Starożytność fundamentem europejskiej kultury

Antyk grecko - rzymski ( IX /VIII w. p. n. e. – V w. n. e.) 476 r upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego Tradycja chrześcijańska Biblia (XVI w. p. n. e. – II w. n. e.)

I filar

Mity: –teogoniczne –kosmogoniczne –genealogiczne –antropogeniczne

mity – • opowieści o bogach i bohaterach, • są próbą wyjaśnienia zagadek otaczającej rzeczywistości, • w sposób symboliczny przekazują prawdę o naturze ludzkiej, • są źródłem archetypów i toposów

Archetypy

Herkules

– heros, superbohater współczesne wcielenia np.: James Bond, Superman, Spiderman

Prometeusz

– buntownik z wyboru, człowiek z misją postawa prometejska – Konrad z III części „

Dziadów

” dr Tomasz Judym dr B. Rieux – „

Dżuma

” A. Camusa

Dedal

– racjonalista, strateg, twardo stąpający po ziemi, człowiek dojrzały

Ikar

– marzyciel bujający w obłokach, spontaniczny, impulsywny,amator adrenaliny, młody człowiek

Narcyz

– egocentryk, symbol autoerotyzmu i samouwielbienia

Symbole

Apollo

– sztuka boga słońca, jasna, klarowna, harmonijna i wzniosła np.: sztuka starożytna i renesansowa

duchowość Dionizos

– sztuka boga wina żywiołowość, emocje, destrukcyjność np.: sztuka barokowa, młodopolska

cielesność

Toposy

Wędrówki

– Odys „

Boska Komedia

” – Dante Alighieri „

Sonety Krymskie

” – Adam Mickiewicz „

Kordian

” – Juliusz Słowacki

Lotu

– Dedal i Ikar „

Oda do młodości

” – Adam Mickiewicz „

Wielka Improwizacja

” – Adama Mickiewicza „

Albatros

” – Charles Baudelaire

Arkadii

– kraina szczęśliwości – Wergiliusz „

Pieśń Świetojańska o Sobótce

” Jan Kochanowski Soplicowo – „

Pan Tadeusz

” – Adam Mickiewicz szklane domy – nowoczesna wersja Arkadii „

Przedwiośnie

” – Stefan Żeromski

Mity dzisiaj – wiecznie żywe?

uaktualnianie, reinterpretacja pierwotnych znaczeń mity bohaterskie

– mity wodzów (np.: Napoleon, T. Kościuszko) – mity gwiazd pop kultury (Marylin Monroe, James Dean)

mit o królu Midasie

– mit dobrobytu kreowany przez świat reklamy

polskie mity narodowe

– złota wolność, kraj bez stosów, mesjanizm Mity – – opierają się na symbolach (wybitna jednostka, sytuacje, zdarzenia itp.) – rodzą się z pragnień i dążeń ludzkich, – podbudowują odbiorców – zawierają głębokie uniwersalne przesłanie

II filar

DZIEŁA HOMERA

– ojca gawędziarzy i twórców wielkich powieści Homer (IX – VIII w. p. n. e.) - autor „

Iliady

” i „

Odysei

” – wędrowny aojd (homeros) ślepiec zakładnik zbieracz

EPOPEJA

(epos) – jeden z głównych gatunków epiki, ukazuje dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tle przełomowych dla danej społeczności wydarzeń Najważniejsze cechy: podział na pieśni, księgi Inwokacja wszechwiedzący narrator, gawędziarz drobiazgowe realistyczne opisy (homeryckie porównania, stałe epitety) podniosły patetyczny styl akcja prowadzona równolegle w świecie bogów i ludzi pisany heksametrem

Późniejsze epopeje

„

Pan Tadeusz

” – Adama Mickiewicza „

Nad Niemnem

” – Elizy Orzeszkowej „

Chłopi

” – Władysława Reymonta

Wielkie powieści mają w sobie ducha epopei

„

Lalka

” , „

Potop

” „

Władca pierścieni

” – J. R. R. Tolkiena „

Gra o tron

” – G. R. R. Martina

III filar teatr i dramat

teatr współczesny teatr antyczny

Dionizje

Wielkie (miejskie) dytyramb tragedia

Ajschylos Sofokles Eurypides Cechy antycznej tragedii

: • zasada trzech jedności • zasada decorum • konflikt tragiczny • duża rola chóru • katharsis • specyficzna budowa: Małe (wiejskie) komos komedia

Arystofanes Terencjusz

- prolog - parados - epejsodiony przeplatane stasimonami - exodos

Tragizm

kategoria estetyczna

konflikt między równorzędnymi wykluczającymi się racjami, wartościami;

Antygona

poczucie daremności wysiłków wobec wyroków losu, które prowadzą bohatera do katastrofy

Edyp Bohaterzy tragiczni :

Makbet hr. Henryk Kordian dr T. Judym

Tragizm - tylko w literaturze?

