i techniczne (rodzaje formatów plików)
• e-booki – formaty, zabezpieczenia
• czytnik “Kindle” – brak pełnego udźwiękowienia
Przestrzeń biblioteczna
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
dobrze oświetlone wejścia
gładka i nieśliska powierzchnia przy wejściu
ciągi komunikacyjne zaznaczone inną fakturą podłogi
szklane drzwi właściwie oznakowane dla osób niedowidzących
schody i stopnie oznakowane kontrastującym kolorem, oznakowanie dróg do wind
dobrze oświetlone windy z przyciskami oznakowanymi w systemie Braille’a,
głośnomówiące
oddział dla osób niepełnosprawnych usytuowany centralnie
kolorowe (najlepiej żółte dla lepszej widoczności), dotykowe linie prowadzące
do tego oddziału
kontrastowe kolorowanie ścian i podłóg
znaki informacyjne, zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz biblioteki, ze względu
na osoby słabowidzące - duże, matowe, kontrastujące z tłem
plan biblioteki w wersji z powiększoną czcionką i w wersji dotykowej
dostępność do urządzeń samoobsługowych udostępniania
zorganizowany system oczekiwania (stanowisko informacyjne)
niedokonywanie nieuzasadnionych zmian w aranżacji wnętrz bibliotecznych
nieustawianie przedmiotów w ciągach komunikacyjnych
Oferta usług dla osób z
niepełnosprawnością wzroku
1/3
• szkolenie niepełnosprawnych wzrokowo użytkowników w zakresie korzystania
z biblioteki, technologii wspomagających
• kabiny do pracy indywidualnej, wyposażone w urządzenia tyfloinformatyczne,
składające się na warsztat pracy umysłowej osoby z niepełnosprawnością
wzroku (technologie wspomagające)
• regulamin biblioteczny uwzględniający potrzeby osób z niepełnosprawnością
wzroku, np. możliwość wypożyczania poza bibliotekę zbiorów udostępnianych
tylko na miejscu
• pomoc bibliotekarzy (przygotowanych do obsługi osób z niepełnosprawnością)
w przemieszczaniu się po budynku biblioteki, w wyszukiwaniu książek czy
czasopism w katalogach, w wolnym dostępie, w wypełnianiu dokumentów
bibliotecznych
• możliwość samodzielnego wyszukiwania dokumentów w e-bazach oraz
zamawiania ich drogą internetową
• przygotowywanie materiałów alternatywnych, np. na życzenie użytkownika
(book on demand)
Oferta usług dla osób z
niepełnosprawnością wzroku
• strona internetowa biblioteki dostępna dla osób z niepełnosprawnością wzroku
• dostarczanie publikacji do domu, placówek opiekuńczych użytkownikom
z niepełnosprawnością wzroku, którzy nie są w stanie samodzielnie przyjść
do biblioteki – przez bibliotekarzy, wolontariuszy, bibliobus
• spotkania z wydawcami i lektorami publikacji dla osób z niepełnosprawnością
wzroku
• promowanie twórczości artystycznej (zwłaszcza literackiej) osób
z niepełnosprawnością wzroku (np. spotkania autorskie, koncerty, wernisaże)
• prowadzenie grup i klubów dyskusyjnych, z udziałem osób
z niepełnosprawnością wzroku
• pokazy filmów z audiodeskrypcją (descriptive/described video)
• organizowanie spektakli i ekspozycji z audiodeskrypcją
• indywidualne i zespołowe zajęcia czytelnicze i biblioterapeutyczne
• formy dramowe i teatralne z udziałem osób z dysfunkcją wzroku
2/3
Oferta usług dla osób z
niepełnosprawnością wzroku
• konkursy literackie
• konkursy na recenzję książki mówionej
• zajęcia edukacyjne, rekreacyjne, biblioterapeutyczne z udziałem dzieci
z niepełnosprawnością wzroku
• gromadzenie księgozbioru z zakresu pedagogiki specjalnej, w tym tyflologii
i tyflopedagogiki, wydawnictw informacyjnych dla użytkowników
z niepełnosprawnością
• kampanie i wystawy informujące społeczeństwo o niepełnosprawnościach
• materiały informacyjne i promocyjne, przygotowane w formatach
alternatywnych
• konferencje i spotkania dotyczące problemów niepełnosprawności
• wspólne z osobami z niepełnosprawnością wzroku i organizacjami
pozarządowymi opracowywanie projektów, programów działań, oferty usług
• wspólne z osobami niepełnosprawnymi i organizacjami pozarządowymi
kontaktowanie się z mediami
3/3
Bibliotekarz w kontakcie z osobą
z niepełnosprawnością wzroku
Wytrawny przewodnik, oddany doradca, neutralny pośrednik
1. Wiele osób niewidomych z łatwością wykonuje różne czynności i nie lubi,
żeby im pomagać.
2. Pomóż niewidomemu, gdy cię o to poprosi, albo gdy zauważysz, że czuje się
niepewnie lub jest zdezorientowany.
3. Biała laska, którą osoba niewidoma posługuje się przy chodzeniu,
wysuwając ją nieco do przodu, powinna zwrócić twoją uwagę.
Nie przechodź wówczas obojętnie. Przyjrzyj się życzliwie człowiekowi,
któremu niewielkim wysiłkiem możesz pomóc. Sytuacja, w jakiej się z nim
spotkasz i jego zachowanie, podsuną ci rodzaj i formę pomocy.
4. Jeżeli nie wiesz, jak należy postąpić, przede wszystkim staraj się zachować
w sposób naturalny, unikaj okazywania nadmiernego współczucia
i nie próbuj pomagać więcej niż trzeba.
