Inhoudsopgave

INLEIDING: COULANT COMPENSEREN?

T. Barkhuysen, W. den Ouden & M.K.G. Tjepkema

XIII Deel I - ALGEMEEN 1 1 IS DE STAAT EEN 'GELUKSMACHINE', EEN 'PECHDEMFER' OF GEEN VAN BEIDE?

L.J.A. Damen 3

2 DlSCRETIONAIR AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT? OVERHEIDSAANSPRAKELIJKHEID EN TRIAS, IN HET BIJZONDER BIJ RECHTMATIGE OVERHEIDSDAAD

R.J.N. Schlössels 29

1. Inleiding 29 2. Verdeling van risico's in het overheidsaansprakelijkheidsrecht 30 3. De rechter en het égalitébeginsel 35 4. De roep om duidelijkheid: wetgever rechter, bestuur... 43 5. Conclusie 46 3 AFWIKKELING VAN SCHADEGESCHILLEN OVER OVERHEIDSHANDELEN IN DE PRAKTIJK

A.T. Marseille & G.J. Harryvan 49

1. Met wat voor soort schadeclaims wordt de overheid in welke mate geconfronteerd? 52 2. Hoeveel geld zijn overheden aan schadevergoeding kwijt? 53 3. Op grond van welke criteria kennen overheden schadevergoeding toe? 55 4. Welke rol speelt de verzekeraar van de overheid bij het afwikkelen van schadeclaims? 56 5. Hoe verlopen procedures ter afhandeling van schadeclaims? 58 6. In hoeverre zien gemeenten in reactie op schadeclaims ruimte voor overleg? 59 7. Welke procedure leent zich beter voor het beslechten van geschillen betreffende overheidsaansprakelijkheid, de civiele of de bestuursrechtelijke? 61 8. Wie trekt in de procedure bij de rechter het vaakst aan het langste eind en waarom, overheid of burger? 64 9. In hoeverre verdienen claims over schade vanwege overheidshandelen een andere wijze van behandeling? 66

VI

Inhoudsopgave

4 OVERHEIDSAANSPRAKELIJKHEID: DOELEN EN REMEDIES

M.G. Faure & J. De Mot

7 1 1. Inleiding 71 2. Waarom overheidsaansprakelijkheid? Een rechtseconomische kijk 73 3. Bezwaren en beperkingen 75 4. Compensatie als doel van overheidsaansprakelijkheid? 81 5. Aansprakelijkheidsverzekering? 85 6. Fondsvorming 9" 7. Besluit 94 5 SCHADEVERGOEDING EN EXCUSES VANUIT HET PERSPECTIEF VAN DE BEHOORLIJKHEID; EEN SCHADECLAIM ALS MOTIE VAN WANTROUWEN

A.F.M. Brenninkmeijer, N. van der Bijl & Y.M. van der Vlugt 97

1. Inleiding 97 2. Behoorlijk omgaan met schadeclaims 98 3. Schadevergoeding en excuses 103 4. Conclusie 1 0 7 6 COMPENSATIE: ACHTER DE JURIDISCHE NORMEN. EEN POLITIEK-FILOSOFISCHE EN BESTUURSKUNDIGE ANALYSE

R.A.H. Monnikhof 109

1. Inleiding 109 2. Wat is compensatie? 11° 3. Een typologie HO 4. Vier argumenten voor compensatie H3 5. Problemen met compensatie 118 6. Compensatie in de beleidspraktijk: de provincie Fryslan 121 7. Suggesties voor de Nederlandse beleidspraktijk 127 Deel II - DE ONRECHTMATIGE OVERHEIDSDAAD 133 7 OVERHEIDSAANSPRAKELIJKHEID: IETS APARTS? IN HOEVERRE VERSCHILT DE AANSPRAKELIJKHEID VAN DE OVERHEID VAN DIE VAN PRIVATE PARTIJEN?

J.E.M. Polak 135

1. Inleiding 135 2. Over de grondslagen van overheidsaansprakelijkheid 136 3. Onrechtmatigheid bij overheidsaansprakelijkheid 138 4. Correcties op strenge lijn via formele rechtskracht en de andere vereisten voor aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad: toerekening en relativiteit 145 5. Slotopmerkingen: nadeelcompensatie en tegemoetkomingsregelingen 148

Coulant compenseren? Vil 8 DE ONRECHTMATIGE OVERHEIDSDAAD EN DE ONVERMIJDELIJKHEID VAN RECHTSPOLITIEKE KEUZES DOOR DE RECHTER. EEN RECHTSHISTORISCHE BESCHOUWING

