Transcript Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego.

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i
wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne raz do wykorzystania w
szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Trafność obserwacji, jasność języka, zdolność
ujęcia ważnych treści w skróconej formie,
operowanie dowcipem, kpiną, ironią – to
istotne
cechy
pisarstwa
Ignacego
Krasickiego.
Nie tylko poety, prozaika i komediopisarza,
ale i publicysty. Dzisiaj ceni się go za bajki
i satyry. Nie można jednak zapominać, że był
dziennikarzem
i
współpracował
z
królem
Stanisławem Augustem (żył w latach 1735-
1801). Uważał, że literatura powinna być
narzędziem wychowania społeczeństwa.
Przyjrzyjmy się teraz cechom pewnego gatunku
literackiego:
- jeden z najważniejszych gatunków
dydaktycznych (pouczających); powiastka
zawierająca naukę moralną,
- krótkie utwory, najczęściej wierszowane,
- ojcem gatunku jest Ezop (tworzący w VI w. p.n.e.),
- utwór z pogranicza epiki i liryki,
- bohaterowie są postaciami alegorycznymi,
najczęściej są to zwierzęta, które zachowują się
jak ludzie.
Cechy jakiego gatunku zostały wymienione:
liryki, epigramatu, baśni, satyry,
bajki, sonetu, opowieści?
Mowa tutaj oczywiście o bajce.
Utwory tego gatunku pisane przez Krasickiego:
- uczą z pewnością umiarkowania, rozsądku,
przezorności,
przestrzegają
przed
pychą,
zachęcają
do
życzliwości,
szczerości,
uczciwości,
pracowitości,
skromności.
Wśród bajek Krasickiego rozróżniamy bajki
epigramatyczne (bliskie cechom literackim
epigramatu,
czyli
dowcipnego
krótkiego
i zwięzłego w treści utworu poetyckiego)
i
narracyjne/fabularne
(są
jakby
opowiadaniem, zawierają akcję, są dłuższe niż
bajki epigramatyczne).
ZAPAMIĘTAJ! Bajki Ignacego Krasickiego
epigramatyczne
- krótkie, zwięzłe
- zawierają morał
np. „Mądry i głupi”
„Ptaszki w klatce”
„Szczur i kot”
„Dewotka”
narracyjne
- dłuższe,
- zawierają morał
np. „Mysz i kot”
„Czapla, ryby i rak”
Bajki Krasickiego są uniwersalne – dotyczą
wszystkich
ludzi,
niezależnie
od
czasów
w jakich żyją, czym się zajmują. Należy
przyznać, że są to utwory ogólnoludzkie
i ponadczasowe – jednakowo atrakcyjne
w każdym czasie gdyż dotyczą ludzi i ich
cech.
Spójrzmy
i
teraz
spróbujmy
(zapamiętaj:
na
bajki
odnaleźć
morał
to
w
epigramatyczne
nich
pouczający
morał
wniosek,
w postaci krótkiego sądu, nakazu lub zakazu,
którego
potwierdzeniem
jest
treść
utworu;
morał może być umieszczony na końcu lub na
początku
utworu;
występuje
epigramatach
i
w
bajkach,
fraszkach)
oraz wyliczyć wady i zalety postaci – nie zawsze
zwierzęcych bohaterów.
DEWOTKA
Kobieta fałszywie
pobożna
Dewotce służebnica w czymsiś przewiniła
Właśnie natenczas, kiedy pacierze kończyła.
Obróciwszy się przeto z gniewem do dziewczyny,
Mówiąc właśnie te słowa: "... i odpuść nam winy,
Jako my odpuszczamy" - biła bez litości.
Uchowaj, Panie Boże, takiej pobożności.
Krasicki
dokładnie,
ale
bez
zbędnych
szczegółów szkicuje całą sytuację – pani
podczas modlitwy, deklarując wybaczenie win,
bije służącą.
Żartobliwa i gorzka puenta – morał:
modlitewne wezwanie o uchowanie od takiej
obłudnej pobożności, jaką ucieleśnia dewotka.
PTASZKI W KLATCE
"Czegóż płaczesz? - staremu mówił czyżyk młody Masz teraz lepsze w klatce niż w polu wygody".
"Tyś w niej zrodzon - rzekł stary - przeto ci
wybaczę;
Jam był wolny, dziś w klatce - i dlatego płaczę".
Podmiot
a
mówiący
właściwie
cytuje
relacjonuje,
zasłyszaną
rozmowę, co pozwala czytelnikowi
odtworzyć sytuację obu bohaterów
bajki – czyżyka młodego i czyżyka
starego.
