Transcript Səkər çuğundurunun peronosporoz və ya yalançı unlu şeh xəstəliyi - Peronospora schachtii Fuck. Təsnifatda yeri: Chromista aləmi, Oomycota şöbəsi, Oomycetes sinfi, Peronosporales sırası, Peronosporaceae fəsiləsi, Peronospora.

Səkər çuğundurunun peronosporoz və ya yalançı
unlu şeh xəstəliyi - Peronospora schachtii Fuck.
Təsnifatda yeri:
Chromista aləmi, Oomycota şöbəsi,
Oomycetes sinfi, Peronosporales
sırası, Peronosporaceae fəsiləsi,
Peronospora cinsi.
Bioloji qrupu:
Biotrof
Patogenin morfologiya və biologiyası. Xəstəliklə birinci il
bitkiləri və toxumluqlar yoluxurlar. Birinci il bitkilərində rozetin
cavan mərkəzi yarpaqları saralır, onların ətrafları aşağıya doğru
əyilir, qalınlaşır və kövrək olurlar. İkinci il bitkilərində vegetasiyanın əvvəlində mərkəzi və ya periferik tumurcuqların ən cavan
yarpaqları şirayətlənir, ardınca xəstələnmə prosesi çiçəkdaşıyan
zoğların təpəsində, çiçəkyanlığı, çiçəklər və hətta toxum yumaqlarında da davam edir. Yoluxmuş çiçəkdaşıyan zoğlar əyilir, böyümədən qalır və ölüşgəyir. Rütubətli havada yarpaqların alt tərəfində
və başqa şirayətlənən orqanlarda göbələyin mitselindən ibarət
boztəhər bənövşəyi örtük əmələ gəlir. Konididaşıyanlar 2-3 ədəd
olmaqla ağızcıqlardan çıxır, onlar 6-8 dəfəlik dixotamik budaqlanandır. Konidilər yumurtayaoxşar, 21-27x16-20 mkm ölçülü, zərif
boztəhər-bənövşəyi örtüklüdür.
XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI
•
•
AZƏRBAYCAN
•
•
MDB
•
•
•
•
GORANBOY
TƏR-TƏR
BƏRDƏ
AĞDAM
UKRAYNA
BELORUS
RUSİYA
QAZAXISTAN
EKOLOGİYASI
TƏSƏRRÜFAT
ƏHƏMİYYƏTİ
MÜBARİZƏ
TƏDBİRLƏRİ
•
•
•
•
Nisbi rütubət 70%-dən çox
Temperatur həddi 8-30ºC
Optimal temperatur 15-17ºC
İnkubasiya dövrü 5-20 gün
• Meyvə məhsulu -5%
• Toxum -65%
• Şəkər - 30% AZALIR
•
•
•
•
•
Davamlı sort
Səpinqabağı dərmanlama
1%-li bordo mayesi
Monika bordo – 5 kq/ha
Ridomil qold – 2 kq/ha
Çuğundurun zonal ləkəliyi və ya fomozu –
Phoma betae A.B.Frank.
Təsnifatda yeri:
Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic
fungi şöbəsi, Coelomycetes sinfi,
Sphaeropsidales sırası, Dematiaceae
fəsiləsi, Phoma cinsi
Bioloji qrupu:
Hemibiotrof
Patogenin morfologiya və biologiyası. Xəstəlik vegetasiya dövrünün ikinci yarısında əmələ gəlir. Çuğundurun alt yarpaqlarında
həlqəvi (3-5 mm diametrdə) sarı-şəffaf qonur nekrotik ləkələr
formalaşır. Onlar tədricən böyüyür, adətən birləşir və daha iri ləkələr
əmələ gətirir. Bu zaman nekrotik toxuma ləkənin ortasından düşür.
Yarpaqlar quruyur. Daha sonra ləkələrdə kicik qara nöqtələr- piknidlər meydana çıxır. Yarpaq saplaqlarında, toxumluqların gövdəsində,
çiçəkdaşıyan zoğlarda qonur, uzunsov ləkələr nekroz formasında
zühur edir, eyni zamanda onların da səthində piknidlər əmələ gəlir.
Göbələk habelə çiçəkyanlığını ləçəkləri və toxum yumaqlarını
infeksiyaya uğradır. Mitsel rəngsiz, boz və ya tünd-boz, güclü
budaqlanan, eni 3-5 mkm-dir. Piknidlər əvvəlcə epidermisə yüklənmiş, sonra səthə çıxır. Şarşəkilli, basıq, şəffafdan tünd qəhvəviyədək
rəngli, 100-400 mkm diametrli, təpə hissədə 20-30 mkm-li deşiyi
vardır.
XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI
AZƏRBAYCAN
•
•
•
•
•
ŞƏMKİR
SAMUX
GORANBOY
TƏR-TƏR
GÖY-GÖL
EKOLOGİYASI
• Torpağın turşuluğu
neytral – pH=7
• Havanın nisbi
rütubəti 60-70%
• Temperatur
müddəti 15-30ºC
TƏSƏRRÜFAT
ƏHƏMİYYƏTİ
MÜBARİZƏ
TƏDBİRLƏRİ
• Kökümeyvələrin
məhsuldarlığı29%,
• Toxumların
cücərməsi – 39,7%,
• Şəkərlilik – 1,171,58%,
• Toxumların kütləsi
– 11,7-19,1%
AZALIR !
