Transcript College 10 Taalcontact: Nederlands van Turken en Marokkanen

College 10
Taalcontact: Nederlands van Turken en
Marokkanen
Overzicht
•
•
•
•
Achtergrond Turken en Marokkanen in Nederland
Taalachtergrond Marokkanen
Taalachtergrond Turken
Het Nederlands van Marokkanen
– Eerste generatie
– Tweede generatie
• Het Nederlands van Turken
– Eerste generatie
– Tweede generatie
• Het Marokkaans Nederlands als “algemeen
allochtoons”
2
Achtergrond
• Eind jaren vijftig/begin jaren zestig: tekort aan
ongeschoold personeel in Nederlandse industrie
• Gastarbeiders (mannen) uit Turkije en Marokko (en
Joegoslavië, Griekenland, Spanje en Italië) naar
Nederland
• Recht om te blijven, familie na 2 jaar over laten
komen
– Met name veel Turken en Marokkanen maakten gebruik
van dit recht
3
Taalachtergrond Marokkanen
Marokko meertalig:
• drie Berbertalen (40-45%)
– Sousberber/Tachelhit, Atlasberber/Tamazight, Rifberber/Tarifit
•
•
•
•
•
Marokkaans-Arabisch (meerderheid)
Berber lage status
Arabisch dominante taal
Marokkaans-Arabisch als lingua franca
Cultuur- en schrijftaal: Frans en Standaardarabisch
In Nederland:
• 60% Marokkanen spreekt Rifberber, 10% Sousberber, 30% Arabisch
dialect
• Tweede generatie Marokkanen spreken onderling Nederlands, Marokkaans
alleen thuis en op vakantie in Marokko
4
Taalachtergrond Marokkanen
5
Taalachtergrond Turken
Turkije:
• Ook veel minderheidstalen (Koerdisch)
• Consequente en succesvolle taalpolitiek na val Ottomaanse
Rijk (o.l.v. Atatürk): taalzuivering, onderwijs
• Vrijwel iedere Turk kan Standaardturks spreken
In Nederland:
• Komst Turkse gastarbeiders: Turkstalige kranten
• Taaltrots
• Turken, ook 2e en 3e generatie spreken onderling Turks
6
Taalachtergrond
• Houding Turken en Marokkanen t.o.v. hun
moedertaal zeer verschillend
Resultaat in Nederland:
• Marokkanen spreken Nederlands met
Marokkaans accent
– Identiteit ontleend aan eigen variant van het
Nederlands
• Turken spreken Turks en Nederlands naast
elkaar en door elkaar (codewisseling)
– Identiteit ontleend aan het Turks
7
Het Nederlands van Marokkanen
• Marokkaans-Nederlands: twee
verschillende moedertalen: MarokkaansArabisch en Berber
• Invloed van beide talen op het
Nederlands van Marokkanen toch goed
vergelijkbaar, m.n. klank
– Klanksysteem Berber grote invloed
uitgeoefend op Marokkaans-Arabisch
8
Het Nederlands van Marokkanen
• Twee spreeksters eerste generatie
• Nederlands van beide in stadium van
fossilisatie (verandert nauwelijks meer)
9
Het Nederlands van Marokkanen
Fonologie:
Medeklinkers
•
/s/  /sj/
‘isj nie nodig’
– Muisj, sjlapen
•
‘Sjwa’ verkort uitgesproken in open lettergrepen
(in Marokk. sjwa alleen in gesloten lettergrepen)
‘blangrijk’
– Gevallen  gvallen
•
Geen palatalisering van /j/ na /t/, maar /tsj/
– Hondje, jongetje  hontsj, jongtsj
•
‘beetsje’
ng en nk-klank: bang  ban, drinken  drin/g/en (stemhebbend als in bingo)
(in Marokk. bestaan deze klanken niet)
‘belan[g]rijk’
10
Het Nederlands van Marokkanen
• /z/ sterk stemhebbend
• Velaire fricatieven /, /  uvulair // en klinken
harder en scherper
– Gezien  ggzzien
• Regressieve stemassimilatie fricatieven:
– Ik zie  /gzi/
Nederlands: /ksi/
• Tongpunt-r, sterk rollend
11
Het Nederlands van Marokkanen
Klinkers:
•
Marokkaanse talen: 3 klinkers (a, i, u) + sjwa ()
•
Nederlands:
– 7 ‘lange’, gespannen klinkers (a, e, i, o, , u, )
– 6 ‘korte’ klinkers (, , , , , )
– 3 tweeklanken (u, i, )
•
Marokkanen: geen onderscheid gespannen – ongespannen:
– Hij ziet en hij zit zelfde uitspraak
– Praten  pr:ten
•
/u/  /o/
/o/  /ow/
/y/ = // = /o/ = /u/
– Roept  roopt
vogel  vouwgel (invloed Amsterdams?)
