Transcript Sen o potędze - Joanicjusz Nazarko
Slide 1
Inauguracja roku akademickiego w Politechnice Białostockiej
Wykład inauguracyjny
Białystok, 4 października 2013 r.
SEN O POTĘDZE
czy CIEMNOŚĆ WIDZĘ ?
W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
Politechnika Białostocka, Wydział Zarządzania
http://www.glitter-pic.de/augen/017-see-the-darkness.jpg.html
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
1/28
Slide 2
Plan wykładu
Źródło: http://www.jointcommissioninternational.org/Common/Images/custom/JCIC/Seoul2009/Website%20Agenda.jpg
1. Istota i pojęcie innowacji
2. Zależność pomiędzy poziomem rozwoju społecznogospodarczego a innowacyjnością
3. Bez iluzji. Gdzie jesteśmy dokąd zmierzamy?
4. Scenariusze rozwoju innowacyjności podlaskiej
5. Polityka innowacyjna
6. Imperatyw nowego paradygmatu rozwoju województwa
7. Strategia innowacji czy zapaści?
8. Specjalizacje inteligentne inaczej
9. „Nieoczywiste” kierunki rozwoju
10. Zwiastuny zmian czy fantomy?
11. Podsumowanie
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
2/28
Slide 3
Pojęcie innowacji
Innowacja oznacza obiektywne udoskonalenie
właściwości produktu, procesu bądź systemu
organizacyjnego w stosunku do produktów,
procesów i metod organizacji dotychczas istniejących.
[http://t3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9cSCICdnoG
ncf4EGTB3KXWgVsv0Z9HutezH_mb640hWDEfjiYy
w&t=1&usg=__xSEDT_Ad3gVMlzBwkq8PLL-zfoE=]
Innowacje powstają w wyniku działalności innowacyjnej
obejmującej szereg działań o charakterze badawczym
(naukowym), technicznym, organizacyjnym, finansowym,
handlowym i marketingowym.
[http://www.inkubator
tsl.pl/obj.php/act=show/id/26]
[Na podstawie: GUS Portal Informacyjny http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm? id=POJ-205.htm]
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
3/28
Slide 4
Relatywność innowacji
INNOWACJE ABSOLUTNE
Produkty i procesy nowe w skali światowej
Produkty i procesy nowe w skali kraju lub rynku
Produkty i procesy nowe tylko dla danego
przedsiębiorstwa, lecz już wdrożone w innych
przedsiębiorstwach, dziedzinach działalności lub
krajach
INNOWACJE IMITACYJNE
http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcRIOWtK46I9hrkjlThyt7A9qkjF72jQAumEeEuMkMYzEXOOuyugA
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
4/28
Slide 5
Istota innowacji
http://spie.org/x31616.xml
Innowacja jest motorem rozwoju społeczno-ekonomicznego!
Oferuje szeroki wachlarz możliwości w kontekście zrównoważonego rozwoju,
tworzenia nowych miejsc pracy, zwiększania produktywności, usprawniania
procesów operacyjnych i, co kluczowe, spełniania potrzeb społeczeństwa.
http://www.spicytec.com/2011/07/fujitsu-flexible-amoled-notebook.html
http://www.netquake.net/2012/12/samsung-to-release-newflexible-displays-with-sizes-between-55-and-55-inches/
Istotą innowacji jest wdrożenie nowości do praktyki.
Samo odkrycie nowości nie jest jeszcze innowacją, dopiero
wdrożenie nowości do praktyki tworzy innowację.
Na podstawie: W. Cellary, Innowacyjność i nauka to nie to samo…, http://www.innowacje.lubuskie.pl/prezentacje,item10340,10406.html;
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
5/28
Slide 6
Innowacyjność motorem rozwoju – UE
Wskaźnik rozwoju społecznego HDI
0.94
Holandia Niemcy
Irlandia
Szwecja
Słowenia FrancjaBelgia
Dania
Hiszpania
Austria Finlandia
Włochy
Luksemburg
Czechy
Wielka Brytania
Grecja
Malta
Cypr
Słowacja
Estonia
Węgry
Litwa
Łotwa
Portugalia
Polska
0.92
0.9
0.88
0.86
0.84
0.82
0.8
Rumunia
Bułgaria
0.78
0.76
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
Wskaźnik innowacyjności
Źródło: opracowanie własne na podstawie: wskaźnik SII - Innovation Union Scoreboard 2013; wskaźnik HDI
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_sovereign_states_in_Europe_by_Human_Development_Index.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
6/28
Slide 7
Innowacyjność motorem rozwoju – województwa
Wskaźnik rozwoju społecznego HDI
40.0
MAŁOPOLSKIE
35.0
ŚLĄSKIE
DOLNOŚLĄSKIE
WIELKOPOLSKIE
POMORSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
PODLASKIE
OPOLSKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
PODKARPACKIE
LUBELSKIE
LUBUSKIE
30.0
WARMIŃSKOMAZURSKIE
ŁÓDZKIE
KUJAWSKOPOMORSKIE
25.0
-1.5
-1
-0.5
0
0.5
1
1.5
Syntetyczny wskaźnik innowacyjności
Źródło: opracowanie własne, dane za: EUROSTAT; B. Plawgo i in., Regionalne systemy innowacji. Raport z badań, PARP, Warszawa 2013, s. 58.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
