Transcript Språkbråk - Noregs Mållag

Medlemsblad for Noregs Mållag • Nr. 5 – november 2010
Språkbråk
– Huitfeldt har sett
til sides den faglege
kompetansen som
Språkrådet sit med,
meiner Kjell Lars
Berge.
Side 3
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Foto: Kjartan Helleve
Rullar vidare
LESESTUND: Nestleiar i Noregs
Mållag, Jens Kihl, introduserer
ungane i Eilert Sundts Studentbarnehage i Oslo for ekte
leseglede.
Foto: Ketil Blom
KAMPANJE: Barnehagekampanjen rullar
vidare. På nokre få kampanjeveker i
haust har 30 barnehagar hatt vitjing frå
Mållaget.
GODT MOTTEKNE: Utsendingane frå
Mållaget får ei god mottaking. Mange
tilsette og foreldre er opptekne av
at nynorsken skal vere ein del av
barnehagearbeidet.
IRLAND
VIKTIG ARBEID: – Dei tilsette set pris på at
me tek arbeidet dei gjer på alvor, og at me
strekar under at barnehagane er viktige for
språkopplæring, seier Jens Kihl.
SIDE 6–7
LITTERATUR
MÅLBYTE
Lagnaden til det
irske språket
treng ikkje verte
fullt så mørk
som det kan sjå
ut som, meiner
Jenny Graver.
Side 20–21
Det er ei oppleving å vere med
når Maria Parr les
for ungar. Eit gut
skrik ut:
– Eg diggar den
boka!
MIDTEN
Rapporten om
målbyte i Valdres
og i Sogn og
Fjordane syner at
det er stor skilnad
i haldningane til
nynorsk.
Side 8–9
Foto: stock.xhng
Stor skilnad
Foto: Siri Juell Rasmussen/Samlaget
Magisk
Foto: stock.xhng/
g Steve Ford Elliott
Håp
Åse-Marie Nesse
Vi var ikkje før komne over
den nest verste kneiken
ffør songane strøymde
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Utgjeven av Noregs Mållag
Tilskrift:
Postboks 474 Sentrum
0105 OSLO
Redaktør: Kjartan Helleve
[email protected], 23 00 29 32,
faks 23 00 29 31
I redaksjonen:
Magnus Bernhardsen,
Hege Lothe
Åse-Marie Nesse
leiarteigen
Heimeside: www.nm.no
Abonnement: 250 kroner per år
Utforming: Språksmia AS
[email protected]
Adjektiva blir på nynorsk
gradbøygde med endingane
-are og -ast i høvesvis
komparativ og superlativ.
Til dømes snill-snillaresnillast.
Eg vil raute
Det er val neste år. Og val vil seie
at me må stålsetje oss mot
sidemålshets frå høgresida. I
grunnen kan me alt no skrive
klar nokre pressemeldingar
der me krev orsaking frå Unge
Høgre av di ein representant i
Østfold har brent ordlista.
Mitt inntrykk er at motstandarane
av sidemål generelt og nynorsk
spesielt er blitt smartare. Dei
er ikkje like frekke, hetsen er
ikkje så hard, vekke er ”la dem
raute nynorsk”-plakatane, og
argumenta blir meir praktiske
argument. No kostar det for
mykje, det går ut over andre
fag, ein har ikkje bruk for det.
Svaret er stadig oftare at språkleg
mangfald er bra, og at det er
bra i seg sjølv. Språkrådet går
i spissen for denne dyrkinga
av språk som ein verdi, det er
engelsk som er den store trusselen. Men kvifor er det ein
trussel?
Grunnen til at me skal ta vare på
språk, må vere at det representerer noko. Akkurat no
representerer nynorsk så lite
at Signy Fardal glatt kan bruke
det i Elle Interiør. Vekke er
treskjering, rosemåling og
bønder som berre vaska seg
ein gong i veka. Han har blitt
stoverein.
Etter intervjuet i Elle med Tone
Damli på nynorsk, fekk bladet
skryt av di «det var akkurat
som om jeg kunne høre Tone
snakke». Lesaren høyrde
Tone Damli sin kjærleik til
dialekten og heimbygda, og
fekk truleg lyst på syltetøy
frå Lerum i same slengen. Så
då representerer vel nynorsk
framleis noko?
Mitt val av språk må bety noko.
Eg òg vil representere. Eg vil
raute.
Kjartan Helleve, redaktør
2
Teikning: Kjartan Helleve
Vegen til skulen går gjennom barnehagen
NÅR EG SKRIV DETTE, sit eg heime hjå ein leiar
i eit lokalt mållag, og vi skal på barnehagevitjing i morgon. Intensive kampanjeveker
har gjeve nyttig erfaring og kunnskap om
røynda i barnehagar landet rundt. Tre vekers
erfaring frå rundt 15 barnehagar i 12 kommunar i 6 fylke. Og alt seier med høg røyst
at denne barnehagekampanjen er noko av
det beste vi har sett i gang. Ein ekstrainnsats
andsynes barnehagane er heilt naudsynt, og
kampanjen har alt gjeve gode resultat.
Vi visste at barnehagane var viktige for
ungar si språklæring, men eg har ikkje fatta
nett kor viktige dei er før no. Barnehagetilsette er opptekne av språk og språklæring,
og dei er dyktige i dette arbeidet. Dei ulike
barnehagane planlegg og snakkar om
lesing, leselyst og språkstimulering, og
barnehagane sitt bidrag til ungars språkutvikling er nok mykje større enn kva vi som
ikkje sjølve arbeider i barnehage, fattar.
MEN MIDT I SLIKT EIT SPRÅKMEDVIT og språklæringskunnskap er det ein kvit kunnskapsflekk: nynorsk. I barnehagane tenkjer ein
ikkje noko særleg på nynorsk. Medvit om
dialektlæring er i stor grad til stades, men
ikkje medvit om nynorsk. Barnehagane i
dag førebur ikkje ungane til å ha nynorsk
som opplæringsmål, korkje som hovudmål eller sidemål.
Samstundes er alle barnehagetilsette eg
har møtt, opne og positive. Eg ser kor glade
og takksame barnehagetilsette vert for at vi
kjem rundt med materiell, sporar til refleksjon, og utfordrar.
Og kva er det eg seier når eg er ute i ein
barnehage?
Eg spør om dei har bøker på nynorsk i
Håvard B. Øvregård, leiar
barnehagen, og det svarar alle ja på. Det varierer kor stor del som er på nynorsk, men
dei finst i alle barnehagane eg har vore i.
Fleire eg har snakka med, har gjeve meg
grunnen til at det er nynorske barnebøker
i barnehagane: Kvalitet. For i barnehagane,
og i biblioteka som ofte leverer bøker til
barnehagane, er det i liten eller ingen grad
målforma som avgjer kva bok som vert
kjøpt, det er kvaliteten. Og nynorske barnebøker er generelt særs gode. Det gjer
godt å sjå kor vellukka den har vore, den
store innsatsen som er lagd ned i å få gode
barnebøker på nynorsk.
MEN DET HJELPER IKKJE at bøkene er på nynorsk når ingen les dei på nynorsk. Eg
spør om dei tilsette les nynorske barnebøker på nynorsk, bokmål eller dialekt, og
svara er med nokre unntak dialekt og bokmål. Det er nesten ingen som er medvitne
at det bør lesast slik det står – på nynorsk.
Anten les ein på dialekt, gjerne av di ein
vil at ungane skal høyre så mykje lokal
dialekt som mogeleg og sjølv talar denne
dialekten, eller så les ein på bokmål fordi
det er nært talemålet sitt. Mange seier at
dei opplever det rart og kunstig å lese på
nynorsk. Eg svarar at det meste ein ikkje
har prøvd før verkar rart og kunstig, men
at dette går over fort, så lenge ein prøver.
FOR EIN SKAL IKKJE TA FRÅ BORNA høvet til å
høyre nynorsk tekst opplesen. For dei som
seinare skal ha nynorsk som hovudmål,
er barnehagen ein språkleg bremsekloss
om dei ikkje høyrer det framtidige hovudmålet sitt. Di meir nynorsk dei har høyrt,
di lettare vert det for dei å skrive nynorsk
sjølv.
Og for dei som skal ha bokmål som hovudmål, er det òg viktig å få høyre nynorsk
opplesen – fordi dei skal møte nynorsk
som sidemål. Nynorsk i barnehagen er
kanskje den beste investeringa i større
læringsevne i, og mindre fordommar til,
nynorsk som sidemål.
EG HAR EIN ENKEL OG EFFEKTIV hovudbodskap
til dei tilsette: Les nynorskbøker på nynorsk, og bokmålsbøker på dialekten din.
Opplese bokmål høyrer ungane nok av
utan hjelp frå barnehagen.
Og så les eg sjølv til ungane: Det er viktig å syne ting i praksis. Og som eg då alt
har sagt til dei tilsette, ungane bryr seg ikkje om ein les på nynorsk eller bokmål. Ikkje veit dei kva bokmål og nynorsk er ein
gong. Og det skal dei for min del sleppe
medan dei er i barnehagealder. Men dei
tilsette i barnehagane og foreldra skal ikkje få sleppe. Dei må få vite at ein hindrar
språkutvikling hjå ungane om ein ikkje lèt
dei høyre nynorsk. Ingen vaksne vil medvite hindre språkutviklinga til ungane sine.
EG ER GLAD FOR at vi skal halde fram med
barnehagekampanjen vår i lang tid framover. For nynorsken treng det, dei barnehagetilsette treng det, og mest av alt treng
borna det.
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
Pris til Gard Espeland
Foto: LLA
Frilansjournalist Gard Espeland har fått
Landslaget for lokalaviser sin heiderspris.
Grunnen er at han sidan midten på 90-talet
har vore ein aktiv og uvurderleg støttespelar for LLA-sekretariatet og vist ekte engasjement for lokalavisene sitt ve og vel. I
tillegg har han skrive to jubileumsbøker.
folk
intervjuet
Noko som skurra
– Men så høyrde eg Anniken
Huitfeldt snakke om Språkrådet
i Språkteigen og tenkte at her
var det noko som skurra. Så eg
ringte hovudjegerane igjen, og
sa at eg hadde kome i tvil om eg
framleis skulle stå som søkjar. Dei
sende meg vidare til styreleiaren
som greidde å halde interessa mi
levande, og då dei tilsette òg gav
uttrykk for tillit til meg, så valde
eg å stå som søkjar trass i måten
Huitfeldt uttrykte seg på.
– Før dette hende, hadde eg
presentert ein visjon om språkpolitikken for styret, der eg tok
utgangspunkt i Språkmeldinga. Eg
la fram ein plan for korleis Språkrådet og dei ulike fagråda kunne
arbeide. Dette var ein plan som
styret tydelegvis likte. Han førde
kanskje til at eg vart innstilt som
ny direktør.
– Men det vart du ikkje?
– Nei. For då byrja det som eg vil
kalle ein maktkamp mellom styret
i Språkrådet og Kulturministeren
om kva for posisjon og oppgåver
styret i Språkrådet skal ha. Det var
ein kamp som styret tapte, inntil vidare – vil eg håpe. Og det gjer meg
trist, men ikkje på grunn av eigne
ambisjonar eller eigen karriere. Eg
har det veldig fint der eg sit, og eg
har svært viktige oppgåver. Men eg
blir trist av ei så openberr nedvurdering av Språkrådet spesielt og språkNORSK TIDEND NR. 5 – 2010
politikken generelt. Språkpolitikk er
og skal vere svært viktig i samfunnet
vårt. Derfor skreiv eg òg ein kronikk
i Dagbladet om språkpolitikken og
om det eg oppfatta som regjeringa
si haldning til han. Utan vidare stilte
eg òg opp til møte i Stortinget og
til radio- og tv-debatt. Eg hadde eit
lite håp om å setje språkpolitikk på
dagsorden. Eg ville vise kvifor eg
meiner regjeringa sviktar språkpolitikken Diverre vart det med mine
påstandar og synspunkt. Statsråd
Anniken Huitfeldt nekta å stille til
debatt, men sende i staden ein statssekretær med ein informasjonssjef
på bakrommet som instruerte statssekretæren i å seie minst mogeleg.
Ein slik udemokratisk oppførsel frå
eit regjeringsmedlem gjer meg faktisk heilt nedstemt. Han gjev meg
eit inntrykk av ei regjering som forstår seg sjølv som teknokratar, ikkje
skapande og ambisiøse politikarar.
å syne fram politikken sin så må
ein politikar syne fram seg sjølv og
våge å ta del i offentleg ordskifte.
Jonas Gahr Støre stiller jo opp på
kva det skal vere av debattar, og
skriv lesarinnlegg i hytt og vêr. Det
gjer ikkje kulturministeren. Difor
er det heilt uråd å vite kva ho vil
med språkpolitikken bortsett frå
dei meir eller mindre grunngjevne
vedtaka ho til kvar tid gjer.
– Korleis då?
– Til dømes då ho vart med
på teknokratane i Finansdepartementet sin logikk om at e-bøker
er ei teneste, og ikkje eit åndsverk.
Eller den manglande forståinga
ho har av at det er viktig å styrkje
innkjøpsordningane for litteratur,
spesielt sakprosa. I leksikonsaka
verka det som ho mangla ei forståing av kva autorisert kunnskap er
i eit kunnskapssamfunn og i ein
kunnskapsøkonomi. Og sjølv Frp
skjønar at det er viktig å syte for
at det kjem lærebøker på norsk i
små fag. Trass i mange initiativ frå
UHR har regjeringa ikkje auka løyvingane til læremiddel for høgare
utdanning. Statsrådar kan godt
klippe snorer i nye museumsbygg
og gje prisar til kulturkjendisar,
men det er ikkje kulturpolitikk.
Må syne fram politikken
Aktiv kulturpolitikk
MÅ BLI SYNLEG: – For å syne fram
politikken sin så må ein politikar
syne fram seg sjølv og våge å ta del
i offentlege ordskifte. Det gjer ikkje
kulturministeren. Difor er det heilt
uråd å vite kva ho vil med språkpolitikken, seier Kjell Lars Berge.
Foto: Kjartan Helleve
– Av di?
– Av di Huitfeldt gjennom måten ho handsamar Språkrådet på,
gjev eit inntrykk av at språkpolitikk ikkje er noko viktig. Ho set
til sides den faglege kompetansen
som Språkrådet sit med, og gjev
uttrykk for at dette kan ho greie
betre sjølv. Og på toppen av det
heile stiller ho ikkje opp til debatt
om dette området i politikken. For
– Er det ho som er problemet?
– Nei, eg trur den manglande
interessa for språkpolitikk Huitfeldt
syner, er ei haldning ho deler med
mange politikarar. Det er berre å
høyre på eller lese ordskiftet då
Språkmeldinga vart vedteken. Det
var ikkje akkurat nokon glødande
diskusjon, det var vel berre Frp som
lyfte stemma si mot sidemålet. Eg
saknar at dei utviklar grunnleg-
M den manglande viljen til å
Med
føre ein offensiv språkpolitikk, så er
fø
det ein risiko for at ein reduserer
d
Språkrådet til berre å halde på med
rettskriving og språkreglar.
Målpris til
Asbjørg Baldersheim
Rauma Mållag har gitt Målprisen
for 2010 til Asbjørg Baldersheim.
Ho har vore ein aktiv brukar av
nynorsk og ho har i over 20 år vore
ein idealistisk pådrivar for at det
skal bli oppretta parallellklassar
ved skulane både i Åndalsnes og
Isfjorden.
– Dette var både overraskande
og kjekt, så dette har eg berre
godord å seie om, seier prisvinnar
Asbjørg Baldersheim.
Foto: Finn Ståle Felberg/Oktober
Berge vart i sommar oppringt
av nokre hovudjegerar og beden
om å søkje stillinga som ny direktør i Språkrådet. Sidan vart han
innstilt av styret som den einaste
søkjaren. Kulturdepartementet la
derimot heile innstillinga til sides,
som resulterte i at over halve styret i Språkrådet trekte seg. No skal
stillinga lysast ut på ny i januar.
– Eg er jo ikkje nokon vanleg
språkrøktar, og har eigentleg ikkje så sterke meiningar om korkje
den eine eller den andre rettskrivinga, seier Kjell Lars Berge.
– Grunnen til at eg likevel vurderte å søkje stillinga, var at eg har
ei brei røynsle med praktisk språkbruk i mange ulike samanhengar.
Eg har likt Sylfest Lomheim sitt arbeid med å utvide arbeidsfeltet til
Språkrådet til å dreie seg om meir
enn rettskriving, og eg likar mykje
av det som står i Språkmeldinga.
Eg har ei rik forståing av språkpolitikk og språkdyrking, og eg kunne
tenkje meg å profilere språk i det
offentlege rommet, med relativt
tydeleg stemme.
KJELL LARS BERGE
◆ Professor i tekstvitskap ved
Universitetet i Oslo
◆ Var innstilt til stillinga som ny
direktør i Språkrådet, men Kulturdepartementet la innstillinga
til sides.
gjande idear om kva kultur skal
vere godt for i eit samfunn som
vårt. Eg meiner at kultur og språk
står heilt sentralt i ein kunnskapsnasjon som vår, men det er det veldig vanskeleg å få auge på i det politiske Noreg. Einast i Høgre høyrer
du ein dur av kulturpolitikk. Han er
ikkje sterk, men han er der. Difor
er eg uroleg når ein no har byrja å
diskutere verdien av pressestøtta
og lisenspengane. Bakgrunnen for
desse stønadsordningane er at staten skal sikre kvalitet, og gjennom
kultur byggje og styrkje det sivile
samfunnet. Om ein tek vekk eller
svekkjer desse og andre ordningar,
er eg veldig uroleg for kva som kjem
til å hende med kulturkvaliteten på
samfunnet vårt.
– Kva ville du ha gjort?
– For å nemne eit døme på kva
eg ville prioritere, ville eg ha teke
tak i Klarspråkprosjektet. Det er
heilt grunnleggjande at me som
enkeltpersonar kan kommunisere
med staten og forstår kva Stortinget vedtek av rettar og plikter. No
trur forvaltinga at me berre er
ute etter å karre til oss så mykje
pengar som råd er frå statskassa.
Ho kallar oss derfor «brukarar»,
som om me var kundar i Noreg
AS. Ansvaret for dette prosjektet
ligg rundt om i ulike departement
og den eine handa veit ofte ikkje
kva den andre gjer. Å få det prosjektet opp å gå er noko som alle
i samfunnet ville ha tent på. Og
det er eit glitrande høve til å syne
at språkpolitikk er viktig for folk
flest. Klårt språk gjer ein skilnad.
– Så kva trur du striden i
Språkrådet endar med?
– Eg må seie eg er uroa for
Språkrådet òg. No kjem det til å gå
ei tid før både ein ny direktør og eit
nytt styre er på plass. Snart er det
val, og om ikkje ein har nokon som
talar høgt på vegner av Språkrådet
og språkpolitikken, så er det ikkje
godt å seie kva som vil bli lagnaden
for Språkrådet og språkpolitikken.
Med den manglande viljen til å
føre ein offensiv språkpolitikk, så
er det ein risiko for at ein reduserer Språkrådet til berre å halde på
med rettskriving og språkreglar.
– Kven blir ny sjef?
– Eg anar ikkje, halve Noreg er
jo ringt opp, så eg veit ikkje kvar
den personen skal kome i frå. Det
verste er at dei på denne måten
legg seg opne for mistankar om
demokratioppløysande nettverkspolitikk og kameraderi på bakrommet. Slik Huitfeldt har oppført
og oppfører seg i tilsetjingane av
direktørar i Kulturrådet og Språkrådet, lagar ho berre trøbbel for
regjeringa. For kor vanskeleg skal
det vere? Det er jo ikkje ein ny sentralbanksjef me snakkar om.
KJARTAN HELLEVE
Målpris til Inger Bråtveit.
Suldal Mållag har gitt Målprisen
2010 til forfattar Inger Bråtveit. I
grunngjevinga frå juryen heiter
det at Inger Bråtveit imponerte då
ho som debutant med Munn mot
ein frosen fjord i 2002 fekk Nynorsk
litteraturpris.
– Endå så ung ho er, har ho alt
fått eit stort namn i norsk litteratur,
heiter det i grunngjevinga.
Foto: Toyni Tobekk/ Norsk Plan
Foto: Andris Hamre
– Eg saknar ein grunnleggjande tanke om
kva kultur skal vere
godt for, seier Kjell
Lars Berge.
Foto: ????
Ny språkdirektør? Not!
