Slide 1

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 2

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 3

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 4

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 5

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 6

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 7

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 8

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 9

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 10

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 11

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 12

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 13

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 14

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 15

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 16

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 17

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 18

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 19

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 20

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 21

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 22

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 23

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 24

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 25

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 26

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 27

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 28

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 29

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30


Slide 30

Zachowania samobójcze
WOŁANIE O POMOC
Środowisko szkolne

Opracowanie: Alina Matuszak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środa Wlkp.

STATYSTYKA

! Codziennie ginie na kuli ziemskiej około 1500 ludzi z
powodu samobójstw
! W Polsce w 2000 r. było 449 zamachów samobójczych
(15-20 lat) w tym zakończonych zgonem 349 (dane
Komendy Głównej Policji)
! W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (dane Służby
Zdrowia)
! Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw
! Nastąpił 2-krotny wzrost samobójstw w ostatnim 10-leciu
! Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych
dorosłych
! Wśród 15-19 latków samobójstwo jest jednym z 3
głównych przyczyn zgonów
2

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE
etapy
Zachowania suicydalne stanowią pewien rodzaj
rozwijającej się akcji, która może być zablokowana w
każdym momencie przez czynniki wewnętrzne bądź
zewnętrzne.
Proces ten przebiega przez kolejne etapy:
1. Sytuacja kryzysowa
2. Myśli samobójcze
3. Intencje samobójcze
4. Decyzje
5. Akt samobójczy
3

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

myśli samobójcze
myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci
-

-

werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić
samobójstwo”
stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś
mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie
ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego
potrzebować”
nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o
zaburzenie dwubiegunowe)
wypowiadanie dziwnych myśli
pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
4

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Intencje samobójcze
Próba samobójcza:

Zamierzone zachowanie mające na celu
samouszkodzenie bez skutku śmiertelnego
Obejmuje: zachowania o charakterze
demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz
poważne, lecz nieskuteczne próby
odebrania sobie życia

5

ZACHOWANIA SAMOBOJCZE

Decyzje, Akt samobójczy
• Decyzje: Nagła poprawa stanu psychicznego
osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana
jest "złowieszczym spokojem". Chory nie
odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął
decyzję o samobójstwie, które w jego
przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
• Akt samobójczy: każdy przypadek śmierci,
będący skutkiem zamierzonego działania ofiary
6

GROŹBY SAMOBÓJSTWA
TO WYRAZ DESPERACJI
I WOŁANIA O POMOC
Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany
należy
ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE
KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE
SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM

Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą,
wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia,
dopóki nie poprawi się jego stan.
7

Badania wykazują, że u 50-98% młodocianych
osób z zachowaniami samobójczymi
występują różne zaburzenia psychiczne
 Depresja (często zaburzenia adaptacyjne)
 Uzależnienia
 Zaburzenia zachowania
 Zaburzenia odżywiania
 Zaburzenia osobowości
 Schizofrenia
8

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki społeczne:
 Patologia rodziny
 Niepowodzenia szkolne (powtarzanie klas,
poczucie niesprawiedliwego oceniania przez
nauczycieli)
 Trudne sytuacje życiowe (śmierć bliskiej
osoby, doznawanie przemocy)
 Niepowodzenia w grupie rówieśniczej
(separacja, samotność, odrzucenie)
9

Uwarunkowania zachowań
samobójczych u młodzieży

Czynniki psychologiczne:
• Cechy osobowości (impulsywność, agresywność,
poczucie beznadziejności)
• Postawy (izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek,
sięganie po alkohol, samouszkodzenia, zaburzony obraz
samego siebie)
• Funkcjonowanie ( zaburzenia komunikacji,
nieumiejętność rozwiązywania problemów)
• Obecność stresorów (utrata kogoś lub czegoś,
odrzucenie, nadużycia seksualne, samobójstwo w
rodzinie, rozpad rodziny)
• Sposoby radzenia sobie z trudnościami
10

Uwarunkowania zachowań
samobójczych
Czynniki chorobowe:
•
•
•
•
•

HIV/AIDS
Choroby nowotworowe
Choroby psychiatryczne
Choroby neurologiczne (np. epilepsja)
Inne choroby przewlekłe (szczególnie związane z
bólem)

Czynniki biologiczne:
• Podłoże genetyczne
• Podłoże neurochemiczne
11

MOTYWY prób samobójczych
Wśród nastolatków 15-19 lat






Śmierć bliskiej osoby – 44%
Nieszczęśliwa miłość – 43%
Niepowodzenia szkolne- 43%
Konflikty w rodzinie – 37%
Inne:
 problemy egzystencjalne: zagubienie w świecie, utrata sensu życia,
osamotnienie;
 negatywna ocena siebie;
 ucieczka przed trudnościami;
 rozpoczynająca się choroba psychiczna.