L. Di Bella 151

1. Inleiding 151 2. Opzet 153 3. De periode 1814-1848: de discussie over de bevoegdheid van de rechter om te mogen oordelen over overheidszaken 154 4. De periode 1848-1910: de onrechtmatige overheidsdaad in het streven naar administratieve rechtspraak 156 5. De periode 1910-1950: aansprakelijkheid voor schending van publiekrechtelijke normen 165 6. Vanaf 1950: het ontstaan van de huidige schadevergoedingsbepalingen en de toepassing van de civiele onrechtmatigedaadscriteria 172 7. Afsluiting 180 9 D E ONBEREKENBARE OVERHEID. AANSPRAKELIJKHEID BIJ BEVOEGDHEDENOVEREENKOMSTEN

B.J. Schueler 183

1. Inleiding 183 2. Vrijheid en beperkingen bij het contracteren over publiekrechtelijke bevoegdheden 183 3. Vloeit de gebondenheid voort uit het privaatrecht, uit het bestuursrecht of uit beide? 185 4. Welke rechter oordeelt over wat? 187 5. Ondanks de formele rechtskracht van het besluit kan de burgerlijke rechter oordelen dat het besluit niet beantwoordt aan de overeenkomst 188 6. Waarin verschilt de bestuursrechtelijke toetsing van die van de burgerlijke rechter? 190 7. Niet-nakoming en schadevergoeding 192 8. Afronding 198 10 EEN DIJKDOORBRAAK IN HET AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT: OVER SCHULD- EN RISICOAANSPRAKELIJKHEID EN DE BIJZONDERE POSITIE VAN DE OVERHEID (Dijkdoorbraak in Wilnis)

T. Hartlief 201

1. Wat staat er op het spel? 201 2. Het Hof neemt veel meer risico dan de rechtbank 203 3. De Hoge Raad tempert de verwachtingen 205 4. Zelfstandige risicoaansprakelijkheid of 'aangeklede' schuldaansprakelijkheid? 210 5. Zicht op de geschiedenis 211 6. Er is geen wereld van verschil tussen art. 6:174 en art. 6:162 BW 216 7. Onbekendheid met het gebrek: bevrijdend of niet? 219 8. Hoe gaat het nu verder? 221 9. Hoe bijzonder is de positie van de overheid eigenlijk? 222 10. Rechtspraak over waterbeheer wijst de weg 224 11. Een draagkrachtbeginsel in het aansprakelijkheidsrecht? 229 12. Dijkdoorbraak in Wilnis: spektakel in het aansprakelijkheidsrecht? 231

v m

Inhoudsopgave

11 ONRECHTMATIGE RECHTSPRAAK IN NEDERLAND: COULANTER COMPENSEREN?

T. Barkhuysen, M.L. van Emmerik & R. van der Hulle 235

1. Inleiding 235 2. De stand van zaken in de nationale rechtspraak 236 3. Argumenten voor een uiterst restrictieve aansprakelijkheid, buitenlandse ontwikkelingen en voorgestelde alternatieve criteria 241 4. Relevante ontwikkelingen op EU-niveau 243 5. Relevante ontwikkelingen in het kader van het EVRM 245 6. Slot: naar coulantere compensatie bij onrechtmatige rechtspraak 249 12 BEPERKING VAN AANSPRAKELIJKHEID VAN DE OVERHEID: DOOR WIE EN WANNEER? REFLECTIES OVER DE ROL VAN RECHTSPOLITIEKE OVERWEGINGEN BIJ DE OORDEELSVORMING OVER OVERHEIDSAANSPRAKELIJKHEID

E.J. Daalder

2 5 5 1. Inleiding 255 2. Wetgever of rechter? 256 3. Een beeld van de rechtspraak; rechtsmachtverdeling 260 4. De motivering van het aansprakelijkheidsoordeel 262 5. Stellingen 270 13 ARTIKEL 6:98 BW OPGEPOETST. EEN BESCHOUWING OVER CAUSALITEIT ALS RECHTSPOLITIEK ALTERNATIEF VOOR DE RELATIVITEITSLEER

C.N.J. Kortmann & J.H.A. van der Grinten 273

1. Inleiding 273 2. De systematiek 275 3. Artikel 6:98 BW 278 4. Uitwerking voor het besluitenaansprakelijkheidsrecht 286 5. Slotbeschouwing 294 14 RELATIVITEIT EN DE VERHOUDING VAN DE RECHTER TOT DE WETGEVER RW. den Hollander 297 1. Inleiding 297 2. De verklarende kracht van de aansprakelijkheidslast 299 3. Iraanse vluchteling versus de hangmatzaak 302 4. Relativiteit op twee niveaus 306 5. Rechter of wetgever? 309 6. Duwbak Linda, Vie d'Or, Gemeente Barneveld/Gasunie 312 7. De Afdeling 317 8. Maakt de verhouding van de rechter tot de wetgever het verschil? 325 Deel III - DE RECHTMATIGE OVERHEIDSDAAD 327 15 MEER RECHTSEENHEID IN HET NADEELCOMPENSATIERECHT?