Målpris til Midtsiden
Midtsiden-redaktør Kjetil Vasby
Bruarøy har fått Målprisen av Os
mållag. Mållaget meiner at han
skriv ein levande og moderne nynorsk. Ifylgje juryen har prisvinnaren ein stor lesarskare i alle aldrar,
og er spesielt flink til å dekkja saker
og arrangement som interesserer
born og unge.
– Dette var både overraskande,
morosamt og veldig stas, seier
Bruarøy.
[email protected]
3
Brukar nynorsk for å styrkje lokal profil
Salatprodusenten Marthas Delikatesser i Fjell går frå bokmål til
nynorsk for å styrkje vestlandsprofilen.
På den måten ynskjer Sotra-verksemda å signalisere at ho høyrer
heime på Vestlandet.
– Dei siste åra har ei rekkje lokale
verksemder i matvarebransjen vorte
lagde ned i Bergens-området, fortel
Morten H. Sande. Han er dagleg leiar i
Marthas Delikatesser AS.
– King Oscar er borte, det same
er Søstrene Hagelin. Madam Bergen
vert styrt frå Lofoten, og nyleg vart
det kjent at Minde Sjokolade flyttar
austover. Men Marthas er ei vestlandsverksemd. Det er her kundane våre
er, og produksjonen går føre seg på
Ekerhovd.
– Fjell er ein nynorskkommune,
og då er det er naturleg å gå over frå
bokmål til nynorsk når vi skal kommunisere. Det skil oss òg frå dei store kon-
«Vaffelhjarte» på barnleg
Djupt konsentrerte niåringar puggar replikkar for harde livet. Av
700 born står 30 att,
men berre to kan få
hovudrollene i NRK
Super-dramatiseringa
av boka Vaffelhjarte.
Hand i hand med foreldra kjem
dei talentfulle niåringane småtrippande ned trappa på Høgskulen i
Volda. Dei er spente, men ikkje så
nervøse. Dette har dei vore med på
før. Atle Knudsen skal regissere TVserien, og han reknar med å starte
innspelinga i midten av februar
neste år. Alle scenene som går føre
seg utandørs skal spelast inn på fugleøya Runde, med skodespelarar
frå Sunnmøre i barnerollene.
700 småtroll
I september stod nærare 700
sunnmørske småtroll i kø for å få
sjansen til å spele i nysatsinga til
NRK Super, Vaffelhjarte, ein dramaserie på sju episodar basert på
Maria Parrs bok, som har same
namnet. Denne fyrste veka i november har borna allereie vore
gjennom to prøvespelingar, og etter ei streng utveljing står no om
lag 30 att. Men det stoggar ikkje
her. Med to hovudpersonar i serien vil berre éi jente og éin gut få
sjansen til å verte kjendisar blant
miniputtane i Noreg.
Vil krasje i låve
– Eg håpar å få rolla som Lena,
fortel Emma Sævik (9) frå Remøya
i Herøy.
IVAR AASEN-INSTITUTTET
◆ Forskingsinstituttet er knytt
til Høgskulen i Volda, og har
knutepunktfunksjon for
nynorsk skriftkultur.
◆ Oppretta som ein del av
arbeidet med å etablere Ivar
Aasen-tunet.
Emma er ei av jentene som har
gått vidare frå dei fyrste to prøvespelingane, og har altså sjansen
til å få ei av hovudrollene. Ho har
sjølvsagt lese boka som serien er
basert på, og Emma tykkjer boka
er veldig spennande. Det er spesielt éin episode frå boka Emma
gler seg til å spele inn – dersom ho
får rolla, då.
– Når dei fer på kjelke og krasjar i ein låve, avslører ho, og trur
på ingen måte at dette vert ei
smertefull oppleving.
Emma innrømmer at ho av og
til brukar skodespelareigenskapane sine til å lure foreldra sine.
– Ja, når eg vil ha godteri, seier
ho og fniser.
Konsentrerte andlet
Dei lettlurte foreldra er sende til
venterommet med lovnad om
kaffi, og borna puggar replikkar
på gangen. Om litt skal dei inn
og vise kvifor dei fortener ei hovudrolle i Vaffelhjarte. Det lyser
alvor og konsentrasjon frå dei små
andleta. August Brandal og Amalie Flister har slått seg saman for
å øve, og går gjennom manuset
gong på gong.
– «Koffor e’ du so mykje i hop
med mej, eigentlig? He’ du ingen
bestevenna liksom? Alle burde
ha ein bestevenn», proklamerer
Amalie engasjert.
August må kike på arket før Amalie får respons. Etter tre–fire gjennomgangar byrjar dialogen å sitje.
– Det er litt vanskeleg å hugse
på alle replikkane, innrømmer
Håkon Overå Sætre, som har
pugga for seg sjølv i tystnad.
LIV JORUN ANDENES
[email protected]
◆ Frå 2000 har Stephen J. Walton og Jan Inge Sørbø skifta
på å vere instituttleiarar. Odd
Monsson var instituttleiar frå
2008 til september 2010. Frå
hausten 2010 er Stephen J.
Walton attende som leiar.
◆ Ivar Aasen-institu ttet er med
i Ny norsk Forum. (Allkunne)
O. Aarrestad:
SAMFUNNSKRITIKK
Eit utval artiklar og petitar av O. Aarrestad
publiserte m.a. i avisa Friheten er no komne
i bokform. Nokre av hovudtitlane er:
Frå andre land, norsk politikk, språk, media,
marxisme, tabu.
Boka Samfunnskritikk kostar kr. 170,- fritt
tilsend innanlands. Ho kan tingast på e-post:
hadvarnice@hotmail. com.
4
OPPMUNTRING: Med oppmuntrande ord manar regissør Atle Knudsen fram gode skodespelarprestasjonar. Frå venstre: Håkon Overå Sætre, Julie Aurstad, Emma Sævik og Amalie Flister.
Foto: Liv Jorun Andenes
Avgjerda om Aasen-instituttet utsett
Styret ved Høgskulen
i Volda har utsett
avgjerda om framtida
til mastergradsstudiet
i nynorsk skriftkultur
ved Aasen-instituttet.
– Førebels melder vi inn opptak
på det nynorske mastergradsstudiet til neste år. Til neste styremøte skal vi leggje fram ei eiga
sak for å sjå nærare på om vi kan
organisere studiet på ein betre
måte, seier høgskuledirektør Jacob Kjøde jr. til Nynorsk pressekontor.
Framtida til studiet har vore
drøfta den siste tida på bakgrunn av at rektor ved høgskulen
hevdar at talet på studentar og
tilsette er for lågt til at det fyller
krava til berekraftige masterutdanningar.
Nynorskprofil
På møtet i høgskulestyret i slutten av oktober var alle styremedlemene samde om at det er rett å
profilere Høgskulen i Volda som
ein nynorskinstitusjon, ifølgje
Kjøde.
– Diskusjonen i styret gjekk
på to ting: Om ein skulle ha mastergradsstudiet i studieporteføljen for neste år, og om ein skulle
jobbe vidare med å finne betre
måtar å organisere det på, fortel
han.
– Kven skal greie ut dette til
neste møte?
– Det skal administrasjonen
gjere, i samarbeid med rektor.
Men me vil ikkje ha klar ei løysing
til neste styremøte. Dette tek tid,
og me må nok arbeide med det
utover vårsemesteret.
Alternativ
Ifølgje Kjøde vil ein mellom
anna greie ut om mastergradsstudiet skal organiserast innanfor Høgskulen i Volda, eller om
ein eventuelt skal finne samarbeidspartnarar på andre studiestader.
– Det er vilje til å sjå på alternativ, seier Kjøde.
Og inntil vidare står mastergradsstudiet i nynorsk skriftkultur altså på studieplanen for neste
år ved Høgskulen i Volda. Neste
styremøte er 2. desember, og fram
til 12. desember er det mogleg å
trekkje studietilbod frå opptaket
neste år.
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
kurrentane på Austlandet, seier Sande.
Marthas Delikatesser er mest kjend
for rekesalaten sin. Verksemda byrja
å produsere salaten etter at eigar Ole
Magne Høyland hadde vore på hotell og
ete rekesalat «utan» reker. Han meinte
det måtte vere ein marknad for betre
rekesalat, og i dag er rekesalaten ein av
dei mest selde salatane på Vestlandet.
Marthas Delikatesser har fem tilsette, og
i fjor var omsetninga 20,5 millionar kroner. Overskotet var på 574 000 kroner.
– Det er sjølvsagt svært gledeleg
at Marthas Delikatesser går over til
nynorsk, seier Gro Morken Endresen,
dagleg leiar i Noregs Mållag.
– Dette er ei utvikling me ser stadig
meir av på Vestlandet, og særleg innan
næringsmiddelsindustrien. Eg trur dette
er veldig strategisk klokt av Marthas
Delikatesser, seier Morken Endresen,
som gler seg til å smake på ein nynorske
rekesalat.
media
Tarjei Vågstøl
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
sunnmørsdialekt
PUGG:
Julie Aurstad (t.v.)
og Emma
Sævik fordjupar seg i
manuskriptet.
Ny nordisk
tv-kanal
Då Nordisk Råd var samla på Island
2.-4. november, la kultur- og utdanningskomiteen fram ein rapport som
tilrådde ein nordisk TV-kanal etter
mønster frå fransk-tyske Arte. Føremålet med kanalen er først og fremst
å vera ein møteplass for å senda kulturprogram produserte av dei nordiske ålmennkringkastarane.
Det er lett å vera sympatisk til tanken.
Dei kommersielle kringkastarane ser
seg tydelegvis tente med å etablera
kanalar retta mot kvart eit tenkjeleg
segment – det siste nye er «mannskanalen» Max frå TVNorge. I denne
skogen av kanalar, som eg heilt ærleg
tala ikkje greier å verta oppglødd
over, høyrest det friskt ut med ein
nordiskspråkleg kulturkanal.
Fordyrande, men betre
UVANLEG: Det er uvanleg at
NRK Super legg så store produksjonar som Vaffelhjarteserien til Vestlandet. Grunnen er ikkje motvilje, men at
produksjonane blir dyre.
– Dette er noko som ikkje alltid er like lett å forklare,
seier regissør Atle Knudsen.
– Dei fleste som skal arbeider på denne serien bur
jo i eller rundt Oslo. Når me
no skal filme på Runde, betyr
det auka utgifter til til dømes
reise, kost og losji. Dei opptaka som skal gjerast innandørs, blir filma her i Oslo, og
då er det skodespelarane me
må flyge inn. For å halde oss
til budsjettramma må me di-
Håpar på løysing
– Det viktigaste for meg er
at ein kjem fram til ei løysing
som gjer at mastergradsstudiet i nynorsk skriftkultur ved
Aasen-instituttet kan halda
fram, seier leiar for instituttet,
Stephen Walton.
Stephen Walton ser føre
seg tre måtar studiet kan organiserast på. Éi løysing er å
samarbeide med mastergradsstudiet i kulturmøte ved Høgskulen i Volda.
– Studiet må då organiserast på ein slik måte at begge
miljøa kan dra vekslar på
kvarandre, strekar Walton under.
Eit anna alternativ er å samarbeide med andre institusjonar i universitets- og høgskuNORSK TIDEND NR. 5 – 2010
for spare inn og gjere ting enklare. Men det er eit lett offer
sidan me no får filme der me
har mest lyst til å filme.
– Så kvifor?
– I utgangspunktet er det
ei universell historie, boka er
jo seld til Kina og Russland.
Difor kunne me ha fått det til
å fungere i Groruddalen eller
ein annan stad på Austlandet. Men Maria Parr hadde
eit klårt ynske om at ungane
skulle ha ein vestlandsdialekt,
og det var eg heilt samd med
henne i. Det er ein styrke at
me kan skildre eit miljø som
ligg tettast mogleg opp til det
Maria Parr har teke utgangspunkt i. Så for oss var det al-
lenettverket på Vestlandet.
Nettverket femnar mellom
anna om Høgskulen i Sogn
og Fjordane og Universitetet i
Bergen.
– Ei tredje løysing er at
Høgskulen i Volda køyrer på
alt det positive og fine som
står i språkmeldinga om støtte
til nynorsk skriftkultur, og argumenterer andsynes departementet for at nynorsk skriftkultur treng vern og støtte til
forsking på same måte som
samisk, seier Walton, som
sjølv har mest sans for dette
forslaget.
seg frå dei tradisjonelle språkog litteraturstudia. Studiet ser
mellom anna på korleis skriftspråket fungerer som identitetsskapar i samfunnet. Då ser
ein òg på andre språkkulturar
enn den norske, som til dømes
den greske og irske.
Walton meiner det er svært
viktig å halde dette tilbodet
oppe, og mange støttar han i
det.
– Det har kome inn svært
mange støttemeldingar frå
både inn- og utland. Det gjer
utruleg godt, seier han.
– Einaste i sitt slag
Få søknader og eit lite fagmiljø
har vore omtala som viktige
årsaker til at Høgskulen vurderer å leggja ned studiet.
Walton seier at studiet i nynorsk skriftkultur er det einaste i sitt slag i verda og skil
– Nedprioritert
dri nokon tvil om at me ville
filme på Vestlandet.
Knudsen har tidlegare
regissert seriane om Linus
og spelefilmen Orps. Han
har difor lang erfaring med
å arbeide med ungar. Han er
ikkje redd for at dei som får
rollene, skal lide noka last ved
å vere med i serien.
– Nei, det går fint. Me har
jo eit ansvar for å fylgje dei
opp under innspelinga. Rapportane frå lærarane til dei
ungane som har vore med på
andre ting, seier at ungane
faktisk blir betre av å vere
med på det. Dei har lært seg
både konsentrasjon og det å
memorere tekst.
KH
Stephen Walton har vore sitert
på at han meiner at det er nok
søknader. Dette seier han ikkje
er rett.
– Det er rett at det er ei
viss interesse, men det betyr
ikkje at eg meiner det er nok
søknader til studiet, seier Walton.
Han meiner det største
problemet er at Høgskulen ikkje har prioritert studiet, og at
leiinga i to og eit halvt år har
late vere å lyse ut den eine av
dei to professorstillingane ved
instituttet
– Det betyr i praksis ei monaleg nedprioritering av studiet, seier Stephen Walton til
Nynorsk pressekontor.
For, trass heile kanalskogen, så er det
tre–fire eg held meg til. Eg set på
NRK Super for ungane, sjølv om vi
har to–tre andre barnekanalar som
sender mange av dei same seriane.
Eg ser på NRK1 og NRK2 om fjernsynet berre skal stå på. Kvar gong eg
slår innom SVT1 eller SVT2, vert eg
like positivt overraska. Eg kan likevel
ikkje skryta på meg å sjå på svensk
fjernsyn jamleg.
Diverre er det like lett å vera negativ.
Ein kan stilla seg spørsmålet om kvifor ein skal ha ein særeigen kanal for
å visa nordisk fjernsyn, når vi har så
gode ordningar for utveksling som
vi har i dag. Ein kan òg lura på kor
lett det kjem til å vera å etablera ein
statsbudsjettpost på 30 millionar til
drift av ein TV-kanal med hovudsete
i Strasbourg. Særleg når NRK gjerne
skulle hatt slike pengar til eiga drift.
Kor lett vil det vera å legitimera ein
kanal som truleg vil slita hardt for å
få meir eit par prosent oppslutnad.
Arte har fem prosent av sjåarane i
Frankrike og ein prosent i Tyskland.
Vil det la seg gjera med totaldistribusjon for den nye kanalen, på linje
med NRK og TV2?
Trass varsam pessimisme vonar eg at
framlegget om den nye kanalen lèt
seg gjennomføra. Det hadde vore
spanande å sjå nett kva ei fellesnordisk ålmente eigentleg kan vera.
Korleis kjem program som er produserte for ArteNorden til å sjå ut?
Skavlan gjev kanskje ein peikepinn.
På eit språk med tilsynelatande vilkårlege svesismar presenterer han
gjestene sine omhyggeleg, slik at alle
frå både Sverige og Noreg skal skjøna
kvifor dei er inviterte. Då Carl I. og
Eli Hagen var gjester nyss, brukte
Fredrik Skavlan fleire minutt på å
forklara sjåarane kva for eit parti
Framstegspartiet er.
Ikkje minst: Det vert spanande å sjå og ei
utfordring å arbeida for kva for plass
nynorsken skal ha i ein slik kanal.
MARGUNN SUNDFJORD/NPK
5
Barnehagekampanje på bygdadag i Halsa
Først på september deltok Halsa
Heimbygdlag på bygdadagen i
Halsa. Bygdadagen er ei stormarkering der alle i bygda får høve til å
vise fram det dei arbeider med.
I år hadde laget ekstra grunn til å
delta. Ei planlagd skulesamanslåing
ser ut til å medføre ei folkerøysting
på valdagen 2011 om skriftkulturen
i skulen. Derfor ønskte styret i Halsa
Heimbygdlag å gje laget og nynorsken litt ekstra åtgaum, og sikra seg
forsterkingar frå fylkeslaget ved Nils
Bjørsvik og Nils Ulvund. Plakatar
sette fokus på det mest aktuelle:
Nynorsk barnelitteratur, nynorske
nettressursar og korleis Noregs Mållag arbeider med språkkulturen.
Heimbygdlaget hadde eigen
språkkviss, som gjorde at folk kom i
samtale om ymse sider ved språket.
barnehage
Barnehagevitjing i bo
Sjølv i tjukkaste Oslo er
barnehagetilsette glade
for å få vitjing frå Mållaget.
I slutten av oktober opna barnehageturneen til Jens Kihl, nestleiar i Noregs Mållag.
Sjølv om ungane i Badebakken barnehage i
Oslo kjem til å ha bokmål som hovudmål,
så var det ikkje noko å seie på mottakinga.
Leiaren og fire pedagogiske leiarar hadde
sett av tid til eit møte om korleis ein kan arbeide med nynorsk i barnehagen. I tillegg
fekk Unn Fyllingsnes lese ei bok for nokre
av ungane.
Språkarbeid er nemleg ikkje nytt i barnehagen. Med ungar som snakkar meir enn
ti ulike språk, er det eitt av arbeidsområda
dei tilsette jobbar mykje med, fortel pedagogisk leiar Hanne Enoksen.
– Me les, syng og leikar oss med ord på
ein systematiske måte. Mellom anna nyttar
me språkposar. Det er ein pose med ei bok
og gjenstandar som dukkar opp i boka. Så
sjølv om ikkje alle greier å hengje med på
historia, så får dei eit forhold til desse tinga
og kva dei heiter, seier Enoksen. Ho meiner
den største utfordringa likevel er at fleire
av ungane ikkje kan norsk når dei kjem i
barnehagen, og det gjer at ein må arbeide
pedagogisk på mange ulike nivå.
Nyttar dialekt
Det tyder likevel ikkje at nynorsken er fråverande. Fleire ulike dialektar var representerte rundt møtebordet, og alle meinte dei
las nokolunde på si eiga dialekt. Dei hadde
fleire nynorske bøker i bokhylla, og då Jens
Kihl gav dei ei bokgåve, synte det seg at dei
hadde Kom til Lukas frå før. Kihl streka under at sjølv om dei fleste av ungane kjem til
å ende opp med bokmål på skulen, så er det
viktig at dei møter nynorsken så tidleg som
råd. Dei tilsette fortalde at ei mor under eit
foreldremøte spurte om kva barnehagen
gjorde med nynorsk, i samband med at dei
orienterte foreldra om korleis dei arbeider
med språk.
Etter at bøker og flygeblad hadde skifta
hender var det tid før høgtlesing. Unn
Fyllingsnes representerte Oslo Mållag og
hadde teke med seg Gabba Gabba Hey.
Unn las for eit titals ungar, og imponerte
fleire med å lese boka opp-ned, slik at ungane kunne fylgje med på teikningane.
Fleire tykte det var så spanande at dei hoppa
fram og peika på fleire detaljar. Til stor frustrasjon for dei meir disiplinerte ungane.
– Eg får ikkje sjå!, skreik dei ut til dei som
hadde kravla seg nesten opp i boka.
110 barnebøker
Dagen etter vitjinga i Badebakken barnehage gjekk turen til Eilert Sundts Studentbarnehage. Jens Kihl er også leiar av
Studentmållaget i Oslo (SmiO). I samband
med 110-årsjubilet til laget gjev SmiO 110
nynorske barnebøker til studentbarnehagane.
– Det er gildt å lære meir om nynorsk.
Eg må vedgå at me har hatt lite fokus på
nynorsk før, seier pedagogisk leiar Hilde
Johnsrud til studentavisa Universitas.
