Evren ve Dünya’mız Nasıl Oluştu? 1 - 1600'Iü yıllarda Newton: Evren hareketsiz ve bir başlangıcı yoktur. sonsuzdan beri vardır ve sonsuza kadar da varlığını, şu anki haliyle koruyacaktır.
Download ReportTranscript Evren ve Dünya’mız Nasıl Oluştu? 1 - 1600'Iü yıllarda Newton: Evren hareketsiz ve bir başlangıcı yoktur. sonsuzdan beri vardır ve sonsuza kadar da varlığını, şu anki haliyle koruyacaktır.
Evren ve Dünya’mız Nasıl Oluştu? 1 - 1600'Iü yıllarda Newton: Evren hareketsiz ve bir başlangıcı yoktur. sonsuzdan beri vardır ve sonsuza kadar da varlığını, şu anki haliyle koruyacaktır. 2- Georges Lemaitre (Jorj Lometr) 1927 • Evrenin bir başlangıcı vardır ve evren sürekli genişlemektedir. • Ünlü astronom Edwin Hubble (Edvm Habll) da 1929 Yılında gök adalarının birbirinden uzaklaştığını gözlemleyerek evrenin devamlı genişlemekte olduğu hipotezini desteklemiştir. Bing bang Büyük Patlama Teorisi'ne göre evren bundan yaklaşık 15 milyar yıl önce büyük bir patlamayla oluşmaya başladı. Büyük Patlama (Big Bang) adı verilen bu patlama sonrasındaki süreçte gök adalar, yıldızlar, gezegenler ve diğer gök cisimleri meydana geldi. Büyük Patlama Teorisi bazı soruları hala cevaplayamamaktadır. Örneğin patlayan şeyin ne olduğu ya da bu patlamaya neyin sebep olduğu henüz tam olarak açıklanamamaktadır. Dünya’mızın Oluşumuyla İlgili Diğer Görüşler • 1.Güneş’ten Kopma teorisi Dünya’mız Güneş’ten kopan bir madde yığınından meydana geldi. • Bu kopma Güneş’in hızla dönmesinden dolayı veya bir başka gezegenin çekim etkisi nedeniyle oluşmuştur. Bu kopma sonucu oluşan madde Güneş’in etrafında dağılarak bir toz bulutu meydana getirdi. Bu toz bulutu zamanla soğuyarak küçük gezegenleri oluşturdu ve bu gezegenler zamanla karşılarına çıkan başka gaz ve toz bulutlarıyla çarpışarak ya da bir çığ oluşumu gibi önlerine gelen diğer maddeleri de kendilerine katarak büyüdüler ve gezegenleri ve şimdiki gezegenleri oluşturdular. 2. Gaz ve Toz Bulutu Dünya’mız evren oluştuğunda fırıldak gibi dönen gaz ve toz bulutuydu. • Evren, Büyük Patlamanın etkisiyle gitgide genişleyerek soğumaya devam etti. Bu süreçte Dünya da kendi ekseni etrafındaki dönüşünün etkisiyle zamanla dıştan içe doğru soğudu Böylece Dünya'nın iç içe geçmiş farklı sıcaklıktaki katmanları oluştu. zamanla yüzeyi katılaştı ve sert bir kabuk halini aldı. Sonrada günümüzdeki halini aldı Yer Kabuğunu Etkileyen Levha Hareketleri ve Depremler • 1912 yılında Alfred WEGENER (Alfıred vecınır) 250 milyon yıl önce Dünyada tek bir kıta olduğu ileri sürülmüştür.Zamanla tek kıta parçalanmış küçük kıtalara bölünmüş .Ortaya attığı bu teoriye kıtaların kayması teorisi denir. • Peki, günümüzdeki kıta parçaları geçmişte tek bir kıta ise nasıl oldu da parçalara ayrılarak birbirinden uzaklaştı? Onları hareket ettiren etki neydi? Wegener’e göre bu sorunun cevabı; kıtaların okyanuslar üzerinde kaymasıydı. Ancak birçok bilim adamı bu görüşü kabul etmedi • Yıllar sonra diğer bilim insanı Hary Hammond Hess , sadece kıtaların değil, okyanus tabanlarının da hareket ettiğini söyledi. Çünkü yaptığı araştırmalarda okyanus tabanı, okyanusun tam ortasından sırt adı verilen bölgeden belirgin bir şekilde ayrılmaktaydı. Kıtaların hareketini açıklayan bu teoriye okyanus tabanı yayılması denir. Yapılan araştırmalar sonunda kıtaların ayrılmasına, ateş küredeki hareketliliğin neden olduğunu keşfetmişlerdir. Ateş