7/28
Slide 8
Bez iluzji – siła innowacji Polski na tle krajów UE
Szwecja
Niemcy
Finlandia
Dania
Belgia
Luksemburg
Austria
Wielka Brytania
Holandia
Irlandia
Francja
Cypr
Słowenia
Estonia
Włochy
Hiszpania
Grecja
Portugalia
Czechy
Malta
Węgry
Słowacja
Polska
Litwa
Rumunia
Łotwa
Bułgaria
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Innovation Union Scoreboard 2013, European Commission, s.79.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
8/28
Slide 9
Bez iluzji – siła innowacji województwa podlaskiego
na tle pozostałych województw
2
1.5
1
0.5
0
-0.5
-1
-1.5
MAZOWIECKIE
MAŁOPOLSKIE
ŚLĄSKIE
DOLNOŚLĄSKIE
POMORSKIE
WIELKOPOLSKIE
ŁÓDZKIE
KUJAWSKO-POMORSKIE
PODKARPACKIE
LUBELSKIE
OPOLSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
PODLASKIE
LUBUSKIE
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
Źródło: opracowanie własne, dane za: B. Plawgo i in., Regionalne systemy innowacji. Raport z badań, PARP, Warszawa 2013, s. 58.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
9/28
Slide 10
Bez iluzji – pogłębianie luki rozwojowej
(nie chowajmy głowy w piasek)
PKB pc kraj – PKB pc wp
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
0
-2000
-4000
-6000
-8000
-10000
-12000
-14000
http://www.123rf.com/photo_22236315_scared-businessman-hiding-on-the-ground-with-business-graph-down-concept.html
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL/GUS.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
10/28
Slide 11
Bez iluzji – potencjał innowacyjny województw
Zmiana
pozycji
2003-2009
Zmiana
pozycji 2003-2009
4
wysuwające się na przód
doganiające
3
OPOLSKIE
LUBELSKIE
pozycja 20032003
Pozycja
2
ŚLĄSKIE
MAŁOPOLSKIE
0
1
2
MAZOWIECKIE
3
DOLNOŚLĄSKIE
4
POMORSKIE
5
6
0
7
-1
ŁÓDZKIE
-2
-3
tracące dystans
ŚWIĘTOKRZYSKIE
WIELKOPOLSKIE
1
KUJAWSKO-POMORSKIE
8
9
10
11
12
WARMIŃSKOMAZURSKIE
13
14
15
16
PODKARPACKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
PODLASKIE
-4
LUBUSKIE
pogłębiające opóźnienie
Źródło: opracowanie własne na podstawie: M. Feltynowski, Ranking potencjału innowacyjnego polskich regionów z wykorzystaniem miar syntetycznych
[w:] A. Nowakowska (red.), Zdolności innowacyjne polskich regionów, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2009, s. 25-40; dane za: B. Plawgo i in., Regionalne systemy innowacji. Raport
z badań, PARP, Warszawa 2013,
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
11/28
Slide 12
Polityka innowacyjna
Kreowanie procesów innowacyjnych w regionach jest
ważnym elementem zarządzania regionem, przyczyniającym
się do jego rozwoju i służącym całej społeczności.
Skuteczna polityka innowacyjności to taka, która
doprowadzi do znaczących zmian gospodarczych
Na podstawie: W. Cellary, Innowacyjność i nauka to nie to samo…, http://www.innowacje.lubuskie.pl/prezentacje,item10340,10406.html; M. Sadowska, Rola władz publicznych we
wspieraniu innowacyjności, demosEuropa Centrum Strategii Europejskiej, Warszawa 2009.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
12/28
Slide 13
Analiza SWOT – sytuacje decyzyjne
Przeorientuj się.
Szukaj na nowo
swojego miejsca!
Źródło: http://zverko.rs/2012/09/swot-analiza-kratka-skola-marketinga/
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
13/28
Slide 14
Kluczowe czynniki sukcesu
I. Poziom potencjału badawczo-rozwojowego w regionie
1.
2.
3.
4.
Poziom infrastruktury B+R w regionie
Stan badań wdrożeniowych
Stan transferu technologii z nauki do gospodarki regionu
Stan wykorzystania nowoczesnych technologii w gospodarce regionu
II. Efektywność sieci współpracy nauka-biznes-administracja
1.
2.
3.
4.
Poziom zaufania między podmiotami ze sfery nauki, biznesu i administracji
Stopień kooperacji w triadzie nauka-biznes-administracja
Poziom zbiurokratyzowania decyzji administracyjnych
Otwartość instytucji administracyjnych na wspieranie działań podmiotów
opracowujących i wdrażających przełomowe technologie
5. Zrozumienie wzajemnych korzyści współpracy biznesu i sfery B+R
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
14/28
Slide 15
Scenariusze rozwoju innowacyjności podlaskiej
WYSOKI
potencjał badawczo-rozwojowy
ZOSIA
SEN
O POTĘDZE
1. Barierę
Nie SAMOSIA
nastąpił
istotny
wzrost
potencjału
B+R
województwa.
1.
postępu
stanowią
niskie
nakłady
(względem
reszty
kraju)
na
badania
Scenariusz ambiwalencji rozwojowej
Scenariusz nowych szans rozwojowych
i
rozwój
oraz
niska
atrakcyjność
regionu
dla
polskich
i zagranicznych
naukowców.
