Społeczna odpowiedzialność biznesu w świetle ekorozwoju a konkurencyjność regionu Michał Adam Leśniewski Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach E-mail: [email protected] Czym jest ekorozwój? Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju.
Download ReportTranscript Społeczna odpowiedzialność biznesu w świetle ekorozwoju a konkurencyjność regionu Michał Adam Leśniewski Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach E-mail: [email protected] Czym jest ekorozwój? Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju.
Slide 1
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 2
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 3
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 4
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 5
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 6
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 7
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 8
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 9
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 10
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 11
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 12
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 13
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 14
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 15
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 16
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 17
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 18
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 19
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 20
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 21
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 22
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 23
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 24
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 25
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 26
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 27
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 28
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 2
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 3
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 4
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 5
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 6
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 7
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 8
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 9
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 10
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 11
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 12
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 13
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 14
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 15
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 16
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 17
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 18
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 19
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 20
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 21
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 22
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 23
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 24
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 25
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 26
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 27
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy
Slide 28
Społeczna odpowiedzialność
biznesu w świetle ekorozwoju a
konkurencyjność regionu
Michał Adam Leśniewski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
E-mail: [email protected]
Czym jest ekorozwój?
Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i
lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi
gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny
charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa
poszanowania zasobów
Droga do ekorozwoju
Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku
zaczęły się nasilać od czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu
ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt końcowy,
dwa zjawiska:
postęp techniczny
wzrost liczby ludności.
Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi – po
wystąpieniu smogu w Donora (Pensylwania)-1948, Londynie
(1952).
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
• 1962 -Rachel Carson –”Cicha wiosna” (Silent spring)
• 1969 - raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr
2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" (The problems of
human environment)
Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami
środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju cd.
•1972 – I konferencja ONZ „Człowiek i środowisko” - Sztokholm
Powołanie UNEP- UN Environmental Programme – Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych
•1972 - Donella i Dennis Meadows "Granice wzrostu" (I raport Klubu
Rzymskiego) ostrzegali przed konsekwencjami wykładniczego wzrostu populacji
i konsumpcji ekonomicznej.
•1974 –” Ludzkość w punkcie zwrotnym” –M. Mesarovic, E. Pestel (II raport)
•1976 - „Kształtowanie ładu międzynarodowego” J. Tinberg (III raport)
Punkty zwrotne na drodze do ekorozwoju
1980 - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) –
przyjęcie światowej strategii ochrony przyrody
1983 –powołanie Światowej Komisji Środowiska i rozwoju (WCED) Narodów
Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland
1987 – WCED publikuje raport – „Nasza wspólna przyszłość” –zawierający
definicję ekorozwoju
1992 konferencja w Rio de Janeiro ONZ „ Środowisko i rozwój” (WCED) –
Agenda 21, Deklaracja z Rio i Deklaracja o ochronie lasów, Konwencja o
różnorodności biologicznej, Konwencja o ochronie klimatu.
1997 – Konferencja w Nowym Jorku – Rio+5
2002 -Światowy 'Szczyt Zrównoważonego Rozwoju” w Johannesburgu
(Republika Południowej Afryki).
Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?
W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,
choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony
środowiska przyrodniczego.
W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencja
zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia
ochronę
środowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.
Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)
•typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka,
w technosferze, „dla człowieka”
•koncepcja międzypokoleniowa
•proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel
musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich
•powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi
Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska
•Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiska rozumiane
ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy
stanu
środowiska
przyrodniczego
są
elementami
ekorozwoju
Cele ekorozwoju
Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór
celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt (materialny i społeczny),
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i
psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego
stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji
ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,
nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.
Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?
1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i
jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.
2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest
zalecenie, aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.
3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i
ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada
ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma
zasadami praktycznymi:
zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),
płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań
ochronnych zanieczyszczającego środowisko),
wspólnej odpowiedzialności,
etapowania i wyboru priorytetów,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasady ekorozwoju cd.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej
interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.
Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - nie
zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)
Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),
zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych
lub zasadą uspołecznienia.
Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań
ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i
lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.
Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej
przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów
argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za
biedni na ochronę środowiska” itp.
Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej,
nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.
Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?
Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to
rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”
Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska
:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?
Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie
“rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie
koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.
Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:
ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki
ekologicznej,
społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność
budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,
przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia
do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki
przestrzennej,
instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie
politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju
Jakie łady integruje ekorozwój?