B.J. van Ettekoven 329

1. De keurslager en de rechtseenheid 329 2. Enkele kanttekeningen bij het fenomeen 'rechtseenheid' 330 3. Nadeelcompensatie: bestuur en/of rechter? 332

Coulant compenseren?

4. De bijdrage van de wetgever aan rechtseenheid 339 5. De bijdrage van het bestuur aan rechtseenheid 348 6. De bijdrage van de rechter aan rechtseenheid 352 7. Naar meer rechtseenheid? 356 16 'HARDE EN SNELLE' REGELS BIJ DE AFBAKENING VAN HET NORMALE MAATSCHAPPELIJKE RISICO?

ti.y.M. van Kavels

1. Inleiding 2. De brug over het Julianakanaal 3. Concrete objectieve criteria?

4. De wetgever 5. Het bestuur 6. De rechter 7. Afsluiting van tunnel in verband met de realisering van de Betuweroute 8. Slot 17 TUSSEN RECHTSZEKERHEID EN FLEXIBILITEIT: CONTOUREN VAN HET NIEUWE PLANSCHADERECHT

M.K.G. Tjepkema 381

1. Inleiding 381 2. Rechtspolitieke keuzen bij de vormgeving van het planschaderecht 382 3. Is de nieuwe planschaderegeling wel een typische égalitéregeling? 386 4. Het normaal maatschappelijk risico en risicoaanvaarding 389 5. Contouren van het normaal maatschappelijk risico bij indirecte planschade 398 6. Het normaal maatschappelijk risico bij directe planschade 414 7. Naar een politiek planschaderecht? 418 18 REGELING VAN NADEELCOMPENSATIE IN DE AWB: ZWART-WTT OF FULL COLOUR?

J.R.C. Tieman 419

1. Art. 8:2a wetsvoorstel nadeelcompensatie 419 2. Nadeelcompensatie in de veelkleurige besluiten-Awb 421 3. Onbeperkte toegang tot het Awb-nadeelcompensatieloket 424 4. Nadeelcompensatie bij infrastructurele projecten 430 5. Conclusie: heeft de processuele connexiteit haar langste tijd gehad? 434 359 359 262 365 367 370 372 373 378 19 FORFAITAIRE VERGOEDING VAN WAARDEVERMINDERING DOOR AANTASTING VAN WOONGENOT

G.M. van den Broek 437

1. Inleiding 437 2. Duurzame waardevermindering door aantasting van woongenot 438 3. De begroting van waardevermindering bij aantasting van woongenot 440 4. De invloed van geluidoverlast op de waarde van een woning 447 5. Conclusies 452

Inhoudsopgave

20 WAT KAN HET NADEELCOMPENSATIERECHT LEREN VAN HET ONTEIGENINGSRECHT?

J.A.M.A. Sluysmans 455

1. Inleiding 455 2. Nauwe verwanten 455 3. Wensen voor verbetering 461 4. Een beter begrip 4 6 6 5. Bevindingen 470 21 NORMERING BIJ COMPENSATIE. LESSEN VANUIT HET PRIVAATRECHT W. Dijkshoorn 471 1. Inleiding 471 2. Uitgangspunt in het privaatrechtelijk schadevergoedingsrecht: volledig vergoeden 472 3. Normering van schadevergoedingen in het privaatrecht 474 4. De lessen: vijf regels 487 5. Toepassing van de regels 489 6. Uitleiding 490 22 NADEELCOMPENSATIE EN HET DRAAGKRACHTBEGINSEL: DE STERKSTE SCHOUDERS DRAGEN DE ZWAARSTE LASTEN?

S.J. van Viegen 493

1. Het weerbarstige draagkrachtbeginsel 493 2. Verdeling van publieke lasten en het draagkrachtbeginsel 495 3. Het draagkrachtbeginsel in de jurisprudentie en wetgeving 498 4. Het draagkrachtbeginsel, de speciale last en de abnormale last 500 5. De filiaalproblematiek 507 6. Ontwikkelingen in de wetgeving 509 7. Een objectgerelateerd draagkrachtbeginsel bij nadeelcompensatie? 511 8. Tot besluit 512 Deel IV - ONVERPLICHTE COMPENSATIES 515 23 OVER HET BESTUURSRECHTELIJKE KARAKTER VAN ONVERPLICHT TEGEMOETKOMEN

K.J. de Graaf 517

1. Inleiding 517 2. Bestuursrecht en onverplicht tegemoetkomen 519 3. Het karakter van (onverplichte) tegemoetkomingen 528 4. Slotbeschouwing 533 24 DE OVERGANGSSUBSIDIE ALS SMEEROLIE BIJ FRICTIEKOSTEN.

