Transcript Üretim Giderleri ve Maliyetler

Üretim Giderleri ve Maliyetler
En geniş anlamı ile gider, bir nesneye sahip olabilmek, bir
amaca ulaşabilmek için katlanılan fedakarlıkların tümüdür.
Gider kavramının muhasebenin konusu içerisine girebilmesi
için katlanılan fedakarlıkların para değeri ile ölçülebilir
olması gerekir. O halde gider kavramı, işletmenin normal
faaliyetlerini ve varlığını sürdürebilmesi, gelir elde
edebilmesi için belli bir hesap döneminde kullandığı ve
tükettiği mal ve hizmetlerin parasal değeridir biçiminde
tanımlanabilir. Bir üretim işletmesinde, giderin maliyet
unsuru sayılabilmesi için,
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
1
Üretim Giderleri ve Maliyetler
İşletmenin faaliyet konusunu teşkil eden ürün veya
hizmetlerin üretiminde kullanılmış olması gerekir. Örneğin,
işletmenin üretimde kullanmadığı makineler için yapılan
giderler maliyet unsuru sayılmaz.
Belirli bir dönemi ilgilendirmesi gerekmektedir.
Bir üretim faktörü harcamasının maliyete girebilmesi için
bunun ekonomik mal olması (para ile ifade edilebilecek bir
değerinin
bulunması)
gerekir.
Örneğin,
ocağın
havalandırmasında kullanılan hava önemli bir girdi olmasına
rağmen, değeri para ile ifade edilmediği veya bir fiyatı
olmadığından maliyet unsuru sayılmaz.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
2
Üretim Giderleri ve Maliyetler
Aynı şekilde bir cevher hazırlama tesisi için herhangi bir
kaynaktan (Akarsu, göl vb) alınarak kullanılan suyun fiyatı
olmadığından maliyet unsuru sayılmaz.
Buna göre, üretim işletmelerinin mamul üretmek için
yaptıkları giderlere Üretim Gideri (maliyet gideri) adı verilir.
Üretim giderinin en belirgin özelliği üretim için mal ve
hizmet tüketimidir. Üretim giderleri, üretilen ürünlerin
satışıyla işletmeye gelir olarak geri dönmektedir. Ürünler
satılmadıkları sürece işletmenin aktifleri içersinde yer
almaya devam ederler.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
3
Üretim Giderleri ve Maliyetler
Üretim giderlerinin çeşitli şekillerde tanımı yapılmaktadır.
Bunların başlıcaları aşağıda açıklanmıştır.
İşletmenin herhangi bir malın üretiminde harcadığı tüm
ekonomik değerlerin toplamıdır.
Üretimi gerçekleştirmek üzere kullanılan girdilerin parasal
ifadesidir.
Bir amaca ulaşmak için katlanılan fedakarlıkların toplamı
veya ekonomik anlamda, satış değeri olan bir mal veya
hizmete sahip olabilmek için katlanılan ölçülebilir
fedakarlıkların toplamıdır.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
4
Üretim Giderleri ve Maliyetler
Yukarıdaki tanımlarda yer alan fedakarlık iki anlama
gelmektedir.
Birincisi, bir malı satın almak için elden çıkarılan nakit veya
üretimde kullanılan varlık ve hizmetlerin parasal değeridir.
Örneğin, 1 ton cevher üretmek için 500,000 TL işçilik ve
1,000,000 TL’lik diğer üretim giderleri (enerji, makina vs.)
yapılmış ise bu cevherin maliyeti 1,500,000 TL’dir.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
5
Üretim Giderleri ve Maliyetler
İkinci anlamı ise, üretim faktörlerinin herhangi bir malın
üretimine tahsisi halinde üretiminden vazgeçilen diğer mal
ve hizmetlerin değeridir. Ekonomide buna Fırsat Maliyeti
(Alternatif Maliyet) adı verilir. Başka bir deyişle, bir iş
yapıldığında,
mevcut
koşullarda
aynı
faktörlerle
yapılabilecek başka bir işi (veya işleri) yapmama
fedakarlığına fırsat maliyeti denir. Kısaca fırsat maliyeti feda
edilen alternatif gelir miktarıdır.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
6
Üretim Giderleri ve Maliyetler
Örneğin, kendine ait bir sahayı işleten bir maden
mühendisinin durumunu inceleyelim. Maden mühendisi
sahanın sahibidir ve işletmede çalışarak kendi işgücü ve
sermayesini kullanmaktadır. Bu durumda saha için herhangi
bir bedel ve emeği karşılığında herhangi bir ücret
ödememekte ise de
sahanın ve emeğinin karşılığının
giderler arasında parasal olmayan gider olarak katılması
gerekir.