– Eg tykte dette var veldig artige besøk.
Me fekk kome med våre tankar om nynorsk til kvardagsbruk i barnehagen, og dei
tilsette ville gjerne ta bruk materiellet og
bøkene som me kom med, seier Jens Kihl.
– Det var artig å få drøfte språkstimulering i barnehagen, også med tanke på
nynorsk og dialektmangfald. Eg trur dei tilsette set pris på at me tek arbeidet dei gjer
på alvor, og at me strekar under at barnehagane er svært viktige når det kjem til språkopplæring, seier Kihl.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
LESEGLEDE: Ein ivrig unge ville gjerne få
forklare kva ein drøvel er for noko då Unn
Fyllingsnes las høgt i Badebakken barnehage.
Foto: Kjartan Helleve
Gjennom ord blei verda stor – i Aasentunet
STRÅLANDE: Foreldre og barnehagetilsette på Sunnmøre
strøymde til Aasentunet då Ørsta
Mållag drog i gang ei tilskiping om
barnehagekampanjen til Noregs
Mållag. – Strålande tilskiping og
strålande frammøte, jublar lokallagsleiar Terje Kjøde.
Nærare hundre personar
møtte opp i Aasentunet for å
høyre meir om kampanjen Gjennom ord blir verda stor. Det var
god stemning og publikum sette
pris på programmet.
– Eg er viss på at dette var
motiverande for både arrangørane og deltakarane, seier Terje
Kjøde. Ørsta Mållag gjennom-
6
førte for ei tid sidan ei gransking
om stoda for lokal kultur, dialekt
og nynorsk i barnehagane. Granskinga viste at barnehagane var
svært medvitne om desse temaa,
og arbeidde godt med dei. Mållaget drog i gang eit samarbeid med
barnehagane, Ørsta kommune,
Ørsta folkebibliotek og Aasentunet, og resultatet vart tilskipinga i
amfiet i Aasentunet.
Mange gode tilbod
Janne Karin Støylen frå Nynorsksenteret heldt eit glødande innlegg om verdien av å lese og fortelje til borna. Ho ville avlive myten om at det finst så lite barnelit-
teratur på nynorsk, og viste fram
ei rad med bøker som ho tilrådde
for foreldra.
– Sjølvsagt er det langt færre
bøker på nynorsk enn bokmål. Til
gjengjeld er nynorskbøkene jamt
over betre, sa Støylen. Kjersti Bae
frå Aasentunet bidrog med ei anna
aha-oppleving for tilhøyrarane då
ho fortalde om tunkatten Lurivar
og alt nettsidene til Aasentunet
og Nynorsksenteret kan by på for
barn. Birgit Barstad Sørheim frå
folkebiblioteket orienterte om kva
foreldra og borna kan finne der, og
frå mållaget fekk alle songheftet
Klar, ferdig, syng med tilhøyrande
fargestiftar. Barnehagane var re-
presenterte av Ida Brudevoll, Ellinor Sætre, Ellen Bjørdal Eikenes
og Marianne Knutsen frå høvesvis
Barnas Vel, Dalane, Farkvamen
og Hovdebygda barnehage. Dei
fortalde og viste gjennom pedagogiske og illustrerande innslag korleis dei arbeider med nynorsken i
barnehagane.
Skrøner, «sagn», humor
Bygdebokskrivaren Gunnar Ellingsen frå Ørsta bidrog med
både lokale segner og vandresegner, som han insisterte på å få
kalle sagn.
– Eg er frå Ålesund, og i dialekten der heiter det sagn, sa El-
lingsen. Han har sjølv forfatta eit
hefte der dei fleste av segnene er
med. Ispedd ein god del underfundig humor fekk han publikum
til å humre då han fortalde nokre av dei. Ikkje mindre lått vart
det i salen då forteljekunstnaren
Oddbjørn Brautaset frå Åmdalen
framførde historier og skrøner
på uforderva åmdalsdialekt, med
både dativ og palatalisering. Ein
glimrande dokumentasjon av kor
godt eins eige heimemål fungerer.
Samarbeidet held fram
Ørsta Mållag og kumpanane vil
halde fram med det vellukka samarbeidet.
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
Både vaksne og born som kom til
bygdadagen, fekk materiell og ord
til ettertanke, og fleire gav uttrykk
for at dei «ville sjå på nynorsken
ein gong til». Borna fekk med seg
brosjyrar om barnehagekampanjen til foreldra, og foreldre og
besteforeldre fekk med seg bok-
katalogar og faldarar om språkressursar på nettet. Den språklege
ettertanken blomstra, så sterkt at
tre nye melde seg inn i mållaget.
Halsa Heimbygdlag har i fleire
år vore aktivt med å få fram godt
lesestoff for borna. Innbundne utgåver av Norsk Barneblad og bok-
gåver har vore vanleg. No har laga
på Nordmøre gjennom fylkeslaget
fått ekstra gode tilbod frå Samlaget. Fleire av laga, av desse Halsa
heimbygdlag, er alt i gang med å
gje bort bøker til barnehagane og
skulane i området sitt. Med den
språkinteressa som viste seg på
bygdedagen, ser heimbygdlaget
med optimisme fram mot skulemålsrøystinga.
NILS ULVUND
[email protected]
GODT NØGDE: Leiar Dordi Oterholm
i Halsa Heimbygdlag, Nils Ulvund i
Nordmøre Mållag og Dorthea Aarset.
okmålsland
SAMLA FLOKK: Nøgde deltakarar på samlinga i Ulsteinvik. Foto: Sunnmøre Mållag
Laga på Sunnmøre
er godt i gang
SEKS LAG: Sunnmøre Mållag hadde laurdag 16. oktober
samling i Ulsteinvik, der barnehagekampanjen til Noregs
Mållag stod på dagsordenen.
Det møtte utsendingar frå seks
lag. Fleire er allereie godt i gang
med kampanjen.
◆ Herøy Mållag har samarbeidd med barnehagane i kommunen i fleire år. Dei har delt
ut songbøker, og dei kjem til
å spandere bokpakke frå Blåmann på alle barnehagane. Brosjyren Gjennom ord blir verda
stor er spreidd til alle. Både
barnehagestyrarane og kommuneleiinga er positive. Laget
arbeider også med å få flinke
forteljarar til barnehagane, og
dei er svært interesserte i å få
vitjingar. Herøy Mållag har fått
15 000 sponsorkroner frå Sparebanken Møre til å halde fram
med arbeidet.
◆ Ulstein Mållag har delt ut
boka Song for deg og meg. Dei
har også laga eit tipshefte som
mållaget sentralt har bygd vidare på i Gjennom ord blir
verda stor. Ulstein Mållag har
også gjort avtale med Samlaget
om rabatt på Mitt leksikon, og
dei planlegg songkurs for tilsette i barnehagane.
– Alle barnehagane har fått
300 kroner av Ørsta Mållag til
innkjøp av nynorske barnebøker,
og vi har fleire idear til korleis vi
kan arbeide vidare. Dei vonar vi
å kunne gripe fatt i på eit evalueringsmøte, avsluttar Terje Kjøde,
som er viss på at tilskipinga i Aasentunet ikkje blir ei eingongshending.
ØRSTA MÅLLAG
Amfiet i Aasentunet var
fullsett av interesserte foreldre
og barnehagetilsette.
Foto: Terje Kjøde
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
◆ Hareid Mållag har vitja alle
barnehagane, og hatt samtalar
både med barnehageansvarleg i
kommunen og alle styrarane, og
dei sistnemnde vil ikkje avslutte
dialogen.
◆ I Ørsta er det også lett å få
gehør. Ei undersøking viser at
barnehagane er svært medvitne
om å bruke nynorsk og dialekt
både i det pedagogiske arbeidet
og i administrasjonen. Barnehageansvarleg i kommunen er
også svært interessert. Mållaget
i kommunen har spandert 300
kroner på kvar av dei 12 barnehagane, til innkjøp av nynorsk
litteratur. Den 2. november var
det ope møte i Aasentunet for
alle foreldre med born i barnehagane. Møtet er eit samarbeidsprosjekt mellom Ørsta
Mållag, Aasentunet, Ørsta
kommune og folkebiblioteket.
Medan laga i Herøy, Ulstein
og Hareid har kjent seg særs
velkomne i barnehagane, har
Giske Mållag merka at dei ligg
i randsona til ein by. Sjølv om
Ålesund framleis er nynorskkommune er det mange som
ikkje vil ha nynorsk, og fleire
barnehagearbeidarar, også dei
som er fødde og oppvaksne i
kommunen, er uinteresserte.
Giske Mållag gir seg ikkje, og
har delt ut Pirion til alle barnehagane. Førebels er det berre
ein som har brukt det.
Minoritetsspråk
Det var ikkje berre barnehagar
som var tema på samlinga til
Sunnmøre Mållag i Ulsteinvik.
Samlinga vart opna av talentfulle Anna Elise Vadset (17),
sambygding av Ivar Aasen
og Anders Hovden. Ho song
sjølvlaga songar, og ikkje minst
ein rocka versjon av «Mellom
bakkar og berg». Det var svært
populært hos deltakarane. På
samlinga heldt også Mali Åm ei
informativ og delvis oppmuntrande innføring i materiell og
undervisningsmetodar for minoritetsspråklege. Situasjonen
har vorte merkbart betre dei
siste åra. Den første læreboka
på nynorsk kom i 1989, den
neste i 2003. Men no ligg det
føre ein heil del gode hjelpemiddel på nynorsk. Mangel på materiell er ikkje lenger ei gangbar
forklaring på at ein underviser
på bokmål. Alle kommunane
på Søre Sunnmøre – Vanylven,
Volda, Ørsta, Sande, Ulstein,
Herøy og Hareid – brukar no
nynorsk i opplæringa av minoritetsspråklege.
TERJE KJØDE
[email protected]
7
Statsbudsjettet: Noregs Mållag ventar at Kunnskapsdepartementet tek eit krafttak for nynorsk i skulen
– Noregs Mållag ventar at Kunnskapsdepartementet tek eit krafttak for nynorsken i skulen. Ei betre nynorskundervisning i grunnskulen og vidaregåande
skule krev klarare prioritering frå Kunnskapsdepartementet, seier leiar i Noregs
Mållag, Håvard B. Øvregård. Han peikar
på at problemstillinga knapt er nemnt i
budsjettdokumentet.
For nynorskelevane i grunnskulen og
vidaregåande skule er det svært viktig
at Kunnskapsdepartementet brukar
ressursane sine på ein slik måte at kommunane gjev dei god undervisning
på nynorsk, læremiddel på nynorsk og
oppdaterte og kompetente lærarar.
Han forventar også at Kunnskapsdepartementet stiller klare krav til korleis
fylkeskommunane kjøper inn bøker til
vidaregåande skule.
– Noregs Mållag meiner det er av-
gjerande at Kunnskapsdepartementet,
allereie i statsbudsjettet, gjer det heilt
klart at det ikkje vert betalt ut pengar
til ulovlege læremiddel. Dette vil seie
læremiddel som berre er tilgjengeleg på
bokmål, seier Håvard B. Øvregård.
– For å sikre nynorskelevane god nok
Stor
skilnad
INSPIRERANDE: Anne Marit Grøndalen Ingvaldesen, styrar i Leira barnehage (t.v.) og Torhild Aavik, leiar i Bø Mållag, inspirerte møtelyden på
haustseminaret.
Foto: Hege Lothe
Nynorsk i barnehagen
ROLLEMODELLAR: – Ungane
lærer å snakke gjennom dei tilsette i barnehagen. I tillegg vert
dei påverka av kvarandre, seier
Anne Marit Grøndalen Ingvaldsen, styrar ved Leira barnehage i Valdres. Ho var invitert til
haustseminaret for å snakke om
korleis barnehagen hennar tek i
bruk nynorsk og dialekt i kvardagen.
– Det er viktig å vere gode
rollemodellar for ungane. Mykje av grunnlaget er lagt før dei
byrjar på skulen. Dei skal danne
seg sin eigen identitet, og då blir
det viktig å ta i bruk det vi har
kring oss, å verte stolte av vårt
og av det vi er, seier Ingvaldsen.
Ho meiner at språkstimulering
på nynorsk vert for lite drøfta i
barnehagen.
– Høgtlesing er viktig. Då er
det sjølvsagt ekstra viktig med
barnebøker på nynorsk. I tillegg
til at standardsongane som til
dømes god morgon-song, namneleikar, fødselsdagssong og
bordvers er på nynorsk.
Styraren fortel vidare at dei
har innført noko dei kallar vekas ord i barnehagen.
– Vi brukar valdresord. Ordet vert skrive opp i garderoben, så også dei vaksne får sjå
ordet og gjerne gjette på kva det
tyder, fortel Ingvaldsen.
– Dette har blitt ein suksess.
Både ungane og foreldra tykkjer
dette er artig, og det er mange
ord som heller ikkje foreldra har
høyrt om.
Barnehagebesøk
– Vi var forsiktige når vi drog på
besøk i barnehagane. Vi tenkte
at det slett ikkje var sikkert at
dei var så opptekne av nynorsk.
Men vi møtte både positive og
søkjande tilsette, seier Torhild
Aavik, leiar i Bø Mållag. Ho var
invitert til haustseminaret for å
fortelje om barnehagekampanjen i Bø i Telemark.
HEGE LOTHE
[email protected]
(Avisa Valdres) Nesten
sju av ti elevar i Valdres
startar med nynorsk
som opplæringsmål,
men heile 75 prosent
av dei skiftar til bokmål
i løpet av skuletida. I
Sogn og Fjordane er
det heilt annleis.
Tala er henta frå ei spørjeundersøking ved Valdres vidaregåande
skule i november 2009. Undersøkinga er ein del av prosjektet Målstreken, eit treårig pilotprosjekt i
regi av Valdres Mållag og Noregs
Mållag. Ei målsetting for prosjektet er å motivere elevar til å halde
på nynorsk som hovudmål.
Meir negative
I ein rapport frå Noregs Mållag er
resultata frå Valdres samanlikna
med ei rykande fersk undersøking
frå Sogn og Fjordane. Ved Firda
vidaregåande skule i tettstaden
Sandane har berre 5 prosent av
elevane skifta språk frå nynorsk
til bokmål i løpet av skuletida. Tilsvarande tal i Valdres er altså heile
75 prosent. Valdres-ungdomane
uttaler seg dessutan meir negativt om nynorsken enn det Firdaelevane gjer. Likevel er det mange,
også av bokmålselevane, som meiner det er viktig å lære nynorsk.
Les mest bokmål
Karen Marie Kvåle Garthus, til
vanleg norsklærar ved Valdres vidaregåande skule, er prosjektleiar
ADVENTSKALENDER
Adventskalender
med 24 songbøker
24 små songbøker med
gamle og nye nynorske
julesongar
Inspirasjon til songstunder
i ei travel adventstid, år
etter år
Vakre illustrasjonar
av Monica Egeli
Bestill i nettbutikken
til Ivar Aasen-tunet
KR 279
www.aasentunet.no/butikk
8
MÅLSTREKEN
◆ 3-årig pilotprosjekt om språkskifte frå nynorsk til bokmål i
Valdres.
◆ Bakgrunn: Stortingsmelding
35/2007–2008 etterlyser fakta
om emnet
◆ Pågår i perioden 2009–2012, i
regi av Valdres Mållag og Noregs
Mållag.
◆ Karen Marie Kvåle Garthus er
løna prosjektleiar i halv stilling,
Aud Søyland er styreleiar for
prosjektet.
◆ Målsetting: Å motivere elevar til
å halde på nynorsk som
hovudmål.
i halv stilling for Målstreken. Ho
meiner at hovudforklaringa på
den store forskjellen er at ungdommane i Sogn og Fjordane har
nynorsk rundt seg heile tida.
– På spørsmål om årsak til
språkskifte svarar mange av valdreselevane at dei les og høyrer
så lite nynorsk i det daglege, difor
blir bokmål eit lettare val, seier
Kvåle Garthus.
Berre 30 prosent av valdreselevane med nynorskbakgrunn svarar at dei truleg kjem til å halde
fram med å skrive nynorsk. Av
Firda-elevane vil over 70 prosent
halde fram med nynorsk.
– Gledeleg er det likevel at
heile 80 prosent av valdreselevane
som brukar nynorsk svarar at dei
likar godt å skrive nynorsk, trass i
presset utanfrå, seier ho.
Det er ingen eintydig samanheng mellom bruk av nynorsk og
bruk av dialekt, men dialekten
står langt sterkare mellom Firdaelevane enn hos unge i Valdres.
Valdresdialekten er tydeleg under
sterkt press utanfrå, men oppslutninga om dialekten er likevel overraskande stor blant dei unge. I privat skriving, som SMS til familie
og vener, er dialekt meir brukt enn
både bokmål og nynorsk.
– Litt merkeleg er det då at
elevane nesten berre brukar bok-
– Kva gjer skuleeigarane?
GJER FOR LITE: Leiar Håvard B.
Øvregård i Noregs Mållag meiner
at styresmaktene har gjort alt for
lite for å motverke målbyte.
– Skuleeigarane har ansvaret,
med andre ord kommunar og fylkeskommunar, slår Øvregård fast.
Øvregård meiner mykje kan endrast ved å syte for at alle lærarar
har kompetanse nok til å kjenne
seg trygge i bruk av nynorsk, eller
gjennom andre former for tilrettelegging.
– Manglar kunnskap
Øvregård syner mellom anna til
stortingsmeldinga Mål og meining (St.meld. nr. 35/2007–2008).
Der
heiter
det at «det
er en særlig
utfordring å
stimulere til
at elever som
har nynorsk
som hovedmål holder
fast ved sin
målform etter grunnskolen».
– Meldinga slår fast at det
manglar kunnskap om målbyte i
skulen. Likevel er det ikkje forska
på årsaker eller gjennomført andre analysar. Difor er prosjektet
som Valdres Mållag no gjennomfører så viktig, også på nasjonalt
plan. Vi har allereie merka positiv
interesse både frå fagmiljø, forvalting og politikarar, seier Øvregård.
Språkleg sjølvtillit
Mållagsleiaren syner også til at
det står i målsettingane for norsk
skule at det må sytast for at elevane får nok tryggleik i eige språk.
– Språkleg sjølvtillit vil også
auke den lokale sjølvtilliten,
kjensla av å høyre til, noko som er
spesielt viktig for fråflyttingstruga
bygdesamfunn, slår Øvregård
fast.
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
undervisning er det avgjerande med god
lærartettleik. Vi støttar reaksjonane frå Utdanningsforbundet om lærartettleik, der
dei tek til orde for eit minstetal på lærarar
i klasserommet både i grunnskulen og i
vidaregåande opplæring, seier Håvard B.
Øvregård.
Noregs Mållag har sjølv motteke i
overkant av 3,6 millionar kroner i støtte
frå Kulturdepartementet for å styrkje
nynorsk skriftkultur på alle felt, og er takksame for denne løyvinga. Noregs Mållag
er særleg nøgd med at departementet
foreslår å auke løyvingane til Det Norske
Teatret for prosjektet «Det Multi Norske
/ Den Mangfaldige Scenen», Nynorsk
kultursentrum for etablering av Olav H.
Hauge-senter, og Jærmuseet for drift av
Garborgsenteret.
HEGE LOTHE
[email protected]
SPRÅKRØKTARAR: Leiar Håvard
B. Øvregård i Noregs Mållag saman
med styreleiar Aud Søyland (t.v.)
og prosjektleiar Karen Marie Kvåle
Garthus i prosjektet Målstreken.
Foto: Tor Harald Skogheim
HASTAR: Noregs Mållag meiner at momsfritak for e-bøker
er nødvendig for å sikre norsk
språk på ein ny arena.
Foto: Amazon.com/Gyldendal.
Montasje: Audun Skjervøy
Vil ha momsfritak på e-bøker
mål i SMS til lærarane sine. Har
språkvalet her noko med forventning å gjera, undrar Aud Søyland,
som er styreleiar for prosjektet
Målstreken og styremedlem i Noregs Mållag.
For vage læreplanar
Norsklærar Kari Hauge ved Valdres vidaregåande skule vil ha meir
medviten satsing på nynorsken.
– Det blir gjort mykje bra
språkarbeid på skulane i Valdres,
men det er nok i for stor grad opp
til engasjementet hjå einskildlærarar eller -skular. Kva gjer den ein-
Meld deg inn med
mobiltelefonen
Når medlemstalet ligg og vippar
rundt 10 000 er det viktig med
aktiv verving, seier organisasjonskonsulent Magnus Bernhardsen.