Wśród dzieci 9-13 lat
 Trudności w szkole; zaburzenia emocjonalne
12

CZYNNIKI RYZYKA I
SYTUACJE RYZYKOWNE
W środowisku domowym
W środowisku szkolnym

13

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

1. Zaburzenia psychiczne u rodziców,
2. nadużywanie alkoholu i innych substancji
chemicznych,
3. zachowania antyspołecznego w rodzinie
(kradzieże, pobicia, prostytucja, dewastacja
mienia i inne)
4. przypadki samobójstw lub prób samobójczych w
rodzinie,
5. przemoc w rodzinie (włącznie z używaniem
przemocy fizycznej wobec dziecka oraz
molestowaniem seksualnym),
6. zła komunikacja w rodzinie,
7. częste, kłótnie między rodzicami/opiekunami, z
napięciem i agresją,
14

Wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe
w dzieciństwie

8. rozwód, separacja lub śmierć rodziców/opiekunów,
9. częste przeprowadzki do innego miejsca
zamieszkania,
10. bardzo wygórowane lub bardzo zaniżone
oczekiwania ze strony rodziców/opiekunów,
11. nieadekwatny lub nadmierny autorytet
rodziców/opiekunów,
12. brak czasu rodziców/opiekunów, by zauważyć
problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi,
13. środowisko negatywne emocjonalnie (w tym
odrzucenie lub zaniedbywanie dziecka),
14. w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej.
15

WPŁYW ŚRODOWISKA
SZKOLNEGO
• brak akceptacji ze strony kolegów w klasie
• nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub akceptacja
destrukcyjnych zachowań przez rówieśników
• rozczarowanie wynikami w nauce oraz
niepowodzenia edukacyjne
• nie uwzględnianie specyfiki, struktury psychicznej
i indywidualnych potrzeb ucznia przez nauczycieli
• wysoki poziom wymagań w szkole w okresie
egzaminów
16

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego ucznia
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

• utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi,
trudności ze skupieniem uwagi
• ogólne obniżenie ocen, brak odpowiedzi na pochwałę
• zmniejszenie wysiłku, skargi na bóle brzucha, bóle głowy i
zmęczenie
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub
wagary,
• palenie papierosów, lub picie, albo używanie narkotyków,
• wycofanie z kontaktów
• zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
• nadmierne podejmowanie ryzyka
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc
wobec uczniów.
17

PROFILAKTYKA w szkole
CELE GŁÓWNE
• Wzmacnianie czynników chroniących uczniów
• Eliminowanie i/lub osłabianie czynnika ryzyka
ADRESACI
 Uczniowie
 Rodzice
 Nauczyciele i inni pracownicy szkoły
18

POZIOMY PROFILAKTYKI
 I-rzędowa: promocja zdrowego stylu życia; działania prowadzą
nauczyciele wspierani przez innych specjalistów, a terenem
działań jest głównie szkoła.
 II-rzędowa: praca nad dysfunkcjami; współpraca z fachowcami,
psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy.
Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć
specjalistycznych w szkołach, świetlicach socjoterapeutycznych i
profilaktyczno – wychowawczych, poradniach psychologiczno –
pedagogicznych i poradniach specjalistycznych.
 III-rzędowa: naprawa zniszczeń; leczenie, rehabilitacja
Realizatorami programów są przede wszystkim lekarze
specjaliści, psychologowie, psychoterapeuci, pracownicy socjalni.
19

Profilaktyka
zapobieganie zachowaniom
samobójczym w szkole
Popularyzacja informacji na temat samobójstw
i pogłębianie świadomości
→ Rodziców
→ Nauczycieli
Nie przekazujemy młodym ludziom
treści odnoszących się wprost do samobójstw
– może nastąpić tz. zakażanie
20

Profilaktyka
konieczne działania w szkole
• Wczesna i trafna diagnoza
• Wzmacnianie: zdrowia fizycznego i psychicznego,
poczucia własnej wartości, trening umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, treningi
interpersonalne, rozwijanie zainteresowań,
motywacja do nauki,
• Zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole,
grupach rówieśniczych (m. innymi mobbing)
• Dostarczanie informacji o placówkach pomocy
21