2. Przełomowe technologie pozostają na marginesie zainteresowania
zarówno
Następuje
wzrost
badawczo-rozwojowego
1. naukowców,
W
regionieradykalny
kształtują
się silnepotencjału
ośrodki badawcze
z powodzeniem pozyskujące
jak i przedsiębiorców.
2. Władze
samorządowe,
przedsiębiorstwa,
uczelniei badania
oraz organizacje
w województwie
znaczne
funduszepodlaskim.
na infrastrukturę,
laboratoria
ze źródełpozarządowe
publicznych
3. rozumieją
Lokalne
władze,
biznes
i środowiska
niekonkurencyjności
zdołały wypracować
potrzebę
współpracy
w celuakademickie
podnoszeniu
regionu.
(krajowych
i europejskich).
2. wspólnej
Podmiotywizji
administracji
publicznej,
jednostki naukowo-badawcze
rozwojowej
dla zapóźnionego
cywilizacyjnie regionu i przekonać
3.2. Rośnie
liczba
wspólnych
projektów
powstają
nowe kierunki studiów
oraz
tworzą
silne
ibadawczych,
efektywne
sieci
współpracy.
Rozwój
kierunków
badawczych
bardziej
o charakterze
teoretyczno-poznawczym
do
tejprzedsiębiorstwa
wizji
społeczeństwa.
realizowane
wspólnie przez uczelnie z dużym udziałem przedsiębiorstw i instytucji
niż aplikacyjnym.
3. otoczenia
Innowacyjne
przedsiębiorstwa
wzmacniają
swoją końcówki
pozycję w rankingów
wybranych przez
4.
Województwo
podlaskie konsekwentnie
okupuje
biznesu.
NIEEFEKTYWNE
siebie kooperacja
rynkowych
niszach
iinwestycyjnej,
odnoszą
sukcesy
na rynkach ikrajowych
i zagranicznych
3. zamożności,
Słaba
w
triadzie
nauka-administracja-biznes
dysfunkcyjne
atrakcyjności
innowacyjności
gospodarki
orazEFEKTYWNE
regionalne
sieci na
współpracy
podmiotów N-B-A
regionalne
sieci współpracy
podmiotów
N-B-A
mechanizmy
transferu
technologii
nakładów
na
B+R.
4.4. Podlaski
inno-entuzjazm
jest
mocno
schładzany
słabą
pozycją
rynku
Władze regionu dostrzegają potrzebę oparcia rozwoju regionu na przełomowych
specjalistycznych
kadr oraz
wysokim poziomem naukowym
technologiach
i upatrują
w niewystarczająco
tym szansy
nainnowacyjnymi
społeczno-gospodarczy
rozwojowy.
4. iPrzedsiębiorstwa
Brak
zainteresowania
lokalnego
biznesu
5.
tylko
sporadycznie
przejawiają
ambicjetechnologiami.
kreowaniaskok
unikalnej
potencjałem biznesowym realizowanych projektów.
wartości dodanej swoich produktów opartych na przełomowych technologiach.
Efektywne wykorzystanie
nowych instrumentów
państwa i Unii
5. Innowacyjne
technologie tworzone
w regionie są polityki
komercjalizowane
poza nim.
5.
Na
tle
niskiej
kondycji
ekonomicznej
regionu,
wciąż
niewielkie
są
możliwości
Europejskiej
pobudza
innowacyjność
województwa.
6. Z
powodu braku
prężnych
sieci współpracy
w triadzie administracja-biznes-nauka
6. gospodarczego
Przełomowe
technologie
to
jedynie
wątek
poboczny
wtechnologii
regionalnej
wykorzystania
badań
i
przełomowych
wstrategii
gospodarce
region traci (często bezpowrotnie) szansę, jaką daje unijna
i krajowa
polityka
6. województwa,
Następuje
napływ
wybitnych
specjalistów
spoza
regionu,
wokół
których
powstają
rozwoju.
szczególnie
w
nowych
branżach.
wspierania innowacyjnych przedsięwzięć.
silne i dynamiczne zespoły o ponadregionalnym znaczeniu.
7. Rozwój regionu toczy się starym, powolnym rytmem.
7. Region stajeWIDZĘ
u progu epokowej szansy nadrobieniaW
cywilizacyjnego
CIEMNOŚĆ
POGONI ZAzapóźnienia
INNOWACJĄ
NISKI
względem
resztyrozwojowej
kraju i lepiej rozwiniętych państw
Europy. ograniczeń rozwojowych
Scenariusz
niemocy
Scenariusz
potencjał badawczo-rozwojowy
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
15/28
Slide 16
nakłady na B+R pc kraj – nakłady na B+R pc wp
Nakłady na B+R
w województwie podlaskim na tle kraju
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
0.0
-50.0
-100.0
-150.0
-200.0
-250.0
Źródło: opracowanie własne na podstawie na podstawie danych z BDL/GUS.gar
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
16/28
Slide 17
Wskaźnik współpracy przedsiębiorstw
25.0
20.0
20.5
15.0
10.0
8.7
5.6
6.2
2009
2010
5.0
4.8
0.0
2007
2008
2011
2012
2013
2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL/GUS
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
17/28
Slide 18
J.www.kultowecytaty.pl/glowna/10-ciemnosc-widze-ciemnosc-ciemnosc-widze.html
Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
18/28
Slide 19
http://mistwalkerphotography.wordpress.com/2012/04/11/a-light-in-the-darkness/
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
19/28
Slide 20
Nowy paradygmat rozwoju województwa
Oparcie strategii rozwoju regionu na logice
sprzężenia nadążnego, wytyczającego
trajektorię rozwoju, która nie naśladuje
innych, ale zmierza w kierunku,
gdzie znajdą się w przyszłości liderzy.