Maliyet hesaplarında, üretimde kullanılan girdilerin değeri
esas alınıp alternatif maliyete, karar aşamalarında veya
yapılacak üretim seçiminde başvurulur.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
7
Gider Türleri
Gider Türleri
Uygulamada giderler farklı kriterler gözönüne
alınarak değişik şekillerde sınıflandırılmaktadırlar.
Bunlar,
Üretim birimi ile ilişkisine göre (Dolaylı, dolaysız)
Cinslerine göre (Malzeme, işçilik, sermaye, sosyal,
vergiler vb.)
Fonksiyonlarına
göre
(Yönetim,
pazarlama,
finans., üretim vb.)
Geçmişe veya geleceğe yönelik olmasına göre
(Fiili, geleceğe yönelik)
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
8
Gider Türleri
Kontrol edilebilme açısından (Kontrol edilebilir,
kontrol edilemeyen)
Üretim miktarı ile ilişkilerine göre (Sabit,
değişken, yarı sabit, yarı değişken, toplam,
ortalama, marjinal)
Ödeme şekillerine göre (Nakdi ve gayri nakdi)
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
9
Sabit Giderler
Sabit Giderler
Miktarları üretim miktarına
bağlı
olarak
değişmeyen
giderlerdir.
Sabit
giderler,
tesisle ilgili giderler olup,
üretim kapasitesi sıfır olsa dahi
karşılanması
gereken
giderlerdir. Yani sabit giderler,
üretim miktarı ile zamandan
bağımsızdırlar ve belirli bir
dönem veya üretim sınırları
içerisinde sabit kalırlar
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
10
Sabit Giderler
Genel bir tanım yapacak olursak, sabit giderler, işletmenin
üretim ölçeği değişmemek üzere, kısa dönemde üretim
miktarı ne olursa olsun yapılması zorunlu olan giderlerdir.
Sabit giderler grubuna; vergiler (gelir vergisi hariç bina ve
arazi vergileri gibi), faiz, kiralar, sigorta primleri (ürün
sigortası hariç), kuruluşa ait bina ve ekipmanların
amortisman giderleri, bulundurulması gerekli en az işçi ve
memurun ücret ve maaşları girer. Görüleceği üzere, sabit
giderler, işletmecinin kontrolü dışında olan ve üretim
düzeyine bakılmaksızın ödenmesi gereken giderlerdir.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
11
Sabit Giderler
Sabit
giderler,
üretim
miktarına bağlı olmadığı için,
toplam
gider
yönünden
değişmediği halde, birim
gider
yönünden
değişir
niteliktedir.Dolayısıyla, birim
sabit gider (ortalama sabit
gider),
üretim
miktarı
arttıkça azalır, üretim miktarı
azaldıkça artar.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
12
Değişken Giderler
Değişken Giderler, üretim miktarına bağlı olarak artan veya azalan,
üretim olmadığı zaman oluşmayan giderlerdir. Değişken giderler üretim
miktarının artması ile artış, azalması ile azalma göstermektedir. Bu
nedenle, birim (ortalama) maliyet açısından bakıldığında değişmez,
toplam maliyet yönünden bakıldığında ise değişir niteliktedirler.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
13
Değişken Giderler
Değişken gider grubuna, yakıt ve enerji giderleri,
hammadde, yarı mamul maddeler, işçi ücretleri (üretim
sırasında çalıştırılan işçilere ödenen ücretler ile bu işçilere
için yapılan her türlü ödemeler), taşıma giderleri, varsa
üretim ile ilgili vergiler ve üretimi gerçekleştirmek için
gerekli işletme sermayesinin faizi, tamir ve bakım giderleri
girer. Üretim için harcanan zaman da bu gruba girmektedir.