IV filar filozofia – umiłowanie mądrości

Sokrates

:

TRÓJCA MĘDRCÓW ANTYKU

„

Wiem, że nic nie wiem.

” WIEDZA + CNOTA (virtus) = SZCZĘŚCIE zło pochodzi z nieświadomości

Platon

: metafora jaskini MIŁOŚĆ – droga duszy do wiecznego dobra miłość cielesna – dobra realne miłość duszy – piękne myśli i czyny miłość wieczna – piękno wieczne

Arystoteles

: droga rozumu i cnoty eudajmonia doskonałość jednostki, optymalny stan rozwoju

epikureizm i stoicyzm

Epikur z Samos

pogoń za szczęściem brak cierpienia – przyjemnością jednak rozum stymuluje epikurejczyków „

Carpe diem

”

Zenon z Kition

nad ludzkimi emocjami powinien panować rozsądek zachowanie równowagi duchowej – stoicki spokój liczy się dyscyplina

Radość życia + dyscyplina i autotrening = człowieka recepta dla współczesnego

V filar klasyczny kanon piękna

ład, umiar, harmonia, prostota

ład, umiar, harmonia, prostota Styl klasycystyczny w literaturze

Bajki Ignacego Krasickiego oświeceniowy dydaktyzm Wiersze Leopolda Staffa - humanizm, filozofia epikurejsko-stoicka, motywy antyczne Poezja Zbigniewa Herberta – heroizm moralny wzorowany na antycznej cnocie (virtus)

VI filar LIRYKA, czyli poezja - HORACY

Tyrtajos

– poezja tyrtejska czyli patriotyczna

Safona

- erotyki

Anakreont

– anakreontyki chwalące radość życia

Horacy – ody

„

O co poeta prosi Apollina?

” „

Do Leukonoe

” „

Wybudowałem pomnik…

” dumna wiara w nieśmiertelność horacjanizm: postawa stoicko-epikurejska poety i poezji „

Non omnis moriar

” humanizm ład umiar prostota „

Carpe diem

”

„Sapere aude”

VII filar - BIBLIA

biblion

– gr. zwój papirus, księga

księgi Stary Testament

(46) od XIII w. p. n. e.

testamentum

– łac. przymierze

Nowy Testament

(27) I – II w. n. e.

Księga Rodzaju Apokalipsa św. Jana

języki: hebrajski, aramejski, grecki

Tłumaczenia

:

Septuaginta

(III – II w. p. n. e.) – „

tłumaczenie siedemdziesięciu

” na język grecki

Wulgata

(IV w. n. e.) – tłumaczenie św. Hieronima na język łaciński

Biblia Jakuba Wujka

(XVI w.)

Biblia Tysiąclecia

(XX w.)

Biblijny obraz miłości

Pieśń nad Pieśniami

(IV w. p. n. e.) –

Szir Haszirim „pieśń pieśni”

w kunsztownej poetyckiej formie opiewa miłość pełną namiętności i tęsknot.

Żarliwe i zmysłowe wyznania Oblubieńca (Salomon) alegoria Oblubienicy (Sulamitka) Jahwe Chrystus naród wybrany Kościół

Tajemnica miłości pełnej, doskonałej – cielesność zespolona z duchowością „

Połóż mnie jak pieczęć na Twoim sercu, Jak pieczęć na Twoim ramieniu, Bo jak śmierć potężna jest miłość…

” (Pnp 8, 6)

Biblijny obraz miłości

Hymn do miłości św. Pawła (Pierwszy list do Koryntian) „miłość … jest” Przypowieści: „O synu marnotrawnym” „O miłosiernym Samarytaninie” „Miłość jest sztuką, tak samo jak sztuką jest życie;

jeżeli chcemy nauczyć się kochać, musimy postępować w sposób identyczny jak wówczas, gdy chcemy nauczyć się jakiejkolwiek sztuki – muzyki, malarstwa, stolarstwa, sztuki medycznej czy

inżynieryjnej.” Erich Fromm „O sztuce miłości”

Oblicza ludzkiego cierpienia

Hiob

(hebr. „

doświadczony

”, „

prześladowany

”) cierpiącego i samotnego – archetypem człowieka

ks. Hioba – powstawała kilka wieków prolog, epilog – X – IX w. p.n.e.

poemat – V w. p.n.e.

zwątpienie, rozpacz „

Niech przepadnie dzień mego urodzenia

”

Dlaczego Ja?

pokora, spokój „

Dobro przyjęliśmy z ręki Boga, czemu zła przyjąć nie możemy

” pogodzenie z wyrokiem, godne przejście próby

„Vanitas vanitatum et omnia vanitas” Kohelet

„Wszystko ma swój czas

I jest wyznaczona godzina Na wszystkie sprawy pod niebem.

Jest czas rodzenia i umierania (…) Czas burzenia i czas budowania Czas płaczu i czas śmiechu (…)

Czas szukania i czas tracenia

.”