Gdy rozwój tradycyjnych branż
nie powoduje przyspieszenia rozwoju
regionu - promowanie, rozwijanie
i wdrażanie przełomowych technologii.
http://www.philipmelling.co.uk/workshops.htm
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
20/28
Slide 21
Strategia rozwoju województwa podlaskiego
WYEDUKOWANE
Podlaskie ZIELONE
KREATYWNE
Podlaskie OTWARTE
PRODUKTYWNE
Podlaskie DOSTĘPNE
WSPÓŁPRACUJĄCE
Podlaskie PRZEDSIĘBIORCZE
Źródło: opracowanie własne za: Strategia rozwoju województwa podlaskiego do roku 2020, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2013.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
21/28
Slide 22
Inteligentne specjalizacje
województwa podlaskiego
Produkcja rolnicza
Ekologicznie i zielono
Kierunek na wschód
Branże
niskoproduktywne
i „przegrane”
Źródło: dreamstime.com
Przełomowe
technologie przyszłości
Źródło: opracowanie własne za: Strategia rozwoju województwa podlaskiego do roku 2020, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2013; Surfdaddy Orca, Nano-BioInfo-Cogno: Paradigm for the Future, http://hpplusmagazine.com/2010/02/12/nano-bio-info-cogno-paradigm-for-the-future.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
22/28
Slide 23
Specjalizacja inteligentna inaczej
Słabość teoretyczna
Inteligentna specjalizacja w istocie promuje regiony wiodące,
a degraduje regiony słabe i peryferyjne
Wewnętrzna niespójność w odniesieniu do oczekiwanej
roli władz
Marginalizacja funkcji uczelni
wyższych
Źródło: M. Ranga, A Triple Helix Systems „horse” for the Smart Specialisation „carriage”?, Triple Helix XI Conference Workshop “Supercharging the Triple Helix: Smart Specialisation as
a game changer”, London, 8-10 July 2013.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
23/28
Slide 24
Wykorzystywanie informacji pewnych, jednoznacznych,
niewymagających pogłębionej reinterpretacji daje
co najwyżej możność formułowania strategii
naśladowczych, a nie innowacyjnych.
http://incb.net/
Podstaw do budowania strategii, które może przynieść
sukces należy upatrywać w informacjach śladowych,
niepowtarzalnych, trudnych do natychmiastowej
interpretacji i pochodzących z nieoczywistych
źródeł.
http://pl.depositphotos.com/
Szansą Podlasia rozwój „nieoczywisty”
Binsztok, A., Perechuda, K., Nowe funkcje informacji we współczesnych koncepcjach zarządzania. [w:] R. Borowiecki (red.), M. Kwieciński (red.), Informacja w
zarządzaniu przedsiębiorstwem: pozyskiwanie, wykorzystanie i ochrona, Kantor Wydawniczy "Zakamycze", Kraków 2003, s.37-52; K. Materska, Pozyskiwanie
informacji gospodarczych, [dokument elektroniczny] http://bbc.uw.edu.pl/Content/41/10.pdf, data wejścia: 25.08.2013
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
24/28
Slide 25
Wskaźnik dobrostanu psychicznego
0.15
0.1
0.05
0
-0.05
-0.1
-0.15
-0.2
-0.25
MAŁOPOLSKIE
WIELKOPOLSKIE
POMORSKIE
DOLNOŚLĄSKIE
OPOLSKIE
ŚLĄSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
KUJAWSKO-POMORSKIE
MAZOWIECKIE
ŁÓDZKIE
PODKARPACKIE
LUBUSKIE
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
LUBELSKIE
PODLASKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: Diagnoza społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków, red. J. Czaplicki, T. Panek, Rada Monitoringu
Społecznego. Warszawa 2013, s. 449.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
25/28
Slide 26
Podsumowanie
1. Skracanie dystansu rozwojowego województwa
nie będzie możliwe w modelu „dyfuzji naśladowczej”.
Nieodzowne staje się kształtowanie modelu „dyfuzji
kreatywnej”.
2. Konieczne jest znaczące zwiększenie finansowania
nauki oraz prac badawczo-rozwojowych.
3. Niezbędne jest wzmocnienie regionalnych sieci
współpracy biznes-nauka-administracja.
4. Kształcenie na trzecim stopniu studiów na potrzeby
sektora innowacji, a nie sektora nauki.
[http://doostaan.files.wordpress.com/
2009/01/reading.jpg]
5. Kształtowanie przestrzeni publicznej wspierającej
aktywność obywatelską i twórczą.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
26/28
Slide 27
Zwiastuny czy fantomy?
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
27/28
Slide 28
Dziękuję za uwagę!
prof. dr hab. inż. Joanicjusz Nazarko
Politechnika Białostocka
e-mail: [email protected]
www.nazarko.pl
http://weblogs.cltv.com/buess/realestate/ho
mesplus/RE%20lingo.jpg
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
28/28
Inauguracja roku akademickiego w Politechnice Białostockiej
Wykład inauguracyjny
Białystok, 4 października 2013 r.
