Transcript oedeem bij ouderen gymna 2016

Oedeemtherapie bij ouderen
Prof. Nele Devoogdt, Msc. Vickie Van Besien, Msc. Roxane Van Hemelrijck
THEORIE
Overzicht
• Inleiding
• Differentiaal diagnose
• Evaluatie
• Behandeling
Stel …
• Patiënt in rusthuis/ verzorgingstehuis
• Wat doen?
Inleiding
Bloedvaten- en
lymfestelsel
• Gesloten ↔ open
• Aanvoer: veneus stelsel
• Afvoer: lymfestelsel
Anatomie bloedvatenstelsel
Anatomie veneus stelsel
• Onderste lidmaat:
- Diepe venen: vena femoralis, vena poplitea,
diepe kuitvenen
- Oppervlakkige venen: VSM en VSP
- Perforanten
Anatomie veneus stelsel
Uitstroom van veneus bloed uit
armen 
Uitstroom van veneus bloed uit
benen 
Even nadenken
• Welke 3 systemen zorgen voor de veneuze return zorgen?
Functie veneus stelsel
Lymfestelsel
Lymfecapillairen en
lymfeprecollectoren
‘Lymfehaarvaten’
Lymfecollectoren
‘Lymfevaten’
Lymfeklieren
Hals LK
Oksel LK
Lymfevaten
Elleboog LK
Lymfeklieren
‘Lymfeknopen’
Bekken LK
Thymus
Mediastinale LK
Diafragma
Milt
Lies LK
Knie LK
LYMFOEDEEM
High output - vs low output failure
• Lymfoedeem wordt veroorzaakt door falen van lymfatisch systeem 
ophoping van interstitieel vocht en zwelling (Földi 2012, Levick 2010)
• High output failure = Dynamische insufficiëntie = Normaal
afvloedsysteem, te groot lymfeaanbod.
• Low output failure = Mechanische insufficiëntie = Lymfevatobstructie
of functionele dysfunctie
• Vaak combinatie (Földi 2012)
Differentiaal diagnose
Veneus oedeem
Lymfoedeem
Lipoedeem
Kleur
Blauw bij staan
Bleek bij staan
Bleek bij staan
Consistentie
Week tot hard
Week tot hard
Week
Pitting oedeem/
non-pitting
oedeem
Pitting oedeem
Variabel tussen
pitting
en
non-pitting oedeem
Non-pitting oedeem
Drukpijn
Plaatselijk licht
drukpijnlijk
Niet drukpijnlijk
Drukpijnlijk
Verdeling oedeem
Tenen blijven
oedeemvrij
Overal
Tenen en
voetrug
oedeemvrij
Trofische stoornissen
Induratie, hyper
pigmentatie, ulcera
Hyperkeratose
en
papillomatosis
Geen
Verbetering door
hoog
leggen
Ja
Variabel
Nee
Veneus oedeem
Lymfoedeem
Lipoedeem
Kleur
Blauw bij staan
Bleek bij staan
Bleek bij staan
Consistentie
Week tot hard
Week tot hard
Week
Pitting oedeem/
non-pitting
oedeem
Pitting oedeem
Variabel tussen
pitting
en
non-pitting oedeem
Non-pitting oedeem
Drukpijn
Plaatselijk licht
drukpijnlijk
Niet drukpijnlijk
Drukpijnlijk
Verdeling oedeem
Tenen blijven
oedeemvrij
Overal
Tenen en
voetrug
oedeemvrij
Trofische stoornissen
Induratie, hyper
pigmentatie, ulcera
Hyperkeratose
en
papillomatosis
Geen
Verbetering door
hoog
leggen
Ja
Variabel
Nee
Veneus oedeem
Lymfoedeem
Lipoedeem
Kleur
Blauw bij staan
Bleek bij staan
Bleek bij staan
Consistentie
Week tot hard
Week tot hard
Week
Pitting oedeem/
non-pitting
oedeem
Pitting oedeem
Variabel tussen
pitting
en
non-pitting oedeem
Non-pitting oedeem
Drukpijn
Plaatselijk licht
drukpijnlijk
Niet drukpijnlijk
Drukpijnlijk
Verdeling oedeem
Tenen blijven
oedeemvrij
Overal
Tenen en
voetrug
oedeemvrij
Trofische stoornissen
Induratie, hyper
pigmentatie, ulcera
Hyperkeratose
en
papillomatosis
Geen
Verbetering door
hoog
leggen
Ja
Variabel
Nee
Veneus oedeem
Lymfoedeem
Lipoedeem
Kleur
Blauw bij staan
Bleek bij staan
Bleek bij staan
Consistentie
Week tot hard
Week tot hard
Week
Pitting oedeem/
non-pitting
oedeem
Pitting oedeem
Variabel tussen
pitting
en
non-pitting oedeem
Non-pitting oedeem
Drukpijn
Plaatselijk licht
drukpijnlijk
Niet drukpijnlijk
Drukpijnlijk
Verdeling oedeem
Tenen blijven
oedeemvrij
Overal
Tenen en
voetrug
oedeemvrij
Trofische stoornissen
Induratie, hyper
pigmentatie, ulcera
Hyperkeratose
en
papillomatosis
Geen
Verbetering door
hoog
leggen
Ja
Variabel
Nee
Oefening
Veneus oedeem, lymfoedeem of lipoedeem?
