تسیکیدزن نیا رد هک ییادخ مان هب

Download Report

Transcript تسیکیدزن نیا رد هک ییادخ مان هب

‫به نام خدایی که در این نزدیکیست‬
‫بررسي فراواين انواع ‪ CHD‬و عوامل مؤثر بر آن در بيماراين كه حتت‬
‫كاترتيزاسيون قليب قرار گرفته‌اند در خبش اطفال بيمارستان امام مخيين در‬
‫فاصله زماين سال‌هاي ‪.1380-84‬‬
‫مقطع تحصیلی‪:‬دکترا‬
‫رشته تحصیلی‪:‬دفاع از پایان نامه پزشکی عمومی‬
‫استاد راهنما‪:‬دکتر پروین اکبری اسبق‬
‫نویسنده‪:‬رضا لشکری‬
‫فصل اول‪:‬مقدمه‬
‫بيان‌مساله‪:‬‬
‫‪ CHD ‬شایعترین ناهنجاری مادرزادی است‪.‬‬
‫‪ ‬این اصطالح‪ ،‬گروهی از بیماریها را شامل میشود که از جنبه های مختلفی با هم‬
‫تفاوت دارند از جمله‪ :‬خصوصیات همودینامیک‪،‬نیازبه پیگیری و‬
‫‪.Intervention‬‬
‫‪ ‬تشخیص ‪،‬درمان و پیگیری این بیماریها گران قیمت است لذا جهت تعیین‬
‫نیازهای این بیماران و برنامه ریزی برای رفع این نیازها‪ ،‬مطالعات‬
‫برروی جامعه‪،‬ابزار مهمی به شمار میرود‪.‬‬
‫بيان‌مساله‪:‬‬
‫‪ ‬کاتتریزاسیون یک روش تشخیصی روتین در برخورد با مبتالیان به‬
‫‪CHD‬است و از طرف دیگر این وسیله‪،‬یک وسیله تشخیصی تهاجمی است‪،‬لذا‬
‫جهت پرهیز از استفاده غیر ضروری‪ ،‬باید در بیمارانی به کار رود که روش‬
‫های غیر تهاجمی برای تشخیص نهایی و تعیین برنامه درمانی کافی نبوده اند‪.‬‬
‫‪ ‬اکو کاردیوگرافی سه بعدی جهت بررسی ناهنجاریهای کمپلکس قلبی و‬
‫همچنین ‪ ,CT Angiography‬جهت بررسی موثر و قابل اعتماد تغییرات‬
‫شرایین کرنری‪،‬از جمله این روشهای غیر تهاجمی هستند که نقش کاتتریزاسون‬
‫را به عنوان وسیله اول تشخیصی کمرنگ کرده اند‪.‬‬
‫بيان‌مساله‪:‬‬
‫‪ ‬در مجموع؛ با توجه به موضوعات مطرح شده‪ ،‬کاتتریزاسیون‬
‫تشخیصی قلب در بیمارانی که در انتظار عمل جراحی‬
‫‪Corrective‬قلب هستند زمانی ضرورت می یابد که سایر روشهای‬
‫تشخیصی غیر تهاجمی نتوانند‪:‬‬
‫‪ .1‬تشخیص آناتومیک کامل را فراهم سازند‪.‬‬
‫‪ .2‬از فراهم نمودن پارامتر های ضروری همودینامیک ناتوان باشند ‪.‬‬
‫اهداف‌و‌فرضيات‪:‬‬
‫‪ ‬هدف اصلی طرح‪:‬بررسی فراوانی انواع ‪CHD‬و عوامل موثر بر آن در‬
‫بیمارانی که تحت کاتتریزاسیون قلبی قرار گرفته اند‪ ،‬در بخش اطفال‬
‫بیمارستان امام خمینی در فاصله زمانی سالهای ‪.1380-1384‬‬
‫اهداف‌و‌فرضيات‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫اهداف فرعی طرح‪:‬‬
‫در بیمارانی که تحت کاتتریزاسیون قلبی قرار گرفته اند‪ ،‬کاتتریزاسیون چه اطالعاتی‬
‫را اضافه بر اکو کاردیوگرافی فراهم کرده است‪.‬‬
‫بررسی عوارض احتمالی کاتتریزاسیون قلبی در بیماران مورد مطالعه‪.‬‬
‫اهداف کاربردی طرح‪:‬‬
‫از تخصیص متناسب بودجه وامکانات بر حسب شیوع و اهمیت درمانی هرکدام از‬