Nie mamy tu jednak do czynienia z typową
bajką zwierzęcą, w której konkretny gatunek
zwierzęcy
odpowiada
ludzkiemu,
np.
przebiegłego,
Ważniejszy
jakiemuś
lis
jak
w
okazuje
(przeciwstawienie
obrazuje
bajce
się
człowieka
“Kruk
wiek
młodość
typowi
:
tych
i
lis”.
postaci
starość),
a
właściwie ich różne doświadczenie życiowe.
Płacz
starego
czyżyka
jest
spowodowany
tęsknotą za wolnością. Za czymś, czego młody
ptaszek nie doznał. Stąd morał bajki: nie znając
czegoś. Nie możemy za tym tęsknić.
Przed chwilką wspomnieliśmy o lisie, który jest
bohaterem bajki „KRUK I LIS”. Jaki z niej morał
wynika, bo to, że jest to bajka zwierzęca, już
wiemy?
Bywa często zwiedzionym,
Kto lubi być chwalonym.
Kruk miał w pysku ser ogromny;
Lis, niby skromny,
Przyszedł do niego i rzekł: "Miły bracie,
Nie mogę się nacieszyć, kiedy patrzę na cię!
Cóż to za oczy!
Ich blask aż mroczy!
Czyż można dostać
Takową postać?
A pióra jakie!
Szklniące, jednakie.
A jeśli nie jestem w błędzie,
Pewnie i głos śliczny będzie".
Więc kruk w kantaty; skoro pysk rozdziawił,
Ser wypadł, lis go porwał i kruka zostawił.
Pomysł na tę bajkę pochodzi od
samego Ezopa. Lis uosabia spryt
życiowy i chytrość. Kruk uosabia
naiwność, pod jego postacią ukryty
jest człowiek łasy na komplementy.
To przykład bajki, w której morał
znajduje się na początku utworu:
Bywa
często
zwiedzionym,
Kto
lubi
być
chwalonym.
Czytelnik dochodzi do wniosku: aby
zaistniało wielkie oszustwo, musi
zaistnieć wielka naiwność.
SZCZUR I KOT
"Mnie to kadzą" - rzekł hardzie do swego
rodzeństwa
Siedząc szczur na ołtarzu podczas nabożeństwa.
Wtem, gdy się dymem kadzidł zbytecznych
zakrztusił,
Wpadł kot z boku na niego, porwał i udusił.
Narrator opowiada historię, z której czytelnik
sam ma wyciągnąć wnioski. Aby trafnie to
uczynić i nie potraktować wypowiedzi szczura
jako żartu, należy zwrócić uwagę na
przymiotnik hardzie, który informuje, że
szczur jest pyszny.
Nie tę jego cechę chce jednak
ośmieszyć bajkopisarz. Opisując
sytuację zwraca bowiem uwagę
na głupotę zwierzęcia, który nie
jest czujny mimo czyhającego
zewsząd
niebezpieczeństwa.
Krasicki zmusza czytelnika do
wyciągnięcia wniosku – morału,
że trzeba znać swoje miejsce w
społeczności i mieć świadomość
praw nią rządzących aby nie
skończyć tak marnie, jak szczur.
MĄDRY I GŁUPI
Nie nowina, że głupi mądrego przegadał;
Kontent więc, iż uczony nic nie odpowiadał,
Tym bardziej jeszcze krzyczeć przeraźliwie
począł;
Na koniec, zmordowany, gdy sobie odpoczął,
Rzekł mądry, żeby nie był w odpowiedzi dłużny:
"Wiesz, dlaczego dzwon głośny? Bo wewnątrz
jest próżny.”
Z bajki tej wynika jasny morał: należy mało,
ale mądrze mówić i pytanie, niemalże
retoryczne: na co się przydaje rozum? Utwór
nie jest alegorią - ma charakter bardziej
satyryczny. Głupi jest niczym dzwon – pusty
w
środku
a
wiec
będzie
próbował
przekrzyczeć wszystkich, aby okazać się
lepszym.
SYN I OJCIEC
Każdy wiek ma goryczy, ma swoje przywary;
Syn się męczył nad książką, stękał ojciec
stary.
Ten nie miał odpoczynku, a tamten swobody:
Płakał ojciec, że stary; płakał syn, że młody.