NADEELCOMPENSATIE BIJ DE BEËINDIGING VAN LANGDURIGE SUBSIDIERELATIES W. den Ouden 535 1. Inleiding 535 2. Subsidie is geen schadevergoeding 536 3. Schadevergoedingen binnen subsidierelaties 537

Coulant compenseren?

4. Beëindiging van langdurige subsidierelaties 541 5. De duur van de redelijke termijn c.q. de omvang van de overgangsubsidie 547 6. Concluderende opmerkingen 553 25 FEITENVASTSTELLING EN BELANGENBEHARTIGING BIJ DE COMPENSATIE VAN SLACHTOFFERS VAN GEWELD. EEN STUDIE NAAR HET BEWIJSRECHT ALS RECHTSPOLITIEK MIDDEL

H. Bosdriesz & Y.E. Schuurmans 557

1. Inleiding 557 2. Bewijsrecht als rechtspolitiek middel 558 3. Schadevergoeding voor slachtoffers van geweldsmisdrijven 561 4. Schadevergoeding voor vervolgingsslachtoffers 571 5. Conclusie 580 26 DE PSYCHOLOGIE VAN FINANCIËLE COMPENSATIES: MAAKT GELD ALLES GOED?

P.T.M. Desmet 583

1. Inleiding 583 2. Vertrouwen, schade en vertrouwensschade 584 3. Verschillende vormen van vertrouwen en rechtvaardigheid 586 4. Financiële compensaties en vertrouwensherstel in economische relaties 589 5. Implicaties en conclusie 594 2 7 EX G/MTL4-BETALINGEN EN ANDERE WEGEN NAAR COMPENSATIE IN ENGELAND

H.J.Th.M. van Roosmalen 597

1. Inleiding 597 2. Schadevergoeding buiten het tort law 599 3. Intermezzo: po&y-overwegingen als scharnierpunten in de raderen van overheidsaansprakelijkheid 603 4. Voorstellen tot hervorming van overheidsaansprakelijkheid buiten het

tort law om 604

5. Het Australische 'Compensation for detriment caused by defective administration'-sdieme 609 6. Ter afsluiting 611 Deel V - EUROPESE PERSPECTIEVEN 613 28 SCHADEVERGOEDING ONDER HET EVRM - ENIGE VERKENNINGEN EN VERGELIJKINGEN

E.A. Alkema 615

1. Inleiding 615 2. Enkele volkenrechtelijke aspecten 616 3. Voorwaarden en modaliteiten van schadevergoeding onder het EVRM 624 4. Het EVRM en de diverse organen van de staat 631 5. Slotbeschouwingen 639

XII

Inhoudsopgave

29 VERGOEDENDE MAATREGEL OF STEUNMAATREGEL? H E T EUROPESE STAATSSTEUNRECHT ALS BEGRENZER VAN SCHADEVERGOEDINGEN

P.C. Adriaanse

1.

2.

Inleiding Het staatssteunrechtelijke beoordelingskader 3.

Compensatie zorginstellingen i.v.m. afschaffing bouwregime: vergoedende maatregel of steunmaatregel?

4.

Conclusies 641 641 642 652 657 30 RECHTSPOLITIEKE OVERWEGINGEN IN DE UNIE- EN LIDSTAATAANSPRAKELIJKHEID

R. Meijer 659

1. Inleiding 659 2. Intermezzo: rechtspolitiek - wat is het? 660 3. Aansprakelijkheid van de Europese Unie 661 4. Rechtspolitieke elementen in de Unierechtelijke aansprakelijkheids voorwaarden 665 5. Unieaansprakelijkheid vanuit Nederlands perspectief 669 6. Totslot 670 31 DE AANSPRAKELIJKHEID VAN DE EU VOOR SCHENDINGEN VAN HET WTO RECHT

M. Bronckers & S. Goelen 673

1. Inleiding 673 2. Geschillenbeslechting in de WTO 674 3. De aansprakelijkheid van de EU voor schendingen van het WTO-recht:

4.

waar knelt het schoentje? 678 Conclusie 697 REGISTER OVER DE AUTEURS 699 705