– Den beste vervinga blir gjort i
lokallaga. Ingenting kan kome opp
mot å snakke direkte med han eller
ho du vil verve, seier Bernhardsen.
– Det var difor me bad folk om
å sende ut lister med folk som kan
tenkjast å ville melde seg inn. Me
har fått inn mange namn, og folk
må gjerne sende inn fleire!
Prosessen med å melde seg inn
har lenge vore litt omstendeleg,
og Bernhardsen kan fortelje at
dette no skal bli enklare.
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
skilde kommunen for å motverke
språkskifte, undrar Hauge, som
også er med i styret for Målstreken. Ho etterlyser betre nynorskopplæring i lærarutdanninga, og
meir forpliktande formuleringar i
læreplanane når det gjeld nynorsk.
Kva kan gjerast?
Rapporten frå undersøkinga
munnar ut i følgjande hovudutfordring: Korleis kan det bli enklare å vera ung nynorskbrukar i
Valdres?
– Lærarutdanninga og språkarbeidet i skulen er allereie trekt
fram. I tillegg er det viktig med
meir nynorskbruk i samfunnet
generelt, ikkje minst i media. Her
har lokale medium ei sentral rolle,
seier Kari Hauge. Ho peikar på at
dette vart trekt fram som ei viktig
årsak til at så mange Firda-elevar
held på nynorsken.
– Eit anna interessant område
er korleis det står til med nynorskbruken i kommunane, i sakspapir,
annonsar, korrespondanse og på
heimesidene på nettet, avsluttar
Kari Hauge.
TOR HARALD SKOGHEIM/
AVISA VALDRES
AVGJERANDE: Norsk er eit
lite språk i møte med engelsk,
og korkje nynorsk eller bokmål
er sikra posisjonen som samfunnsberande språk utan ein
aktiv språk- og kulturpolitikk.
Dei siste femti åra har norskspråkleg litteratur hatt fordel av
momsfritak på bøker, statlege
innkjøpsordningar for litteratur
og normalavtalar for forfattarar
og omsetjarar. Styret i Noregs
Mållag meiner det er avgjerande å ta vare på og vidareutvikle desse ordningane – ikkje
minst slik at dei femnar om nye
medium.
Noregs Mållag stør dei universelle litteraturordningane
både som demokrati- og språkorganisasjon. Enkelte har teke
til orde for målretta støtteordningar i staden for ei universell
ordning som momsfritak er.
Men målretta tiltak gjev ikkje
den same breidda i utgjevingar
som universelle tiltak, og må i så
fall vere eit tillegg til eit generelt
momsfritak.
I dag er det ikkje momsfritak
på e-bøker. Førebels har ordskiftet om e-bokmoms vore av
det prinsipielle slaget, ettersom
salet av e-bøker i Noreg er lågt.
Styret i Noregs Mållag meiner
likevel at det hastar med å få
på plass ordningar som sikrar
norskspråklege e-bøker. Norskspråklege e-bøker vil i utgangspunktet stå seg dårleg i møte
med engelskspråkleg litteratur
både når det gjeld utval og pris.
Då er det viktig at styresmaktene set i verk dei tiltaka som
finst, for å sikre at norsk litteratur òg har ein plass i e-bokverda.
Momsfritak for e-bøker er
både med på å halde prisane
nede og breidda oppe. For Noregs Mållags del er særleg omsynet til nynorsken viktig. I
St.meld. nr. 35 (2007–2008) Mål
og meining står det at «omsynet
til nynorsk alltid skal vurderast
eksplisitt når det dreier seg om
tiltak som involverer norsk
språk». For eit språk i mindretal vil fråværet av god politikk
på e-bokfeltet vere endå meir
merkbart enn det vil vere for
fleirtalsspråket.
Noregs Mållag meiner
storting og regjering må sjå at
momsfritak for e-bøker er eit
naudsynt tiltak for å sikre norsk
språk på ein ny arena, og bed om
at språklege omsyn blir lagde til
grunn i denne saka, i tråd med
språkmeldinga. Momsfritak for
e-bøker bør vedtakast snarast
råd, helst i samband med statsbudsjettet for 2012.
(Fråsegn frå styret)
– Me har i desse dagar gjort
ein avtale som gjer det mogleg å
melde seg inn via mobiltelefonen.
Det fungerer slik at ein sender
ein SMS til eit nummer, og så blir
medlemspengane trekte over telefonrekninga, fortel Magnus Bernhardsen. Han trur dette skal senke
terskelen for å melde seg inn.
Mållaget sentralt har fleire
vervetiltak på gang. Istikk i fleire
aviser, brev direkte til folkevalde i
nynorskområde og direkte kontakt
med dei som ikkje har betalt på ei
stund er mellom tiltaka som skal få
medlemstalet oppover.
– Me har ikkje vore flinke nok
til å halde på dei som er på veg ut
av Mållaget, seier Magnus Bernhardsen.
9
– Det gildaste eg har opplevd!
– Dette er det gildaste
eg har opplevd, eg har
mest ikkje ord!
Det sa Marie Lovise Widnes til lokalavisa Synste Møre om 80-årsfesten som nyleg vart halden for
henne på bygdehuset i Syltefjorden i Vanylven. Då lokalavisredaktøren Vidar Parr spurte dagen
etter om ho ikkje ville slå av litt,
var svaret nei frå den vitale heidersmedlemen i Noregs Mållag.
– Eg vil slett ikkje slå av på
noko! Tvert om: Finn du sterkare
ord enn eg har nytta, kan du ver så
god å berre bruke dei!
Vital jubliant
Urkrafta, forfattaren, visediktaren, songarinna, kåsøren, husmora, politikaren, kristensosialisten, debattanten – kjært barn har
mange namn! Bygdehuset i Syltefjorden i Vanylven, der Marie Lovise voks opp, var fullsett i samband med feiringa av 80-åringen.
– Eg kan ikkje løyne at eg stundom ikkje har kjent meg like velsedd av alle i heimbygda mi, og så
opplever eg å bli heidra og takka
med dette flotte programmet og
denne varmen frå folket herifrå
og frå grannebygdene, sa Marie
Lovise.
Ho er framleis aktiv på kulturfronten, og sleppte plate på
80-årsfesten. I samarbeid med
voldajentene Ingunn Aud Hum-
berset, Birgit Berg og Astrid
Gjersdal har Marie sunge inn CDen So dilla du di rompe, ei samling av sullar og kveldssongar som
Marie hugsar frå sin eigen barndom, og som mora pla syngje til
henne når ho tok henne på fanget
eller la henne om kvelden.
Mange høgdepunkt
Ein av dei fire sønene til jublianten, Nils Widnes Johansen, hadde
laga eit attersyn på noko av alt det
Marie Lovise har vore med på.
Fleire enn éin av dei yngre deltakarane vart forbina over den
kjendisstatusen ho har hatt. Mellom anna var ho med i det populære radioprogrammet Med lys
og lykte som var leidd av Rolf Kirkvaag, ho laga barnetimar og ho
laga song og musikk til den populære kinofilmen Petter frå Ruskøy.
Ho blei jamvel kalla Sunnmøres Alf Prøysen. «Sunnmøres Alf
Prøysen føder barn som ikke blir
kringkastet», stod det i ei osloavis.
I perioden 1989–93 representerte
ho Møre og Romsdal SV på Stortinget.
Gjennombrotet hennar kom
allereie i 1949 då ho var med i
ein radiokonkurranse, og to år
seinare song ho på ei tilstelling i
Vanylven der statsminister Gerhardsen var til stades. Det førte til
at ho kom inn på Sørmarka, som
er skuleringssenteret til arbeidarrørsla. Der møtte ho Ole, den komande ektemannen.
FARGERIK: Jubilanten sjølv i elegant raud kjole. Kva for annan farge kunne
det ha vore? Ein stolt ordførar Jan Helgøy takka og helsa frå Vanylven kommune.
Foto: Terje Kjøde
– Utan han pappa kunne eg
ikkje ha laga dette attersynet, sa
Nils Widnes Johansen. – Han
samla alt stoff om henne i avisene, limte det inn og tok vare på
det. Han var ein skikkeleg fan av
mamma!
Håvard Øvregård helsa frå
Noregs Mållag til «ei legende i
målrørsla», og han fortalde frå
den ni timar lange bilturen saman
med Marie under oskeskyer og
tett snødrev, frå landsmøtet på
Stiklestad til Hareid, der Marie
bur no. Og det i ein bil der berre
ei av dørene verka.
– Men viss du vil vere med
på ein ny tur, lovar eg at alle dørene skal vere i tipp-topp stand,
spøkte Øvregård, utan å røpe om
det var «Gangdøra» han tenkte
på. Terje Kjøde helsa frå Sunnmøre Mållag. Han la vekt på det
han oppfatta som grunnverdiane
til medmennesket Marie Lovise.
Han nemnde solidaritet med dei
som sit nedst ved bordet, ubøyeleg kamp mot intoleranse, og ei
enorm arbeidskraft.
Marie Lovise fekk praktboka
Den nynorske songskatten i gåve,
sjølv om ho sikkert kan alle songane utanboks frå før. Hilde Myklebust helsa og overleverte gåve
frå Vanylven Mållag, ei sendekorg
laga av Svein Bøstrand.
Hilde Myklebust og systera
Marte framførte dikt av Marie Lovise, med tonar til. Lars Andreas
Myklebust frå Syvde opna programmet med trekkspelmusikk,
medan ein opplagd og underfundig ordførar Jan Helgøy gratulerte
og takka frå Vanylven kommune.
Kommunen stod saman med det
lokale mållaget for tilskipinga, og
Kristin Maurstad losa festlyden
trygt gjennom programmet.
Det kanskje største høgdepunktet kom då heile festlyden
framførte «Gangdøra», sjølve
kjennemerket til Marie Lovise,
som allsong. Då stod stemninga
og jubelen i taket.
TERJE KJØDE
(MEPIOXPERHIX
.YPIKpZEMpV#)MPIXXPIWIRTVEOXFSO
²MPPYWXVIVXQIHQERKIJEVKIFMPIXI
&SOELERHPEVQIPPSQERRESQ
¾OZMJSVQILEVHMEPIOXEVLIVMPERHIX
¾OZEHMEPIOXKVIRWIRIJSVXIPSWW
¾-ZEV%EWIRW0ERHWQpP
¾FVYOEZHMEPIOXMHIXRSVWOIWEQJYRRIX
¾HMEPIOXSKMHIRXMXIX
¾WPERKµOIFEFRSVWOµSKYRKHSQWWTVpO
¾RIXXWTVpOIXSKWTVpOIXTpQSFMPIR
¾WEQMWOSKOZIRWOWTVpOM2SVIK
1EVXMR7ONIOOIPERHIVHMEPIOXJSVWOEVSK
TVSJIWWSVZIH9RMZIVWMXIXIXM%KHIV
&SOEOERON¢TEWXLSWFSOLERHPEVIRIPPIV
XMRKEWXJVpTSWX$TSVXEPJSVPEKRS
4VMWOVJVEOXRpVHYXMRKEVJVpJSVPEKIX
[[[TSVXEPJSVPEKRS
10
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
Boka om surndalsmålet er fullførd
I september sleppte Surnadal Heimbygdlag boka om surndalsmålet, Ord
te gagns – Ord og uttrykk frå Surnadal.
Med boka følgjer ei cd-plate med
lydprøver. Boka er resultatet av tre års
arbeid med innsamling og redigering.
Sjølve ordsamlinga inneheld kring
6000 oppslagsord, eit utval av det som
er mest særmerkt i surndalsmålet.
Boka forklarar meininga med orda,
korleis ein bøyer dei og korleis ein uttalar dei. Ho inneheld døme på faste
seiemåtar og korleis ein uttrykkjer seg
i Surnadalen, og det finst tilvisingar til
sitat av lokale forfattarar.
Heimbygdlaget vil at boka skal
Norsk Tidend rettar
I førre utgåve vart Ragnar Hovland
tillagt ei utsegn om at italienarane
må bestemme seg for kva dei ville
prakke på oss, pasta eller poteter.
Sitatet var diverre teke ut av eit intervju som handla om heilt andre ting,
og meininga vart difor feil. Me seier
oss leie for dette.
vera ei bruksbok, og ønskjer at ho skal
bli tilgjengeleg i alle heimar og skular
i Surnadal – og for alle som arbeider
med born og ungdom i bygda. Det
meste av innhaldet blir framleis å finne
på heimesidene åt Surnadal kommune. Stoffet er oppdatert i samsvar
med den endelege papirutgåva.
Nynorsk redaktørpris
til Signy Fardal i Elle
Sjefredaktør Signy
Fardal i motemagasinet
Elle og Elle Interiør er
tildelt Nynorsk redaktørpris for 2010.
Prisen blei delt ut under Dei
nynorske mediedagane i Oslo.
«Sjefredaktør Signy Fardal bidreg
til å gjera nynorsk til eit mediespråk også på mote- og interiørområdet. Ho har òg markert seg
i offentlege ordskifte om å sleppa
nynorsken til i medium som heilt
utelukkar nynorsk på redaksjonell plass», heiter det i grunngjevinga.
Utfordringa
Juryen peikar på at nynorsk knapt
er å sjå i vekepressa, og at det har
vore arbeidd for å bøta på dette.
Under ein konferanse i 2007
fekk Signy Fardal ei utfordring
i fanget. Ho fekk då eit direkte
spørsmål om å ha artiklar på
nynorsk i bladet sitt. «Fardal tok
utfordringa på strak arm, og utpå
våren kom dei første artiklane på
nynorsk. Etter tre og eit halvt år
ser vi at det ikkje vart med eit eingongstilfelle, men at både mot-
emagasinet Elle og Elle Interiør
jamt har artiklar på nynorsk»,
skriv juryen.
– Ein slik pris forpliktar, sa
prisvinnaren då ho blei heidra
med Nynorsk redaktørpris og
lova at det framover kjem til å bli
meir nynorsk i spaltene i Elle.
Mangslungen
Signy Fardal kjem frå Sogndal og
har ein mangslungen pressebakgrunn. Den første redaktøroppgåva var i Ungsosialisten. Deretter har vegen gått via Universitas,
RadioOrakel, Klassekampen, Arbeiderbladet, Ny Tid, Dagbladet
og Dagens Næringsliv, før ho i
1998 blei sjefredaktør for Elle.
(NPK)
HEIDRA: Berit Rekve, leiar i Mediemållaget, saman med vinnaren av Nynorsk Redaktørpris 2010, Signy Fardal.
Foto: Margunn Sundfjord, NPK
Mediemållaget vil utvida suksessen
Litteraturhuset i Oslo var sentrum for Dei Nynorske Mediedagane 2010. Mediemållaget var
nok ein gong vertskap, og leiar
Berit Rekve er svært nøgd med
tilskipinga. No vil ho sjå etter
fleire samarbeidspartnarar for å
utvida den vellukka tradisjonen.
– Dei nynorske mediedagane
viser fram mange sider ved nynorsken og ulike verksemder. Det
er ei glede å samla folk til ulike aktivitetar, og kvaliteten på dei ulike
bidraga er god. Det gjer det gildt
å leia ein slik festival, seier Rekve.
– Kva for tilskiping var du særleg nøgd med?
– Tilskipingane er såpass ulike
at eg ikkje vil rangera dei. Vi har
hatt kurs, føredrag, ordskifte,
språkboklansering,
kringkastingsseminar, festkveld med pris,
kåseri, konsert, og lesestund for
dei yngste. Difor er det korkje lett
eller rett å stilla dei opp mot kvarandre. Det er just dette mangfaldet vi vil ha, med både fag og fest,
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
MEDIEMÅLLAGET
FRAMTIDA: Lars Aarønæs, Astrid Sverresdotter Dypvik og Bente Riise diskuterer i regi av NPK om nynorsk har ei framtid som riksspråk. Jan Terje Faarlund
kom diverre ikkje med på biletet.
Foto: Kjartan Helleve
skolering og debatt. Vi skal dekkja
mange sjangrar og behov. Der ligg
òg utviklingspotensialet.
– Kva kan Mediedagane bli betre på?
– Mykje er basert på frivillig
verksemd og eit nokså lite budsjett, så det er meir vi gjerne vil
få til. Til dømes vil meir PR-verksemd kunne gje fleire deltakarar.
Potensialet er stort og ideane
mange, og det er alltid mogleg å
bli betre. Mange positive attendemeldingar inspirerer til å halda
fram, fortel Rekve.
Held fram neste år
Styret i Mediemållaget har vedteke å skipa til Dei nynorske mediedagane også i 2011. Då vert dei
i dagane 20., 21. og 22. oktober.
Også neste år skal hovudtilskipin-
◆ Skipa i 1977
◆ Yrkesmållag for folk i media,
kommunikasjons-, reklame-, filmog forlagsverksemd
◆ Om lag 110 medlemer
◆ Tilskipar og eigar av Dei nynorske mediedagane, inviterer også
andre til å delta med program
◆ Leiar: Berit Rekve
gane vera i Litteraturhuset.
– For Mediemållaget er dette
årvisse arrangementet eit langsiktig byggjearbeid for å synleggjera
og breia ut nynorsk mediespråk
og medieverksemd, fortel Berit
Rekve. Ho er glad for at andre
verksemder og organisasjonar i
nynorskfamilien og medieorganisasjonar samarbeider og bidreg
med program.
– Dei er viktige bidragsytarar
for at dette skal bli interessant og
mangfaldig. No vil vi gjerne også
invitera lag og medieverksemder
kring i landet til å laga tilskipingar under paraplyen Dei nynorske mediedagane, og ta dei med
i programmet. På den måten kan
mange få til aktivitetar som rettar
merksemd mot mediespråk og
bruk av nynorsk, seier ei entusiatisk Rekve. Ho ser eit stort potensial i å arbeida på tvers av organisasjonar og verksemder.
– Eg kan sjå føre meg samarbeid
mellom mållag, skular og medieverksemder om både skrivetevlingar, Nynorsk bar-tilskipingar og
andre aktivitetar. Slik nettverksbygging styrkjer medvitet og gjer
nynorsken meir synleg, trur Rekve. Ho og Mediemållaget ønskjer
seg innspel og attendemeldingar i
forkant av dei neste Mediedagane,
helst så tidleg som råd.
– Då får vi mest ut av ressursane. Vi byrjar planlegginga alt
no, avsluttar Berit Rekve.
KJARTAN HELLEVE
11
Gjennom ord blir verda stor
Arbeidsprogram for Noregs Mållag 2011–2014
Utkast frå nemnda 10. oktober 2010
Innleiing
Nynorsken si framtid ligg hjå barn og
unge. Det pregar dette programmet.
Barnehagen er avgjerande for språkopplæringa til barna, og det er viktig at
alle barnehagebarn tidleg får gode haldningar til nynorsk og dialekt. Gjennom
skulegangen skal elevane bli stødige
nynorskbrukarar. Noregs Mållag skal
arbeide for at alle nynorskelevar får ei
god nynorskopplæring og held på nynorsken. Kva stilling nynorsken vil få i
framtida, er avhengig av kva vi gjer for
nynorsken i dag. For å nå desse måla må
vi ha ein sterk organisasjon som dreg i
same retning. Programmet gjeld såleis
heile organisasjonen.
2.0
Nynorsk oppvekst
2.1 Barn og språk
Det viktigaste er å gjere barna til trygge
brukarar av sitt eige mål og styrkje det
lokale talemålet. Målet er at barna allereie i barnehagen skal få eit positivt
møte med nynorsken.
2.1.1 Språk i barnehagen
Den personlege språkidentiteten og det
lokale talemålet skal styrkjast i barnehagen, så barna vert tryggare på seg sjølve
og den språklege og kulturelle bakgrunnen sin. Barn over heile landet må få
innblikk i det språklege mangfaldet som
finst i Noreg, og målet er at opplesing
frå nynorske barnebøker vert ein del
av barnehagekvardagen. Noregs Mållag skal arbeide for at barnehagelova
sikrar at det lokale talemålet ikkje vert
undergrave. Språkopplæringa i førskulelærarutdanninga må styrkjast slik at
førskulelærarane får kunnskap og medvit om verdien av barna sitt eige talemål,
og korleis dette best mogleg kan lærast.
Det er viktig at det finst rettleiingar som
gjer det lettast mogleg for tilsette i barnehagane å drive språkopplæring. Noregs Mållag skal opprette ei ressursside
med oversikt over nynorske barnebøker
for alle alderssteg og over kva materiell
som finst på nynorsk. Den komande
SPENTE LESARAR: Marita Huus (t.v.) og
Elena Eikevik Bjånes har valt seg boka
Hemnaren. Elena seier ho skal rett opp på
rommet og lese etter skulen.
