JAN MATEJKO jego życie i obrazy

AUTOPORTRET

Jan Matejko urodził się w 1838 roku w Krakowie, w którym mieszkał całe życie i w którym zmarł w 1893 roku. Był synem Czecha, muzyka i nauczyciela muzyki, oraz córki krakowskiego siodlarza. Ochrzczony 1 stycznia w kościele Św. Krzyża . Miał ośmioro rodzeństwa. Jan był dziewiątym dzieckiem, z jedenastu jakie mieli państwo Matejkowie. Już od najmłodszych lat zdradzał niepospolite zdolności plastyczne, co pozwoliło mu przechodzić do kolejnych klas, bo z pozostałymi dziedzinami radził sobie z ogromnym trudem. Nigdy nie opanował żadnego obcego języka, a i z polskim radził sobie nie najlepiej. w 1845 zmarła siostra Matejki, a rok później jego matka. W 1848 roku dwaj bracia Matejki biorą udział w Wiośnie Ludów, w której jeden ginie. Drugi z braci, Edmund, został osadzony na Wawelu, jednak w czasie transportu ucieka i emigruje do Francji, skąd po latach wraca do kraju. W tym samym roku Jan rozpoczyna naukę w gimnazjum im. świętej Anny, które kończy w 1851 roku, jednak tylko z powodu nie uzyskania promocji do następnej klasy.

PORTRET OJCA

W domu Jana Matejki zawsze panowała atmosfera patriotyczna, choć jego ojciec nawet nigdy nie zdołał się mówić całkiem po polsku. Z pomocą swojego brata, doktora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Jan pogłębiał swoja wiedzę na temat historii. Rozpoczął też tworzenie swoich pierwszych obrazów.

Systematyczną naukę rozpoczął w 1848 r w Gimnazjum Św. Anny, wcześniej uczył się w domu pod kierunkiem starszych braci. Naukę w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie Matejko rozpoczął w 1852 r. Uczył się pod kierunkiem prof. Stattlena i prof. Łuszczkiewicza. Był bardzo pilnym uczniem - systematycznie uczestniczył, w zajęciach, bardzo dużo pracował też w domu, nie wyłączając świąt, ferii i wakacji. Zamiłowanie do rysunku łączył z pasją historyka, czytał stare kroniki, przerysowywał ilustracje z encyklopedii, bardzo często rysował też z natury - budynki, mury, starą broń. Rysunki te wklejał do albumu, który nazwał "Skarbczykiem" .

W 1858 roku otrzymał stypendium na studia w Monachium. Po powrocie do Krakowa wynajmował pracownię tak małą, ze większe obrazy musiał zwijać i malować po kawałku. Był tak biedny, że nie stać go na blejtramy i farby. Jeszcze w szkole nazywali go "ambit". W 1862 roku namalował jeden z swoich najwybitniejszych obrazów, "Stańczyka". Miał wtedy zaledwie 24 lata. 22 stycznia 1863 roku jego dwaj bracia przyłączyli się do powstania styczniowego. Jan nie poszedł, ponieważ nie potrafił posługiwać się bronią i źle widział. Woził natomiast później broń i pomagał powstańcom materialnie.

PORTRET ŻONY

Jan miał 26 lat, gdy odniósł ogromny sukces dzięki "Kazaniu Skargi". Dochód ze wstępu na wystawę oddał na sieroty. W 1864 po sprzedaży obrazu mógł pozwolić sobie na małżeństwo z Teodorą Giebułowską, z którą miał pięcioro dzieci: Tadeusza ,Helenę, Beatę, Jerzego oraz Reginę, która zmarła jako niemowlę. Żona, natchnienie wielu obrazów, np. do

Bitwy pod Racławicami

uważana była za osobę despotyczna, kłótliwą i egoistyczną. Przez męża zwana "Gwiazdą", "Panią", "Władczynią". Gdy uważała, że jej pozycja muzy jest zagrożona urządzała straszliwe awantury, udawała ,że mdleje lub choruje. Jej twarz posiadają niemal wszystkie kobiety na obrazach Matejki. Namalowana została również jako królowa Bona Sforza w "Hołdzie pruskim". Została zamknięta w szpitalu psychiatrycznym. Dzieci także przysparzały mu wielu kłopotów min. za nic nie chciały się uczyć.

Matejko sam zaprojektował suknię ślubną swojej żony, a w następnym roku namalował „Portret żony w sukni ślubnej”. W 1879 r namalował portret po raz drugi, ponieważ Teodora, osoba o bardzo gwałtownym charakterze, w przypływie złości i zazdrości pierwszą wersję zniszczyła.