küredeki hareketliliğe de MAGMA neden olmaktadır. Levha: Dünya yüzeyini oluşturan, hareket eden, iril ufaklı yerkabuğu parçalarına levha denir. Levhalar dev bir yapbozun parçalarıdır Yerkabuğu üzerinde 7 ana, çok sayıda da küçük levha vardır. Bu levhalar bir yılda 1-15 cm arasında hızlarla hareket etmektedirler. • Levhaların altında erimiş kayalardan (magma) oluşan ateş küre bulunur. Ateş küredeki ısı akımlarıyla (konveksiyon) magma hareket eder. Magmanın hareket etmesi levhaları da hareket ettirir. • Eğer levha bir kıta altında bulunuyorsa kıtasal levha, • okyanus altında bulunuyorsa okyanusal levha, • hem kıta hem okyanus altında bulunuyorsa okyanusal-kıtasal levha adını alır. Hareket Sırasında Levhalar; Birbirlerini sıyırabilirler. Birbirlerinden uzaklaşabilirler. Birbirine yaklaşabilir. • Levhaların Yanal Hareketi Levhaların Uzaklaşma Hareketi • Levhaların Yaklaşma Hareketi LEVHALARIN YAKLAŞMA HAREKETİ Levhalar birbirine yaklaşabilir.Buna levhaların yaklaşma hareketi denir. Levhaların yaklaşma hareketleri üç farklı şekilde gerçekleşir. 1.Kıtasal Levha-Kıtasal Levha Yaklaşması • Kıtasal levhaların yoğunlukları az olduğu için karşılaştıklarında genellikle batmazlar. Bu levhalar yaklaşarak çarpıştıklarında yerkabuğu çok büyük kıvrımlar oluşturacak şekilde kenarlara itilir ve milyonlarca yıl içinde gerçekleşen bu olaylar sonucunda kıvrımlı sıradağlar oluşur. Himalaya dağları HİMALAYALAR HİMALAYALAR Ege de ki bozdağlar 2.Okyanusal Levha-Kıtasal Levha Yaklaşması • Okyanusal ve kıtsal levhaların yoğunlukları birbirinden farklıdır.(okyanusal levhanın yoğunluğu daha fazladır) Bu tür iki levha karşılaştığında yoğunluğu daha fazla olan okyanusal levha, kıtasal levhanın altına doğru dalar ve erimeye başlar. Okyanusal levhaların battığı bölgede yüzeyde bir hendek(çukur) oluşur. Bu olayın meydana geldiği bölgeye dalma-batma bölgesi denir. Ateş küre içinde daha derinlere inmeye başlayan okyanusal levha erimeye başlar ve magmaya karışır. Magmada zayıf noktalardan yeryüzüne doğru yükselerek yanardağ kümelerinin oluşumuna neden olur. • Örnek: Güney Amerika Levhasını altına giren Nazca Levhası’nı yol açtığı And Dağları buna örnektir. And Dağları Tibet Platosu 3.Okyanusal Levha-Okyanusal Levha Yaklaşması Bu levhalar karşılaştığında ikisi de birbirinin altına dalmaya çalışır. Yoğunluğu fazla olan levha alta dalmayı başarır. Bu dalma nedeniyle yüzeyde derin hendekler oluşur. Alta dalan levha bu bölgede erir ve magmaya karışır. Daha sonra zayıf bulduğu bir noktadan yeryüzüne çıkmaya çalışır ve volkan adaları oluşur. Filipinlerdeki pek çok ada bu şekilde oluşmuştur. LEVHALARIN UZAKLAŞMA HAREKETİ Birbirinden uzaklaşan levhalar arasında yarıklar oluşur. Magma bu yarıklardan dışarı çıkar ve soğur. Böylece levhalar birbirinden uzaklaşamaya devam eder. Milyonlarca yıl devam eden bu hareketlilik yeni okyanusların oluşmasına ya da mevcut okyanusların şekil değiştirmesine neden olur. Ateş kürede meydana gelen konveksiyon hareketi zaman zaman da levhaların birbirinden ayrılmasına neden olur. • Birbirinden uzaklaşan levhalar sınırda magmanın çoğu levhanın kenarlarında katılaşıp kalırken bir kısmı da çatlaklardan yüzeye çıkarak yayılma sırtları olarak adlandırılan volkanik sıradağları oluşturur LEVHALARIN YANAL HAREKETİ Yanal hareket sırasında bir levha diğerine dayandığında arada kalan kayalar sıkışarak yerlerinden oynar