B
A
C
E
D
Evaluatie
Evaluatie
• Anamnese
• Inspectie
• Palpatie
• Perimetrie / Volumetrie
Evaluatie
• Anamnese
• Inspectie
• Palpatie
• Perimetrie
• Comorbiditeit:
• hartproblemen, nierproblemen
• Voorgeschiedenis kanker:
• klieruitruiming – radiotherapie: secundair lymfoedeem
• Oedeem in familie:
• primair lymfoedeem
• Welke klachten buiten zwelling:
• pijnlijke benen, zware benen: lipoedeem
Evaluatie
• Anamnese
• Inspectie
• Palpatie
• Perimetrie
• Kleur huid:
• Hyperpigmentatie (bruin): veneus
oedeem
• Blauw – paars: veneus oedeem
• Spataders:
• Veneus oedeem
• Geen oedeem van voeten
• Lipoedeem
• Oedeem bovenbenen
• Lymfoedeem - lipoedeem
• Huidhygiëne?
• Huidplooien?
Evaluatie
• Anamnese
• Inspectie
• Palpatie
• Perimetrie
• Pitting
• Veneus oedeem
• Bij recent lymfoedeem
• Zacht vs hard oedeem
• Zacht: lipoedeem
• Hard: gevorderd stadium
lymfoedeem
• Positieve Stemmer –
toename huidplooi
• Lymfoedeem
Evaluatie
• Anamnese
• Inspectie
• Palpatie
• Perimetrie / Volumetrie
Bevindingen rapporteren aan arts
Voorschrift vragen voor behandeling
CAVE arteriële insufficiëntie
• Capillaire refill
• Palpatie pulsatie a tib post
Behandeling
Behandeling – in theorie
Veneus oedeem
Lymfoedeem
Huidverzorging
Compressietherapie
- Windeling
- Kousen
- Pressotherapie
Bewegen
Huidverzorging
Compressietherapie
- Windeling
- Kousen
- Pressotherapie
Bewegen
Manuele lymfedrainage
Lymfetaping
Lipoedeem
Compressietherapie
- Kousen
- Pressotherapie
Bewegen
Behandeling – in praktijk
• Samenwerking tussen verpleegkundige en kinesitherapeut (afspraken
maken)
• Huidverzorging
• Windelen
• Stimuleren te bewegen
• Pressotherapie
• Advies geven: kousen
Huidverzorging
• Hydrateren
• Wondzorg
Windelen: Doel
• Koker maken rond lidmaat
• Verplaatsen vloeistof naar regio zonder compressie
• Verhogen totale weefseldruk
• Vermindert filtratie
• Verhoogt resorptie
• Spiercontracties tegen bandage geeft fluctuaties in totale
weefseldruk  stimulatie lymfetransport
• Hoe rigider (korte rek vs lange rek) de windeling, hoe groter
de fluctuaties
• Mits gebruik padding, fibrose losmaken
(EWMA 2005)
Windelen op maat!