‫بیماریهای مادرزادی قلب ‪.‬‬
‫کاستن از هزینه ها ی تشخیصی با ارائه یک تشخیص دقیق بوسیله روشهای غیر‬
‫تهاجمی‪ ،‬از جمله اکو کاردیوگرافی ‪.‬‬
‫فرضيات‌ای‌سواالت‌پژوهش‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫در بیماران نیازمند مداخله ودارای شرایط عالمتدار ‪،‬شیوع بیماریهای مادرزادی قلب‬
‫‪ ،‬چگونه است؟‬
‫آیا جنسیت در میزان بروز ‪CHD‬دخالت معناداری دارد؟‬
‫آیا ابتال به سندروم داون و سایر ناهنجاریهای اسکلتی به طور واضحی در بیماران‬
‫مبتالبه ‪CHD‬افزایش دارد؟‬
‫آیا برای همه بیماران مبتال به‪,CHD‬کاتتریزاسیون قلبی ضروری است؟‬
‫آیا روشهای غیرتهاجمی‪ ،‬پاسخگوی تمام نیازهای تشخیصی الزم برای تعیین‬
‫‪Plan‬جراحی برای بیمار نیستند؟‬
‫در چه انواعی از ‪ ،CHD‬اکو کاردیوگرافی میتواند جایگزین مناسبی برای‬
‫کاتتریزاسیون باشد؟‬
‫بررسی متون‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫بررسی‌متون (شيوع)‬
‫شیوع ‪CHD‬درایاالت متحده و کشورهای دیگر حدود ‪8‬مورد در هر ‪1000‬‬
‫تولد زنده است که ‪28‬درصد این بیماران مبتال به ‪VSD‬هستند‪.‬‬
‫حدود یک سوم این نوزادان دارابیماری شدیدی هستند‪ ،‬که به عنوان یک‬
‫ناهنجاری کمپلکس قلبی‪ ،‬منجر به کاتتریزاسیون قلبی ‪ ،‬جراحی قلبی یا مرگ در‬
‫حین یک سال اول زندگی می شوند ‪.‬‬
‫البته امروزه؛ به دلیل پیشرفت در زمینه تشخیص ودرمان مناسب ‪,CHD‬اکثر‬
‫نوزادان دارای بیماری شدید قلبی حداقل یک سال زنده می مانند‪.‬‬
‫بعضی از بیماریهای مادرزادی قلب‪ ،‬به طور واضح در یک گروه جنسی‬
‫شایعترند؛ مثل تنگی آئورت در پسران و ‪ ASD‬در دختران‪.‬‬
‫ميزان‌بروز‌انواع‌بيماريهای‌مادرزادی‌مهم‌قلبی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫بررسی‌متون‌(علل)‬
‫پیشرفتهای اخیر در زمینه بیولوژی مولکولی پیشنهاد میکنند که‪ :‬درصد بسیار‬
‫بیشتری از این آنومالیها در اثر‪ Point mutations‬حاصل میشوند‪.‬‬
‫ارتباط تغییرات کروموزومی با ناهنجاریها‪:‬‬
‫تریزومی ‪ 21‬با ‪Complete AVcanal, VSD‬وتترالوژی فالو‬
‫سندروم ترنر با کوارکتاسیون آئورت‬
‫سایرآنومالیها با تراتوژنها از جمله‪:‬‬
‫سندروم جنین الکلی با ‪VSD‬‬
‫آنومالی ابشتاین درتماس با لیتیم در دوران جنینی‬
‫آلودگی با روبال در سه ماهه اول جنینی و ‪PDA‬‬
‫بررسی‌متون‌(تشخيص)‬
‫‪ ‬اکوکاردیوگرافی اکنون خط اول تشخیص زودرس ‪CHD‬به شمار میرود‬
‫و به دلیل عوارض کم و سهولت استفاده در ‪,Follow up‬نقش سنتی‬
‫کاتتریزاسیون را به عنوان وسیله اول تشخیص ‪CHD‬کمرنگ کرده است‬
‫‪.‬‬
‫‪ ‬سیر روند تشخیص و درمان بیماران به سمت روشهای کمتر تهاجمی‬
‫است و استفاده از کاتتریزاسیون به سمت یک وسیله اختصاصی و‬