Foto: Anne Britt Sandøy
12
2.2.2 Kvalitet i opplæringa
Nynorsk og dialekt må inn i større grad
på radio og i fjernsyn i program som
særskilt er retta mot barn. Noregs Mållag skal, i samarbeid med Kringkastingsringen, følgje opp kravet om 25 %
nynorsk i NRK Super.
Kvaliteten på undervisninga i og på nynorsk må hevast. Noregs Mållag må sikre at lærarutdanninga og lektorutdanninga blir endra slik at lærarstudentane
får opplæring i nynorsk- og sidemålsdidaktikk, i tillegg til at dei må meistre
nynorsk. Norskfaget må gje nynorskelevane språkleg sjølvtillit og identitet,
og Noregs Mållag må difor arbeide for
å endre læreplanen. Språkrådet må få
i oppgåve å kartleggje kvaliteten på og
innhaldet i nynorskundervisninga, og
Språkrådet må få midlar til å fylgje opp
denne oppgåva. Lokallaga bør tilby kurs
for lærarar, arbeide for at skulebiblioteka kjøper inn nynorskbøker, (beste)
foreldregrupper etter modell frå barnehagearbeidet og må i tillegg arbeide
opp mot politikarar og administrasjon
for å sikre at skulane driv god nynorskopplæring. Alle læremiddel må kome til
same tid og pris på nynorsk og bokmål.
Noregs Mållag og fylkeslaga skal særleg
arbeide for at alle digitale hjelpemiddel
skal liggje føre på nynorsk, slik som brukargrensesnittet på datamaskinene til
elevane, digitale læremiddel og kontorstøtteprogram.
2.1.3 Lokale tiltak
2.2.3 Sidemål
Viktige tiltak i lokallaga er å informere
barnehagane om kva materiell som
finst, som til dømes Pirion og Blåmann
Barnebokklubb, og å spreie dette. Lokale mållag kan samarbeide med kommunane for at barnehagane kjem med
i kommunale språkplanar. Dei kan òg
lage lokalt materiell for å fremje den
lokale kulturen og dialekten, og samarbeide med barnehagane om å nå foreldra og få besteforeldre og andre til å
vitje barnehagane.
Noregs Mållag vil arbeide for at flest
mogleg elevar byrjar med nynorsk sidemål allereie tidleg på barneskulen.
GÅVER: Emil G. Kjesbu, Victoria Reselli og
Ronja Andersen i Reinsholm barnehage i
Verdal var godt nøgde med bollar, jakkemerke og teikneseriar frå Mållaget.
Foto: Hege Lothe
treårsperioden skal Noregs Mållag sørgje for at det vert kartlagt kva pedagogiske hjelpemiddel som finst til bruk
i barnehagen. Målet er at alt materiell
som vert gjeve ut med offentleg stønad,
òg kjem på nynorsk. Aasen-tunet, Nynorsksenteret og andre institusjonar
skal få midlar til å utvikle pedagogisk
materiell på nynorsk.
2.1.2 Barn og media
2.2.1 Talet på nynorskelevar
Noregs Mållag må arbeide for å auke
talet på nynorskelevar i skulen. Sentrallekken skal fylgje opp alle som ynskjer å
starte nynorsk parallellklasse, og utvikle
eit parallellklassekurs for interesserte
foreldre og mållag. Noregs Mållag må
arbeide for å stoppe utholinga av opplæringslova, slik at bokmålsklassar i nynorskskular ikkje øydelegg for nynorskelevane. Det er eit mål å gjennomføre
éi offensiv skulemålsrøysting i perioden.
Dersom lokal- eller fylkeslag melder inn
stader der ei slik røysting kan vere aktuell, skal Noregs Mållag prioritere høgt
å stille naudsynte ressursar til rådvelde.
Mållag og målfolk som kan vere interesserte i å gjennomføre ei slik røysting,
bør samlast i eit eige nettverk som kan
finne fram til verkemidla som skal til for
å vinne. Alle mållag i bokmålsområde
og randsoner må fylgje opp foreldre
3.0
Andre målpolitiske tiltak
I denne perioden skal Noregs Mållag ha
arbeid med nynorsk oppvekst som hovudprioritering. Likevel må målreisinga
gå føre seg på alle felt i samfunnet, og
mållaget vil òg arbeide på desse områda:
3.1 Media
Noregs Mållag sentralt, fylkeslaga og
lokallaga skal saman arbeide for meir
nynorsk i media, gjennom å styrkje dei
nynorske avisene, tidsskrifta og publikasjonane som finst, og stø opp om
dei som måtte kome til. Noregs Mållag
sentralt skal fylgje opp arbeidet med å
få oppheva nynorskforbodet på redaksjonell plass i dei riksdekkjande avisene.
Saman med Kringkastingsringen skal
Noregs Mållag vere ei vaktbikkje andsynes kravet til NRK om 25 % nynorsk.
Dei skal òg saman drive pressverksemd
for å få språkpolitiske krav til private radio- og fjernsynskanalar.
3.2 Nynorsk kyrkjemål
Noregs Mållag skal arbeide for at nynorsk får breiast mogleg plass i administrasjon, gudstenesteliv og i andre kyrkjelege handlingar. Mållaget vil passe på
at den kyrkjelege administrasjonen held
seg til Mållova.
3.3 Næringslivet
Noregs Mållag sentralt skal lage ein
kunnskapsbank om nynorsk i næringslivet. Det er fylkes- og lokallaga som
skal hente inn slik kunnskap og drive
arbeid retta mot næringsliv.
3.4 Offentleg målbruk
2.2 Nynorsk i skulen
Det viktigaste målet er å auke talet på
nynorskelevar i grunnskulen og å heve
kvaliteten på opplæringa.
beid bygd på dei lokale tilhøva. Det er
særleg viktig at laga melder inn korleis
Noregs Mållag sentralt kan stø opp om
det lokale skulemålsarbeidet.
KVARDAG OG FEST: Dagleg leiar Máre
Helander i den samiske barnehagen i Oslo
deler ut bollar og saft til gjester under markeringa av den internasjonale morsmålsdagen. (Norsk Tidend 2–2010) Foto: Kjartan Helleve
Noregs Mållag skal arbeide for at Mållova vert handheva strengare, og at det
vert knytt sanksjonar til lova. Fylkeslaga
skal arbeide for at offentleg tilsette får
tilbod om nynorskkurs, særleg i nynorskområda og randsonene.
Mållaget ynskjer å arbeide for at styresmaktene set i gang eit positivt sidemålsforsøk der alle elevar på eit årskull
nyttar nynorske læremiddel og nynorsk
undervisningsspråk i eitt fag.
2.2.4 Organisering av skulemålsarbeidet
Noregs Mållag sentralt skal setje ned
ei nemnd som skal leie arbeidet med
skulemål frå barnehage til vidaregåande
skule. Nemnda skal særleg fylgje opp
fylkeslaga, Norsk Målungdom og arbeide opp mot styresmaktene. Nemnda
skal utarbeide gode tiltak laga kan setje i
verk og skipe til ei årleg samling for aktivistar som er særleg opptekne av skulemålsarbeid. Alle fylkeslag og flest mogleg lokallag skal drive eige skulemålsar-
IDENTITET: Nytilsett redaktør i Telemark
Tidend Kristin Berge lovar mykje godt kulturstoff av alle typar på nynorsk. Redaktør
Lars Kise i Varden til venstre.
Foto: Per-Eirik Hekkelstrand/Varden
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
Foto: stock.xchng
1.0
som skal velje hovudmål for ungane
sine, slik at flest mogleg vel nynorsk.
Vidare må mållaga fylgje opp nynorskelevar i bokmålsgrupper, slik at dei får
god opplæring.
3.5 Norskopplæring på nynorsk
for vaksne innvandrarar
Barn og unge
er viktigast
Jens Kihl er leiar for nemnda som no har kome med
framlegg til nytt arbeidsprogram.
Det gjeldande arbeidsprogrammet for
Noregs Mållag gjeld fram til landsmøtet 2011.
– Utgangspunktet vårt har vore å
lage eit arbeidsprogram som er lett å
bruke, seier Kihl.
– Me har ikkje oppdaga Amerika
her, dette er heller ikkje noko ideologisk kampskrift. Dette er ei prioritering mellom allereie kjende arbeidsoppgåver. Eg trur at me vil vere fleire
nynorskbrukarar og stå sterkare som
organisasjon dersom me greier å gjennomføre dette programmet, slær Kihl
fast. Han meiner det likevel er lov å
spørje seg om det er nok.
– Det er mogleg å tenkje seg eit arbeidsprogram som legg opp til at Mållaget skal stå fram som ei endå meir
kreativ og innovativ rørsle. Vårt framlegg legg jo opp til ein stø kurs, med
vekt på visse område. Det er sjølvsagt
råd å sjå for seg at me hadde tenkt heilt
annleis, og kome opp med banebrytande idéar til mange millionar kroner,
seier Kihl.
Han fortel at nemnda likevel har
landa på å lage eit solid arbeidsdokument, som skal vere mogleg å gjennomføre. Det er no opp til medlemene
å vurdere om nemnda har prioritert
rett.
– Kva er det viktigaste i dette framlegget?
– Me i nemnda meiner det aller
viktigaste er å satse på barn og unge
dei neste tre åra. Dette er eit arbeidsfelt organisasjonen allereie er særs god
på, og der noko av det viktigaste no er
å lære meir av kvarandre. I tillegg meiner me det er viktig å styrkje organisasjonen. Ikkje fyrst og fremst gjennom
vekst i talet på lag eller medlemer, men
gjennom å skape ein sterkare og meir
robust organisasjon.
Kihl strekar under at nemnda
gjerne vil ha innspel og reaksjonar frå
heile organisasjonen.
– Me vonar at heile organisasjonen
vil vere med på å ordskiftast om kva
Noregs Mållag skal gjere dei neste tre
åra. Dersom lag ynskjer oss på vitjing
for å diskutere arbeidsprogramframlegget, stiller me meir enn gjerne opp,
seier Jens Kihl, på vegner av heile programnemnda.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
Noregs Mållag skal arbeide for å sikre retten til nynorske læremiddel og
opplæring på nynorsk for vaksne innvandrarar. Norskopplæring for vaksne
innvandrarar bør kome inn under opplæringslova slik at ein får lovfest at undervisningsmateriellet som vert utvikla,
kjem på båe målformer til lik tid og pris.
I nynorskområde skal opplæringa vere
på nynorsk. Noregs Mållag skal arbeide
for at det vert skipa til kurs i nynorskdidaktikk for lærarar.
3.6 Bokbransjen
Noregs Mållag sentralt skal arbeide for å
sikre gode vekstvilkår for nynorsk litteratur i den nye bokavtalen. Noregs Mållag må òg sikre at det vert momsfritak
for norske e-bøker.
3.7 Organisasjonar
Noregs Mållag skal i perioden arbeide
andsynes store organisasjonar som til
dømes Norges Fotballforbund for å få
inn nynorsk på vevsidene deira.
3.8 2013
I 2013 er det 200 år sidan Ivar Aasen
vart fødd og 100 år sidan Det Norske
Teatret var skipa. Hovudprioriteringa
i jubileumsåret er å gjere mållaget og
målsaka meir synleg i samfunnet, og
byggje organisasjonen, mellom anna
gjennom verving av nye medlemer. Noregs Mållag sentralt skal i samarbeid
med resten av organisasjonen skipe til
ein vandringsstafett med møte og kulturarrangement langs ruta til Ivar Aasen. 2013 er òg stortingsvalår, og Noregs
Mållag skal arbeide for at partia forpliktar seg til å gjennomføre god målpolitikk i komande stortingsperiode.
3.9 2014
I 2014 er det 200 år sidan Grunnlova
vart skriven. Målreisinga var ein del av
nasjonsbyggingsprosjektet, og det er difor viktig at mållaget får ei rolle i grunnlovsjubileet. Dette året skal landsmøtet
vere på Eidsvoll.
4.0
Organisasjonsarbeid
I NEMNDA:
◆ I arbeidsprogramnemnda for Noregs Mållag sit: Jens Kihl (leiar), Terje Kjøde (Sunnmøre),
Margit Ims (Telemark), Jens Helleland Ådnanes (Hordaland), Astrid Myhre (Aust-Agder),
Vidar Lund (Rogaland), Maiken Rose Flatmo (Trønderlaget, no Romsdal), Kjell Snerte
(Buskerud), Birgitta Lim Ersland (NMU)
Prosess
◆ Oktober: Presentasjon for styret og for landsrådet
◆ November, desember og januar: Høyring i organisasjonen
◆ 1. februar: Høyringsfrist
◆ Februar: Handsaming i styret og innstilling til landsmøtet. Utsending til laga veka etterpå.
◆ April: Landsmøtet i Suldal vedtek nytt arbeidsprogram
Gje tilbakemelding!
◆ E-post til nemndsleiar Jens Kihl: [email protected]
◆ Telefon: 99 23 14 90 eller 23 00 29 37
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
Det viktigaste målet for organisasjonsarbeidet er å utvikle gode lagsfolk og
rekruttere fleire nynorskbrukarar som
aktive medlemer. Alle ledd i Noregs
Mållag skal vidareutvikle ein god og inkluderande organisasjonskultur.
4.1 Noregs Mållag sentralt
Den viktigaste jobben til Noregs Mållag
sentralt er å styrkje lokal- og fylkeslag.
Kvart år skal Noregs Mållag tilby gratis
kampanjetilfang og andre kampanjeaktivitetar til medlemslaga. Noregs Mållag sentralt skal vitje alle fylkeslaga og
minst 50 mållag kvart år i perioden. I
tillegg skal mållaget organisere tilbod
om føredragshaldarar til lokallaga. Noregs Mållag skal samarbeide tett med
Norsk Målungdom, og særleg stø opp
INSPIRASJON: – Målprisen er ei stor inspirasjonskjelde for vidare språkarbeid, sa rektor Sigmund Grønmo (t.h.) då han tok imot
pris frå leiar Håvard B. Øvregård i Noregs
Foto: Hege Lothe
Mållag.
om skulevitjingsarbeidet deira. I perioden skal alle nyvalde leiarar få tilbod om
vitjing og skolering frå sentralleddet.
Mållaget skal skipe til årlege haustseminar. Hovudmålgruppa for seminara
skal vere lokallagsleiarar. Noregs Mållag sentralt skal systematisere arbeidet
med å samle inn og spreie gode døme
på lokalt målarbeid. Noregs Mållag
skal ha eit stabilt, høgt medlemstal. Vi
vil auke verveopplæringa og redusere
snittalderen i organisasjonen. Noregs
Mållag skal vidareutvikle www.nm.no,
www.nynorskklasse.no, Norsk Tidend
og det elektroniske nyhendebrevet Nytt
om nynorsk slik at dei fungerer som inspirasjonskjelder for målarbeidet lokalt.
4.2 Fylkeslaga
Fylkeslaga i Noregs Mållag skal vere
eit bindeledd mellom sentral- og lokalleddet, i tillegg til å drive målarbeid på
regionalt nivå. I denne perioden skal
fylkeslaga særleg prioritere barnehageog skulemålsarbeid. Fylkeslaga skal
samordne det lokale målarbeidet og inspirere lokale målfolk, mellom anna ved
å skipe til seminar og samlingar. Kvart
fylkeslag skal fylgje opp landsfemnande
kampanjar, med mål om at flest mogleg
lokallag tek del i dei. I tillegg bør fylkeslaga vurdere kvar det er høve for å starte
nye lag, og samarbeide med nabolokallaga og Noregs Mållag sentralt om lagsskiping.
4.3 Lokallaga
Dei lokale mållaga er grunnfjellet i Noregs Mållag. Difor må alt organisasjonsarbeid ha som utgangspunkt å styrkje
lokallaga. I perioden skal mållaga gje
barnehage- og skulemålsarbeid høg
prioritet. Lokallaga skal verve medlemer og gjere målsaka synleg i lokalmiljøet. Dette kan skje gjennom møte og
tilskipingar, bøker og skrift, dialekt- og
kulturarbeid eller på andre måtar. Mållaga bør samarbeide med lokale målungdomslag der det finst slike, og hjelpe
NMU med å skipe slike lag på stader
der det ikkje finst. Det er eit mål at flest
mogleg lokallag samarbeider med andre og nye organisasjonar, til dømes kor,
idrettslag og næringslag. Mållaga bør
spreie røynslene med slikt arbeid slik at
laga kan lære av kvarandre. Mållaga skal
halde årsmøte og sende inn årsmelding
kvart år.
13
Serielitteraturen mellom to stolar
Serielitteratur for ungdom omsett
til nynorsk fell mellom to stolar.
Marknaden er for liten, og sjangeren passar ikkje inn i stønadsordningane. – Eit grunnleggjande problem, meiner Ragnfrid Trohaug.
I haust har Samlaget gitt ut dei
to fyrste bøkene i Cherub-serien.
Det er ein engelsk serie om nokre
ungdomar som arbeider som hem-
melege agentar. Serien har vunne
ei rad prisar, og er skriven av den
tidlegare privatdetektiven Robert
Muchamore.
Det er slike seriar unge lesarar
kastar seg over i dag, anten det
dreier seg om vampyrar, trollmenn
eller hestar. Men lite finst på nynorsk, og stønadsordningane er ikkje til mykje hjelp. Sjølv om desse
to titlane vart kjøpte inn i fem hundre eksemplar, så er det tusen færre
enn det som vanlegvis blir kjøpt
inn av ei ny bok. Barnebokredaktør Ragnfrid Trohaug i Det Norske Samlaget er uroa for at dei ikkje
greier å nå ungdomslesarane.
– Kulturrådet stør jo i utgangspunktet kultur som ikkje greier å gå
rundt av seg sjølv, og det er veldig
bra. Men det finst for lite serielitteratur for ungdom på nynorsk, og
vi er avhengige av å importere ein
serie som Muchamores Cherubbøker for at det skal kome gode
seriebøker på nynorsk. Kulturrådet bør ha til oppgåve å stø god
litteratur i alle sjangrar, også omsett
serielitteratur, og då er det særleg
serielitteratur omsett til nynorsk
Forteljeglede
Det er ei oppleving å sjå
Maria Parr i aksjon.
skrive utelukkande for dei yngste lesarane, sa ho den gongen.
Suksessforfattaren Maria Parr var invitert til Litteratursymposiet i Odda for
å lese for tredjeklassingane på Odda
grunnskule og for å delta på ei tilskiping i det gamle meieriet og ei på biblioteket i Kinsarvik.
Baud på seg sjølv
Fort gjort
Maria Parr har reist mykje rundt og
lese for ungar, både med Tonje Glimmerdal og Vaffelhjarte. Då Norsk Tidend snakka med henne vinter, streka
ho under kor viktig det er at bøkene er
skrivne for ungar.
– Det er fort gjort å skrive ting som
liksom skal vere litt til den vaksne lesaren. Det prøver eg å unngå. Eg prøver å
På tilskipinga i det gamle meieriet i
Odda var det ikkje tvil om at forfattaren tok ungane på alvor og baud på seg
sjølv. Framføre eit hundretals ungar og
vaksne åtvara ho om at det kom til å bli
litt roping og høg synging. Så tok ho til
å lese opninga frå Tonje Glimmerdal,
der hovudpersonen set utfor ein bratt
skibakke, og syng av hjartans lyst på
veg mot hoppet.
– PER SPELMANN HAN HADDE
EI EINASTE KU!!!
Det klang i veggene i det gamle
murhuset, og ungane som sat på golvet
heilt fremst ved scena, visste ikkje heilt
om dei skulle le eller springe bak til far.
Angsten gjekk likevel raskt over. Parr
var flink og småsnakka med dei minste mellom dei mest dramatiske episodane. Ho heldt heile salen i si varme
hand, og då ho hadde kome gjennom
det fyrste kapittelet, sat alle og venta på
meir.
Ho skulle eigentleg skunde seg for å
nå den nesten avtalen på biblioteket i
Kinsarvik, men vart stoppa av fansen.
Bokhandlaren ute i gangen selde fort ut
dei femten bøkene ho hadde med seg,
og no stilte den eine ungen etter den
andre seg opp i kø for å få autografen
hennar.
– Eg diggar den boka!
Det var eit mindre publikum som
møtte Maria Parr i Kinsarvik, utan at
det gjorde nokon skilnad for henne.
Då ho fortalde at ho skulle lese litt frå
Tonje Glimmerdal¸ var det ein gut som
sat langt framme som skreik ut:
– Å! Den boka diggar eg!