• Aangepast aan lidmaat met
lymfoedeem
• Wijzigt tijdens verloop van
windelperiode
• Obv feed-back patiënt
• Obv omtreksmetingen
Indicaties – contra-indicaties windelen
• Indicaties
• Oedeem van lymfatische oorsprong
• Contra-indicaties
•
•
•
•
Ernstige arteriële insufficiëntie
Acute ontsteking
Acute trombose
Overgevoeligheid of allergie aan voorgestelde producten of verbandmiddelen
Bewegen
• Advies geven om gewindeld lidmaat te bewegen
Pneumatische compressietherapie
= pressotherapie
• Doel:
• Water verplaatsen
• Enkel wanneer er geen obstructie
is bovenaan
• Methode:
• Combinatie met lymfedrainage,
windelen, kous
• 30 – 50 mmHg
Therapeutische kous
• Eens optimale oedeemreductie
• Eens wonde genezen
• Therapeutische kous laten opmeten
door ervaren bandagist
Therapeutische kous - vereisten
• Op maat gemaakt
• Arm: CCL 2/ been: CCL 3
• Stijfheid is belangrijk
• Overdag
Therapeutische kous - terugbetaling
• Lymfoedeem
• Armkous: na totale of gedeeltelijke wegname van borst
• Beenkous:
•
•
•
•
uni- of bilateraal lymfoedeem na lies- of bekkenklieruitruiming
lymfoedeem na bestraling van de liesstreek of bekkenstreek
primair lymfoedeem
aangeboren vasculaire malformatie
• Chronische veneuze insufficiëntie
• teruggekeerde beenwonde
• diep veneuze trombose
• post-trombotisch syndroom
Kinesitherapie lymfoedeem
Eénzijdig
Bilateraal oedeem of midline oedeem
• <5% verschil tussen beide armen
• 2 minder belangrijke criteria scintigrafie
• Courante pathologie
• 18 sessies van 30 minuten
• 5-10% verschil tussen beide armen
• Fb-pathologie
• 60 sessies van 30 - 45 minuten (M24, M36)
• >10% verschil tussen beide armen
• E-pathologie
• 120 sessies van 30 – 60 - 120 minuten (M24,
M48, M96)
• Fb-pathologie
• 60 sessies van 30 - 45 minuten
• Belangrijk criterium scintigrafie
• E-pathologie
• 120 sessies van 30 - 60 minuten
• Vrijstelling scintigrafie:
• Jonger dan 14 jaar
• Fysieke onmogelijkheid/ondraaglijkheid mits
verslag behandelend arts
Praktisch:
• www.oedema.be
• Info over behandeling oedeem
• Interuniversitaire opleiding oedeemtherapie
• Start September 2016
• Inschrijving nu
• [email protected]
• Zoek therapeut in je buurt
• Regelmatig updates via
en
PRAKTIJK
Materiaal windelen
• Buisverband: Tg, tricodur, tensofast
• Tricodur enkel gebruiken indien juiste
maat ter beschikking!
• Watten: Cellona
• Om huid te beschermen
• Om huidplooien op te vullen
• Om druk te verlagen
Materiaal windelen
• Niet-elastische (korte rek) windels:
Durelast, Rosidal K
• Geen elastische (lange rek) windels –
Dauerbinde, enkel gebruiken bij
inactieve patiënt (coma of verlamming)
• Teenwindel of vingerwindel: enkel
voor lymfoedeem en indien nodig
• Tape: Geen haakjes omwile van
risico op wondjes
Hoge
werkdruk –
lage rustdruk
Windelen
Laagste
druk
• Voorwaarde correcte windeling:
• Afname druk van distaal naar proximaal
• Door toename omtrek lidmaat, door afname aantal lagen
• Indien distaal stuwing: hier te weinig druk in vergelijking met
proximaal
• Gelijkmatige spanning van windel rond lidmaat
• Functioneel windelen in functie van bewegen
• Windel ‘volgt’ het lidmaat …
Hoogste
druk
Windelen
Kan circulair gewindeld worden
Kan niet circulair gewindeld worden
Aan de slag: zwachtelen onderbeen
Buisverband
• Breng het buisverband aan over de voet,
het onderbeen en bovenbeen
• Strijk het verband goed glad zodat er zo
weinig mogelijk plooien in zijn voor u de
windels aanlegt
• Kies de juiste maat:
• Zodat geen insnoering
• Optimale omsluiting lidmaat
• Voorzie overschot, zodat deze
omgeplooid kan worden over de windel
Polstering
• Om de huid te beschermen kunnen watten
worden aangebracht ter hoogte van de
enkel, knieholte en in diepe plooien van
het been
• Verder:
•
•
•
•
Druk wijzigen
Lidmaat normale vorm geven (‘shaping’)
Zacht maken fibrose
Afvoer lymfevocht (‘channeling’)
Tenen windelen
• Enkel wanneer:
• Preventie oedeemvorming thv tenen (indien stuwing
vanuit voet)
• Behandeling oedeem thv tenen
• Nodig: teenwindel 2 cm breedte (toeband)
• Methode:
• Plak het begin van de windel vast net achter de
tenenrij
• Windel tweemaal rond de voorvoet
• Ga via de voetrug naar het uiteinde van de grote teen.
Laat het nagelbed vrij. Rol de windel circulair af rond
de teen tot aan de basis van de teen (meestal slechts
tweemaal). Ga opnieuw via de voetrug naar de
voorvoet.