Bu nedenle, bir birim ürün üretmek için gereken sürenin
artması değişken giderleri yükseltir.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
14
Değişken Giderler
Değişken giderlerdeki artış,
üretim miktarı ile aynı oranda
artış ya da azalış gösterdiğinde
doğrusal (lineer) değişken
gider ortaya çıkmaktadır. Ancak,
doğrusal seyir izleyen değişken
giderlerin yanı sıra üretim
miktarı ile doğru orantılı
değişim göstermeyen (lineer
olmayan) giderler de söz
konusu olabilir. Bunlar üretim
miktarlarından daha yüksek
veya düşük oranda artış
gösterebilir.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
15
Değişken Giderler
Örneğin, hammadde giderleri tipik değişken gider
özelliğindedir. Normal şartlarda hammadde giderleri üretim
miktarı ile doğrusal bir değişim gösterir. Ancak hammadde
alımlarında, fazla miktarda alım ile indirim sağlanması
durumunda, hammadde giderleri üretim miktarından daha
az oranda artış gösterir. Bu tür giderlere, degressif giderler
(temposu gittikçe azalan). adı verilir.
Değişken giderlerin üretim miktarındaki artıştan daha hızlı
bir biçimde artış göstermesi durumunda Progresif (temposu
gittikçe artan) giderler oluşur. Aşırı yüklenme nedeniyle
ortaya çıkan kayıplardan dolayı hammadde giderlerindeki
artışı veya fazla mesai yapılması nedeniyle ödenen zamlı
ücretleri örnek olarak verebiliriz.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
16
Değişken Giderler
Değişken gider grubuna giren bazı giderler, hem sabit hem
değişken gider özelliklerini içeren yapıdadırlar. Bunlara yarı
değişken gider adı verilir. Yarı değişken giderlerin bir kısmı
sabit, bir kısmı değişken özellik göstermektedirler. Ancak bu
giderlerin üretim miktarıyla olan ilişkilerini net olarak
saptayabilmek kolay olmamaktadır. Çünkü, yarı değişken
giderlerin değişkenliği üretim miktarıyla tam orantılı
olmamaktadır.
Yarı değişken giderlerinin içerisinde yer alan sabit kısmı
üretim olsa da, olmasa da ortaya çıkabilen gider
özelliğindedir. Bu giderlerin değişken kısmı ise üretim hacmi
arttıkça artış gösterme özelliğindedir.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
17
Değişken Giderler
Bu tür giderlere örnek olarak, bir maden işletmesindeki
elektrik
giderleri
verilebilir.
İşlemede
binaların
aydınlatılmasında kullanılan elektriğin ücreti sabit gider,
ekskavatörün çalıştırılmasında tüketilen elektriğin ücreti ise
değişken gider içinde yer almaktadır.
Yatırım yapıldıktan sonra verilecek kararlarda, değişken
giderler büyük bir öneme sahiptir. Bunun için üretimin
herhangi bir aşamasında, eğer ilave girdilerin kullanılması
sonucu oluşan değişken giderlerden daha fazla gelir
getirecek
olursa
bunların
kullanılması
işletmenin
menfaatinedir.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
18
Değişken Giderler
Değişken giderler, her ne kadar değişken karakterde ise
de yapıldıktan sonra sabit maliyet karakterini alır. Örneğin,
bir maden işletmesinde cevher üretimi ile ilgili giderler
değişken gider grubuna girdiği halde, üretimden sonra bu
giderler sabit giderler karakterini alır. Bunun için bu gibi
durumlarda verilecek kararda daha sonra yapılacak
değişken giderlerin miktarı rol oynar.
Bu hususu, bir örnekle açıklayalım. Kömür işletmesine sahip
bir madencinin, üretime hazır hale getirdiği 1,000 ton
kömür için toplam giderinin (sabit ve değişken gider) 8
milyar TL ve bir ton kömür üretim giderinin 2 milyon TL
olduğunu düşünelim. Piyasadaki kömür satış fiyatı 7 milyon
TL olsun. Bu durumda üretim yapmalımıdır?