boet, bot, boot en bout: uitspraakvarianten van zelfde klank
•
Tweeklanken: soms over twee lettergrepen verdeeld, sjwa ingevoegd
– Huis  houwes
12
Het Nederlands van Turken
Fonologie:
Vanuit Turks te verklaren:
•
/r/  /rz/
•
/k/  /kj/ (in sommige gevallen)
– Ikj denkj
•
Lettergreepstructuur:
– Opeenvolging medeklinkers:
• klinker ingevoegd: fles  files
• medeklinkers gescheiden door pauze: zoekt  zoek-t
•
Nederlands: <schr>  /sr/
Turks-Nederlands:  /s/
•
Geen sjwa in 1e lettergreep: gevonden  givonden, gvonden
•
Palatalisering van /j/ na /t/: hondje  hon[]e (als in Eng. show)
Schreuder, schreeuwen
Verklaring vanuit moeilijkheid Nederlands (probleem voor sprekers van andere talen):
•
Tweeklanken: uil  ouwel of ui
13
Het Nederlands van Marokkanen en
Turken
Woordvolgorde, syntaxis
• Weglating lidwoorden
• Overgeneralisatie de/die:
– het  de
– dat  die
• Bijvoeglijke naamwoorden vervoegd als de-woorden,
eindigen op -e
– Die kleine hondje
14
Het Nederlands van Marokkanen en
Turken
Werkwoordsvormen:
• Vervoegen moeilijk (Marokk. en Turks: rijk
vervoegingssysteem!)
• Veel infinitieven
– Wat hij zoeken?
– Hondje hij ook kijken
• Soms hoog-frequente woorden wel vervoegd:
– jongetje heb gevallen
– hoe heet die
• Turkse vrouw: meer vervoegingen, maar instabiel: gebruikt
verschillende vormen naast elkaar
15
Het Nederlands van Marokkanen en
Turken
Woordvolgorde:
• Plaats van onderwerp en werkwoord t.o.v. elkaar
• Nederlandse hoofdzin: werkwoord of hulpwerkwoord op 2e
plaats:
– Ik kwam gisteren te laat
– Gisteren kwam ik te laat
– Ik heb hem gisteren op school gezien
• Bijzin: werkwoord achteraan
– …, dat zij hun kinderen verwennen
• Turkse en Marokkaanse: werkwoord vrijwel altijd achteraan:
– Hondje hij ook kijken
16
Het Nederlands van Marokkanen en
Turken
• Subjectpronomen weggelaten (in moedertalen rijke inflectie
werkwoord, pronomen overbodig)
– Wat doet hij?  wat doen?
– Ze zoeken/hij zoekt de kikker  kikker zoeken
– Hij heeft de kikker niet gevonden  niet gevonden kikker
• Koppelwerkwoord weggelaten (net als in moedertalen):
– Het hondje is er ook bij  en hondje ook bij
• Turkse woordvolgorde bezitsconstructies andersom:
– Dat is de dochter van de tweede man van de grootmoeder van mijn
echtgenote
 die mijn vrouw oma andere man dochter
17
Het Nederlands van Marokkanen en
Turken
• 2e generatie:
• In Nederland geboren
• Voor schoolleeftijd uitsluitend Turks of
Marokkaanse talen
• Sinds school: Nederlands dominante taal
– Spreken meestal vrijwel vloeiend Nederlands
• Verschil met 1e generatie: minder variatie,
systematischer in taalgewoonten
18
Het Nederlands van Marokkanen
• Veel onderlinge verschillen!
• Marokkaanse dochters: enkele verschillen met
standaardnederlands, minder duidelijk dan
moeder
• Turkse dochter: niet te onderscheiden van
standaardnederlands
– Wel vaak: codewisseling (Turks gemengd met
Nederlands of andersom)
19
Het Nederlands van Marokkanen
Fonologie:
•
Sjwa-reductie/deletie:
– jongetje  jongtsj
– gevangen  gvangen
– Terecht  trecht
•
Harde g, zeer stemhebbende z
•
Regressieve stemassimilatie fricatieven
•
Uitspraak ij/ei: keurig als ij/ei (“bekakt”, geen Poldernederlands!)