veya kırılır. Çünkü levhalar arasındaki sürtünme çok büyüktür. Bu kırılma ve kopmalar sırasında açığa çıkan enerji dalgalar halinde yayılarak yeryüzünde sarsılmaya neden olur. Bu olaya deprem denir. TANIMLAR Fay hattı:Yer kabuğunda oluşan arazi kırığıdır. Bu kırığın başlama ve bitme noktası arasındaki mesafeye fay hattı denir. Levhaların yanal hareketleri sonucu depremler ve fay hatları oluşur. • San Andreas ve Kuzey Anadolu Fay Hattı levhaların yanal hareketinden oluşmuştur. Odak noktası: Deprem enerjisinin açığa çıktığı noktadır. Merkez üssü Odak noktası üzerinde, deprem dalgalarının yeryüzüne en kısa yoldan ulaştığı yerdir. Bu bölge odak noktasına çok yakın olduğu için deprem hasarları diğer yerlere göre daha fazladır. Öncü deprem: Ana depremden önce meydana gelen küçük sarsıntılara öncü deprem denir. Artçı deprem: Ana depremden sonra kayaçların yerlerine oturması sürecinde meydana gelen ana depremin büyüklüğünü geçmeyen sarsıntılardır. Artçılar… Deprem büyüklüğü: depremin merkezinde açığa çıkan enerjinin miktarı depremin büyüklüğüdür. Deprem büyüklüğü sismograf adı verilen aletler ile ölçülebilmektedir. Richter Ölçeğine Göre Deprem Büyüklükleri ve Etkileri • • • • • • • • • 1-2 Yalnızca hassas aygıtlar tarafından kaydedilir (yılda ~700,000 adet) 2-3 Depremin merkez üssünde bile zor hissedilir (yılda ~300,000 adet) 3-4 Az insan hisseder, iç mekanda daha çok hissedilir (yılda ~49,000 adet) 4-5 Çoğu insan hisseder, yapılara hafif hasar verebilir (yılda ~6200 adet) 5-6 Herkes tarafından hissedilir, yapılara hafif veya orta düzeyde hasar verebilir (yılda ~800 adet) 6-7 Yapılara orta düzey hasar verebilir, yıkıma yol açabilir (yılda ~120 adet) 7-8 Yapılara yüksek düzey hasar verebilir, geniş yıkıma yol açabilir (yılda ~18 adet) 8-9 Yapılara çok yüksek düzeyde hasar verebilir, toplu yıkıma yol açabilir (~5 yılda bir) 9+ Toplu ve yaygın yıkıma yol açabilir, yeryüzü gözle görülür biçimde dalgalanır, nesneler yerden sıçrar/kopar, arazi yapısı belirgin biçimde değişikliğe uğrayabilir (~60 yılda bir) Ülkemizde 3 tane kırık fay hattı vardır. Türkiye’nin deprem haritası: • Deprem şiddeti: Deprem bölgesindeki hasara göre belirlenen göreceli bir değerdir. Depremin binalara, insanlara verdiği zarardır. • DEPREMİN ŞİDDETİ: • a)Depremin büyüklüğüne, • b)Kütlenin eski ya da yeni oluşuna, • c)Depremin süresine, • d)depremin odak merkezine, • e)Binaların yapı cinsine ve malzemesine • f) zeminin dayanıklığına MERCALLİ ÖLÇEĞİNE GÖRE DEPREMLER : Sismolog: Bu bilim ile uğraşan insanlara sismolog • Sismoloji: Depremlerin oluşumunu, ölçü (deprembilimci) denir aletlerine göre ölçüp değerlendirilmesini yapılmasını ve depremle ilgili diğer her türlü konuyu inceleyen bilim dalına sismoloji (deprembilim) denir. Depremin büyüklüğü direk ölçülür ama şiddeti ölçen alet yoktur. 7.2 büyüklüğündeki Marmara Depremi Boğaziçi üniversitesi – Kandilli Rasathanesi 3 türlü deprem olur 1. Çöküntü depremler mağaraların üzerindeki toprak katmanlarının çökmesi sonucunda oluşurlar.Etkileri ve şiddetleri azdır.Türkiye’de Karaman, Çankırı, Kırşehir ve Sivas çevrelerinde zaman zaman görülür. 