– Orkar du å høyre meg lese når du
har lese boka før, spurde Parr.
– Ja, det går greitt, meinte guten.
Etter lesinga tok forfattaren seg
igjen tid til å snakke med ungane, og
fleire ville ha eit bilete av seg sjølv saman med den magiske eventyrforteljaren. Sjølv ikkje dei vaksne greidde å
halde seg.
– Me er så glade i den boka, sa ei
mor.
– Det er så godt at det finst så gode
barnebøker på nynorsk.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
Industriturist i Odda
Temaet for Litteratursymposiet i Odda i år var
smuss, i alle slags variantar. Når det no er råd
å køyre gjennom Odda
utan å kjenne det på
lukta, er det ein litteraturfestival som held fast
på tungindustrien.
keleg humoristisk. Haka er at det er
vanskeleg å høyre kva ho seier, sjølv
med eit middels stort PA-anlegg.
Maskinene kviler ikkje, og det
er det ikkje mange av arbeidarane
som gjer heller. Av dei rundt femti
tilskodarane er det berre sju, åtte
arbeidarar. Dei har stilt seg bakarst der ein høyrer minst. Resten er
symposiedeltakarar, for det meste
studentar frå skriveakademia i Bø
og Bergen.
– Var det bra? Agnes Ravatn er
usikker. Ho har nett lese høgt i ein
smeltehall på Tinfos Titan & Iron
i Tyssedal. Det er litteratursymposium i Odda, og på dagtid blir
nokre av forfattarane sende ut til
skular og tungindustri. Ut til folket.
– Nei, svarar eg. – Det var det
ikkje.
Det har sin sjarm å stå slik inne
i ein svær industrihall og høyre på
ein forfattar som les høgt. Ravatn
har valt rett ved å lese essayet sitt
om kontaktblad, det er kort og fol-
Industriturist
Sjølve opplesinga tek knappe ti minutt. Arbeidarane ruslar attende
til arbeidet, og me andre ruslar ut
i friluft igjen. Men i staden for å
bli bussa attende til Odda, blir me
tekne med på industrimuseet i Tyssedal. Ein film gjev ei rask innføring
av framveksten til både Tyssedal og
Odda.
Etterpå småspring me til den
gamle kraftstasjonen, som har blitt
restaurert og verna.
– No får me vere japanske turisSOVJETISKE SKUGGAR: Stinn brakke i Odda bibliotek når Aslak Sira Myhre, Kjartan Fløgstad og Per Anders Todal vitja Litteratursymposiet med eit ordskifte om Sovjetunionen.
Foto: Kjartan Helleve
som treng hjelp. Serielitteraturen
på bokmål er så etablert at han går
rundt av seg sjølv i bokhandlar, kioskar og daglegvarebutikkar. Vi er
avhengige av støtte for at ein slik
spenningsserie på nynorsk skal få
fotfeste.
– Så du ynskjer å dra den nynorske barnelitteraturen i meir kommersiell lei?
– Eg vil at me skal kunne gjere
begge delar. Me har laga veldig
gode bøker i alle år, og det skal me
sjølvsagt halde fram med. Men
dette er eit nytt rom, der me ikkje
har høve til å vere med om det ikkje
blir lagt til rette for det. 60 prosent
av det som finst av barne- og ungdomslitteratur på norsk, er omsett
litteratur. Dette er stort sett seriar
og kiosklitteratur, som greier seg
sjølv. For lite er på nynorsk, og det
som er på nynorsk har enno ikkje
fått ein like sjølvsagt plass i bokhandlane som det seriebøkene på
bokmål har.
– Kvifor er dette så viktig?
– Av di det rører ved kva me vil
at nynorsk skal vere i framtida. Det
er ikkje noko problem å gje ut høg-
kvalitetsbøker for oss sjølve og ungane våre. Men i mine auge har me
då skote oss sjølve i foten. Nynorsk
må vere til stades på alle nivå, og
serielitteratur må vere eit av desse
nivåa. Dette er eit grunnleggjande
problem.
Trohaug meiner det er like viktig korleis denne typen litteratur
blir distribuert.
– Korleis får me nynorsken ut
til ungdomane? Born og ungdom
må få vite kva for bøker som finst,
og her er til dømes barnehagekampanjen til mållaget eit godt døme.
Heile målrørsla må gjere ein felles
innsats, avsluttar barnebokredaktøren.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
OMSVERMA:
Maria Parr var ei
populær dame etter
å ha lese frå Tonje
Glimmerdal på
Kinsarvik Bibliotek.
Foto: Kjartan Helleve
tar og skunde oss ned den andre
trappa, seier guiden.
Japansk turist? Det er jo det
siste ein vil vere. Ein motvilje stig
opp i fleire av oss, ei kjensle av å ha
blitt lurt. Dette er ikkje litteraturen
ut til arbeidarane. Dette er industrien ut til litteratane. Det er som
om symposiet vil at du skal ta heile
Odda-pakka når du fyrst er der.
Sjølv om du eigentleg berre er der
for litteraturen sin del.
Sovjetiske skuggar
Farga av turiststempelet er eg ikkje udelt positiv når turen går til
biblioteket og eit ordskifte under
tittelen «Sovjetiske skuggar», mellom Aslak Sira Myhre, Kjartan
Fløgstad og Per Anders Todal. No
skal det sikkert bli meir industrisentimentalitet, meir dyrking av
smuss.
Men i motsetnad til på runden
i Tyssedal er det ei overvekt av oddingar mellom reolane. Moglegvis
er dei meir opplesne enn vanleg,
men det kan sjølvsagt vere at det
er problemstillinga dei finn interessant. I 1919 vurderte kommunestyret i Tyssedal om dei skulle søkje
medlemskap i Sovjetunionen. Då
kan ein skjøne kor langt til venstre
både Tyssedal og Odda har stått og
moglegvis står politisk. Så i staden
for å vere ei tenkt problemstilling,
så er sjølv eit storpolitisk emne som
dette noko mange av tilhøyrarane
er velkjende med.
Både Todal og Fløgstad har
skrive dokumentarbøker frå det
kommunistiske imperiet, og deler
velvillig av seg sjølve og vurderingane. Med ein tidlegare RV-leiar
som ordstyrar blir det eit ordskifte
av høg kvalitet. Og sidan eg kjem
rett frå ein historietime, så koplar
eg det dei fortel, til det som hende
i Tyssedal. Det er nesten som om
nokon har ein plan her.
Provisoriske lokale
Kvelden byrjar med Litterær heilaften i Lindehuset, som ligg inne på
det nedlagde smelteverket i Odda.
Det har blitt gjort om til ei provisorisk storstove.
Provisorisk av di lokala er i grenseland for kva brannvesenet kan
vere med på. Illustrerande nok har
brannsjefen vore raus og gjort eit
unnatak for symposiet, noko som
illustrerer samarbeidet mellom tilskiparane og lokalsamfunnet.
Tøft
Programmet er som eit vanleg
bokbad, og korkje Beate Grimsrud,
Vigdis Hjort, Ragnar Hovland eller
Thomas Espedal er særleg proletariske i tekstutvalet sitt. Dei konsenterer seg meir om det utvida
smussomgrepet.
Men Sira Myhre er igjen vert,
og han les frå boka si Herskap og
tjenere mellom kvar gjest. Og den
boka går rett inn i den raude tråden.
Han får det tøft mot slutten
av programmet, då Lars Saabye
Christensen ikkje akkurat er snak-
kesalig, og så vidt mumlar fram
noko om ein sjukdom.
Trefte Odda
Det er difor ein letta Sira Myhre
som tek plass på Hardanger Hotell
rett etterpå. For tredje gong skal
han vere ordstyrar, og dette byrjar å
minne om rovdrift. Men ordskiftet
om fotball trur eg ikkje at han for
alt i verda ville ha sagt nei til å vere
med på.
Myhre har med seg Dag Solstad, Fløgstad, Grytten og, av alle,
Brann-keeper Håkon Opdal. Fotball er den einaste fasinasjonen
som bind Dag Solstad til folket
ifylgje han sjølv. Fotballen er såleis
ein møteplass mellom Solstad og
dei som ikkje les så mange bøker.
Og Opdal greier seg godt, han er
vel van med å ha auga på seg. Ordskiftet vert humoristisk, og berre
sporadisk kjem dei inn på litteratur
i det heile. Til og med Grytten dreg
på smilebandet fleire gonger, noko
han ikkje gjer i utrengsmål.
Det spesielle er likevel at fleire
av tilskodarane har møtt i fotballdrakt, og mot slutten av ordskiftet
bryt det til og med ut Brann-songar
til ære for Brann-spelaren. Igjen
var det utselt, igjen hadde festivalen treft ei nerve og fått oddingane
på ei tilskiping.
Postmodernisme
Det er ein postmoderne litteraturfestival eg er med på, der ein ikkje
heilt veit kvar høgkulturen sluttar
og lågkulturen byrjar. Og faktisk kan
ein lurer litt på kvar litteraturen sluttar og samfunnsfaget byrjar. Eventuelt historiefaget. Særs vellukka på
alle måtar. Når eg køyrer heim frå
Odda, blir eg likevel sitjande og tenkje på nokre av bileta frå industrimuseet. Dei av livet i Odda før Sam
Eyde fann ut at han skulle byggje eit
megakraftverk i Tyssedal. Kan ikkje
hugse å ha høyrt noko om det livet i
løpet av symposiet. Men det blir vel
neste år.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
Nordisk heider til Syn og Segn
PÅ MESSE:
Den finske kulturog idrettsministeren Stefan
Walling og forfattaren
Monika Fagerholm overrekte
prisen til redaktør Bente
Riise i samband med
bokmessa i Helsingfors.
(NPK): – Dette er stort, seier redaktør
Bente Riise etter at Syn og Segn av
ein uavhengig nordisk fagjury er kåra
til Nordisk tidsskrift 2010.
– Det er veldig kjekt å bli sett og
erkjent. Me håpar det betyr at endå
fleire får auga opp for at Syn og Segn
er eit moderne og sprekt tidsskrift,
Foto: NPK
DEBUT: Ein stolt debutant frå
Foto: Privat eige / Frå boka
1970.
seier Bente Riise. Den finske kulturog idrettsministeren Stefan Walling
og forfattaren Monika Fagerholm
overrekte prisen i samband med bokmessa i Helsingfors. Juryen grunngir
kåringa mellom anna med at «Syn og
Segn er eit moderne og aktuelt tidsskrift i beste tyding av ordet».
– Me satsar på å vere i tida, og det
er me, seier Riise.
Ho fortel at siktemålet er å vere
noko meir enn aviser og andre tidsskrift.
Juryen, som har representantar
frå alle dei nordiske landa, rosar også
Syn og Segn for stor breidd og uttalar
Eit liv for
og med poesien
Sjølv om ho til tider vart uglesett av det litterære
miljøet, hadde Åse-Marie Nesse tusentals lesarar
som sette pris på henne. No kjem biografien om
poeten, gjendiktaren og tyskfilologen frå Jæren.
MODIG: Nesse hadde lenge
stilling som fyrsteamanuensis
i tysk litteratur.
Foto: Samlaget
– Åse-Marie Nesse var ei modig
dame. Ho levde eit rikt liv, som
ho forma sjølv, seier Elisabet Vallevik Engelstad til Nynorsk pressekontor. Engelstad har brukt to
og eit halvt år på å leve seg inn i
og skrive om Åse-Marie Nesses
liv og virke.
Heilskapleg forteljing
PRISA: I 1999 vart Nesse
tildelt Dobloug-prisen for
framståande litteratur.
Foto: Inger R. Kristiansen / NPK
GOETHE: Nesse gjendikta
mellom anna Johann Wolfgang von Goethe. Foto: Ola Sæther
Moms på e-bøker
Regjeringa går som venta inn
for å innføre moms på e-bøker kjøpte i utlandet. Forslaget går ut på å innføre moms
på elektroniske tenester som
blir kjøpte i utlandet frå 1.
juli neste år. Bokbransjen ønskjer momsfritak for norske
e-bøker, men dette blir avvist
av Finansdepartementet.
I staden vil ein innføre like
momsreglar.
(NPK)
16
Åse-Marie Nesse (1934–2001)
var skolert i den klassiske litteraturen. Ho skreiv dikt om kjærleik
og glede, om å vere menneske,
om sorg, sjukdom og død. Forfattarskapen hennar utgjorde 22 bøker, og ho redigerte og gjendikta
eit trettitals litterære verk, mest
frå tysk og spansk. Diktsamlingane hennar kom i fleire opplag,
og både som universitetslærar
og opplesar var ho kjend for den
sterke utstrålinga.
– Eit mål med denne boka har
vore å vise samspelet mellom eit
menneskeliv og eit samfunn. Eit gitt samfunn
legg føringar for livet ditt,
men kvart eit menneske
er eineståande og gjer
eigne val. Eg ville lage ei
heilskapleg forteljing om
livet til Åse-Marie Nesse.
Ho valde å tene litteraturen, stifta aldri eigen familie, men sette kjærleik og venskap høgt, seier Elisabet Vallevik
Engelstad.
Den lyriske produksjonen
til Åse-Marie Nesse står sterkt
i denne biografien. Vi kan lese
mykje om livet hennar gjennom
dikta. Ho byrja med kjærleiksdikt og avslutta med dikt om det
å skulle døy.
Stort kjeldemateriale
Elisabet Vallevik Engelstad har
følgd den særmerkte og prislønte lyrikaren, frå barndom og
oppvekst på Jæren, gjennom søkjande studietid i Oslo, USA og
Tyskland, gjennom forelskingar,
engasjement i PEN-klubben, eiga
dikting og strevet og sigeren med
gjendiktingar.
Sjølv møtte Vallevik Engelstad
berre Nesse eit par gonger, og var
heller ingen stor kjennar av arbeidet hennar. Men biografen har
snakka med mange menneske
som kjende Nesse. Ho har også
gjennomgått notat, dagbøker,
ulike korrespondansar,
u
ssamtalar og intervju i
bøker og blad.
b
– Korleis har det vore
å skrive om ei du ikkje
kkjende så godt til?
– Eg har sjølv allttid likt å lese biografiar,
men å føre pennen sjølv
m
i eit slikt arbeid har vore
ei utfordring. Då eg først fann
nøkkelen til å kome inn i livet til
Nesse, har det for meg vore ein
BIOGRAF: Elisabet Vallevik Engelstad, mangeårig lektor ved Oslo
katedralskole, har skrive biografien
Åse-Marie Nesse. Eit poetisk liv.
Foto: Kari Hamre / NPK
fordel å ikkje kjenne henne frå før.
Eg hadde ingen fordommar og
kunne ha eit slags overblikk på det
eg dreiv med. Men ein må sjølvsagt kjenne ei form for empati for
livet og diktinga til vedkomande,
strekar Vallevik Engelstad under.
Alvelandet
– Det er tre ting som eg vil seie
særmerkte Åse-Marie Nesse. Ho
var svært gåverik. Ho hadde ein
veldig sterk vilje, og eit romantisk
og poetisk gemytt.
Nesse voks opp på Klepp på
Jæren. Sjølv om ho flytta bort då
ho vart atten, var Jæren heimlandet – Alvelandet. Jæren var
staden ho alltid kom attende til.
Landskapet bar ho med seg i det
inste rommet.
– Jæren var grunnleggjande
for Åse-Marie. For det første
hadde ho i seg det litterære, garborgske Jæren som vi alle kanskje
ber i oss. Men det var Jæren som
var heime. Strendene og havet appellerte til henne og betydde så
mykje. Ho skreiv ikkje naturdikt,
men landskapet prega nok diktinga likevel. Jæren gav henne inspirasjon og ro til å skrive. Ho fekk
ei kreativ kraft ved å vere der, seier
Elisabet Vallevik Engelstad.
Kritiske røyster
– Tidvis vart Nesse uglesett, kva
låg i det?
– På 1970-talet, då Nesse debuterte, var det eit einsretta, politisert litterært miljø i Noreg. Det
var ikkje så lett å vere ein person
som stod utanfor og gjekk sine
eigne vegar. Nesse vart i byrjinga
sett på som konservativ og utdatert når ho skreiv om dei store
spørsmåla i livet. Kritikken gjekk
innpå henne. Ho vart såra, men
ho bøygde ikkje av.
– Publikum likte dikta hennar. Ho var ein folkekjær poet. Ho
skreiv om ting som folk forstod og
som dei kunne kjenne seg att i.
Vil ha eigen nynorsk pressestøttepott
I staden for å tvinge bokmålsavisene til å bruke nynorsk bør
nynorskavisene få ei romsleg ekstrastøtte gjennom pressestøtteordninga. Slik kan nynorsken best
styrkjast i media, meiner direktør
Ottar Grepstad i Nynorsk kultursentrum.
Pressa og pressestøtta var
eit sentralt tema i den årlege talen om tilstanden for nynorsk
skriftkultur, som i år blei halden i
Trondheim.
– Dagens system med pressestøtte bør bli erstatta av ei
støtteordning for journalistisk
publisering på papir eller nett,
med ein nynorskpott som svarer
til 25 prosent av den samla pressestøtta, føreslo Grepstad i talen.
– Løyvingar frå denne potten
må kome i tillegg til den ordi-
nære tildelinga av pressestøtte.
Så enkelt kan Noreg styrkje nynorskpressa utan å svekkje bokmålspressa og utan å tukle med
det redaksjonelle sjølvstendet til
pressa, meinte han.
– For små miljø
I den talmetta talen gjekk Grepstad gjennom historia til nynorskpressa i Noreg, eit tema han tidle-
gare i haust har behandla i boka
Avisene som utvida Noreg. Nynorskpressa 1850–2010.
Sjølv om så mange som 58 aviser i dag har nynorsk som einaste
eller dominerande målform, er
berre éi av dei dagsavis og berre éi
er riksdekkjande. Resten er lokale
fådagarsaviser. I det lyset meinte
kultursentrumsdirektøren at dei
nynorske redaksjonsmiljøa jamt
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
Furre æresmedlem
at tidsskriftet gir lyst til å lese meir og
tenkje vidare sjølv.
– Me går i djupna og i breidda, og
legg vinn på å få til ei god blanding.
Samstundes vil me overraske, stimulere nysgjerrigheita og tankelivet,
seier Bente Riise. I neste utgåve er det
artiklar om alt frå Beatles til Aasen-
spesialist Reidar Djupedal, og eit stort
tema om ekstreme prestasjonar.
Det er vinnarane av dei nasjonale
nordiske tidsskriftkonkurransane som
tevlar om den nordiske prisen, og det
er andre år på rad eit norsk tidsskrift
vinn. I fjor vann Vinduet.
(©NPK)
Berge Furre er utnemnd til
æresmedlem i Norsk Bonde- og
småbrukarlag. Det var under
landsmøtet til Småbrukarlaget i
helga at Furre blei heidra for innsatsen sin for organisasjonen og
landbruket.
(©NPK)
nmu
Janne-Kristin Svarstad Nygård
Eit slag for
sidemålet
I august 2013 er det 200 år sidan
Ivar Aasen kom til verda, og
det er samstundes duka for eit
spanande stortingsval. Kva for
politiske parti som då får regjeringsmakt veit ingen, men ein
kan tenkje seg eit scenario der
FrP og Høgre kan skipe ei fleirtalsregjering. Kva for konsekvensar kan det få for målsaka?
Eg er redd for å misse sidemålet.
Hat-kampanjane mot den
«tvungne» sidemålsordninga
(også kjend som «nynorsk»)
som dukkar opp med jamne
mellomrom, merkeleg nok
kring valtider, er fyrst og fremst
drivne av Framstegspartiets
Ungdom og Unge Høgre. Eg
er redd for at det å gjere sidemålsopplæringa «friviljug»
ikkje berre er eit tomt valløfte
frå desse partia, men eit reelt
trugsmål. I meir enn hundre
år har norske skuleelevar fått
opplæring i båe skriftspråka.
Sidemålsopplæringa er viktig
for å gjere jamstelling mellom
nynorsk og bokmål mogleg. For
at nynorsk- og bokmålsbrukarane skal vere likestilte og verte
forstått over alt, må nynorsk og
bokmål vere ålmennkunnskap.
PEN: Nyvald, første kvinnelege formann i norsk P.E.N. i 1981.
Eit liv for diktinga
Åse-Marie Nesse var svært
glad i barn, og ønskte seg
gjerne sine eigne. Men det
passa ikkje inn i livet hennar å
ha eigen familie.