Świat, który pokazuje Krasicki w bajce jest
pełen niedorzecznych dążeń. To smutna
puenta bajki wynikająca z zestawienia dwóch
postaci symbolizujących wady młodości i
starości. Zarówno syn, jak i ojciec ubolewali
nad swoim wiekiem i czynnościami, które
były z nim związane
MYSZ I KOT
Mysz, dlatego że niegdyś całą książkę zjadła,
Rozumiała, iż wszystkie rozumy posiadła.
Rzekła więc towarzyszkom: "Nędzę waszą skrócę,
Spuśćcie się tylko na mnie, ja kota nawrócę!"
Posłano więc po kota. Kot zawżdy gotowy,
Nie uchybił minuty, stanął do rozmowy.
Zaczęła mysz egzortę; kot jej pilnie słuchał,
Wzdychał, płakał... Ta widząc, iż się udobruchał,
Jeszcze bardziej wpadała w kaznodziejski zapal,
Wysunęła się z dziury - a wtem ją kot złapał.
W bajce tej możemy wyodrębnić etapy
akcji:
1)Mysz zjada całą książkę i dochodzi do
wniosku, że jest najmądrzejsza.
2) Bohaterka postanawia nawrócić kota.
3) Kot pilnie słucha jej kazania, udaje
przejętego. 4) Mysz wychodzi z dziury.
5) Kot łapie i je „mądralę”.
Sprawiają one, że jest to przykład bajki
narracyjnej. Morał: utwór ten
przestrzega przed pychą, niepotrzebnym
zadufaniem w siebie i swoje możliwości.
Jest tu drugi staw blisko,
Tam obierzecie siedlisko,
Chociaż pierwszy wysuszą,
Czapla stara, jak to bywa,
Z drugiego was nie ruszą".
Trochę ślepa, trochę krzywa,
Gdy już ryb łowić nie mogła, "Więc nas przenieś!" - rzekły ryby:
Wzdrygnęłą się czapla niby;
Na taki się koncept wmogła.
Rzekła rybom: "Wy nie wiecie,
Dała się na koniec użyć,
A tu o was idzie przecie".
Zaczęłą służyć.
Więc wiedziec chciały,
Brała jedną po drugiej w pysk, niby
Czego się obawiać miały.
nieść mając,
"Wczora
I tak pomału zjadając.
Z wieczora
Wysłuchałam, jak rybacy Zachciało się na koniec skosztować i
Rozmawiali: wiele pracy
raki.
Łowić wędką lub więcierzem; Jeden z nich widząc, iż go czapla
Spuśćmy staw, wszystkie
niesie w krzaki,
zabierzem,
Postrzegł zdradę, o zemstę się zaraz
Nie będą mieć otuchy,
pokusił.
Skoro staw będzie suchy."
Ryby w płacz, a czapla na to: Tak dobrze za kark ujął, iz czaplę
udusił.
"Boleję nad waszą stratą,
Lecz można temu zaradzić,
Padła nieżywa:
I gdzie indziej was osadzić;
Tak zdrajcom bywa.
CZAPLA, RYBY I RAK
O
przed
chwilą
przeczytanej
bajce
zdecydowanie nie możemy powiedzieć, że
jest to bajka epigramatyczna. Nie ma nic ze
zwięzłości – wręcz przeciwnie stanowi
opowieść,
której
wydarzenia
możemy
zgodnie z planem ułożyć. Stara, niedołężna
czapla ma problemy z łowieniem ryb. Wpada
wiec na pomysł, który skutkuje tym, ze ryby
same wskakują do jej dzioba. Rozpowiada
bowiem pogłoskę, ze rybacy chcą spuścić
wodę ze stawu i w ten sposób wyłowić
wszystkie ryby. Te korzystają z propozycji
ptaka, który ma przetransportować
Co możemy powiedzieć na temat języka
przed chwilą czytanych bajek?
Zdecydowanie jest on:
- błyskotliwy
- prosty
- z elementami kolokwialności
- harmonijny składniowo
- leksykalnie (słownikowo) bogaty
- precyzyjny stylistycznie
Krasicki napisał około 200 bajek. Właśnie
spod tego pióra wyszły analizowane dzisiaj
dzieła. Gdy patrzymy na ich treść i język
warto zadać sobie jeszcze jedno pytanie: Dla
kogo – dzieci czy dorosłych utwory te są
przeznaczone? Mogą czytać je i rozumieć
zarówno jedni, jak i drudzy. Warto jednak
zwrócić uwagę, że to właśnie dorośli powinni
być częściej wskazywani jako ich adresaci.
Przedstawiają bowiem świat takim, jakim jest
–
z
jego
pułapkami,
wadami,
wszechobecnymi
negatywnymi
cechami
ludzkimi.