SEN O POTĘDZE
czy CIEMNOŚĆ WIDZĘ ?
W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
Politechnika Białostocka, Wydział Zarządzania
http://www.glitter-pic.de/augen/017-see-the-darkness.jpg.html
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
1/28
Slide 2
Plan wykładu
Źródło: http://www.jointcommissioninternational.org/Common/Images/custom/JCIC/Seoul2009/Website%20Agenda.jpg
1. Istota i pojęcie innowacji
2. Zależność pomiędzy poziomem rozwoju społecznogospodarczego a innowacyjnością
3. Bez iluzji. Gdzie jesteśmy dokąd zmierzamy?
4. Scenariusze rozwoju innowacyjności podlaskiej
5. Polityka innowacyjna
6. Imperatyw nowego paradygmatu rozwoju województwa
7. Strategia innowacji czy zapaści?
8. Specjalizacje inteligentne inaczej
9. „Nieoczywiste” kierunki rozwoju
10. Zwiastuny zmian czy fantomy?
11. Podsumowanie
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
2/28
Slide 3
Pojęcie innowacji
Innowacja oznacza obiektywne udoskonalenie
właściwości produktu, procesu bądź systemu
organizacyjnego w stosunku do produktów,
procesów i metod organizacji dotychczas istniejących.
[http://t3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9cSCICdnoG
ncf4EGTB3KXWgVsv0Z9HutezH_mb640hWDEfjiYy
w&t=1&usg=__xSEDT_Ad3gVMlzBwkq8PLL-zfoE=]
Innowacje powstają w wyniku działalności innowacyjnej
obejmującej szereg działań o charakterze badawczym
(naukowym), technicznym, organizacyjnym, finansowym,
handlowym i marketingowym.
[http://www.inkubator
tsl.pl/obj.php/act=show/id/26]
[Na podstawie: GUS Portal Informacyjny http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm? id=POJ-205.htm]
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
3/28
Slide 4
Relatywność innowacji
INNOWACJE ABSOLUTNE
Produkty i procesy nowe w skali światowej
Produkty i procesy nowe w skali kraju lub rynku
Produkty i procesy nowe tylko dla danego
przedsiębiorstwa, lecz już wdrożone w innych
przedsiębiorstwach, dziedzinach działalności lub
krajach
INNOWACJE IMITACYJNE
http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcRIOWtK46I9hrkjlThyt7A9qkjF72jQAumEeEuMkMYzEXOOuyugA
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
4/28
Slide 5
Istota innowacji
http://spie.org/x31616.xml
Innowacja jest motorem rozwoju społeczno-ekonomicznego!
Oferuje szeroki wachlarz możliwości w kontekście zrównoważonego rozwoju,
tworzenia nowych miejsc pracy, zwiększania produktywności, usprawniania
procesów operacyjnych i, co kluczowe, spełniania potrzeb społeczeństwa.
http://www.spicytec.com/2011/07/fujitsu-flexible-amoled-notebook.html
http://www.netquake.net/2012/12/samsung-to-release-newflexible-displays-with-sizes-between-55-and-55-inches/
Istotą innowacji jest wdrożenie nowości do praktyki.
Samo odkrycie nowości nie jest jeszcze innowacją, dopiero
wdrożenie nowości do praktyki tworzy innowację.
Na podstawie: W. Cellary, Innowacyjność i nauka to nie to samo…, http://www.innowacje.lubuskie.pl/prezentacje,item10340,10406.html;
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
5/28
Slide 6
Innowacyjność motorem rozwoju – UE
Wskaźnik rozwoju społecznego HDI
0.94
Holandia Niemcy
Irlandia
Szwecja
Słowenia FrancjaBelgia
Dania
Hiszpania
Austria Finlandia
Włochy
Luksemburg
Czechy
Wielka Brytania
Grecja
Malta
Cypr
Słowacja
Estonia
Węgry
Litwa
Łotwa
Portugalia
Polska
0.92
0.9
0.88
0.86
0.84
0.82
0.8
Rumunia
Bułgaria
0.78
0.76
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
Wskaźnik innowacyjności
Źródło: opracowanie własne na podstawie: wskaźnik SII - Innovation Union Scoreboard 2013; wskaźnik HDI
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_sovereign_states_in_Europe_by_Human_Development_Index.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
6/28
Slide 7
Innowacyjność motorem rozwoju – województwa
Wskaźnik rozwoju społecznego HDI
40.0
MAŁOPOLSKIE
35.0
ŚLĄSKIE
DOLNOŚLĄSKIE
WIELKOPOLSKIE
POMORSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
PODLASKIE
OPOLSKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
PODKARPACKIE
LUBELSKIE
LUBUSKIE
30.0
WARMIŃSKOMAZURSKIE
ŁÓDZKIE
KUJAWSKOPOMORSKIE
25.0
-1.5
-1
-0.5
0
0.5
1
1.5
Syntetyczny wskaźnik innowacyjności
Źródło: opracowanie własne, dane za: EUROSTAT; B. Plawgo i in., Regionalne systemy innowacji. Raport z badań, PARP, Warszawa 2013, s. 58.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
7/28
Slide 8
Bez iluzji – siła innowacji Polski na tle krajów UE