•
Zeer rollende /r/
•
Verlenging beklemtoonde klinker: nadruk:
– Geheimziiiiinnig (heel geheimzinnig)
– Vroeoeoeoeoeger (heel lang geleden)
•
/s/  /sj/
/tj/  /tsj/
•
Regionale kleuring: Amsterdams, Rotterdams, Nijmeegs (huig-r)
beetsje, datsje
20
Het Nederlands van Turken en
Marokkanen
Syntactische variatie
• Bepaald lidwoord: de is default
– Dan is eh zitten we in de laatste jaar
• Bijvoeglijke naamwoorden: -e (ingewikkeld,
geen rol in betekenis, overbodig)
– Als ik ooit met een Marokkaanse meisje ga
trouwen
21
Het Nederlands van Turken en
Marokkanen
• Zelfstandig gebruikt het: valt vaak weg als
– het niet als onderwerp aan het begin van de zin staat
• In Turkije maakt niet uit
– het lijdend voorwerp is
• Marokkaanse of Turkse meisjes die begrijpen niet zo
– het deel van een staande uitdrukking is
• Nou, daar zijn wij dus helemaal niet mee eens
• ‘er-zinnen’:
– Ze komen minder in aanraking mee
– Vooral als je niet mee opgegroeid bent
22
Het Nederlands van Turken en
Marokkanen
• Hulpwerkwoorden:
• Doen op plekken waar niet in standaardnederlands:
– Dan doe je al denken dat Lombok criminele wijk is enzo
(Turkse jongen)
– Eh, eh, zwemmen, en naar het strand, en dan hadden we
deden we iedere keer uitgaan (Marokkaanse jongen)
• Wederkerend voornaamwoord zich weggelaten:
– Ehm, nee, meestal eh bemoeit de hele groep mee
23
Het Nederlands van Marokkanen
Woordenschat:
• Gebruik van Arabische woorden in Nederlandse gesprekken
• Vaak symbolische betekenis
– Inšallah
– Llah yehfed
‘als Allah het wil’, “misschien”
‘Allah beware [ons]’, “niet te hopen”
• Typisch Marokkaanse of Islamitische concepten
– S-seddari ‘ligbank’
– Hram
‘verboden’
– Halal
‘toegestaan’
• Gespreksmarkeringen
– Structuur
– Houding van de spreker
24
Het Nederlands van Marokkanen
Gespreksmarkeringen:
• Structuur
– Wella
– Waxxa:
‘of?’
(aan einde van uiting): speker
verwacht reactie
‘ik heb het begrepen’
• Houding van de spreker, aanspreekvormen
– A sahb-i
– We llah?
– We llah
‘mijn vriend’
ongeloof, teleurstelling
kracht bijzetten aan mededeling
• Begroetingen begin/einde interactie
– B s-slama! ‘tot ziens!’
• Scheldwoorden, krachttermen
– Tezz
‘shit’
25
Het Nederlands van Marokkanen
Farid: Temši [ga je] morgen uit wella [of]?
Younes: Ja we gaan wel.
Farid: We gaan naar Eindhoven.
Younes: Nee joh, ik ga, ik heb afgesproken toch in
Groningen, jongen, naar Palace.
Farid: We llah [echt waar]? (Ongeloof en teleurstelling)
Younes: Ja.
Farid: Waxxa (oké)
Younes: Ja. Jij gaat toch ook mee?
Farid: Neeheeh.
Younes: Heb ik toch vorige week gezegd, jongen? ’laš a sahb-i [waarom
vriend]?
Farid: Het is te ver. Ik heb geen zin daarin we llah [ik zweer het]!
26
“Allochtoons” accent
• Nederlandse perceptie van één “allochtoons” accent:
Turko-Marokkaans
– Toen meest immigranten Indisch waren werd een Indisch
accent geïmiteerd, toen het meest Surinamers waren was
het m.n. de bilabiale /w/
Ali Osram (Gerard Egging): parodie op
• Meest gebaseerd op Marokkaans
‘Het Dorp’ van Wim Sonneveld, met
Turko-Marokkaans accent
http://home.planet.nl/~holla066/temp/hetdorpremix2003.htm
– Marokkaans accent prominenter
– Verschil in taalhouding Turken en Marokkanen
• Marokkaanse jongeren wenden zelf naar believen een
Marokkaans accent aan, of versterken het
• Benadrukken gemeenschappelijke identiteit
27
Bibliografie
• Abderrahman El-Aissati, Louis Boumans, Leonie
Cornips, Margreet Dorleijn en Jacomine Nortier
(2005). Turks- en Marokkaans-Nederlands. In:
Nicoline van der Sijs (red., 2005). Wereldnederlands. Oude en jonge variëteiten avn het
Nederlands, pp. 149-185. Den Haag: Sdu
Uitgevers.
• Geluidsvoorbeelden Marokkaanse sprekers
afkomstig van Jacomine Nortier en van
televisieprogramma NCRV's Rondom Tien,
uitzending donderdag 13 oktober 2005.
28