2. Volkanik depremler Volkanizma alanlarında magmanın geçtiği yerlerde sürtünmeden kaynaklanan ve şiddeti çok az olan depremlerdir 3)TEKTONİK DEPREMLER • Yeryüzünde en çok görülen ve en fazla hasara neden olan depremlerdir. VOLKANLAR Sıcak Nokta: Magmanın, yerkabuğunun basıncını yenerek yeryüzüne ulaştığı noktalardır. • Hawai Adaları Hawai adaları.. Volkanik patlamalarla oluşan kraterlerin yağışlarla dalmasıyla oluşur. Konya Karapınar’daki Meke Gölü TSUNAMİ: • okyanus yada denizlerin tabanında oluşan deprem, volkan patlaması, bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kayması gibi olaylar sonucunda denize geçen enerji nedeniyle oluşan uzun süreli dev dalgalarına tsunami denir. Tsunami dalgaları saatte 950 km’ye varabilen çok yüksek süratlerle ilerler. HAVA OLAYLARI Atmosfer % 78 Azot % 21 Oksijen % 1 su buharı, karbondioksit ve diğer gazlardan oluşur. Su buharı hava olaylarının gerçekleşmesi için, karbondioksit ise fotosentez olayı için gereklidir. RÜZGARLAR Yatay yönde meydana gelen hava hareketlerine rüzgâr denir Rüzgarlar, yüksek basınçtan alçak basınca doğrudur Rüzgarlar Beafort (Bifort) ölçeği ile ölçülür… Bazı rüzgarlar belli bir yönde kuvvetli şekilde eserken bazıları da kendi etrafında dönerler.. Kendi etrafında dönen en küçük rüzgar ŞEYTAN KULESİ Ortancasına HORTUM En büyüğüne ve en kuvvetlisine KASIRGA denir Hortum… Soğuk hava ile sıcak havanın aniden yer değiştirmesiyle oluşur Hortum , ucunun yere değmesiyle birlikte rastladığı her şeyi içine çekmeye çalışır… FIRTINA (KASIRGA) • Sıcak hava alanlarında • kendi etrafında dönen rüzgarların en kuvvetlisidir Saatteki hızı 100 – 110 km yi bulur Suyu sıcak ve havanın nemli olduğu tropikal okyanuslarda görülür. Suyun sıcaklığı 27 0 ye ulaştığında olur • Fırtına farklı sıcaklıktaki hava kütlesinin çarpışmasıyla oluşur. Fırtınalar büyük zararlara neden olabilir. Yerleşim alanları ve insanlar zarar görür. Fırtınalar farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Bazı fırtınalar şiddetli yağmur , kar ve dolu getirebilir. Bu durumda fırtınanın zararları daha da artar. Nem … • Havada ki su buharına NEM denir • Havanın sıcaklığı arttıkça nem miktarı da yükselir… Eğer nem gökyüzüne yakın bir yerde yoğuşuyorsa…. Yağmur… Buharlasan su buharı, yoğunlaşarak yağmur haline gelir… Hava ılımanlaşır, sıcaklık artar… KAR: • Su buharı soğuk hava ile buz kristalleri haline gelir. Dolu… • Bulutlardaki damlacıklar bir araya gelir ve soğuk hava etkisiyle donar… Donan parçacıklar bir araya gelerek buz toplarına dönüşür Nemli hava yeryüzüne yakın yerlerde yoğuşursa…. Çiy… • Gece hava soğur, yoğunlaşan su buharı topragın ağaç dallarının üzerinde su damlacıkları halinde toplanır Kırağı.. Gece hava çok fazla soğur. Su buharı suya dönüşmeden doğrudan donar.. Kırağı oluşur… Sis … • Su buharının yükseklerde değil de soğuk olan yeryüzünde yoğuşmasıyla oluşur… Hava basınçları… // yurdumuz yarından itibaren Balkanlardan gelen alçak hava basıncının etkisi altına girecektir… // Alçak basınç… • Bir yerde ki hava taneciklerinin seyrek (az) olması durumudur .. • Isınan havanın yükselir o yüzden orada alçak basınc alanı olur… Yüksek basınc • Hava taneciklerinin normalden çok olması durumudur… Gece, karalar denizlere göre daha çabuk ve çok soğur. Bu nedenle, karalar üzerinde yüksek basınç alanı, denizler üzerinde ise alçak basınç alanı oluşur. Dolayısıyla rüzgar denizden karaya doğru olur • Gündüz, karalar denizlerden daha çabuk ve çok ısınır. Bu nedenle alçak basınç alanı, denizler üzerinde ise yüksek basınç alanı oluşur. Bu durumda rüzgar karadan denize doğru olur… Günlük ve Mevsimsel Sıcaklık Değişimleri: