Transcript  ur. 31 marca 1596 w La Haye-enTouraine w Turenii, zm.


ur. 31 marca 1596 w La Haye-enTouraine w Turenii, zm. 11 lutego 1650

Pochodził ze starego szlacheckiego
rodu, wychowany u jezuitów w La Flèche
(1606–1614), później naukę kontynuował
w Paryżu. Studiował tam m.in. inżynierię
wojskową. W 1616 uzyskał tytuł naukowy
z dziedziny prawa na Uniwersytecie w
Poitiers.
optyką, chemią, mechaniką, anatomią,
embriologią, medycyną, astronomią i
meteorologią.
Jako filozof Kartezjusz był skrajnym racjonalistą. Próbował on różnych
doświadczeń by zastosować do filozofii swoją, wziętą z matematyki zasadę
znalezienia podstawowego aksjomatu, który by był absolutnie pewny i od
którego można by wywieść drogą dedukcji resztę systemu. Analizując
podstawy wszystkich sobie znanych systemów filozoficznych, zauważył, że
niemal dla każdego stwierdzenia filozoficznego można sformułować jego
antytezę i że nie ma sposobu, aby ustalić, które z tych twierdzeń jest
prawdziwe. Jedyną rzeczą, której nie da się zaprzeczyć, jest to, że w danym
momencie myślimy. Niezaprzeczalny fakt istnienia myśli stał się więc jego
punktem wyjścia. Idąc drogą dedukcji, z faktu, że istnieje myślenie, można
wysnuć wniosek, że istnieje też coś, co myśli, czyli ja sam. Ta prosta idea
została przedstawiona po raz pierwszy w Rozprawie o metodzie (1637):
myślę, więc jestem; znana jest dziś przede wszystkim jej łacińska wersja,
Cogito ergo sum.
Kartezjusz rozwija te idee w Medytacjach o pierwszej filozofii (1641). W
trzeciej Medytacji, proponuje on dowód na istnienie Boga, którego
doskonałość, wynikająca z posiadania wszelkich cech (perfectiones),
sprawia, że nie może on chcieć mylić nas systematycznie, i pewność ta
pozwala na uzasadnienie cogito ergo sum.





Kartezjusz sądził, że geometrii brak ogólnej metody postępowania a algebra bez
właściwego powiązania z geometrią jest trudno zrozumiała intuicyjnie. Traktat zawiera
oryginalny pomysł nadania każdemu punktowi na płaszczyźnie nazwy przez przypisanie
mu dwóch liczb.
Obecnie przyjmuje się, że liczby te są równe, z dokładnością do znaku, odległościom od
dwóch wzajemnie prostopadłych prostych, ale Kartezjusz rozpatrywał tylko jedną prostą
z wybranym punktem O. Dzięki temu, krzywe można było opisywać równaniami
spełnionymi przez liczby przypisane punktom krzywych.
Rozwój idei Kartezjusza doprowadził do powstania geometrii analitycznej a badania
własności geometrycznych krzywych metodami algebraicznymi do powstania rachunku
różniczkowego i całkowego, a następnie geometrii różniczkowej.
Kartezjusz po raz pierwszy wprowadził termin funkcja a także nazwę liczby urojone.
Zapoczątkował też badania wielu problemów teorii równań algebraicznych.
Sformułował twierdzenie znane obecnie pod nazwą twierdzenia Bézout oraz (w sposób
bardzo niejasny) twierdzenie o liczbie rzeczywistych i zespolonych pierwiastków
równania algebraicznego (tzw. zasadnicze twierdzenie algebry), udowodnione
następnie przez matematyka niemieckiego Carla Gaussa. Kartezjusz podał również
prosty sposób oszacowania liczby dodatnich i ujemnych pierwiastków równania
algebraicznego, tzw. regułę znaków Kartezjusza. Znalazł graficzny sposób rozwiązania
równania algebraicznego trzeciego stopnia, jak również nowy sposób rozwiązania
równania czwartego stopnia. Badał także własności niektórych krzywych nazwanych
później jego imieniem takich jak liść Kartezjusza czy owal Kartezjusza. Wprowadził też do
powszechnego użycia zapis potęgowania w postaci indeksu górnego.
Kartezjusz był też jednym z prekursorów fizyki klasycznej. Sformułował zasadę
zachowania pędu oraz tzw. teorię wirów, według której materia Wszechświata znajduje
się w ciągłym ruchu, wywołującym wiry wypełniającego wszechświat eteru. Kartezjusz
zajmował się również eksperymentami optycznymi, sformułował prawo załamania i
odbicia światła.

W Holandii na usilne prośby swych przyjaciół wydał
(1637) anonimowo swe dzieła: „Essais
philosophiques”, zawierające: „Discours de la
méthode”, „La Dioptrique”, „Les Météores”, oraz
uzasadnienie swych wynalazków w zakresie geometrii
analitycznej: „La géométrie”. Po tych nastąpiły
później „Meditationes de prima philosophia” (1641) i
„Principia philosophiae” (1644). Ostatnim przez niego
wydanym dziełem było „Traité des passions de
l’âme” (1649), napisane dla księżniczki Elżbiety
palatyńskiej 1646. Po jego śmierci zostały wydane
pisma, ukrywane wcześniej z obawy przed inkwizycją:
„Le monde” i „Traité de l'homme” (1677), „Regulae
ad directionem ingenii” (1701) i „Inquisitio veritatis per
lumen naturale” (1701).