Tenen windelen
• Ga onder de voet door en ga via de voetrug
naar het uiteinde van de vierde teen. De
windel maakt een kruis ter hoogte van de
voetrug. Rol de windel circulair af rond de
teen tot aan de basis van de teen.
• Ga opnieuw via de voetrug naar de
voorvoet, onder de voet door en via de
voetrug naar de derde teen.
• Als laatste windelt u de tweede teen. De
kleine teen wordt niet gewindeld. Fixeer het
uiteinde van de windel met tape.
Tenen windelen
• Wat bij:
• Lymforrhea thv tenen
• Hamertenen
• Misvormde tenen
Windelen voet - onderbeen
• Nodig: windel 6cm – 8cm
• Procedure:
• Strijk het buisverband goed glad.
• Plak indien nodig het begin van de windel vast op het
buisverband ter hoogte van de voetrug net boven de
tenen. Windel enkele malen rond de voet zodat deze
volledig bedekt is.
• Houd de voet in een rechte hoek met het onderbeen.
Rol de windel af naar de enkel, ga achter de enkel
door en keer terug naar de voet. Breng de windel
circulair rond de voet.
• Rol de windel opnieuw af naar de enkel, maar nu
dichter bij de voetzool, ga achter de enkel door en
keer terug naar de voet. Breng deze opnieuw circulair
rond de voet.
Windelen voet - onderbeen
• Rol de windel naar de enkel en windel daarna naar
de knie toe. Fixeer het uiteinde van de windel met
tape.
Windelen voet - onderbeen
• Wat bij:
• Puffy voetrug?
• Oedeem rond malleoli?
• Fibrose thv enkel/ onderbeen?
Windelen onderbeen
• Nodig: windel 10cm
• Procedure:
• Strijk het buisverband goed glad.
• Deze windel rolt u in de tegenovergestelde
richting af dan de vorige.
• Plak het eerste stuk van de windel vast met
tape ter hoogte van de enkel. Windel naar
de knie toe, maar blijf onder de knieholte.
Fixeer het uiteinde met tape.
VOOR
Tijdens
Na 5 dagen:
TAPING: Evidentie kinesiotape bij oedeem
• Op heden nog weinig onderzoek verricht
• Veel studies die tape vergelijken met bandage
• Bandage is altijd eerste keuze: meer oedeemvermindering tov tape: (Smykla,
et al., 2013) (Taradaj, et al., 2015)
• Moeilijk om echte wetenschappelijke studies op te starten
• Weinig wetenschappelijke evidentie omtrent effect van kinesiotape
Onderzoek tot op heden:
• Oedeem na kaakchirugie: Ristow et al (2013 en 2014): verbetering
mondopening, minder zwelling, aangenaam gevoel voor patient.
Geen sign verbetering pijn
• Oedeem BL: verbetering subjectief gevoel oedeem (fullness,
thightness, discomfort) (Bell & Muller , 2013); (Pekyavas , et al.,
2014); (Tsai, et al., 2009), (Bell, et al 2013)Geen enkele studie kan
vermindering van oedeemvolume aantonen.
• Oedeem borst: ???
Onderzoek tot op heden:
• Veneus Oedeem OL: Aguilar-Ferrandiz, et al., (2013, 2014)
verschillende resultaten: verbetering van oedeem, verbetering subjectief
gevoel van oedeem,
• Oedeem na acute enkeldistorsie:(Nunes, et al., 2015): geen vermindering
van oedeem
• Oedeem na TKP: Donec V et al (2014): minder oedeem en sneller
vermindering oedeem, minder pijn, snel herstel knie-extentie. Geen
invloed op herstel knie flexie,
Indicaties
• Oedeem proximaal van de zwachtel (oksel, schouder, hals, borst, buik
en lies)
• Hard oedeem
• Na zwachtelen soms restoedeem: (vingers, handrug, tenen)
• Onder de steunkous of bandage
• Bij gesloten littekens en fibrose. Vooral bij recent gesloten littekens
• Bij dikke voeten, verstuikte enkels, TKP, trauma,…
• Bij midline oedeem = oedeem niet aan de extremiteiten, wel genitaal,
gelaat,…
Contra-indicaties
• Lymfetapen is een jonge therapievorm, nog steeds in ontwikkeling
• Nog niet heel veel gekend over contra-indicaties
• contra-indicaties voor manuele lymfedrainage
• Relatieve contra-indicaties:
• Huiddeffecten: niet tapen over een open wonde. Wel om de wonde heen
• Irritaties of afweer:
• Erg dunne huid: opletten bij verwijderen tape
Oedeemtape
knie
Tape bij TKP