‫دقیق]و مورد استفاده در موارد خاص[تغییر کرده است‪.‬‬
‫‪ ‬در مبتالیان به ‪CHD‬نقش مهم کاتتریزاسیون ‪ ،‬بیشتر معطوف به فراهم‬
‫نمودن متغیرهای همودینامیک ‪ ،‬قبل از جراحی ‪Corrective‬است‪.‬‬
‫بررسی‌متون‌(تشخيص)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫عالوه بر یافته های همودینامیک‪ ،‬فقط در موارد ناشایعی از اختالالت‬
‫اناتومیک‪ ،‬کاتتریزاسیون اطالعاتی عالوه بر اکوکاردیوگرافی را فراهم‬
‫مینماید از جمله‪:‬‬
‫‪VSD‬های کوچک در حضور هیپرتانسیون بطن راست‪-‬که‬
‫اکوکاردیوگرافی جریانی را بین دوبطن نشان نمیدهد‪.-‬‬
‫بعضی از ‪VSD‬های ‪Apical‬‬
‫تنگی محیطی شریان پولمونر‬
‫روش اجرا‬
‫روش‌اجرا‬
‫‪ ‬طرح کلی مطالعه‪:‬‬
‫‪ ‬نوع مطالعه‪Cross-sectional :‬‬
‫‪ ‬معیار ورود به مطالعه‪ :‬تمام کسانی در بخش اطفال بیمارستان امام خمینی‬
‫در فاصله سالهای ‪1380 -84‬تحت کاتتریزاسیون قرار گرفته بودند‪.‬‬
‫‪ ‬در این مطالعه‪ ،‬هیچگونه محدودیت سنی و جنسی برای ورود به مطالعه‬
‫در نظر گرفته نشد ‪.‬‬
‫‪ ‬معیار خروج از مطالعه‪:‬ناقص بودن اطالعات‪.‬‬
‫روش‌اجرا‬
‫‪ ‬ابزار اندازه گیری‪:‬در این مطالعه‪ ،‬متغیر های مختلفی بر اساس پرونده‬
‫ها و ‪Cath report‬استخراج گردید‪.‬نحوه اندازه گیری هر کدام از‬
‫متغیرها در جدول آمده است‪.‬‬
‫‪ ‬روش محاسبه حجم نمونه و تعداد آن‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪d=0.09‬‬
‫‪p=50%‬‬
‫‪n=119‬‬
‫‪‬‬
‫(باتوجه به اینكه ‪p=50%‬باالترین حجم نمونه را میدهد)‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪    pq‬‬
‫‪ 1 ‬‬
‫‪n   2 2‬‬
‫‪d‬‬
‫روش تجزیه و تحلیل داده ها‪:‬بوسیله نرم افزار آماری ‪SPSS‬‬
‫روش‌اجرا‬
‫‪ ‬مالحظات اخالقی‪:‬به دلیل این که مطالعه گذشته نگر است و اطالعات از پرونده‬
‫بیماران به دست می آید‪ ،‬محرمانه ماندن اطالعات ضرورت داشت که مد نظر قرار‬
‫گرفت‪.‬‬
‫‪ ‬محدودیت های اجرایی طرح‬
‫‪ ‬ناقص بودن دو مورد از ‪Cath report‬ها‬
‫‪ ‬و ناقص بودن پرونده ها از نظر بسیاری از ‪Risk Factor‬های بروز بیماریهای‬
‫مادرزادی قلب از جمله عوامل محیطی و تراتوژنها‬
‫‪ ‬روش کاهش محدودیت ها‪ :‬تعیین دقیق همه ی عوامل موثر بر بروز این بیماریها‬
‫امکانپذیر نبود و لذا به بررسی چند علت احتمالی در دسترس از جمله تریزومی ‪21‬‬
‫‪،‬ترنر‪ ،‬هیپوتیروئیدیسم و جنسیت در میزان بروز بیماریهای مادرزادی قلب ونوع‬
‫بیماری حاصل از آنها پرداخته شد‪.‬‬
‫روش‌اجر‌ا‪:‬جدول‌متغری‌ها‪:‬‬
‫نتایج‬
‫نتايج‬
‫‪ ‬نتایج توصیفی‪:‬‬
‫‪ ‬نتایج توصیفی متغیر های کیفی‪:‬‬
‫‪ 52.6% .1‬بیماران مونث و مابقی‬
‫مذکر‬
‫‪ 59.6% .2‬بیماران سیانوتیک در مقابل‬