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
19
Değişken Giderler
Bu durumda madencinin zarar etmesi kaçınılmazdır. Çünkü
satacağı kömürden elde edeceği gelir (7 milyar TL)
üretimden önceki giderleri (8 milyar TL) karşılamamaktadır.
Böyle bir durumla karşılaşılan madenci, kömürü üretmemek
veya üretmek alternatiflerinden birini seçmek zorundadır.
Bu şartlarda karar verirken, üretimden önceki bütün
giderler (8 milyar TL) sabit gider olarak kabul edilip daha
sonraki değişken giderler (üretim için yapılacak giderler)
esas alınır. Örneğimizde, üretilecek kömürün değeri
(7,000,000x1,000 = 7 milyar TL), üretim giderinden
(2,000,000x1,000 = 2 milyar TL) büyük olduğundan üretim
yapması madencinin menfaatinedir. Madenci bu şekilde
hareket etmekle zararını, 8 milyar TL’den 3 milyar TL’ye
indirebilir (8 milyar + 2 milyar = 10 milyar - 7 milyar = 3
milyar).
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
20
Toplam Giderler
Bir firmanın üretim faaliyetinde
bulunurken yaptığı her türlü
giderler,
toplam
gideri
oluşturur. Toplam gider (TG),
her üretim düzeyinde, sabit ve
değişken giderlerin toplamıdır.
Üretim olmadığında, toplam
gider, işletmenin sabit giderine
eşittir.
Üretime
geçildikten
sonra, toplam gider, değişken
giderdeki değişikliğe paralel
olarak artar.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
21
Marjinal Giderler
Marjinal gider (MG), üretim miktarındaki bir birimlik artışın
toplam giderlerde meydana getireceği artıştır. Kısaca
üretimin bir birim artırılmasının veya son üretilen birimin
maliyetidir. Daha genel bir ifade ile, marjinal gider, üretimin
bir birim artırıldığı veya azaltıldığında giderdeki değişikliği
gösterir
MG 
TG
n

DG
n
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
22
Marjinal Giderler
Ayrıca, Toplam maliyet fonksiyonunun TG(n) türevi olarak
da hesaplanabilir. Görüleceği üzere, sabit giderler marjinal
maliyeti etkilememektedir
MG 
MG 
TG ( n )
n

 ( SG  D G ( n ))
n
D G ( n )
n
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
23
Marjinal Giderler
ÖRNEK:
Bir otomobilin yıllık toplam gideri TG(x) = 20,000 + 2,5x
şeklinde olsun. Burada x, otomobilin yılda kat ettiği
mesafedir. Bu verilerle otomobilin ortalama toplam (işletme
maliyeti) ve marjinal giderini hesaplayalım.
Ortalama toplam gider;
OTG =
TG
x

20 .000  2 ,5 x
x
=
20.000
x
 2 ,5
olarak bulunur. Otomobilin yılda 10,000 Km yol yapması
durumunda ortalama toplam gider,
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
24
Marjinal Giderler
OTG =
20.000
10.000
 2 ,5  4,5 T L / K m
20,000 Km yol yapması durumunda ise,
OTG =
20.000
20.000
 2 ,5 = 3,5 T L / K m
olur. Görüleceği üzere kat edilen mesafe arttıkça otomobilin
işletme maliyeti düşmektedir. Marjinal maliyet ise,
MG(x) 
TG ( x )
x

 ( 20.000 + 2 ,5 x )
x
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
= 2,5 T L / K m
25
Marjinal Giderler
olarak bulunur. Buna göre marjinal maliyet 2,5 TL/Km ile
sabit değerdedir ve x yol miktarını 1 Km arttırmak için
ihtiyaç duyulan bir giderdir.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
26
Maliyet
Maliyet ortalama giderle eş anlamda kullanılan bir
kavramdır. Yani birim üretime düşen toplam gider miktarıdır.
Açıklamalarda ve mukayeselerde ortalama giderden daha
çok maliyet kavramı kullanılmaktadır.