Szwecja
Niemcy
Finlandia
Dania
Belgia
Luksemburg
Austria
Wielka Brytania
Holandia
Irlandia
Francja
Cypr
Słowenia
Estonia
Włochy
Hiszpania
Grecja
Portugalia
Czechy
Malta
Węgry
Słowacja
Polska
Litwa
Rumunia
Łotwa
Bułgaria
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Innovation Union Scoreboard 2013, European Commission, s.79.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
8/28
Slide 9
Bez iluzji – siła innowacji województwa podlaskiego
na tle pozostałych województw
2
1.5
1
0.5
0
-0.5
-1
-1.5
MAZOWIECKIE
MAŁOPOLSKIE
ŚLĄSKIE
DOLNOŚLĄSKIE
POMORSKIE
WIELKOPOLSKIE
ŁÓDZKIE
KUJAWSKO-POMORSKIE
PODKARPACKIE
LUBELSKIE
OPOLSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
PODLASKIE
LUBUSKIE
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
Źródło: opracowanie własne, dane za: B. Plawgo i in., Regionalne systemy innowacji. Raport z badań, PARP, Warszawa 2013, s. 58.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
9/28
Slide 10
Bez iluzji – pogłębianie luki rozwojowej
(nie chowajmy głowy w piasek)
PKB pc kraj – PKB pc wp
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
0
-2000
-4000
-6000
-8000
-10000
-12000
-14000
http://www.123rf.com/photo_22236315_scared-businessman-hiding-on-the-ground-with-business-graph-down-concept.html
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL/GUS.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
10/28
Slide 11
Bez iluzji – potencjał innowacyjny województw
Zmiana
pozycji
2003-2009
Zmiana
pozycji 2003-2009
4
wysuwające się na przód
doganiające
3
OPOLSKIE
LUBELSKIE
pozycja 20032003
Pozycja
2
ŚLĄSKIE
MAŁOPOLSKIE
0
1
2
MAZOWIECKIE
3
DOLNOŚLĄSKIE
4
POMORSKIE
5
6
0
7
-1
ŁÓDZKIE
-2
-3
tracące dystans
ŚWIĘTOKRZYSKIE
WIELKOPOLSKIE
1
KUJAWSKO-POMORSKIE
8
9
10
11
12
WARMIŃSKOMAZURSKIE
13
14
15
16
PODKARPACKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
PODLASKIE
-4
LUBUSKIE
pogłębiające opóźnienie
Źródło: opracowanie własne na podstawie: M. Feltynowski, Ranking potencjału innowacyjnego polskich regionów z wykorzystaniem miar syntetycznych
[w:] A. Nowakowska (red.), Zdolności innowacyjne polskich regionów, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2009, s. 25-40; dane za: B. Plawgo i in., Regionalne systemy innowacji. Raport
z badań, PARP, Warszawa 2013,
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
11/28
Slide 12
Polityka innowacyjna
Kreowanie procesów innowacyjnych w regionach jest
ważnym elementem zarządzania regionem, przyczyniającym
się do jego rozwoju i służącym całej społeczności.
Skuteczna polityka innowacyjności to taka, która
doprowadzi do znaczących zmian gospodarczych
Na podstawie: W. Cellary, Innowacyjność i nauka to nie to samo…, http://www.innowacje.lubuskie.pl/prezentacje,item10340,10406.html; M. Sadowska, Rola władz publicznych we
wspieraniu innowacyjności, demosEuropa Centrum Strategii Europejskiej, Warszawa 2009.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
12/28
Slide 13
Analiza SWOT – sytuacje decyzyjne
Przeorientuj się.
Szukaj na nowo
swojego miejsca!
Źródło: http://zverko.rs/2012/09/swot-analiza-kratka-skola-marketinga/
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
13/28
Slide 14
Kluczowe czynniki sukcesu
I. Poziom potencjału badawczo-rozwojowego w regionie
1.
2.
3.
4.
Poziom infrastruktury B+R w regionie
Stan badań wdrożeniowych
Stan transferu technologii z nauki do gospodarki regionu
Stan wykorzystania nowoczesnych technologii w gospodarce regionu
II. Efektywność sieci współpracy nauka-biznes-administracja
1.
2.
3.
4.
Poziom zaufania między podmiotami ze sfery nauki, biznesu i administracji
Stopień kooperacji w triadzie nauka-biznes-administracja
Poziom zbiurokratyzowania decyzji administracyjnych
Otwartość instytucji administracyjnych na wspieranie działań podmiotów
opracowujących i wdrażających przełomowe technologie
5. Zrozumienie wzajemnych korzyści współpracy biznesu i sfery B+R
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
14/28
Slide 15
Scenariusze rozwoju innowacyjności podlaskiej
WYSOKI
potencjał badawczo-rozwojowy
ZOSIA
SEN
O POTĘDZE
1. Barierę
Nie SAMOSIA
nastąpił
istotny
wzrost
potencjału
B+R
województwa.
1.
postępu
stanowią
niskie
nakłady
(względem
reszty
kraju)
na
badania
Scenariusz ambiwalencji rozwojowej
Scenariusz nowych szans rozwojowych
i
rozwój
oraz
niska
atrakcyjność
regionu
dla
polskich
i zagranicznych
naukowców.