– Ekteskap og familieliv såg
ho som vanskeleg å kombinere
med arbeidet sitt og den fri-
dommen ho trong. Åse-Marie
hadde ein veldig sterk vilje.
Ho hadde eit idealistisk syn på
ekteskapet, og høge krav. Det
måtte vere den store kjærleiken, elles kunne det vere det
same. Åse-Marie valde å leve
aleine. Kjærleiksenergien ville
ho bruke i ein vidare forstand
enn mellom to menneske. Ho
Foto: Privat eige / Frå boka
hadde mange gode vener av
begge kjønn, og familien betydde mykje for henne, seier
Elisabet Vallevik Engelstad.
Åse-Marie Nesse vart råka
av kreft for første gong i 1996,
men hadde fram til ho døydde
67 år gammal i 2001 ei stor
livskraft og appetitt på livet.
– Det er berre å ta av seg
hatten for henne. Ho hadde
ei stor glede ved livet. Ho ville
ikkje vere sjuk, ville ikkje døy.
Ho brukte alle krefter på å bli
frisk. Kampen mot kreften
vann ho likevel ikkje, men ho
var budd då dagen kom. Då
hadde ho teke farvel med både
vener og familie, og med livet.
KARI HAMRE
©NPK
over er for små til å kunne stå
seg over tid.
– Berre fem nynorskaviser
hadde i 2010 meir enn tretti
tilsette, og over halvparten
hadde færre enn ti. Miljø med
mindre enn ti–tolv personar
blir før eller seinare for spinkle. Der ligg altså nivået for
kritisk masse, hevda Grepstad.
– Som andre nynorskinNORSK TIDEND NR. 5 – 2010
stitusjonar er altså mange nynorskaviser i minste laget, slo
han fast.
Nynorskjournalistar
Grepstad var òg uroa for at
det blir utdanna for få nynorskskrivande journalistar.
Han viste til tal som NRK-sjef
Hans-Tore Bjerkaas la fram
under Dei nynorske festspela i
2010. Av tala gjekk det fram at
berre åtte prosent av studentane som gjekk ut frå journalistutdanningane i åra 2007–
2009, var nynorskbrukarar.
– Dette landet er på veg inn
i ei framtid der det blir mangel
på profesjonelle nynorskbrukarar i media, sa han og viste
til at berre éi av journalistutdanningane ligg i eit nynorsk-
område: Høgskulen i Volda.
Der var nynorskprosenten
blant journaliststudentane 18
prosent i 2007–2009.
– Høgskulen i Volda har
ansvar for og makt til å gjere
noko av det som skal til for å
skaffe mediebedriftene dei
språkbrukarane dei treng, sa
direktøren ved Aasen-tunet.
(©NPK)
Det argumentet sidemålsmotstandarane ofte kjem trekkjande
med, er at sidemål er «tvang».
Men det å ha læreplanar og
obligatoriske fag inneber
tvang! Heilt frå Bjørnstjerne
Bjørnsons tid har sidemålsmotstandarane klaga over sidemålstvangen. Det eg tykkjer er
merkeleg, er at dei som ropar
høgast om at sidemål er tvang,
er ikkje alltid dei som er for
mest fridom elles i skulen, som
i andre obligatoriske fag eller
når det gjeld oppmøtetider.
Mange av argumenta mot sidemål
er useriøse og fordummande.
Likevel er eg smerteleg klar
over at sidemålsopplæringa i
dag, serleg for dei som har nynorsk som sidemål, ikkje fungerer for alle. Fram mot stortingsvalet er det spesielt viktig
at vi held eit godt auge med
sidemålet. Vi må freiste å kome
med gode framlegg til korleis
vi kan gjere sidemålsundervisninga betre, som til dømes
lærebøker på sidemålet i andre
fag og å gjere sidemålsdidaktikk
obligatorisk i norsklærarutdanninga. På den måten vert ikkje
alternativet å kaste heile faget
på søppeldynga, om det ein dag
skulle kome opp som eit reelt
spørsmål.
17
ord med ola
Nynorske journalistar har fått si eiga språkhandbok
NPK-språket er bygd over den same lesten
som NTBs språkhandbok, NTB-språket. Boka
er delt i to delar: ei ordliste med over 30 000
oppslagsord og ein regeldel med gode råd
om rettskriving og språkbruk.
– Boka er ein direkte konsekvens av
samanslåinga i 2007, seier Hallvard Østrem,
som er den som har arbeidd mest med boka.
– NTB kom jo med si handbok same året,
og det var difor naturleg at NPK sette i gang
med eit tilsvarande prosjekt på nynorsk. Skilnaden er at NTB kunne ta utgangspunkt i ei
oppstramma bokmålsnorm. Oppryddinga i
klammeformene i nynorsk låg enno på vent.
Me nytta oss likevel av det utgreiingsarbeidet Språkrådet gjorde tidleg på 2000-talet.
Østrem kan skjøne dei som stussar over
at ei slik bok kjem ut medan det blir arbeidd
hardt med ei ny nynorsknorm.
– Me var allereie godt i gang då Språkrådet sette ned den nye rettskrivingsnemda.
Sjølv om nemnda sikkert arbeider godt og
effektivt, så kunne me risikere å måtte vente
i eit år eller meir. Me valde difor å gje ut boka
språkspalte ved Ola Breivega
Ingrid
er prins
Kan det finnast eit meir surrealistisk døme på at engelsk dominerer den
moderne verda, enn ein demonstrasjon av truande muslimar i London, som
utnyttar ein gamal engelsk fridom, og som – på engelsk – krev at fridomen
dei har til å seia kva dei vil, må verta innskrenka?
NEI, SEIER NOK min gode lesar, det er ho
neimen ikkje. Den vakre jenta som er
nummer to i den kongelege arverekkjefølgja vår, er prinsesse. Og når ho ein dag
får krona på hovudet, blir ho dronning,
ikkje konge. I ventetida vil ho kanskje ta
pedagogisk utdanning. Då blir ho lærar.
Ikkje lærarinne, som var tittelen til den
dugande dama som gav meg den fyrste innføring i gåtefulle fag som lesing,
skriving, rekning og evangelisk-luthersk
kristendom. Eg trur ikkje ho skjemdest
over yrkestittelen sin. Frå og med fjerde
klasse var kunnskapsformidlaren min
ein mann. Han var lærar. Verda var i
orden.
Globisk – no!
INNTIL FOR EIT drygt hundreår sidan sat
ærbare døtrer i borgarlege familiar
heime og broderte medan dei venta på
ein høveleg friar. Det må ha vore eit stusseleg liv. Men så fekk dei høve til å gå ut
i arbeidslivet og tena sine eigne pengar
til dess han på den kvite hesten kom
ridande. I byrjinga var det berre eitt yrke
som borgarskapet fann sømeleg nok:
Døtrene kunne satsa på tidas IKT og bli
telegrafistinner.
NO ER BÅDE profesjonen og tittelen borte.
Og telegrafistinnene har fått følgje av
ikkje berre lærarinnene, men òg forstandarinnene, styrarinnene og dei fleste andre -inner. Profesjonane har vi rett nok,
men dei kjønnsmarkerte titlane er borte.
Det har vorte smått med -ersker òg. Eg
finn syerske i den oppdaterte ordlista
mi, men sjukepleierskene har vorte sjukepleiarar. Det sleng nokre –isser her og
der, men då er det tale om titlar som dei
færraste norske kvinner trår etter, vil eg
tru, som abbedisse og diakonisse.
I DAG ER det så godt som berre titlar som
er uoppnåelege for vanlege dødelege,
som er kjønnsmarkerte. Skal ei kvinne
få ein slik tittel, må ho arva han eller
gifta seg til han. Ingrid er prinsesse fordi
ho er av kongeleg byrd, Mette-Marit er
kronprinsesse fordi ho er gift med kronprinsen, og Sonja er dronning fordi ho er
«formælt» (som det står i statskalenderen) med kongen.
KAN UTRADERINGA AV kvinnelege titlar vera
ein vilja del av arbeidet for jamstelling
mellom kvinner og menn? Om svaret er
ja, er eg så fri å undra meg. Eg synest det
ligg meir usynleggjering enn jamstelling
av kvinnene i den moderne nomenklaturen.
18
I
utbreidde språket i verda», skreiv MacIntyre.
september 2005 trykte den
danske avisa Jyllandsposten
ein serie satiriske Muhammedkarikaturar. Dette opprørte den
muslimske verda. 139 menneske
mista livet i demonstrasjonar i land som
Afghanistan, Nigeria, Libya og Pakistan.
Men vent litt! Er ikkje dette berre ein
definisjon på eit lingua franca? Ikkje for
Nerrière. Han såg globisk som ein heilt
særeigen lingvistisk reiskap, og dette har
han skrive om i to bøker, Decouvrez le
Globish og Don’t Speak English, Parlez
Globish. Bøkene, som han gav ut på eige
forlag, vart suksessar. Her formar han
rammene til eit globisk ordforråd, med
dei rundt 1500 orda du treng for å kommunisera, og dei idiomlause måtane
dei kan brukast på av dei som ikkje har
engelsk som fyrstespråk, altså rundt fire
milliardar personar, eller rundt ein tredel av alle menneske på jorda.
Regjeringa i Uttar Pradesh, ein av
delstatane i India, lova ut ein dusør
på fleire millionar dollar til den som
greidde å hogga hovudet av den danske
teiknaren. Også liberale røyster i europeisk media var kritiske til publiseringa.
Det mest bisarre som dukka opp i
denne debatten var ein protest utanfor den danske ambassaden i London.
Fundamentalistiske muslimar, nokre
kledde i kjortlar, bar plakatar med engelske slagord som «Vikings Beware!»
(Pass dykk, vikingar!); «Butcher Those
Who Mock Islam» (Slakt dei som spottar islam), «Freedom of Expression Go
to Hell» (Ytringsfridommen kan dra til
helvete), og favoritten min: «Down with
Free Speech» (Ned med ytringsfridom).
Under denne demonstrasjonen, der
Koranen møtte Monty Python, og der
Oxford-ordboka møtte islamsk jihad,
såg eg noko nytt. Folk uttrykte seg på
ein heilt ny måte. Eg hadde ikkje noko
namn på dette fenomenet enno, men
eg såg det same over heile verda, og
rekna med at Internett hadde delar av
ansvaret.
Kan det finnast eit meir surrealistisk
døme på at engelsk dominerer den moderne verda, enn ein demonstrasjon av
truande muslimar i London, som utnyttar ein gamal engelsk fridom, og som –
på engelsk – krev at fridomen dei har til
å seia kva dei vil, må verta innskrenka?
I 2007, medan eg framleis funderte
på korleis britisk og amerikansk engelsk
vart brukt som eit lingua franca, las eg
ein artikkel i avisa International Herald
Tribune. Artikkelen handla om JeanPaul Nerrière. Han hadde tidlegare
arbeidd som direktør i IBM, men var no
pensjonist. Han omtalte ikkje berre
engelsk som «den verdsomspennande
dialekten i det tredje tusenåret», men
gav òg fenomenet eit namn.
Nerrière, som i 1990-åra arbeidde i
Japan, hadde gjort ein briljant observasjon. Han merka seg at dei som hadde
engelsk som andrespråk, kommuniserte
langt betre med kundar frå Korea og
Japan, enn tilfellet var med britar og
amerikanarar, som jo hadde engelsk
som fyrstespråk. Vanleg engelsk var vel
og bra der alle kjende engelsk godt, men
andre stader, meinte Nerrière, hadde
denne lettversjonen av engelsk vorte eit
globalt fenomen. Nerrière kalla fenomenet «globisk».
Tankane hans spreidde seg fort, og eg
oppdaga at eg ikkje var den einaste som
var fascinert av dette. Ben MacIntyre,
journalist i The Times, skreiv til dømes
om då han sat på flyplassen i Delhi og
overhøyrde ein samtale mellom ein
indisk soldat og ein spansk FN-soldat.
«Indaren snakka ikkje spansk, og spanjolen snakka ikkje panjabi, men likevel
forstod dei kvarandre lett. Språket dei
snakka var ei svært forenkla form av
engelsk, utan grammatikk, utan struktur, men likevel lett å forstå, både for
dei og meg. I ettertid har eg forstått at
dei snakka globisk, det nyaste og mest
I 2007, etter at eg hadde lese om han i
International Herald Tribune, intervjua
eg Jean-Paul Nerrière i Pairs. Han var
ein behageleg fransk teknokrat, kultivert, vittig og glad i god mat, med ein
merkeleg ambisjon ikkje berre for den
globale brorskapen (eit uttrykk berre ein
franskmann kan bruka utan å verka latterleg), men òg for det franske språket.
«Globisk vil dramatisk redusera rolla til
engelsk», sa han, der me åt steak frites i
ein liten restaurant ved Gare du Nord.
Han såg altså ikkje berre globisk som
eit lingua franca, men som ei lingvistisk
kraft å rekna med ved inngangen til eit
nytt tusenår. Eg var ikkje samd i alle
teoriane til Nerrière, men den grunnleggjande forståinga hans var viktig, og
kunne overførast til korleis me forstår
den engelsktalande verda, slik Winston
Churchill formulerte det i 1950-åra. I
ettertid ser eg at det var her det gjekk
eit lys opp for meg. Eg var ein av forfattarane bak The Story of English i 1986,
og visste at britisk engelsk hadde hatt
globalt herredøme gjennom 1800-talet, då det britiske imperiet var på sitt
sterkaste. Litt forenkla kan ein seia at på
1900-talet flytta makta seg til Amerika,
dels på grunn av dei to verdskrigane.
I den kalde krigen vart anglo-amerikansk kultur og verdiar ein del av det
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
straks ho var klår. Nemnda byggjer jo
arbeidet sitt delvis på det same materialet som me gjorde, så det blir nok
ikkje så veldig stor skilnad uansett.
– Kvar trur du skiljet blir klårast?
– Det er vanskeleg å seie, dei har jo
eit stykke igjen. Men eg registrerer at
me har teke med ein god del austnor-
ske former som til dømes «skole», og
slik eg kan forstå nemnda, så er vil dei
ta slike former ut. Den viktigaste rettesnora vår har vore kva for former som
er mest nytta.
Ordlista er likevel berre éin av
delane i boka. Østrem meiner at journalistane kan ha vel så god nytte av
språkråda, med tips om korleis ein kan
ordleggje seg på best mogleg måte.
– Målet er å auke det språklege
medvitet, så me har lagt vekt på å
grunngje tilrådingane våre. I tillegg
til å skrive kva som er rett, så har me
skrive ei grunngjeving. Håpet er at det
skal hjelpe journalistane til ei større
forståing for kva som er godt språk,
og lette skrivearbeidet. Det er eit viktig poeng at me ikkje er kategoriske.
Dette er tilrådingar, og ikkje strenge
reglar. Det skal framleis vere lov å leike
seg med språket.
Kjartan Helleve
MODERNE: Globish handlar ikkje om korleis ei ordbok med 1500 ord vart laga. Boka handlar om korleis indarar, kinesarar, og mange folk i Afrika no bruker engelsk som noko frigjerande og moderne,
skriv Robert McCrum.
Foto: Ming Xia / Creative Comments
globale medvitet. Frå 1945 til 1989 fanst
det knapt ei einaste handling i den moderne verda som ikkje, på ein eller annan
måte, kunne knytast til engelsk. Likevel
vart spelerommet til engelsk avgrensa, sidan språket var nært knytt til den britiske
imperialismen og pax Americana.
Men no er alt det historie. Kanskje har
Nerrière rett? Mykje har endra seg. Var
det mogleg, ved inngangen til eit nytt tusenår, at engelsk språk og kultur endeleg
var frigjorde frå si eiga historie, og frigjort
frå koplinga til såra frå avkoloniseringa?
Var ein ny kulturell revolusjon i gang, altså
framveksten av engelsk som eit globalt
kommunikasjonsfenomen med ei overnasjonal vinkling, som igjen frigjorde språket
frå dei angloamerikanske røtene sine? Ein
kan til og med uttrykkja denne ideen i ein
kvasi-vitskapleg formel: Engelsk + Microsoft = globisk.
Med denne hypotesen i tankane skreiv
eg på ny historia til engelsk, men med eit
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
anna utgangspunkt. Eg ville sjå etter dei
trekka som etter kvart gav dette språket eit
så stort fortrinn, og eg såg etter dei kvalitetane og vendepunkta som, sett i ettertid,
var sentrale i framveksten av globisk. Eg
kalla boka mi Globish, og eg fekk berre
velvilje og støtte frå Jean-Paul Nerrière,
som eg trur var nøgd med å sjå at tankane
hans fekk større utbreiing og teoretisk
støtte.
Globish handlar ikkje om korleis ei
ordbok med 1500 ord vart laga. Boka
handlar om korleis indarar, kinesarar, og
mange folk i Afrika no bruker engelsk som
noko frigjerande og moderne. I 2009 søkte
Rwanda, der fransk lenge var det dominerande språket, om medlemskap i Det
britiske samveldet, og gjorde samstundes
engelsk til offisielt språk i landet. Dette er
eit godt døme på korleis eit lingua franca,
med hjelp av IT-revolusjonen, kan spreia
seg raskare enn nokon gong tidlegare.
Men Globish fortel òg om eit nytt og
viktig kapittel for internasjonal kommunikasjon, og boka prøver å identifisera det
vesentlege ved dette lingua franca, kva
som gjer at det engelske språket og den
engelske kulturen så lett kan spreia seg,
tilpassa seg, og til med øydeleggja for andre språk. Det er ein prosess som svarar til
samtidsopplevinga, ein sosial-kulturell dynamikk med eit nedanfråperspektiv. Den
amerikanske poeten Walt Whitman skreiv
ein gong om engelsk at det ikkje var «ein
abstrakt konstruksjon skapt av leksikografar, men eit språk med eit grunnlag som
var lågt, heilt nede på bakkenivå». Det
synet kan òg vera eit utgangspunkt for globisk, og eg vonar at eg skildrar språket på
ein måte som gjer at alle som les og skriv i
ei globisk-talande verd, kjenner seg att.
Framstillinga i Globish får òg fram nokre viktige tverrkulturelle samanhengar.
Eg er innom Magna Carta, Bob Marley,
V.S. Naipaul, Shakespeare og den amerikanske grunnlovsforsamlinga i 1776, og
nemner òg Simpsons, Coldplay og Barack
Obama. Globish analyserer Twitter, den
grøne revolusjonen i Iran og Slumdog Millionaire, og plasserer dei i ein ny og uventa
samanheng. Frå ein akademisk synsstad
er framveksten av engelsk som eit globalt
kommunikasjonsfenomen, frigjord frå
dei angloamerikanske røtene sine, både
fascinerande og avgjerande. Berre tåpar
vil prøva å spå noko om den vidare utviklinga, men det ser ut til å vera på tide med
ei revurdering av myten om Babels tårn.
ROBERT MCCRUM
Robert McCrum er frå England,
og er redaktør i avisa Observer. I 1986 var han
medforfattar på boka The Story of English, og i
2010 gav han ut boka Globish.
Artikkelen er omsett
til norsk ved Eirik Helleve
19
Minoritetsspråk
med lange tradisjonar
Kunnskap om utviklinga og tilstanden til det irske språket
kan både gi oss interessante perspektiv på norsk generelt og nynorsk spesielt
her heime, og generell innsikt i kva som kan skje med eit lite minoritetsspråk
når det er dominert av eit stort verdsspråk som engelsk, meiner Jenny Graver.
IRLAND
På reise i Irland legg ein fort merke til at
landet har meir enn eitt språk. Til dømes
er alle gateskilta på to språk, irsk så vel
som engelsk. Det som derimot ikkje er så
lett å sjå, er at irsk er eit levande minoritetsspråk i landet.
Irsk er i dag det offisielle førstespråket
i Irland. Trass i dette finst det i dag berre
nokre få irskspråklege område i Irland,
såkalla gaeltacht. Dei viktigaste av desse
områda er å finne sør i landet i fylka Cork
og Kerry, vest i nærleiken av Galway by
og nord i Donegal. Berre nokre ganske få
irar bruker språket til dagleg, kanskje ein
stad mellom 80 000 og 100 000. Irsk har
ein gamal og rik litterær tradisjon i Irland,
så korleis gjekk det til at dette språket har
vorte eit lite minoritetsspråk som no er
sterkt truga av engelsk?
Irsk høyrer til den keltiske språkfamilien. Dei andre keltiske språka som lever i
dag er skotsk-gælisk i Skottland, walisisk i
Wales og bretonsk i Bretagne i Frankrike.
