Transcript pRoGRAmmA - De Bijloke

K
TE
D
LIE
EN
ST
rl
de
on
afz
et
nd
aa
op
ko
te
ijk 2
€
ali
etb
ick
e
de
puur muziek
de
20.03.14 | 20:00 | KRAAKHUIS
Raquel Andueza
& La Galanía
Muziekcentrum
Gent
monteverdi, mazzocchi, merula, sances, ferrari
programma
uitvoerders
Anoniem
Madre non mi far monaca
Raquel Andueza | sopraan
La Galanía
Jesus Fernandez Baena | theorbe
Manuel Vilas | harp
Daniel Oyarzábal | orgel
Claudio Monteverdi
Lamento della Maddalena
Domenico Mazzocchi
S’io mi parto
Anoniem
Vana Bergamasca (Omnia vanitas praeter amare Deum.
Vanità del mondo)
Tarquinio Merula
Canzonetta spirituale sopra alla nanna
Anoniem
Follia del mondo (Memorar novissima tua. Huomo
Spiensierato)
Giovanni Felice Sances
Pianto della Madonna
Anoniem
Spagnoletto dishonorato
NIEUW! 24u voor en na het concert
VIND SNEL MEER ACHTERGRONDINFO.
BEREKEN JE ROUTE NAAR DE BIJLOKE.
DEEL JE MENING OVER DIT CONCERT.
Domenico Mazzocchi
Amar a Dios por Dios (sonetto)
debijloke.be/nu
Benedetto Ferrari
Cantata Spirituale
Er is geen pauze.
2
Raquel Andueza & La Galanía
in paradiso
Paradijzen
Wat is het Paradijs, waar vinden we het?
Misschien is voor iedereen het antwoord
anders. Maar misschien ook niet. Als we
lijstjes zouden maken, vinden we vast wel
gemene delers tussen de antwoorden. Dan
blijkt dat we het Paradijs zowel positief
als negatief formuleren. De positieve kant
van de medaille is die van de rijstpap en
de gouden lepeltjes. Daar vinden we alle
geneugten, lichamelijke en geestelijke, alle
schoonheid, zachtheid en liefde in overvloed. Aan de negatieve kant verschijnt
dan de afwezigheid van wat ons irriteert,
leed berokkent of eenzaam maakt: geen
lekke banden in het Paradijs, geen depressies, ziekte of verzuring.
rijkste steden (Rome, Venetië, Milaan)
tussen 1637 en 1677.
Vanitas
Voor de ijdelheid werd uitgebreid gewaarschuwd door profeten en dichters allerhande; ook in de schilderkunst was het
een alomtegenwoordig topos. ‘Ogni cosa
è vanità’: alles is ijdelheid. De eenvoudige
Vana Bergamasca (ondertitel: Vanità del
mondo) verwoordt het eenvoudig maar
duidelijk, en echoot daarbij een vers van
de heilige Italiaan Filippo Neri (15151595): “Se vivessi mille anni, nella gioia
e senza affanni, alla morte che sarà? ogni
cosa è vanità.” (Als je duizend jaar zou
leven, in vreugde en zonder zorgen, wat
ben je dan bij je dood? Alles is ijdelheid.)
De tekst van dit charmante anonieme lied
is Zuid-Italiaans, volgens de ene een Siciliaans, volgens de andere een Napolitaans
dialect.