‫‪35.9%‬غیر سیانوتیک و‪ 3/4 %‬نا‬
‫مشخص‬
‫‪Gender‬‬
‫‪55‬‬
‫‪50‬‬
‫‪45‬‬
‫‪40‬‬
‫‪Female‬‬
‫‪100‬‬
‫‪Type of‬‬
‫‪disease‬‬
‫‪50‬‬
‫‪0‬‬
‫‪Cyanotic‬‬
‫نتايج‬
‫نتایج توصیفی متغیر های کیفی‪:‬‬
‫‪ ‬فراوانی سندروم داون ‪ 9 ،‬نفربود که حدود‪ 89/7 %‬بیماران را شامل میشد و‬
‫از این مقدار‪33 %‬دارای بیماری غیر سیانوتیک و ‪ 66 %‬سیانوتیک بودند‪.6‬‬
‫نفر از این بیماران مبتال به‪AV Canal‬و‪5‬نفر مبتال به نارسایی دریچه‬
‫ای )‪(AVR‬بودند ‪.‬‬
‫‪ ‬فراوانی ناهنجاریهای صورت و اندام ‪ 9 ،‬نفربود که حدود‪ 89/7 %‬بیماران را‬
‫شامل میشد و از این مقدار‪33%‬دارای بیماری غیر سیانوتیک و ‪66 %‬‬
‫سیانوتیک بودند‪ .‬این بیماران برتری در ابتال به نوع خاصی از ‪CHD‬را نشان‬
‫ندادند‪.‬‬
‫نتايج‬
‫‪ ‬فراوانی ترنر‪ ،‬مارفان و دی ژرژهر کدام ‪1‬نفر بود‪ ،‬که دربیمار مبتال به‬
‫دی ژرژ‪ Truncus Arteriosus ،‬یافت شد‪.‬‬
‫‪ ‬بروز مبتالیان بهه هیپهو تیروئیدیسهم ‪ 2‬نفهر بهود کهه یهک نفهر مبهتال بهه داون‬
‫ودیگری به سندروم ترنر مبتال بود‪.‬در هر دو این بیمهاران ‪TOF‬یافهت شهد‬
‫ولی دربیمار مبتال به ترنر ‪COA‬وجود نداشت‪.‬‬
‫‪ ‬حین کاتتریزاسیون‪ 12 ،‬نفهر ازبیمهاران دچهارآاریتمی قلبهی ‪-‬عمهدتا ‪-PVC‬‬
‫شهههدند کهههه در یهههک مهههورد آن بیمهههار ‪ Pulssless‬شهههد ولهههی خوشهههبختانه بههها‬
‫‪CPR‬بیمهههار برگشهههت‪.‬در سهههایر مهههوارد بههها اقهههدامات سهههاده درمهههانی بیمهههار‬
‫‪Stable‬شد‪.‬‬
‫نتايج‬
‫فراوانی بیماریهای مادرزادی قلب در‬
‫بیماران مورد مطالعه‬
VSD
PS
63
ASD
58
PDA
23
TGA
VSD+PS TR
47
MR
20
Tricuspid AR
9
8
Dextrocar COA
3
25
AV CANAL AI
16
13
AS
5
Peripheral MVP
3
3
Truncus arMitral atre PR
2
2
PI
25
Single ven
5
5
Mesocardi
2
2
MS
1
10
1
Situs inver
1
VSD
PS
VSD+PS
TR
PI
ASD
PDA
‫نتايج‬
‫درصد بیماریها ی مادرزادی‬
‫قلب در بیماران‬
18
16
14
VSD
17.7
12
ASD
10
TGA
6
4
VSD+PS TR
16.3
13.2
PDA
6.49
8
V
S
D
PS
MR
5.64
Tricuspid AR
2.56
2.25
AS
1.41
7.06
2.82
Single ven
1.41
1.41
Dextrocar COA
Peripheral MVP
Mesocardi
0.84
0.84
0.84
0.56
0.56
0
P
S
7.06
AV CANAL AI
4.51
3.67
2
VSD
PI
AS
Originate
aorta from
Levocardi Originate
0.28
0.28

‫نتايج‬
‫‪ ‬نتایج توصیفی متغیر های کمی‪:‬‬
‫‪ ‬میانگین سنی افراد مورد مطالعه ‪44/9‬سال و انحراف معیار آن برابر‬
‫‪ 39/7‬است‪.‬کمترین سن بیماران مورد مطالعه ‪7‬ماه بیشترین سن‬
‫‪54‬سال و تعداد افراد با سن باالی ‪16‬سال ‪15‬نفر بودند‪.‬‬
‫‪ ‬از میان ‪ 65‬بیماری که فشارپولمونر آنها اندازه گیری شده بود ‪ ،‬در ‪30‬‬
‫نفر از بیماران فشار پولمونر باالتر از حد طبیعی بود و میانگین فشار‬