Dzieła zbiorowe Kartezjusza pojawiły się
w nowym wydaniu Paryskiej Akademii
pod redakcją Adama i Tannery'ego
(1897 i n., 10 t.). W przekładach polskich
ukazały się: Discours, Dobrzycki, 1878;
Rozmyślania nad zasadami filozofii, J. K.
Dworzaczek, 1885; Rozprawa o
metodzie, Tadeusz Boy-Żeleński, Studium
Ludwika Chmaja: „Rozwój filozoficzny
Kartezjusza” (1930).

Mimo że Kartezjusz żył w epoce baroku, jego filozofia jest
przejściem od scholastyki do oświecenia. Tak jak
scholastycy, stawia on sobie za zadanie ustalenie systemu
i związku dla zasadniczych prawd nauki i religii. Nowością
jest jednak to, że jedynie matematykę uznaje za naukę,
matematyzuje naturę i uznaje jedynie rozumowe myślenie
za źródło poznania. Na tym też polega jednostronność
jego rozumowania, z którym łączy się jeszcze typowa
wówczas pogarda dla historii, tym samym dla ustalonych
przez nią, także w dziedzinie filozofii, pojęć. Połączenie
przez Kartezjusza matematyczno-fizycznego
światopoglądu z teologią, w przeciwstawieniu do
chrześcijaństwa, w którym teologia wiąże się z historią,
odnajdujemy u Spinozy, Leibniza i Wolffa, a nawet u
Kanta, dla którego zawsze jeszcze matematyka jest istotną
nauką, a Bóg najwyższym przedmiotem filozofii.
Kartezjusz nigdy się nie ożenił, jednak z krótkotrwałego
związku ze służącą Helene Jans miał córkę Francine (1635–
1640).
 W 1618 zaciągnął się do armii holenderskiej, gdzie spotkał
Izaaka Beekmana, który przedstawił mu wiele nowych
teorii matematycznych. Z wdzięczności Kartezjusz napisał
dla niego kompendium muzyczne, opublikowane dopiero
w 1650. Brał udział jako żołnierz w wyprawach wojennych
w Holandii, następnie pod Tillym w Niemczech. Z rozmyślań
na zimowej kwaterze nad Dunajem w 1619 wyniósł
niezachwiane przekonanie, iż tylko to, co da się poznać
„jasno i wyraźnie” („clair et distinct”), za prawdę uważać
należy. Od 1621 zwiedził jako żołnierz pół Europy,
przejściowo przebywając także w Paryżu.


W 1649 przyjął zaproszenie królowej szwedzkiej Krystyny do Sztokholmu,
która chciała pod jego kierunkiem studiować filozofię i skorzystać z jego
rad przy organizowaniu szwedzkiej akademii nauk. Królowa wyznaczyła
mu godzinę swoich korepetycji na piątą rano, a odbywały się one w
nieogrzewanej sali. Nie mogąc znieść ostrego klimatu, filozof zmarł w
roku następnym. Przyczyną śmierci były komplikacje przy leczeniu
przeziębienia, które przybrało śmiertelną postać zapalenia płuc. Ze
względu na nietypowe w ostatnim stadium choroby zachowanie
pacjenta nadworny lekarz szwedzkiej królowej Johann van Wullen miał
wątpliwości, czy śmierć Kartezjusza była wynikiem naturalnych
okoliczności; hipoteza ta nie jest jednak uznawana za wiarygodną w
opracowaniach dot. życia filozofa.

Był katolikiem, ale większość życia
spędził w protestanckiej Holandii, a
później w Szwecji.

Według Kartezjusza myślenie człowieka
nie zależy od żadnego fragmentu
materii, nie jest właściwie nikomu innemu
dostępne, jeśli człowiek tego nie chce. I
ani ciało, ani dusza nie mają wpływu na
to, jaki człowiek jest. Czynnikiem
decydującym jest mianowicie myślenie,
które nie polega na inteligencji, ale na
świadomości własnej wiedzy.

Materia natomiast posiada
geometryczne własności kształtu,
wielkości, podzielności itd. Tak Kartezjusz
rozumie rozciągłość materii w ruchu. W
niedokończonym dziele Kartezjusza o
świecie opisał on według swej teorii
zjawiska ciepła, światła, barw i dźwięku.
Przychylał się do heliocentryzmu
Galileusza, ale nie wydrukował tej opinii,
obawiając się represji ze strony Kościoła.
Istniejesz, więc i wiesz, że istniejesz,
a o tym wiesz dlatego, ponieważ
wątpisz.
 Nie ma nic tak odległego, by było poza
naszym zasięgiem, ani nic tak ukrytego,
by nie dało się odkryć.
 Nie wystarczy mieć sprawny umysł, trzeba go jeszcze dobrze używać.

Koniec
Autorzy:
Tomasz Ogulewicz
Mateusz Ułanowicz
Maciej Spryndrakus