Het Italië van de zeventiende eeuw had zo
zijn eigen opvattingen over het Paradijs
en zijn tegenhangers. De liefde van God
stond natuurlijk bovenaan, in deze tijd van
Contra­reformatie. De schaduwzijde hiervan betekende dat al de rest verwaarloosbaar was: “Omnia vanitas praeter amare
Deum” (alles is ijdelheid behalve de liefde
voor God). Al het andere was zelfs bedreigend voor dat ene alomvattende, omdat
het leidt naar het Vagevuur en het Inferno,
en ons dus van het Paradijs wegvoert. Het
programma van vanavond brengt muziek
die de vele facetten van deze gedachtegang
belicht; een aantal bleven onuitgegeven in
manuscript bewaard, andere rolden van
Italiaanse persen in enkele van de belang-
Halfweg de zeventiende eeuw werd het
publiceren van liederen (canzonette, musiche, madrigali) van religieuze aard (spirituale, morale, sacre) meer en meer gangbaar. Het zijn relatief eenvoudige ‘liedjes’,
vaak strofisch, die hun charme ontlenen
aan een eenvoudig meezingbare melodie
en een vlotlopende, berijmde tekst. Net
als de Vana Bergamasca is het anonieme
Spagnoletto dishonorato afkomstig uit
de bundel Canzonette spirituali e morali,
gepubliceerd in Milaan in 1677. Het ver-
3
woordt de boodschap op een gelijkaardige
manier: “Canterò de l'honore del mondo
infame” (ik zal zingen over de eer van de
eerloze wereld). Hoe kan je op een eervolle manier leven in deze lege en ijdele
wereld? “E dirò che la gloria l'honore, sol
è del Signore ch'in Cielo ne stà” (ik zeg dat
eer en glorie enkel bij de Heer in de hemel
liggen), klinkt het moraliserend – alle
rijkdom, kunstvaardigheid, wapens of
schoonheid brengen geen soelaas.
deinde mee op de nieuwe dynamiek van de
begeleide monodie – werken voor solostem met begeleiding. Bundels met stukken ‘a voce sola’, zoals de twee uit 16371638 waaruit we vanavond selecties horen,
waren bijzonder geliefd.
De klagende dame in kwestie was even
vaak een wereldlijke vrouw als religieuze
maagd. Soms zelfs beide in één, getuige de
stukken waarin Maria Magdalena de protagoniste is, zoals in de anonieme Monteverdi-bewerking Lamento della Maddalena, die bewaard bleef in het handschrift
Q43 uit Bologna. Dit stuk is een contrafact van Claudio Monteverdi’s beroemde
Lamento d’Ariana, waarbij de tekst met
slechts enkele kleine ingrepen werd omgevormd. Het mag dan wel een anonieme
bewerking zijn, ze gaat allerminst in tegen
de geest van Monteverdi. Integendeel,
want Monteverdi maakte zelf ook een religieuze bewerking met de maagd Maria
in de plaats van Ariana en noemde het
Pianto della Madonna. In beide bewerkingen blijven hun auteurs trouw aan de oorspronkelijke muziek en brengen ze in de
tekst slechts kleine wijzigingen aan, door
bijvoorbeeld de oorspronkelijke namen uit
de klassieke mythologie te vervangen door
religieuze namen. Zo wordt ‘Teseo’ (Theseus) vervangen door ‘Gesù’ en ‘Dio’.
In dit universum waarin lijstjes van deugden en ondeugden rijkelijk floreren, wordt
in een vloed van woorden ook duidelijk
van welke eigenschappen we dan wel het
heil mogen verwachten: geduld, vergevingsgezindheid, mededogen. Pas dan
kunnen we als mens enige aanspraak
op waardigheid maken. Wat we wel of
niet (goed) doen, wordt pas bij onze dood
afgewogen, maakt het anonieme Follia
del mondo uit dezelfde publicatie uit 1677
pijnlijk duidelijk: je verzamelt eeuwige
zorgen, je brandt in de afgrond van de
hel als je zorgeloos en zonder boete blijft
leven. ‘Alla morte tu’l saprai’: pas bij de
dood komt de afrekening, maar je kan je
ervoor hoeden in dit leven als je voorzienig bent.
Klagende vrouwen
Al die toewijding aan de Allerhoogste
staat echter niet garant voor een onmiddellijke gratificatie. Integendeel, ze brengt
eveneens het nodige lijden met zich mee.
Het leidde in de zeventiende eeuw tot een
individueel genre, de ‘pianto’ met een klagende vrouw in de hoofdrol. De pianto
Een gelijkaardige versmelting van het religieuze en wereldlijke vinden we in Tarquinio Merula’s aangrijpende Canzonetta
spirituale sopra alla nanna, een ‘geestelijk
lied’ gebaseerd op een wiegenlied op een
ostinate bas. Het verscheen in zijn bundel
4
Curtio precipitato et altri capricii in diversi
modi vaghi e leggiadri a voce sola, gepubliceerd in Venetië in 1638. Hoewel het
nergens met zoveel worden wordt gezegd,
is de zingende moeder Maria zelf. Dat
wordt duidelijk uit de wijze waarop ze
haar baby toezingt: troostend enerzijds,
met een bang hart anderzijds voor het bittere, wrede lot dat hem te wachten staat.
Merula bouwt de spanning op gedurende
tien strofen gezongen op een wiegende
ostinate basbeweging. Betekenisvol verdwijnt de ostinato na het woord ‘Paradiso’
aan het eind van de tiende strofe om plaats
te ruimen voor een vrijere zetting. Deze
eenvoudige maar meesterlijke ingreep verraadt Merula als ervaren madrigalist, die
op uitgekiende momenten efficiënte retorische middelen weet in te zetten.
maar soms ook op het vlak van de levenskeuzes die ruwweg aan vrouwen werden
opgelegd. Het lied Madre non mi far
monaca geeft hiervan een schrijnend maar
meezingbaar voorbeeld: ‘Moeder maak
van mij geen non’. Het meisje in kwestie
weigert een habijt te dragen, de hele dag
in het koor te zitten, laat staan te gehoorzamen aan een abdis die de hele dag iedereen toeschreeuwt. ‘Ze mag er creperen’ is
dan ook het ferme besluit.
Mystiek
Naast het geweeklaag was er ook de positieve zijde van de medaille, de extase die
in de mystieke Godsbeleving werd nagestreefd, soms bereikt, en overvloedig
werd bezongen. Domenico Mazzocchi
was priester en jurist, en componist van
een aantal opera’s. Voor deze opera’s uit
de eerste decennia van het genre, zette hij
verschillende dramatiserende technieken
in die we ook in zijn religieuze muziek
terugvinden: chromatiek en erg precieze
aanduidingen voor expressie en dynamiek. Met dezelfde middelen wordt een
ander doel bezongen, de mystieke in de
plaats van de aardse liefde. Gelijkaardig
is het nuanceverschil in de teksten: of de
nabijheid bij God nu verrukking of leed
met zich brengt, Gods nabijheid is altijd
te verkiezen boven het van Hem verwijderd zijn. Dit spreekt zowel uit Mazzocchi’s canzona S’Io mi parto als uit zijn zetting van een mystiek sonnet, Amar a Dios
por Dios. De tekst is anoniem, al werd hij
zowel aan Teresa van Avila toegeschreven
als aan die andere grote Spaanse mysticus,
Johannes van het Kruis (Juan de la Cruz).
Dit wrange wiegelied is als het ware de
tegenhanger van het Stabat Mater, de
populaire sequens uit de dertiende eeuw.
Waar deze laatste de weeklacht van Maria
is aan het kruis, na de dood van haar zoon,
vormt het wiegelied een parallel aan het
begin van diens leven, als pasgeborene in
de kribbe. Dat het oude Stabat Mater echter
niet veraf stond van de vroeg-zeventiende
eeuwse esthetiek, blijkt wel uit Giovanni
Felice Sances’ zetting ervan. Geen koorwerk, maar een versie voor solostem met
continuobegeleiding. De titel Pianto della
Madonna verwijst niet enkel naar de tekst,
maar ook naar het nieuwe pianto-genre
dat in die jaren de kop opsteekt.
Redenen tot geweeklaag waren er niet
enkel op een verheven spiritueel niveau,
5
De Cantata spirituale van Benedetto Ferrari spreekt een gelijkaardige taal: ook hier
roept het (fysieke) lijden van Christus op
tot mede-lijden, een gedeeld lijden dat de
hoogste uitdrukking is van liefde.
televisiereeksen, zoals Isabel (Javier Olivares, 2012), Atraco (Eduard Cortés, 2012),
Tous les soleils (Philippe Claudel, 2011)
en Disección de una tormenta (Julio Soto
Gúrpide, 2010).
bio
Ze maakte opnames voor de labels Virgin
Classics, Glossa, K617, NBMusika, Accentus en Zig-Zag Territoires. In 2010 richtte
ze haar eigen label op, Anima e Corpo; de
eerste cd van het label, Yo soy la locura,
werd meteen bekroond met de Festclásica 2011-prijs, uitgereikt door de Spaanse
vereniging voor klassieke muziekfestivals.
Haar recentste opname met La Galanía,
Alma Mia, wordt overal met uitmuntende
kritieken en onderscheidingen ontvangen.