Profilaktyka
wskazówki dla nauczycieli
• Zwracać uwagę na odmienne niż zwykle
zachowania uczniów
• Rozmawiać z młodzieżą
• Pomagać słabszym uczniom
• Rozpoznawać sygnały ostrzegające o samobójstwie
• Wskazywać na pomoc medyczną (lekarz rodzinny,
psychiatra, psycholog)
• Dbać o swój stan psychiczny ; zmniejszanie stresu
- wypalenie zawodowe

22

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 SŁUCHAĆ:
• Zachęć dziecko do rozmowy z tobą lub z jakąś
inną zaufaną osobą
• Słuchaj odczuć dziecka.
• Nie dawaj rad lub nie czuj się zobligowany do
znalezienia prostych rozwiązań.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak ty czułbyś się na
miejscu dziecka.
23

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 BYĆ UCZCIWYM:
• Kiedy słowa i działania dziecka przerażają cię,
to mu o tym powiedz.
• Jeśli jesteś zmartwiony albo nie wiesz co robić,
powiedz że też jest ci czasami trudno.
• Nie bądź radosnym fałszywcem.

24

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 DZIELIĆ SIĘ ODCZUCIAMI:
• Czasami każdy odczuwa smutek, zranienie lub
beznadziejność.
• Wiesz jak to jest, podziel się swoimi odczuciami.
Pozwól dziecku dowiedzieć się, że nie jest samo.
• Zachowuj się empatycznie.

25

Kiedy uczeń mówi o samobójstwie
powinieneś....
 UZYSKAĆ POMOC:
• Pomoc profesjonalna jest niezbędna kiedy coś
tak poważnego jak samobójstwo bierzemy pod
uwagę.
• Pomoc można znaleźć w ośrodku
profilaktycznym, ośrodku interwencji
kryzysowej, przychodni uzależnień, poradni
lekarza rodzinnego, poradni zdrowia
psychicznego dla dzieci i młodzieży, poradni
psychologiczno-pedagogicznej albo kościele
26

DZIAŁANIA INTERWENCYJNE
Szkoła powinna mieć opracowane procedury na
wypadek usiłowania lub dokonania samobójstwa
na terenie szkoły, jak informować personel szkolny
szczególnie nauczycieli a także innych uczniów i
rodziców
Wskazówki:
ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły;
Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo Suicydologiczne,
Genewa-Warszawa 2003,

www.ipin.egu.pl/towsuicyd
27

Nasze publikacje
www.republika.pl/poradniasroda
l.p.

Tytuł

Autor

1.

Dlaczego nastolatki nie chcą żyć ? –
zachowania samobójcze

Katarzyna Gałęska psycholog

2.

Sytuacja emocjonalna dziecka w rodzinie
rozwodzącej się

Jolanta Śliwińska psycholog

3.

Dlaczego tak trudno porozumiewa się z
nastolatkiem?

Katarzyna Gałęska psycholog

4.

Wychowanie bez porażek w szkole

Beata Wiśniewskapedagog

5.

Znikające ciało - narastający problem
(anoreksja)

Katarzyna Gałęska psycholog

6.

Anoreksja choroba czy moda?

Jolanta Śliwińska psycholog
28

Opracowano na podstawie
1. Suicydologia – Rocznik Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego,
Brunon Hołyst, W-wa 2002
2. Zapobieganie samobójstwom - poradnik dla nauczycieli i innych
pracowników szkoły; Światowa Organizacja Zdrowia, Towarzystwo
Suicydologiczne, Genewa-Warszawa 2003,
3. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych - Poradnik
metodyczny dla nauczycieli – Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu,
Warszawa 2004
4. Problem samobójstw w szkole - Jolanta Tęcza-Ćwierz , www.katolik.pl
5. Zachowania autodestrukcyjne, mgr Bożena Cioch; www.edukator.org.pl
6. Ryzyko samobójstwa u nastolatków; www.rodziceidzieci.com
7. Samobójca –kto to taki? - Joanna Białożyt-Michalik
"Psychologia i Rzeczywistość" nr1/2004
8. Samobójstwa dzieci, młodzieży i dorosłych przejawem niedostosowania
osobowościowego i społecznego – Piotr Alfred Gindrych
www.pedagogikaspecjalna.suicidal.pl
29

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp.
tel./fax (061) 285 32 07
e-mail: [email protected]
www.republika.pl/poradniasroda

30