DZIECI MALARZA

Jan miał 26 lat, gdy odniósł ogromny sukces dzięki "Kazaniu Skargi". Dochód ze wstępu na wystawę oddał na sieroty. W ramach Salonu dostał Złoty Medal w 1865 roku podobnie jak za obraz "Rejtan".

W 1869 roku, po namalowaniu "Unii Lubelskiej" przyjął w Paryżu Legię Honorową. W końcu zaczął bogacić się na swojej pracy i przeprowadził się na Floriańską. Wkrótce został dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie zagrożonej zamknięciem, odrzucając przejęcie Praskiej Akademii Sztuk Pięknych.

CÓRKA HELENA I SYN JERZY

W ramach Salonu dostał Złoty Medal w 1865 roku podobnie jak za obraz "Rejtan".

W 1869 roku, po namalowaniu "Unii Lubelskiej" przyjął w Paryżu Legię Honorową. W końcu zaczął bogacić się na swojej pracy i przeprowadził się na Floriańską. Wkrótce został dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie zagrożonej zamknięciem, odrzucając przejęcie Praskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Artystę doceniła międzynarodowa społeczność, został honorowym członkiem Akademii paryskiej, berlińskiej, praskiej, wiedeńskiej a także Akademii Rafaelowskiej w Urbino. Poświęcał też czas Szkole Sztuk Pięknych oraz walczył o upiększanie Krakowa i zachowanie jego zabytków.

Jan Matejko zmarł po krwotoku w wieku 55 lat 1 listopada 1893 roku. Jego ostatnie słowa brzmiały : "Módlmy sie za ojczyznę! Boże błogosławiony!". W czasie jego pogrzebu zabił dzwon Zygmunta, a w ostatniej drodze towarzyszył mu cały Kraków.

Dzieła Matejki, przesycone głębokim patriotyzmem, ukazywały społeczeństwu polskiemu wizję przeszłości i odegrały dużą rolę w umacnianiu świadomości narodowej. Podczas II wojny światowej najważniejsze dzieła zostały ukryte (np.

Bitwa pod Grunwaldem

zakopana w Lublinie). Po 1945 większość dzieł Matejki odnaleziono i poddano konserwacji. Obecnie znajdują się głównie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie i w Warszawie.

DOM JANA MATEJKI

BITWA POD GRUNWALDEM

OBRAZ I JEGO FRAGMENTY

Przedstawia największe zwycięstwo wojsk Polski i Litwy nad zakonem krzyżackim - tytułową bitwę pod Grunwaldem, która miała miejsce 15 lipca 1410 roku. W centrum widoczne są dwie charakterystyczne postacie: wielki książę litewski Witold ze wzniesionym do góry mieczem w orientalnym kołpaku - szykujący się do zadania decydującego ciosu to symbol wschodnich ambicji rodzącej się Unii. wielki mistrz zakonu Ulrich von Jungingen walczący z piechotą. Oburzano się, że Wielkiemu Mistrzowi karze sie ginąc z rąk pachołków jednak należy zwrócić uwagę włócznia ta to włócznia św. Maurycego.Król Polski - Władysław Jagiełło, znajduje się w prawym, górnym rogu obrazu - siedząc na koniu przyglądał się rozgrywającej się bitwie ze wzgórza.

Poza tym na obrazie przedstawieni zostali m.in.: Zawisza Czarny, Zyndram z Maszkowic oraz Jan Żiżka, Matejko pokazał swoją twarz. Nad polem bitwy unosi się na chmurze święty Stanisław, który według przekazu Długosza miał się ukazać walczącym.

ŚWIETY STANISŁAW I KSIĄŻĘ LITEWSKI WITOLD

JAN ŻIŻKA

MISTRZ ZAKONU KRZYŻACKIEGO – ULRICH VON JUNGINGEN

RYCERZE ZAWISZA CZARNY I ZYNDRAM

POCZET KRÓLÓW I KSIĄŻĄT POLSKICH WYBRANE PORTRETY

Poczet królów i książąt polskich powstał u schyłku życia Jana Matejki na zamówienie wiedeńskiego wydawcy Maurycego Perlesa. Matejko rozpoczął pracę w lutym 1890 r., skończył 27 stycznia 1892 r. Powstały 44 portrety rysowane ołówkiem, bez koloru. Matejko marzył o wymalowaniu pocztu olejno, niestety nie starczyło mu życia. Po śmierci Matejki ukazała się także druga wersja jego pocztu (40 portretów), kolorowana przez L. Stroynowskiego i Z. Papieskiego.