2. Przełomowe technologie pozostają na marginesie zainteresowania
zarówno
Następuje
wzrost
badawczo-rozwojowego
1. naukowców,
W
regionieradykalny
kształtują
się silnepotencjału
ośrodki badawcze
z powodzeniem pozyskujące
jak i przedsiębiorców.
2. Władze
samorządowe,
przedsiębiorstwa,
uczelniei badania
oraz organizacje
w województwie
znaczne
funduszepodlaskim.
na infrastrukturę,
laboratoria
ze źródełpozarządowe
publicznych
3. rozumieją
Lokalne
władze,
biznes
i środowiska
niekonkurencyjności
zdołały wypracować
potrzebę
współpracy
w celuakademickie
podnoszeniu
regionu.
(krajowych
i europejskich).
2. wspólnej
Podmiotywizji
administracji
publicznej,
jednostki naukowo-badawcze
rozwojowej
dla zapóźnionego
cywilizacyjnie regionu i przekonać
3.2. Rośnie
liczba
wspólnych
projektów
powstają
nowe kierunki studiów
oraz
tworzą
silne
ibadawczych,
efektywne
sieci
współpracy.
Rozwój
kierunków
badawczych
bardziej
o charakterze
teoretyczno-poznawczym
do
tejprzedsiębiorstwa
wizji
społeczeństwa.
realizowane
wspólnie przez uczelnie z dużym udziałem przedsiębiorstw i instytucji
niż aplikacyjnym.
3. otoczenia
Innowacyjne
przedsiębiorstwa
wzmacniają
swoją końcówki
pozycję w rankingów
wybranych przez
4.
Województwo
podlaskie konsekwentnie
okupuje
biznesu.
NIEEFEKTYWNE
siebie kooperacja
rynkowych
niszach
iinwestycyjnej,
odnoszą
sukcesy
na rynkach ikrajowych
i zagranicznych
3. zamożności,
Słaba
w
triadzie
nauka-administracja-biznes
dysfunkcyjne
atrakcyjności
innowacyjności
gospodarki
orazEFEKTYWNE
regionalne
sieci na
współpracy
podmiotów N-B-A
regionalne
sieci współpracy
podmiotów
N-B-A
mechanizmy
transferu
technologii
nakładów
na
B+R.
4.4. Podlaski
inno-entuzjazm
jest
mocno
schładzany
słabą
pozycją
rynku
Władze regionu dostrzegają potrzebę oparcia rozwoju regionu na przełomowych
specjalistycznych
kadr oraz
wysokim poziomem naukowym
technologiach
i upatrują
w niewystarczająco
tym szansy
nainnowacyjnymi
społeczno-gospodarczy
rozwojowy.
4. iPrzedsiębiorstwa
Brak
zainteresowania
lokalnego
biznesu
5.
tylko
sporadycznie
przejawiają
ambicjetechnologiami.
kreowaniaskok
unikalnej
potencjałem biznesowym realizowanych projektów.
wartości dodanej swoich produktów opartych na przełomowych technologiach.
Efektywne wykorzystanie
nowych instrumentów
państwa i Unii
5. Innowacyjne
technologie tworzone
w regionie są polityki
komercjalizowane
poza nim.
5.
Na
tle
niskiej
kondycji
ekonomicznej
regionu,
wciąż
niewielkie
są
możliwości
Europejskiej
pobudza
innowacyjność
województwa.
6. Z
powodu braku
prężnych
sieci współpracy
w triadzie administracja-biznes-nauka
6. gospodarczego
Przełomowe
technologie
to
jedynie
wątek
poboczny
wtechnologii
regionalnej
wykorzystania
badań
i
przełomowych
wstrategii
gospodarce
region traci (często bezpowrotnie) szansę, jaką daje unijna
i krajowa
polityka
6. województwa,
Następuje
napływ
wybitnych
specjalistów
spoza
regionu,
wokół
których
powstają
rozwoju.
szczególnie
w
nowych
branżach.
wspierania innowacyjnych przedsięwzięć.
silne i dynamiczne zespoły o ponadregionalnym znaczeniu.
7. Rozwój regionu toczy się starym, powolnym rytmem.
7. Region stajeWIDZĘ
u progu epokowej szansy nadrobieniaW
cywilizacyjnego
CIEMNOŚĆ
POGONI ZAzapóźnienia
INNOWACJĄ
NISKI
względem
resztyrozwojowej
kraju i lepiej rozwiniętych państw
Europy. ograniczeń rozwojowych
Scenariusz
niemocy
Scenariusz
potencjał badawczo-rozwojowy
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
15/28
Slide 16
nakłady na B+R pc kraj – nakłady na B+R pc wp
Nakłady na B+R
w województwie podlaskim na tle kraju
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
0.0
-50.0
-100.0
-150.0
-200.0
-250.0
Źródło: opracowanie własne na podstawie na podstawie danych z BDL/GUS.gar
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
16/28
Slide 17
Wskaźnik współpracy przedsiębiorstw
25.0
20.0
20.5
15.0
10.0
8.7
5.6
6.2
2009
2010
5.0
4.8
0.0
2007
2008
2011
2012
2013
2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL/GUS
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
17/28
Slide 18
J.www.kultowecytaty.pl/glowna/10-ciemnosc-widze-ciemnosc-ciemnosc-widze.html
Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
18/28
Slide 19
http://mistwalkerphotography.wordpress.com/2012/04/11/a-light-in-the-darkness/
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
19/28
Slide 20
Nowy paradygmat rozwoju województwa
Oparcie strategii rozwoju regionu na logice
sprzężenia nadążnego, wytyczającego
trajektorię rozwoju, która nie naśladuje
innych, ale zmierza w kierunku,
gdzie znajdą się w przyszłości liderzy.