‫پولمونر بیماران ‪28/28‬میلیمتر جیوه با انحراف معیار ‪ 63/21‬بود‪.‬‬
‫نتايج‬
‫نتایج تحلیلی‪:‬‬
‫نتایج تحلیلی متغیر های کیفی‪:‬مقایسه ای بین‬
‫میزان تشخیص بیماریهای مادرزادی قلب در‬
‫اکوکاردیوگرافی و کاتتریزاسیون‬
‫فراوانی در‬
‫کاتتریزاسیون‬
‫فراوانی در‬
‫اکوکاردیوگرافی‬
‫‪51‬‬
‫‪51‬‬
‫‪VSD‬‬
‫‪92‬‬
‫‪92‬‬
‫‪ASD‬‬
‫‪91‬‬
‫‪91‬‬
‫‪PDA‬‬
‫نتايج‬
‫نتايج‬
‫نتايج‬
‫نتايج‬
‫‪ ‬نتایج تحلیلی متغیرهای کمی‪:‬‬
‫‪ ‬مقدار فشار پولمونر تنها متغیرکمی بود که در کاتتریزاسیون و‬
‫اکوکاردیوگرافی متفاوت بود‪ ،‬که در تمام موارد‪ ،‬اکوکاردیوگرافی از‬
‫انجام آن ناتوان بود و به دلیل اینکه این پارامتر‪ ،‬یکی از مهمترین‬
‫شاخصهای تعیین ‪Plan‬درمانی بیمار(جراحی یا غیر جراحی)است‪ ،‬در‬
‫موارد الزم انجام کاتتریزاسیون اجتناب ناپذیر است ‪.‬‬
‫بحث و نتیجه گیری‬
‫حبث‌و‌نتيجه‌گریی‬
‫‪ ‬شیوع سنجی در میان بیماران ‪High risk‬که به کاتتریزاسیون نیاز پیدا‬
‫می کنند‪ ،‬می تواند بیماریهای مادرزادی قلب را بر اساس اهمیت آنها‬
‫درجه بندی کند زیرا‪ :‬بیماریهایی که خطر بیشتری دارند‪ ،‬بیشتر به‬
‫پیگیری های تشخیصی و در نهایت درمانی نیاز خواهند داشت ‪.‬از جمله‬
‫این بیماران میتوان به بیماریهای سیانوتیک اشاره کرد‪.‬‬
‫ِ‬
‫حبث‌و‌نت ِِ ِِجیه‌گریی‬
‫‪ ‬بنظر می رسد ترتیب شیوع ‪VSD‬و‪PS‬همچنان مطابق با شیوع آنها در جامعه‪،‬‬
‫بیشتر از سایرین باشد‪.‬‬
‫‪ ‬بیماریهای انسدادی سمت چپ قلب ازجمله ‪AS‬وکوارکتاسیون آئورت وآترزی‬
‫آئورت به ترتیب در رتبه های انتهایی قرار می گیرند که این مورد میتواند ناشی‬
‫ازعالمت دار شدن دیرتر بیماریهای مادرزادی انسدادی سمت چپ قلب نسبت به‬
‫راست باشد‪.‬‬
‫‪ ‬تاثیر جنس بر نیاز به کاتتریزاسیون چندان مهم نیست‪.‬‬
‫ِ‬
‫حبث‌و‌نت ِِ ِِجیه‌گریی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫مواردی از اختالالت آناتومیک که بیماران باید تحت کاتتریزاسیون قلبی قرار گیرند‪:‬‬
‫بیماریهای کمپلکس قلبی که روشهای غیر تهاجمی قادر به تعیین دقیق آناتومی قلب‬
‫نیستند‪.‬‬
‫بیمارانی که نیاز به ‪Intervention‬دارند مثل ‪،AS، PS،PDA،Co.A.‬‬
‫‪ASD‬و‪Muscular VSD‬ها‪،‬که باید تحت کاتتریزاسیون قرار بگیرند‪.‬‬
‫بیمارانی که بیماری کمپلکس قلبی ندارند‪،‬ولی مشکوک به ‪PVOD‬هستند‪،‬مثل‬
‫‪VSD‬یا‪. PDA‬‬
‫بیماری که در سنین باالتر با ‪Small VSD‬مراجعه نماید‪،‬نیزبرای رد احتمال ایجاد‬
‫‪،PVOD‬باید تحت کاتتریزاسیون قرار گیرد که البته دراین مطالعه‪،‬مورد مشکوک به‬
‫‪PVOD‬یافت نشد‪.‬‬
‫ِ‬
‫حبث‌و‌نت ِِ ِِجیه‌گریی‬
‫‪ ‬در سایر موارد ‪،‬میتوان به یافته های اکوکاردیوگرافی بسنده کرد‪.‬‬