MIESZKO I

DOBRAWA

BOLESŁAW CHROBRY

WŁADYSŁAW ŁOKIETEK

WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO

KRÓLOWA JADWIGA

JAN III SOBIESKI

ZYGMUNT III WAZA

STEFAN BATORY

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

ASTRONOM KOPERNIK, CZYLI ROZMOWA Z BOGIEM Obraz Jana Matejki przedstawia Mikołaja Kopernika w trakcie obserwacji nieba z jego prywatnej wieży na wzgórzu katedralnym we Fromborku w momencie odkrywania teorii heliocentrycznej. Jego powstanie poprzedził szkic olejny znajdujący się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.

Obraz zakupiono ze składek publicznych dla Uniwersytetu Jagiellońskiego, który do dziś jest jego właścicielem.

Kopernik

zdobi obecnie aulę Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

STAŃCZYK Na obrazie, na stole leży list-raport z datą 1514 r. donoszący o utracie Smoleńska przez Rzeczpospolitą. Twarz błazna to autoportret samego Matejki. Maluje się na niej niepokój, jakby Stańczyk przewidywał co stanie się z jego Ojczyzną. Ubrany jest po błazeńsku, czyli w czerwony uniform oraz czapkę z małymi dzwonkami. Jego splecione ręce wyrażają dezaprobatę dla działalności władców. Za oknem widać wieżę oraz kometę, która symbolizuje zniszczenie Polski.

KAZANIE SKARGI

To obraz z roku 1864. Niewątpliwie obraz ten czytelny jest także dla osób, które nie znają historii. Atmosfera jest napięta, przepełniona grozą, wieszczą przestrogą. Główny bohater historii stoi po prawej stronie. Doniosły, górujący nad nieruchomym audytorium Skarga żywo gestykuluje, przepowiada zebranym przyszłe narodowe nieszczęścia. Matejko pokazuje różne reakcje słuchaczy na słowa kaznodziei. Od zasłuchania, zrozumienia, przejęcia po lekceważenie i roztargnienie jakie widać na twarzy Zygmunta III Wazy siedzącego niemal po środku a uważanego za słabego króla.

W centrum obrazu leży rękawica, nie należąca do żadnej z przedstawionych postaci. Jest to podwójne wyzwanie rzucone przez samego Matejkę, że to on będzie wielkim malarzem i nauczycielem swojego narodu. Rękawice interpretuje się także jako wyzwanie rzucone magnaterii. Przecież po środku stoją: Janusz Radziwiłł, Michał Zebrzydowski i Stanisław Stadnicki- połączeni udziałem w rokoszu przeciw królowi.

Na obrazie widoczny jest również hetman Jan Zamoyski siedzący po lewej stronie na podwyższeniu.

Kazania sejmowe Piotra Skargi, stały się inspiracją do namalowania obrazu, którego tytułowym bohaterem jest ich autor, jezuita i kaznodzieja nadworny króla Zygmunta III. W przedstawionej przez Matejkę scenie, tak jak na kartach Kazań sejmowych, Skarga piętnuje samowolę i egoizm stanowy szlachty i magnaterii, wzywa do opamiętania w imię ocalenia ojczyzny przed całkowitą anarchią. Przestroga okazała się daremna, zapowiedź Skargi urzeczywistniła się u schyłku XVIII w., kiedy w wyniku traktatów rozbiorowych Polska została wykreślona z map Europy, a jej terytorium podzielono między Rosję, Prusy i Austrię. Rozbiór Polski przedstawił Matejko w obrazie „Reytan upadek Polski”.

REJTAN –UPADEK POLSKI

Układ rozbiorowy, na mocy którego Prusy, Rosja i Austria dokonały podziału części ziem polskich, zatwierdzony został przez zebrany na Zamku Warszawskim sejm polski dnia 21 kwietnia 1773 Posłowie zmierzają do sali senatu dla złożenia upokarzającego podpisu. Zagrodził im drogę – rzucając się przed nimi na ziemię i rozdzierając szaty– poseł nowogródzki Tadeusz Rejtan, bezskutecznie próbując ich powstrzymać krzycząc: "Zabijcie mnie, ale nie zabijajcie ojczyzny!".

Reszta Polaków z królem Stanisławem Augustem, który wybiera "mniejsze zło", opuściwszy swój tron, stoi zamyślony i bezradny z zegarkiem w ręku, zbiła się ciasno w kącie sali. Ponad nimi, w loży, zasiadł ambasador rosyjski Riepnin, do którego wdzięczy się Izabela Lubomirska. Nad całym przedstawieniem góruje portret carycy Katarzyny II. Sala zamkowa jest w stanie opłakanym: sztukaterie drzwi są pokruszone, kotary podarte, kinkiety potłuczone, świece wypalone, na posadzce poniewiera się stos rozrzuconych papierów i leży przewrócone krzesło. Upuszczony pieniążek – może judaszowy srebrnik z kieszeni Pienińskiego – balansuje złowrogo na krawędzi. Pośrodku na ścianie króluje portret carycy Katarzyny II.