• Dərin şum
• Bitki qalıqlarından
təmizlənmə
• Növbəli əkin
• Optimal səpin
müddəti
• Toxumların
dərmanlanması
Şəkər çuğundurunun kökyeyəni - Pythium
debarianum R.Hesse., Fuzarium spp. Li: Fr.,
Phoma betae A.B.Frank.
Təsnifatda yeri:
Chromista aləmi, Oomycota şöbəsi,
Oomycetes sinfi, Pythiales sırası,
Pythiaceae fəsiləsi, Pythium cinsi
Bioloji qrupu:
Hemibiotrof, saprotrof
Patogenin morfologiya və biologiyası. Çuğundurun kökyeyənikompleks xəstəlik olub, cücərtilərin inkişafı üçün əlverişsiz şəraitlə,
və sonralar bitkilərin müxtəlif mikro-orqanizmlərlə yoluxmasının
qarşılıqlı əlaqəsinin məntiqi yekunudur. Xəstəliyin formalaşmasında və əmələ gəlməsində ən çoxu Fusarium, Phoma, Pythium
və başqa cinslərə daxil olan nümayəndələr iştirak edirlər. Lakin
kökyeyən xəstəliyinin ən fəal xəstəlik törədiciləri arasında Pythium
debarianum fəallığı ilə seçilir. O, cücərtilərin yeraltı hissəsini
yoluxur, xəstəliyin ilkin simptomları onların inkişafının ilkin
fazalarında əmələ gəlir. Bu zaman gövdənin aşağı hissəsi ölüşgəyir
və qaralır. Kök bazası nazilir və həmin yer çürüməyə başlayır.
Bitkinin yerüstü hissəsi böyümədən qalır, saralır, soluxur və adətən
ölür. Xəstəlik xüsusilə soyuq və rütubətli dövr intensiv inkişaf edir,
çünki bu zaman kök sistemi yavaş formalaşır, kökün ayrı-ayrı
hissələri hava çatışmazlığı va torpağın həddindən artıq rütubətli
olması nəticəsində ölür və infeksiya mənbəyi olur.
XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI
GƏNCƏ-QAZAX, MİL-QARABAĞ
NAXÇIVAN MR, MUĞAN
RUSİYANIN MƏRKƏZI
QARATORPAQ REGİONU
BAŞQIRDISTAN, TATARISTAN
UKRAYNA, BELORUS
XƏSTƏLİYİN EKOLOGİYASI
Pythium
debarianum
Fusarium
spp.
Phoma
betae
• Optimal temperatur 16-19ºC
• 60%-dən yuxarı torpaq rütubətində pH
4,7-7,3 aktivdir
•
•
•
•
Optimal temperatur 18-27ºC
Minimal 10ºC
Maksimal 35ºC
Havanın optimal rütubəti 40-70%
• Nisbi rütubət 60-80%
• Temperatur 20-24%C
XƏSTƏLİYİN TƏSƏRRÜFAT ƏHƏMİYYƏTİ
Əlverişsiz hava, torpaq və başqa
şəraitdə bitkilərin məhv olması –
100%
Kökümeyvələrin məhsuldarlığı –
40-50%
Şəkərliliyi – 11-40,5% aşağı düşür
MÜBARİZƏ TƏDBİRLƏRİ
Növbəli əkin,
Gübrələrin tətbiqi
Dərin şum
Səpindən sonra torpağın yumşaq saxlanması
Zəif bitkilərin sahədən çıxarılması
Vitavaks 200FF 2-3 l/t
Royalflo 42S 1,5-2,0 l/t
Siqnal 3,5-4,0 l/ha
TMTD 400 10 l/t
Şəkər çuğundurunun pası –Uromyces
betae (Pers.) Lev.
Təsnifatda yeri:
Fungi və ya Mycota aləmi,
Basidiomycota şöbəsi,
Urediniomycetes sinfi, Uredinales
sırası, Pucciniaceae fəsiləsi,
Uromyces cinsi
Bioloji qrupu:
Biotrof
Patogenin morfologiya və biologiyası. Xəstəliklə birinci və
ikinci il bitkiləri (toxumluqlar) sirayətlənirlər. Parazit göbələk olan
xəstəlik törədici təksahiblidir və bütün spormərhələləri (etsi, uredo,
teleyto) yalnız çuğundur bitkisinin üzərində inkişaf edir. Qeyd etmək
lazımdır ki, digər göbələk növlərindən fərqli olaraq pas xəstəliklərini
törədən patogenlər inkişaf tsiklini başa çatdırmaq üçün 3 mərhələ, 5
spor tipi əmələ gətirirlər. Pas adətən may ayının sonu iyun ayının
əvvəllərində cavan çuğundur yarpaqlarında meydana çıxır. Bu
zaman xəstəliyə əsasən rozetin alt yarpaqları tutulur. Yarpaqların
səthində əvvəlcə narıncı dəyirmi, bəzən düzgün olmayan formalı, 2-6
və daha iri millimetrli qabarıq ləkələr meydana çıxır. Nəticədə
yarpağın üst səthində ləkələrdə adi gözlə çətin görünən şəffafqəhvəyi nöqtələr- spermaqonilər görünür. Ləkənin alt tərəfində etsi
spor formalaşır. Etsilər yetişən zaman yarpağın epidermisi partlayır
və oradan küllü miqdarda narıncı tozlar tökülür.
XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI
AZƏRBAYCAN
•
•
•
•
•
TOVUZ
ŞƏMKİR
GƏDƏBƏY
DAŞKƏSƏN
AĞDAŞ
MDB
• MƏRKƏZİ
ASİYA
ÖLKƏLƏRİ
• UKRAYNA
QƏRBİ AVROPA
•
•
•
•
•
ALMANİYA
FRANSA
ÇEXİYA
SLOVAKİYA
POLŞA
Ekologiyası. Xəstəlik törədici ekoloji amillərə qarşı yüksək tələbkarlığı ilə seçilir. 16-220C temperaturda çuğundurun uredinosporlarla
sirayətlənməsi intensivləşir və bu şəraitdə inkubasiya müddəti 10-17
gün davam edir. İsti və rütubətli hava xəstəliyin güclü inkişafına
təkan verir.
Təsərrüfat əhəmiyyəti. Çuğundur pas xəstəliyini törədən göbələklə yoluxan zaman bitkilərin normal maddələr mübadiləsi
pozulur. Çoxlu miqdarda yastıcıqların əmələ gəlməsi fotosintez
prosesinin pozulmasına səbəb olur, yoluxma yerində epidermisin
partlaması yarpaqların tənəffüsünü və transpirasiyanı gücləndirir.
Mübarizə tədbirləri. Xəstəliklə mübarizədə aqrotexniki tədbirlər
kompleksinə əməl edilməsi bitkilərin pasa qarşı davamlığını yüksəldən başlıca amillərdəndir. Növbəli əkin sisteminə əməl edilməsi,
çuğundurun əvvəlki əkin yerinə 4-5 ildən sonra qaytarılması vacibdir.
Toxumluq və əmtəə əhəmiyyətli plantasiyalar ən azı bir-birindən
1000 m məsafədə yerləşdirilməlidir. Fosfor-kalium gübrə-lərinin
tələb olunan dozada verilməsi də adətən davamlılığı yüksəldir.
Şəkər çuğundurunun alternariozu – Alternaria
alternata (Fr.) Keissi.
Təsnifatda yeri:
Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic
fungi şöbəsi, Hyphomycetes sinfi,
Hyphomycetales sırası, Dematiaceae
fəsiləsi, Alternaria cinsi
Bioloji qrupu:
Hemibitrof
Patogenin morfologiya və biologiyası. Son illər şəkər çuğunduru plantasiyalarında yarpaqların alternarioz xəstəliyi daha tez-tez
qeydə alınır. Xəstəlik uzun sürən yağışlardan sonra yayın II
yarısında diaqnostika edilir. Patogen bitki rozetinin yaşlı və kənar
yarpaqlarını qaralma şəklində yoluxur. Alternariozla sirayətlənmə
yarpağın kənarından başlayır və ortaya doğru yayılır. Bəzən xəstəlik
iyulun sonu avqustun əvvəllərində qonur ləkələr formasında
meydana çıxır. Bu hal adətən II yarus yarpaqlarında qeydə alınır.
Güclü yoluxma zamanı ləkələr birləşir və yarpaq səthində geniş
nekrozlu zonalar əmələ gəlir.
Xəstəliyin törədicisi A.alternata göbələyi tünd rənglənmiş (tündboz, tünd-zeytuni, qara) çox budaqlanan mitsel verir. Qısa konidi
daşıyanlarda əks sancaq formalı çoxhüceyrəli konidilər uzun zəncir
şəklində formalaşırlar.
Patogen – fakültətiv parazit olmaqla torpaqda yaşayır və
saprotrof xüsusiyyətlərə malikdir. İnfeksiya mitsel və konidi
şəklində xəstələnmiş bitki qalıqlarında və toxumlarda saxlanılır.
AZƏRBAYCAN
•
•
•
•
NAXÇIVAN MR
GƏNCƏ-QAZAX
ŞİRVAN
DÜZƏN QARABAĞ
•
•
•
•
BELORUS
UKRAYNA
RUSİYA
QAZAXISTAN
XƏSTƏLİYİN
YAYILMA AREALI
MDB
• Yüksək rütubət 90-100%
EKOLOGİYASI • Havanın gündəlik orta
temperaturu 24-28ºC
• Dərmanlanmamış
TƏSƏRRÜFAT
toxumlarda yoluxma
ƏHƏMİYYƏTİ
həddi -70-80%
MÜBARİZƏ
TƏDBİRLƏRİ
• Alto super – 0,7 l/ha
• Skor – 0,5 l/ha