‫‪ ‬در مجموع ‪ ،‬امروزه با توجه به پیشرفت های صورت گرفته در تصویر‬
‫برداری غیر تهاجمی تشخیصی ازجمله ‪CT Angiography‬و‬
‫‪،MRA‬میتوان برای تشخیص دقیق آناتومی قلب از این روشها استفاده‬
‫کرد و کاتتریزاسیون تنها برای تعیین مقدارفشار پولمونر‪ ،‬مقاومت‬
‫شریان پولمونر و انجام ‪Intervention‬در موارد مورد نیاز‪ ،‬باقی‬
‫می ماند‪.‬‬
‫پيشنهادات‬
‫‪ ‬انجههام مطالعههه ای بهها حجههم بیشههتر‪ ،‬جهههت تعیییین دقیی تییر عوامییل‬
‫قابل پیشگیری موثردر بروزناهنجاریهای مادرزادی قلب ‪.‬‬
‫‪ ‬انجام مطالعات دقیق تر‪ ،‬جهت مقایسه ی وسایلی مثیل اکیوی سیه بعیدی و‬
‫‪MRI‬بییییا کاتتریزاسیییییون‪ ،‬جهههههت کنههههار گذاشههههته شههههدن زمینههههه هههههایی کههههه‬
‫اکوکاردیوگرافی های عادی قادر به پاسخگویی کامل نیستند‪.‬‬
‫‪Screening ‬روتین بیماریهای مادرزادی قلب در دوران نوزادی‪.‬‬
‫‪Fetal echo ‬از هفتههه هههای ‪16-20‬حاملگی‪،‬جهههت تشههخیص بیماریهههای‬
‫کمپلکس قلبی‪.‬‬
‫فهرست‌منابع‬
-Mitchell SC, Korones SB, Brendes HW. congenital heart disease in56,109 births. Incidence and natural
history. Circulation 1917;43:323-332.
-Hoffman JI, Christianson R. Congenital heart disease in cohort of 19,502 births with long- term follow up. Am J
CAARDIOL 1978;42:641-647.
-Fyler DC. Report of the New England Regional Infant Cardiac Program. Pediatrics 1980;65:375-461.
-Perry LW, Neill CA, Ferencz C, Rubin JD, Loffredo CA, Magee CA. eds. Epidemiology of Congenital Heart
Disease: The Baltimore-Washington Infant Study 1981-1989.Mount Kisco,NY:Futura;1993:33-61
-Fyler DC. Nadas 'Pediatric Cardiology. philadelphia : Hanley & Belfus;1992.
-Keith JD. Prevalence , Incidence and epidemiology. In : Keith JD, Rowe RD, Vlad P, eds. Heart Disease in
Infancy and Childhood,3d ed . New York:Macmillan;1978:3.
-Nora JI.. Causes of congenital heart disease :Old and new mode modes, mechanisms , and models. Am Heart J
1993;125:1409-1418.
-Belmont JW. Recent progress in the molecular genetics of congenital heart defects .Clin Genet 1998;54:11-19.
-Hall JG. Catch 22. J Med Genet 1993;30:801-802.
-Rudolph AM. Recent improvement in .current opinion in cardiology 2005, 20:75-79.
-Cantor WJ. Harrison DA,Moussadji JS,et al.Interventional cardiac catheterization inCHD. Arch. Dis. Child
2004; 89;1168-1173.
-Lewis FJ,Winchell P,Bashour FA.Evolution in diagnosis of CHD. J. paediatr. Child Health (1999) 35, 387-391.