1/4
Bibliotekarz w kontakcie z osobą
z niepełnosprawnością wzroku
5. Rozmawiając z osobą niewidomą, pamiętaj, że jest takim samym
człowiekiem jak ty, interesuje się tym samym, czym inni ludzie.
Nie musisz unikać tematu utraty wzroku, ale nie należy rozmawiać
tylko o tym. Słowa “widzieć” używaj równie często, jak w rozmowie
z osobą widzącą. Będzie to zupełnie naturalne. Kieruj wypowiedzi
wprost do niewidomego. Nie traktuj towarzyszącej mu osoby jak
“tłumacza”.
To, że ktoś nie widzi, nie oznacza, że nie rozumie tego, co mówisz.
6. Gdy słuchasz osoby niewidomej, potwierdzaj to w sposób werbalny,
wtrącając np. “tak”, “rozumiem”.
7. Witając się z osobą niewidomą, możesz delikatnie dotknąć jej dłoni, mówiąc
np. “witam pana/panią”.
8. Informuj dyskretnie niewidomego, co się dzieje. Wchodząc
do pomieszczenia, powiedz mu, kto lub co się w nim znajduje.
2/4
Bibliotekarz w kontakcie z osobą
z niepełnosprawnością wzroku
9. Nie zostawiaj na wpół otwartych drzwi. Jeżeli obcujesz z osobą niewidomą,
pamiętaj, że drzwi do pomieszczeń muszą być zawsze dokładnie zamknięte
lub otwarte. Gdy zmienisz ustawienie mebli, nie odstawisz na miejsce krzesła
lub otworzysz okno, staraj się ją o tym uprzedzić. Nigdy nie pozostawiaj
żadnych przedmiotów na podłodze (zwłaszcza szklanych).
10. Zasygnalizuj swoje przybycie. Przedstaw się, gdy wchodzisz do pokoju,
w którym znajduje się osoba niewidoma. Uprzedź ją także, jeśli się oddalasz.
11. Gdy niewidomy korzysta z psa przewodnika, nie odwracaj uwagi pracującego
psa od wykonywanych czynności. Pełni on bardzo odpowiedzialną funkcję.
12. Widząc niewidomego w bibliotece, zapytaj go, co chce załatwić i staraj się
w tym pomóc. Gdy potrzebny jest podpis osoby niewidomej, wskaż miejsce
podpisu, naprowadzając jej rękę na określony punkt na dokumencie.
13. Gdy mijasz idącą osobę niewidomą, ustąp jej przejścia. Ona ciebie nie widzi!
Nie zachowuj się jednak tak, “jakby cię nie było”. Odgłosy, jakie powodujesz,
pomagają jej w orientacji.
3/4
Bibliotekarz w kontakcie z osobą
z niepełnosprawnością wzroku
14. Przy udzielaniu wskazówek, pamiętaj, że jeśli ktoś nie widzi,
to informacja np. “trzeba pójść tam, gdzie stoi biały dom”
nic nie pomoże. Dobra wskazówka to: “trzeba pójść 50 metrów prosto,
po czym skręcić w prawo”.
15. Pomagając niewidomemu w przemieszczaniu się, pozwól mu ująć się
pod rękę. Wyczuwa wtedy dobrze twoje ruchy i łatwiej przewiduje
przeszkodę, niż w przypadku, gdy ty trzymasz go pod ramię.
Jednocześnie staraj się go nieznacznie wyprzedzać, zwalniając nieco
podczas wchodzenia lub schodzenia z krawężnika, czy korzystając
ze schodów.
16. Po udzieleniu pomocy, nie oddalaj się w milczeniu. Zasygnalizuj,
jeśli chcesz odejść.
4/4
Biblioteka w roli trzeciego miejsca
a rehabilitacja społeczna
osób z niepełnosprawnością wzroku
• węzeł sieci społecznej – znajomość potrzeb środowiska lokalnego, współpraca
z organizacjami i instytucjami lokalnymi
• węzeł sieci w sferze publicznej - “antidotum” na tendencję wycofywania się
osób z niepełnosprawnością wzroku z życia społecznego
• przestrzeń społeczna, miejsce spotkań z kulturą, światem wirtualnym, drugim
człowiekiem
• "miejsce społeczne" – instytucja sfery publicznej, ze względu na swoją
dostępność (otwartość) dla użytkowników, oferowanie dostępu do wiedzy
na różne sposoby, kontakt z drugą osobą, sposób zorganizowania, realizację
procesów informacyjnych
• placówka bezpieczeństwa informacyjnego - obsługując słabsze grupy społeczne
(np. osoby z niepełnosprawnością wzroku), włączają je w proces twórczości
różnych ludzi, niwelując przepaść społeczną; dba o procedury i organizację
przestrzeni – zgodne ze specyfiką niepełnosprawności wzroku;
daje użytkownikowi z niepełnosprawnością wzroku poczucie "bycia u siebie",
przynależności i niezależności, a co za tym idzie - pozytywne postrzeganie siebie,
poczucie własnej wartości, otwartość na częste kontakty z instytucją
Biblioteka – normalizacja środowiska życia
osób z niepełnosprawnością wzroku
“Uczę się ciebie, człowieku, uczę się ciebie powoli,
od tego uczenia trudnego raduje się serce i boli.
Uczę się ciebie człowieku i wciąż cię jeszcze nie umiem... ".
J. Liebert, Wiersze zebrane, Warszawa 1972
Małgorzata Czerwińska
Uniwersytet Zielonogórski
Dziękuję za uwagę