Raquel Andueza werd geboren in
Pamplona en werkt regelmatig met
ensembles als L’Arpeggiata, Gli Incogniti,
B’Rock, Al Ayre Español, El Concierto
Español, Private Musicke en La Real
Cámara. In 2003 werd ze lid van het vocale
kwartet La Colombina. Met theorbespeler
Jesús Fernández Baena vormt ze een duo
dat zich toelegt op de Italiaanse muziek uit
de zeventiende eeuw. In 2010 stichtte ze
haar ensemble La Galanía.
La Galanía
La Galanía werd in 2010 opgericht door
Raquel Andueza en Jesús Fernández
Baena voor de uitvoering van het barokke
repertoire. Na zijn debuutconcert in de
kathedraal van Pamplona ontwikkelde La
Galanía een intense concertactiviteit. Het
aantal uitvoerders varieert naargelang het
repertoire van drie tot twintig musici.
Ze zingt regelmatig als soliste op de
belangrijkste festivals en in de grootste
concertzalen over de hele wereld (van
Parijs, Madrid, en Napels over Brussel,
Gent, Utrecht, Frankfurt, Wenen en Praag
tot Mexico, Minneapolis en Hong Kong).
In 2012 debuteerde ze in New York (Carnegie Hall) en in de Proms (Londen). Ze
werkte samen met dirigenten als William
Christie, Fabio Biondi, Monica Huggett,
Eduardo López-Banzo, Christina Pluhar,
Richard Egarr, Ottavio Dantone, Sir Colin
Davis en José Ramón Encinar.
In de drie jaar van zijn bestaan trad het
ensemble op in heel wat belangrijke concertzalen en festivals, waaronder het
Auditorio Nacional in Madrid, het Festival Saint-Michel en Thierache, het Berliner Konzerthaus, het Rheinvokal Festival, FEMAS Sevilla, MA Festival Brugge,
AMUZ, Quincena Musical de San Sebastián en verzorgde het concerten in Spanje
en Duitsland.
Raquel Andueza geeft regelmatig masterclasses aan het Teatro Real in Madrid
en aan de universiteiten van Burgos en
Alcalá de Henares. Ze was te horen in de
soundtracks van verschillende films en
6
binnenkort
VR | 21.03.14 | 20:00 | Concertzaal
Symfonieorkest Vlaanderen
Neyrinck, Lindberg, Mozart
ZA | 22.03.14 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64)
Brentano Quartet
Mozart, Sjostakovitsj, Beethoven
ZO | 23.03.14 | 16:00 | Concertzaal
deFilharmonie, Dirk Brossé (dirigent), Nico Sturm
(acteur)
KIDconcert | Pinokkio (6+)
met workshop van 13:00 tot 15:00
WO | 26.03.14 | 14:00 | Kraakhuis
Anthony Romaniuk
Chopin
ZA | 29.03.14 | 20:00 | Kraakhuis
Theatre of Voices
Weir, Pärt, De Machaut, Dunstable, GudmundsenHolmgreen, Volans
ZA | 29.03.14 | 20:00 | De Centrale (Kraankindersstr 2)
Mahwash
Afghaanse muziekcultuur
WO | 02.04.14 | 16:00 | Kraakhuis
ZA | 05.04.14 | 16:00 | Kraakhuis
Joke Van Leeuwen
Toen mijn vader een struik werd | muzikale vertelling
met cello & piano (10+)
DO | 03.04.14 | 20:00 | Kraakhuis
Judith Ermert & Daan Vandewalle
Hindemith, Weill, Debussy, Ravel
WO | 26.03.14 | 20:00
The Spring Quartet | Jack DeJohnette, Joe
Lovano, Esperanza Spalding, Leo Genovese
Jazz
VR | 04.04.14 | 20:00 | Kraakhuis
Arc Ensemble
Fitelberg, Laks, Weinberg
DO | 27.03.14 | 20:15 | Handelsbeurs (Kouter 29)
Arcanto Quartett, Jorg Widmann
Bach, Beethoven, Brahms
ZA | 05.04.14 | 20:00 | Concertzaal
Filharmonisch Orkest Wroclaw
Lutoslawski, Gorecki
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent
Colofon
J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent
Tekst programmaboekje | Pieter Mannaerts
Di - vr 10:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00
v.u. | Daan Bauwens
09 269 92 92 | [email protected] | www.debijloke.be
© Muziekcentrum De Bijloke Gent
Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)