•
Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju
oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z
równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego,
ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz
naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy
tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4
polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną,
które wspomagane są systemem zarządzania (sfera
instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu
zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych
odnoszacych się do wymienionych sfer.
• Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopnia
realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności
(przenikania).
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań na rzecz
ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony (partnerski),
dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, w którym społeczności
uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej
sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.
Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie w skali:
globalnej
globalna i międzynarodowe Agendy 21,
krajowej
narodowe Agendy 21,
regionalnej
regionalne Agendy 21,
lokalnej
lokalne Agendy 21.
Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie
zrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,
przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.
Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?
Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup
społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.
U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii.
Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej
w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób
i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od
którego zależy życie na Ziemi.
Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej
zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21
stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest
globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.
Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku
osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod
nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu
zrównoważonej gospodarki.
Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie
w stanie zachować swa godność.
Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację
globalnej Agendy 21?
·
·
·
·
·
·
Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),
najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jej zadaniem jest
gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życie Agendy 21,
Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), który opracował swój
własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celu promocji ekorozwoju w
krajach rozwijających się;
Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),
organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy w tworzeniu prawa
międzynarodowego adekwatnego do pojawiających się problemów środowiskowych;
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórca m.in.
Światowej Strategii Ochrony Przyrody,
Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie tak zwanych
"zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźników ekorozwoju,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znaczące osiągnięcia
w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).
Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?
• Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;
• Od lokalnych do globalnych zagrożeń;
• Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;
• Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość
międzypokoleniowa);
• Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na
Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą
przetrwania cywilizacji ludzkiej.
Ekorozwój w Polsce
Art. 5 Konstytucji R.P.
„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska
„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992
Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia,
związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).
Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe.
Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń
zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną
różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".
Ekorozwój w Polsce
Dokumenty strategiczne i akty prawne:
• Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju
Polski do 2025 roku (1999)
• II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)
• Prawo ochrony Środowiska (2001)
• Ustawa o odpadach (2001)
• Prawo wodne (RDW) (2001)
Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju
transportu
Niezrównoważony
• Brak myślenia o kształtowaniu
potrzeb
• Dominacja samochodu
• Ograniczanie roli kolei
• Niedostrzeganie pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji
indywidualnej, duże zużycie
zasobów, groźne
zanieczyszczenia w tym globalne,
fragmentacja przyrody, większe
zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach,
przenoszenie kosztów na innych,
w tym przyszłe pokolenia
Zrównoważony
• Ograniczanie potrzeb w miarę
możliwości
• Dominacja transportu publicznego
• Wysoka ranga transportu
kolejowego
• Równoprawność dla pieszych i
rowerzystów
• Promocja konsumpcji zbiorowej,
mniejsze zużycie zasobów i mniejsza
ilość zanieczyszczeń, szansa na
mniejsze rozczłonkowanie cennych
przyrodniczo terenów, zdrowsze
warunki do życia ludzi, mniej
korków, ponoszenie pełnych
kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu
G
O
S
P
O
D
A
R
K
A
SPOŁECZEŃSTWO
ZRÓWNOWAŻONY
INTEGRACJA
RÓWNOŚĆ SZANS
ROZWÓJ
ŚRODOWISKO
I
N
S
T
Y
T
U
C
J
E
Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003
Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia edukacyjne:
Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i interakcjach
człowiek-środowiska
• edukacja formalna
– szkolna
– pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)
• edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).
Narzędzia ekonomiczne
• podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)
• podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń
• kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń
• subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji urządzeń
lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska
Kształtowanie środowiska przyrodniczego
• szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych
środowiska.
• Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach
działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na
przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.
Narzędzia wdrażania ekorozwoju
Narzędzia organizacyjne :
Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:
• zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu
• określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania
• ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców
• określenie odpowiedzialności za realizację zadań.
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:
•
Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.
Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych,
organizacyjnych)
•
•
•
zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego
normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska
zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).
Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które
maksymalnie ograniczy presję na środowisko
•
produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.
Bariery wdrażanie ekorozwoju
Model konkurencyjności regionu
Produkty regionalne
Ekorozwój
transfer wiedzy
Położenie
geograficzne
Konkurencyjność
transfer wiedzy
Finanse
Infrastruktura
techniczna
Klastry
transfer wiedzy
Aktywność władz
samorządowych.
Partnerstwo
Inwestycje
Krajowe
Zagraniczne
Lokalne
rynek regionów
Wiedza
Innowacje
transfer wiedzy
transfer wiedzy
Strategia
otoczenie zewnętrzne absorbcyjne
transfer wiedzy