Değişken giderler
Üretim maliyeti
Sabit giderler
Satış fiyatı
Satış giderler
Satış maliyeti
İşletme sermayesi
giderler
Kar
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
27
Maliyet
Maliyet bilgilerinin kullanıldığı yerleri kısaca özetliyecek
olursak;
İşletme
kârının
hesaplanması:
İşletmeler,
vergi
yasalarımız açısından kârını doğru olarak hesaplayıp, bu
kâr üzerinden gerekli vergileri ödemek zorundadır. Diğer
taraftan, işletme, kendi durumunu görmek (ekonomik
olarak mı çalışıyor?), ortaklara kâr dağıtmak, işçilerin ücret
zammı taleplerini karşılamak gibi nedenlerle de kârını
bilmek zorundadır.
İşletme gider denetiminin yapılması: Hangi giderlerin aşırı
olarak artmakta olduğu belirlemek gerekli önlemler almak
ve böylece işletme faaliyetleri de denetlemek.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
28
Maliyet
Fiyatlandırma: İşletmeler, ürettikleri ürünün fiyatını
saptarken değişik yöntemlerden yaralanırlar. Bunlardan
biriside maliyete dayalı fiyatlandırma yöntemidir. Bu
yönteme göre, ürünün maliyetine belirli bir kâr yüzdesi
eklenerek, o ürünün satış fiyatı bulunur.
Planlama ve karar verme modelleri için veri hazırlama:
İşletmelerin ayakta kalabilmesi için, değişken koşullara göre
yeni tanımlar yapıp, yeni imkanlar planlamalıdır. Yakın ve
uzak gelecekteki değişimleri tahmin ederek, bugünkü
fırsatları, o günkü değişmelere göre değerlendirmelidir.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
29
Üretim Maliyetleri Hesabı
Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde maliyet ve
giderlerin izlenmesi 7 nolu grupta ele alınmıştır. Bu
bağlamda tebliğde yer alan maliyet muhasebesinin
uygulamaya konulmasındaki en önemli amaç, mal veya
hizmet üreten işletmelerde;
Maliyetlerin oluşumunun değerlendirilmesi,
Rapora bağlanması,
Maliyetlerin belli bir sistemin içinde oluşturulması,
ve diğer işletmelerle karşılaştırma yapılabilmesine
olanak vermesidir. 7. grupta yer alan gider hesapları 7/A ve
7/B olmak üzere iki seçenekte görülür. 7/A seçeneğinde
giderler fonksiyon esasına, 7/B seçeneğinde ise çeşit
esasına göre belirlenmiştir. Böylece işletmeler
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
30
Üretim Maliyetleri Hesabı
Organizasyon yapılarına,
büyüklüklerine,
ve gereksinimlerine
göre giderlerini
bilmektedirler
bölümlüye
bilmekte
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
ve
düzenliye
31
Fonksiyon Esasına Göre
Sınıflandırma
7/A seçeneğinde giderler fonksiyon esasına göre
sınıflandırılır. Bu uygulamada fonksiyonlarına göre giderler
şöyle sıralanır.
71
72
73
74
75
76
77
78
Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri
Direkt İşçilik Giderleri
Genel Üretim Giderleri
Hizmet Üretim Maliyeti
Araştırma Geliştirme Giderleri
Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
Genel Yönetim Giderleri
Finansman Giderleri
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
32
Çeşit Esasına Göre
Sınıflandırma
Bu hesaplar, işletmelerin bünyelerine uygun biçimde
detaylandırılır. Gider çeşitleri hesaplarını sabit, değişken ve
yarı değişken olarak gruplandırılması olanaklıdır. Gruplar
içindeki gider çeşitlerinin sabit, değişken, yarı değişken
biçiminde ayırımı işletmelerin kendi ihtiyaç ve inisiyatiflerine
bırakılmıştır.
Gider çeşitleri hesaplarının kodlanmasında aşağıda belirtilen
sınıflandırma esas alınmıştır.
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
33
Çeşit Esasına Göre
Sınıflandırma
Gider Türleri Hesapları Gurupları:
0.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
İlk madde ve malzeme
İşçi ücret ve giderleri
Memur ücret ve Giderleri
Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler
Çeşitli giderler
Vergi, resim ve harçlar
Amortismanlar ve tükenme payları
Finansman giderleri
(c) 1997 Maden İşletme
Ekonomisi
34