Gdy rozwój tradycyjnych branż
nie powoduje przyspieszenia rozwoju
regionu - promowanie, rozwijanie
i wdrażanie przełomowych technologii.
http://www.philipmelling.co.uk/workshops.htm
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
20/28
Slide 21
Strategia rozwoju województwa podlaskiego
WYEDUKOWANE
Podlaskie ZIELONE
KREATYWNE
Podlaskie OTWARTE
PRODUKTYWNE
Podlaskie DOSTĘPNE
WSPÓŁPRACUJĄCE
Podlaskie PRZEDSIĘBIORCZE
Źródło: opracowanie własne za: Strategia rozwoju województwa podlaskiego do roku 2020, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2013.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
21/28
Slide 22
Inteligentne specjalizacje
województwa podlaskiego
Produkcja rolnicza
Ekologicznie i zielono
Kierunek na wschód
Branże
niskoproduktywne
i „przegrane”
Źródło: dreamstime.com
Przełomowe
technologie przyszłości
Źródło: opracowanie własne za: Strategia rozwoju województwa podlaskiego do roku 2020, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2013; Surfdaddy Orca, Nano-BioInfo-Cogno: Paradigm for the Future, http://hpplusmagazine.com/2010/02/12/nano-bio-info-cogno-paradigm-for-the-future.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
22/28
Slide 23
Specjalizacja inteligentna inaczej
Słabość teoretyczna
Inteligentna specjalizacja w istocie promuje regiony wiodące,
a degraduje regiony słabe i peryferyjne
Wewnętrzna niespójność w odniesieniu do oczekiwanej
roli władz
Marginalizacja funkcji uczelni
wyższych
Źródło: M. Ranga, A Triple Helix Systems „horse” for the Smart Specialisation „carriage”?, Triple Helix XI Conference Workshop “Supercharging the Triple Helix: Smart Specialisation as
a game changer”, London, 8-10 July 2013.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
23/28
Slide 24
Wykorzystywanie informacji pewnych, jednoznacznych,
niewymagających pogłębionej reinterpretacji daje
co najwyżej możność formułowania strategii
naśladowczych, a nie innowacyjnych.
http://incb.net/
Podstaw do budowania strategii, które może przynieść
sukces należy upatrywać w informacjach śladowych,
niepowtarzalnych, trudnych do natychmiastowej
interpretacji i pochodzących z nieoczywistych
źródeł.
http://pl.depositphotos.com/
Szansą Podlasia rozwój „nieoczywisty”
Binsztok, A., Perechuda, K., Nowe funkcje informacji we współczesnych koncepcjach zarządzania. [w:] R. Borowiecki (red.), M. Kwieciński (red.), Informacja w
zarządzaniu przedsiębiorstwem: pozyskiwanie, wykorzystanie i ochrona, Kantor Wydawniczy "Zakamycze", Kraków 2003, s.37-52; K. Materska, Pozyskiwanie
informacji gospodarczych, [dokument elektroniczny] http://bbc.uw.edu.pl/Content/41/10.pdf, data wejścia: 25.08.2013
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
24/28
Slide 25
Wskaźnik dobrostanu psychicznego
0.15
0.1
0.05
0
-0.05
-0.1
-0.15
-0.2
-0.25
MAŁOPOLSKIE
WIELKOPOLSKIE
POMORSKIE
DOLNOŚLĄSKIE
OPOLSKIE
ŚLĄSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
KUJAWSKO-POMORSKIE
MAZOWIECKIE
ŁÓDZKIE
PODKARPACKIE
LUBUSKIE
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
LUBELSKIE
PODLASKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: Diagnoza społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków, red. J. Czaplicki, T. Panek, Rada Monitoringu
Społecznego. Warszawa 2013, s. 449.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
25/28
Slide 26
Podsumowanie
1. Skracanie dystansu rozwojowego województwa
nie będzie możliwe w modelu „dyfuzji naśladowczej”.
Nieodzowne staje się kształtowanie modelu „dyfuzji
kreatywnej”.
2. Konieczne jest znaczące zwiększenie finansowania
nauki oraz prac badawczo-rozwojowych.
3. Niezbędne jest wzmocnienie regionalnych sieci
współpracy biznes-nauka-administracja.
4. Kształcenie na trzecim stopniu studiów na potrzeby
sektora innowacji, a nie sektora nauki.
[http://doostaan.files.wordpress.com/
2009/01/reading.jpg]
5. Kształtowanie przestrzeni publicznej wspierającej
aktywność obywatelską i twórczą.
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
26/28
Slide 27
Zwiastuny czy fantomy?
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
27/28
Slide 28
Dziękuję za uwagę!
prof. dr hab. inż. Joanicjusz Nazarko
Politechnika Białostocka
e-mail: [email protected]
www.nazarko.pl
http://weblogs.cltv.com/buess/realestate/ho
mesplus/RE%20lingo.jpg
J. Nazarko, Sen o potędze czy Ciemność widzę? W poszukiwaniu podlaskiej innowacji
28/28