REJTAN – POSEŁ NOWOGRÓDZKI

PIENIŃSKI I CARYCA KATARZYNA

PIENIĄŻEK SYMBOLIZUJĄCY SPRZEDANIE POLSKI PRZEZ POSŁÓW

AMBASADOR ROSYJSKI RIEPNIN I IZABELA LUBOMIRSKA

HOŁD PRUSKI

To obraz Jana Matejki malowany w latach 1880-1882 w Krakowie.

Przedstawia hołd pruski złożony przez Albrechta Hohenzollerna przez księcia pruskiego Albrechta Hohenzollerna, byłego mistrza zakonu krzyżackiego królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu na rynku krakowskim 10 kwietnia 1525 roku.

Hołd pruski był konsekwencją postanowień traktatu krakowskiego, na mocy którego z ziem zakonu krzyżackiego Albrecht Hohenzollern utworzył świeckie księstwo pruskie uzależnione od Polski, mające pozostawać w dziedzicznym władaniu męskich potomków Albrechta, a w razie ich wymarcia, jego braci. Hołd Pruski to obraz przedstawiający wielkość Polski, świetność jej kultury, sprawiedliwość jej królów.

KONSTYTUCJA 3 MAJA

Obraz odnosi się do uroczystości zaprzysiężenia przez króla Stanisława Augusta Ustawy Rządowej (najnowocześniejszej w ówczesnej Europie), uchwalonej w 1791 w celu ratowania ojczyzny przed całkowitą utratą suwerenności. W podniosłym nastroju tej sceny złowróżbną wymowę zyskuje obecność przyszłych przywódców i uczestników konfederacji targowickiej, zawiązanej pod patronatem Rosji w celu zdławienia reformatorskiego dzieła Sejmu Czteroletniego (w tym także Konstytucji Majowej) oraz w imię obrony "złotej wolności szlacheckiej".

BATORY POD PSKOWEM Jest to obraz Jana Matejki z 1872 r., przedstawiający poselstwo cara Rosji Iwana IV Groźnego do Stefana Batorego z prośbą o pokój. Obraz przedstawia wydarzenie z wojny polsko-moskiewskiej o Inflanty prowadzonej przez Stefana Batorego między 1578 a 1582 rokiem. Batory oblegał bezskutecznie to miasto przez sześć miesięcy. Jednakże na skutek wyczerpania i odcięcia wojsk moskiewskich w Inflantach, car Iwan IV zaproponował zawarcie pokoju. Przy mediacji dyplomaty watykańskiego Antonia Possevina, wojna zakończyła się w styczniu 1582 podpisaniem rozejmu w Jamie Zapolskim, w wyniku którego Rzeczpospolita odzyskała prawie całe Inflanty i Połock, natomiast plany Iwana IV zdobycia przez Rosję dostępu do Bałtyku, czyli Europy, legły w gruzach. Skutecznie opóźniło to proces wzrostu hegemonii państwa rosyjskiego w regionie o prawie sto lat.

Zaprezentowana scena pochodzi z końcowego okresu rokowań prowadzących do zawarcia pokoju. Widzimy obóz wojskowy skąpany w złocieniach, czerwieniach, brązach i srebrnych szarościach. Jedynie dyplomata watykański Possevino stanowi stalą nieruchomą, czarna plamę.

Zachwyt wzbudziła doskonale przedstawiona postać króla pełna dostojeństwa, potęgi i siły. Stefan Batory dodatkowo, dla podkreślenia majestatu, ubrany jest w złotą delię spływającą na ramiona. Nieruchoma, pełna dostojeństwa twarz o jedynie podniesionej brwi uwiedzie słynnego rosyjskiego malarza Ilie Riepina.

Anegdota głosi, że malarz bardzo długo szukał modelu do postaci króla. Odnalazł go w osobie zupełnie obcego człowieka, przypadkowo spotkanego w Kościele Mariackim. Chodził za swym "modelem" tak długo, aż ten wziął go za złodziejaszka, który planuje kradzież. Rzecz się jednak szczęśliwie wyjaśniła i bawiący w Krakowie przejazdem młody szlachcic zgodził się pozować do obrazu.

BATORY I HUSARZ

SZKICE DO OBRAZU

ZAWIESZENIE DZWONU ZYGMUNTA

Dziękuję za uwagę Agata Oleszczuk-Biernacka

• • • Materiały zaczerpnięto ze stron: http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Matejko http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Matejko/Matejko_bio.

htm • http://priv.twojesudety.pl/~klasanasza/nasz_patron.htm

• http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_matejko_jan

ZAPROWADZENIE CHRZEŚCIJAŃSTWA