Med andre ord er alle dei nolevande keltiske språka små språk som lever under
trugsmål frå eit stort majoritetsspråk, høvesvis engelsk og fransk. To andre keltiske
språk har døydd ut forhaldsvis nyleg: På
øya Man kunne ein høyre språket mansk
fram til 1970-talet, da den siste morsmålstalaren døydde, og i Cornwall i England
vart det snakka kornisk fram til seint på
1700-talet.
Kristendomen kom til Irland så tidleg
som på 400-talet, og med kristendomen kom skrifta. Allereie på slutten av
500-talet tok munkane til å skrive på irsk.
I hundreåra som følgde vart det skrive
ein omfattande irskspråkleg litteratur i
klostra. Denne litteraturen, som dessverre
er ganske ukjend i dag, kan ein lese som
mytar og eventyrforteljingar, samstundes som forteljingane gir eit interessant
innblikk i kva som skjedde då den kristne
skrifttradisjonen møtte ein før-kristen,
keltisk kultur.
Anglo-normannisk invasjon
I 1169 byrja den anglo-normanniske invasjonen. Etter dette var det ikkje lenger
klostra som forvalta verdsleg kunnskap
og lærdom. I staden oppstod ein eigen
lærd samfunnsklasse. Denne klassen
inkluderte familiar der jobben som poet
gjekk i arv. Poetane dreiv eigne skular,
der dei lærte bort poesihandverket. Særs
viktig for språket var dessutan at denne
samfunnsklassen heldt oppe ein eigen lit-
20
terær skriftstandard. Poetane var tilknytta
verdslege høvdingar, og hadde som oppgåve å skrive hyllingsdikt til dei. Slik fekk
poetane eit levebrød, samstundes som
høvdingane fekk bragdene sine skrivne
ned for ettertida.
Anglo-normannarane introduserte engelsk til Irland. Etter kvart vart dei anglonormanniske busetjarane og etterkomarane deira innlema i det irske samfunnet.
Til dømes knytte dei engelske høvdingane
til seg poetar på same måte som dei irske herrane. På 1300- og 1400-talet vart
engelsk difor stort sett berre snakka i dei
større byane og i området som vart kalla
The Pale, eit omvolla område under engelsk styre i nærleiken av Dublin.
Plantasjar, svolt og emigrasjon
På 15- og 1600-talet gjekk engelskmennene inn for å bringe Irland under engelsk
kontroll i større grad. Den irske adelen
kollapsa på starten av 1600-talet, og
mange adelsmenn flykta frå landet. Eigedomane deira kom under engelsk kontroll
i samband med dei store plantasjane,
der engelske nybyggjarar blei flytta inn i
landet. Fordi den irske adelen forsvann,
mista ein den støtta dei utgjorde til det
irske språket og litteraturen. Poetane
hadde ikkje lenger eit levebrød, skulane
deira stengde og den litterære skriftstandarden gjekk ut av bruk. Haldningane til
dei respektive språka endra seg som ein
konsekvens av den historiske utviklinga.
Det vart heilt naudsynt å kunne engelsk
dersom ein skulle ha nokon som helst
sjanse for økonomisk og sosial framgang i
samfunnet.
På 1800-talet vart den store hungersnauden og emigrasjonen katastrofale for
det irske språket. Befolkninga minska
drastisk under hungersnauden mellom
1845 og 1851, og har aldri sidan kome opp
på same nivå. Ein reknar med at åtte millionar irar forlét landet mellom 1801 og
1821. Mange av desse lærte seg engelsk og
drog blant anna til USA, i håp om å sleppe
unna fattigdomen.
Byrjinga på 1900-talet vart ei hendingsrik tid i Irland. I 1893 vart Conradh na
Gaeilge stifta, Den gæliske ligaen. Målet
LEVANDE: Alle gateskilta i Irland er på to
språk: irsk så vel som engelsk.
Foto: Jenny Graver
deira var å sikre at det irske språket overlevde både som talespråk og i litteraturen.
Den første presidenten deira var Douglas
Hyde, som også seinare vart den første
presidenten i Irland, i 1938. Etterkvart vart
målrørsla ein viktig del av den rørsla som
kjempa for irsk sjølvstende.
Det såkalla påskeopprøret, ei væpna
reising i 1916, vart slege hardt ned av dei
engelske styresmaktene. Dette skapte stor
sympati for separatistane. Ikkje lenge etterpå, i 1922, vart Den irske fristaten oppretta, og landet fekk i alle fall delvis sjølvstende. I grunnlova til Fristaten slo ein fast
at irsk skulle vere nasjonalspråk. Dette
vert stadfesta i den noverande grunnlova,
frå 1937.
Haldingar til irsk i dag
Eg har ikke gjort noko vitskapleg studium
av haldningane til irsk i Irland i dag. Trass
i det har det vore lett å få eit innblikk i kor
vanskelege og kjensleladde språkspørsmål
kan vere i Irland, og kor mange meininger
og haldninger som finst, både negative og
positive.
Eg trur det er den urbane irsken som
kjem til å vare ved i Irland, medan
gaeltacht-irsken forsvinn.
Jenny Graver
Irland vart råka særs hardt av finanskrisa, og landet er i dag i ein vanskeleg
økonomisk situasjon. Les ein kommentarar til artiklar som handlar om det irske
språket i nettavisene, er det mange som
skriv inn og spør om ikkje styresmaktene
har betre ting å bruke skattepengane deira
på enn eit språk som nesten ingen snakkar, og som ingen treng fordi alle i landet
kan engelsk.
På same vis var det ikkje dei som
snakka irsk for å hjelpe oss å lære, som
gjorde størst inntrykk då eg var på reise i
eit gaeltacht saman med andre irskstudentar frå Oslo. I staden hugsar eg best ei ung
jente som snakka engelsk med oss. Ho var
frå området og snakka irsk flytande, men
kunne ikkje forstå kvifor vi, som var fra eit
anna land, ville lære oss språket, som ho
meinte ikkje hadde ei framtid.
På omvising i eit ølbryggjeri nokre år
seinare hadde vi ein guide som viste seg
å ha ei heilt anna og mykje meir positiv
haldning til det irske språket. Ho var særs
ung, og var nok ikkje frå eit gaeltacht, men
hadde lært seg irsk flytande som andrespråk. Dette var ho tydeleg stolt av. Da eg
sa at eg skulle reise ut til dei irskspråklege
områda på vestkysten seinare den sommaren, fortalde ho om kor godt ho likte
seg der ute, og kor ofte ho hadde vore der.
Irsk på skulen
Irsk er obligatorisk som fag på skulen i
Irland. Eg høyrde ein gong ein irsk morsmålstalar seie at det var noko av det verste
som kunne skje for det irske språket at
ein gjorde det til eit obligatorisk skulefag.
Denne morsmålstalaren voks opp i eit Gaeltacht og brenn verkeleg for morsmålet
sitt. Om han har rett, veit ikkje eg, men
det var ei tankevekkjande utsegn sedd
med norske auge.
På same vis er obligatorisk irskundervisning den aksepterte politikken i Irland.
Til dømes gjorde den irske opposisjonsleiaren Enda Kenny framlegg på ein partikonferanse i 2005 om å endre på statusen
til irskfaget som obligatorisk på somme
nivå i skulen. Han vart møtt med store
protestar både frå den dåverande statsministeren og frå organisasjonane som jobbar for å bevare det irske språket.
Ein kan lure på om obligatorisk irskundervisning er ein del av årsaka til at mange
irar har så dårlege haldingar til språket.
Eit irsk par fortalde meg om korleis dei
sleit med å komme seg gjennom pensum
på irsk på skulen, og særleg korleis dei
hata intenst ei bok som heiter Peig, som
alle måtte lese på denne tida. Peig kom
ut i 1936, og er sjølvbiografien til kvinna
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
ENGELSK: Mange sender inn kommentarar til artiklar om det irske språket i nettavisene, og spør om ikkje styresmaktene har betre ting å bruke skattepengane deira på enn eit språk som nesFoto: Jenny Graver
ten ingen snakkar, og som ingen treng fordi alle i landet kan engelsk, skriv Jenny Graver.
Peig Sayers, fødd 1873, som levde på ei
øy utafor sørkysten av Irland. I det irske
språket har ein hatt ein lang tradisjon for
munnleg historieforteljing, og Peig var
sjølv ein dyktig historieforteljar. Då Peig
kom ut, var det berre fjorten år sia Irland
vart delvis sjølvstendig ved opprettinga
av Den irske fristaten i 1922. Peig føydde
seg inn i rekkja av utgjevingar som skulle
syne fram det «reine» irske livet og dei
gamle irske tradisjonane.
Peig er ei verdifull skildring av ein levemåte som no er vekk, men det er inga
overrasking at venene mine, som gjekk
på skule femti år etter at Peig kom ut,
ikkje klarte å gjere seg til eitt med boka.
Likeeins har det vore mange andre irske
elevar som ikkje har greidd å sjå kva for
relevans Peig sjølv, og ikkje minst språket ho snakka, kunne ha for dei sjølve og
deira eigne liv, ei haldning eg kjenner att
frå nynorsktimane då eg gjekk i grunnskulen i Oslo.
Dystre tal
I 2007 kom meldinga Comprehensive
linguistic study of the use of Irish in
the Gaeltacht. Ho skil mellom tre typar
språksamfunn innanor dei offisielle
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
gaeltacht-områda. I type A-distrikta
snakkar meir enn 67 prosent av befolkninga irsk til dagleg. I type B-distrikta er
talet på folk som snakkar irsk til dagleg
frå 44 prosent til 66 prosent. I desse
distrikta er engelsk sterkt til stades, men
ein finn ennå sterke irsktalande sosiale
nettverk. Dei svakaste distrikta er type
C-distrikta, der mindre enn 44 prosent
av befolkninga bruker irsk til dagleg.
Meldinga reknar med at irsk ikkje vil
vere det dominerande språket i meir enn
15–20 år fra no sjølv i type A-distrikta,
om ikkje språkbruksmønstra endrar seg
drastisk.
I lys av situasjonen til det irske språket i dag, vert det tydeleg at norsk ikkje
står i same fare for å verte utrydda av
engelsk. Viktigast av alt er at norsk har
millionar av morsmålstalarar som lærer
norsk vidare til barna sine; ein kan vanskeleg tenkje seg norske foreldre som
ønskjer at barna skal vekse opp med
engelsk i staden for norsk, slik det har
skjedd i Irland. Slik kjem det nok også
til å halde fram, så lenge ein som no kan
sjå, høyre og bruke norsk på alle område
av livet, til dømes i barnehagen, på skulen, i kyrkja, i media og i butikkar.
Framtida til irsk
Lagnaden til det irske språket treng ikkje verte fullt så mørk som det kan sjå ut
som. Det store spørsmålet er kva form
irsk kjem til å få i framtida. Morsmålstalarane utgjer berre ein del av dei kanskje
80 000–100 000 som snakkar irsk til
dagleg. Resten er irar som har lært seg
irsk som andrespråk. Mange av desse
er synlege i media, til dømes i den irskspråklege tv-kanalen TG4 og i skjønnlitteraturen. Språket deira, som vi kan kalle
urban irsk, skil seg frå gaeltacht-irsk på
mange område, både når det gjeld uttale
og grammatikk.
At språk endrar seg frå generasjon
til generasjon, er heilt normalt og naturleg. Vi snakkar ikkje på same måte
som forfedrane våre, og om barna og
barnebarna våre kjem til å seie skjino og
ikkje kino, så er ikkje det noko å fortvile
over. Men norsk skil seg frå irsk fordi
norsk vert overført frå foreldre til barn,
mens dei store skilnadene mellom urban
irsk og gaeltacht-irsk kjem av at mange
av dei som snakkar urban irsk, har lært
seg språket på skulen eller som vaksne.
Difor er språket deira naturlegvis svært
prega av det engelske morsmålet deira.
JENNY GRAVER
◆ Stipendiat ved Institutt for
lingvistiske og nordiske studium
ved Universitetet i Oslo.
◆ Leverte i haust avhandlinga
Passives and Impersonals.
A diachronic study of the Irish
autonomous verb in the framework
of Lexical Function Grammar.
Eg trur det er den urbane irsken som
kjem til å vare ved i Irland, medan gaeltacht-irsken forsvinn. Dette er sjølvsagt
svært trist med tanke på alt som går tapt
av den tradisjonelle irsken. På den andre
sida nyttar det ikkje å vere for puristisk,
og ein skal vere glad for at irsken lever
vidare i ei eller anna form.
JENNY GRAVER
[email protected]
21
Ber NRK styrkja nynorsk på nett og i barne-tv
NRK bør i framtida leggja
spesiell vekt på nynorsk på
nett og i program for barn,
meiner Kringkastingsrådet.
Nynorsk i NRK var ein av
hovudpostane på programmet då Kringkastingsrådet
nyleg var samla til møte. Rådet meiner at NRK arbeider
seriøst for å nå målet om
25 prosent nynorsk i programtilbodet sitt, men etter
innleiingar frå direktør for
Nynorsk kultursentrum, Ottar Grepstad, og leiar for Nynorsk mediesenter, Magni
Øvrebotten, oppmodar rådet NRK om å fokusera spe-
sielt på bruken av nynorsk
på nettet og i program for
barn i tida framover. Kringkastingsrådet ber også om
å bli haldne oppdaterte
om arbeidet NRK gjer for å
forbetra statistikkføringa av
nynorsk i NRK. (©NPK)
målgåver
Noregs Mållag takkar for gåvene
Dette er ei liste med dei som har gjeve gåver frå 25.
august til 1. november. Samla gåvesum er 187 580
kroner. Vi er svært, svært takksame for gåvene som
vi tek imot for å drive godt og naudsynt målarbeid.
AUST-AGDER MÅLLAG
Hallvard Aamli
Anne Bjørg Ausland
Jackob Bakken
Ben David Berås
Torfinn Brokke
Telleif Engenes
Kjersti Fone
Kristine Foss
Gunnar Hagelia
Egil Hansen
Knut K. Homme
Margit Homme
Gerd Fosse Hovden
Ragnar Kaasa
Gunnar E. Lande
Gunvor Lande
Jorunn Lande
Jon Lindset
Jens Listøl
Olav Løyland
Pål Nomeland
Rune Nylund
Svein Olav Ramse
Olav Riisland
Hilde Skottevik
Randi Steinsholt
Lasse Trædal
Helge Ove Tveiten
Anker Vassend
Olav Vehus
Jens Vellene
Olav Torj Åkre
Nikolai Åmland
AUSTMANNALAGET
Brynjulv Aartun
Hans Agneberg
Ole Bjerke
Jostein Budal
Inger Johanne Dæhlen
Ingvild Marie Eknes
Frode Erstad
Inger Lise Fiskvik
Kjell Gulbrandsen
Olav Haraldseid
Magnhild Harsheim
Ola Martin Haugen
Bjarte Hole
Per Hvamstad
Alma Høgvoll
Kari Jægersletten
Håvard Kleiven
Ola Klepp
Torill Nedberge
Klevmark
Magnhild Enger Lia
Nils Kristian Lie
Asgeir Lilleås
Mildrid J. Lunder
Trygve Nesset
Øyvind Nordli
Olaf Nøkleby
Inga Johanne Pighaug
Anne Karin Riise
Brede Rognstad
Oddvar Romundset
Arne Skuterud
22
Arne I. Skåle
Petter Embret Sletten
Rasmus Stauri
Per Stokke
Magnny Sæbø
Thorvald Christian
Holtan Sæhlie
Gunnar Sørbotten
Sverre Sørbø
Magne Teppen
Olaf Thesen
Ola Tronsmoen
Lars Ullgren
Anna H. Velure
Bjørn Liavaag Visø
Mari Ødegård
Mathias I. Øvsteng
Svein Øye
Bjarne Øygarden
BUSKERUD MÅLLAG
Synneva Bergan
Gunnhild L. Bjørnsvik
Herbjørn Brennhovd
Osvald Medhus
Ingunn Asperheim
Nestegard
Ola Kjetil
Oppi-Berntzen
Halle Perstølen
Tordis Perstølen
Unn Perstølen
Jostein Rivedal
Knut V. Seim
Knut H. Skrindo
Rolf Harald Sæther
Nils Torsrud
Sigrun Torsteinsrud
Arne Oddmund Tuv
Sigurd Tveito
Gerda Ulsaker
Margit Halbjørhus
Wøllo
FYLKESMÅLLAGET
VIKVÆRINGEN
Solveig Fiskvik Aamodt
Ivar Aasen
Laila Akslen
Odd Hagbart Alme
Ruth Amdahl
Lillian Austnes
Halvard Bjørkvik
Erlend Bleie
Magnhild Brekke
Herfinn Brekke
Hæge Marie Roholdt
Brunvatne
Karen Bø
Tormod Bønes
Arne Bøyum
Einar Eldøy
Trygve Espetvedt
Turid Farbregd
Liv Flugsrud
Torfinn Fuhr
Knut Gjertsen
Kåre Glette
Randi Grann-Tronvoll
Gunnvald Grønvik
Jørund Gåsemyr
Anton Hallenstvedt
Eva Birgit Heide
Mildrid Helland
Vola Hem
Anne Grethe Hoff
Halldor Hoftun
Marit Hovdenak
Halvor Høibø
Sønnesyn Jostein
Laurits Killingbergtrø
Bård Kolltveit
Johannes Kvammen
Tove Harriet Eeg Larsen
John Petter Lindeland
Sven Erik Lundby
Sandy Lunøe
Kåre Martinussen
Harald Martin Mjømen
Arnold Mundal
Tore Noer
Signe Nordeide
Sigurd Nordlie
Ole Bernt Olsen
Dag Omholt
Kari Rysst Paulsen
Reidun Prestbø
Yngve Rekdal
Jan-Magne Rinde
Asbjørn Roaldset
Olav Røvang
Aasta Siri Schawlann
Liv Sem
Erik Simensen
Olav R. Skage
Gunnvor Fykse
Skirbekk
Laurits Skytterholm
Mona Grete Storli
Stein Sæbø
Sissel L Sæbø
Tordis Thorsen
Jostein Tjore
Øystein Tormodsgard
Hilde Torp
Kristi Vindedal
Jørgen Vogt
Arne Wåge
Arne Ystad
Karl Øksnevad
Håkon Ørjasæter
Johannes Georg Østbø
Kåre Årsvoll
HORDALAND MÅLLAG
Arne Aarseth
Harald Aga
Livar Aksnes
Olaf Almenningen
Arne Andersen
Ingvard Andreassen
Edel Augestad
Daniel Berge
Oddbjørn Berge
Marit Berge
Eli Bergsvik
Dagrun Berntsen
Jostein Birkeland
Ansgar Bjelland
Narve Bjørgo
Asbjørn Bjørnset
Solveig Bjørsvik
Målfrid Bjånesøy
Lars O. Bleie
Brita Bolstad
Jarle Bondevik
Berge Brattabø
Arne Brattabø
Reidar Bremerthun
Endre Otto Brunstad
Hans Bugge
Arne B. Byrkjeland
Ann-Britt Cook
Åse Davidsen
Olav Digernes
Torbjørn Dyrvik
Reidun Emhjellen
Nils M. Engelsen
Magne Engevik
Øystein Erstad
Jarl Fimland
Normann Fjeldstad
Sverre Fjell
Jon Fosse
Harald Frønsdal
Eldbjørg Furholt
Harald Fykse
Sigvid Førsund
Jostein Gjerald
Endre Grutle
Solveig Grønlien
Eigel Gundersen
Arnbjørg Hageberg
Kirsten Hansen
Kristian Harstad
Magna Hatlebakk
Agnes Hauge
Anna Sylvia Haukås
Asbjørn Haustveit
Sigbjørn Heie
Aslak E. Helleve
Aslak L. Helleve
Aslak T. Helleve
Kjell Henriksbø
Jan Kåre Henriksbø
Kåre Herdlevær
Kjartan Hernes
Torolv Hesthamar
L. O. Himle
Kåre J. Hole
Erling Holmås
Karl Hope
Sverre Hope
Kari Johanna Håheim
Aslaug Garnes Johnsen
Ingerid Jordal
Randi Jåstad
Ørje Klubben
Leif Knutsen
Ingebjørg Kråkevik
Bjørg Kvitastein
Haldor K. Lid
Lars Gunnar Lie
Øyvind Lilleheie
Gunnvor Bodil Lothe
Jon Lund
Kari Bolette K. Lundal
Tjerand Lunde
Arne Kvalem Lunde
Marit Merete Lunde
Harald Lundestad
Bård Lyssand
Tore Lyssand
Torstein Løning
Erling Løseth
Ove Leon Låstad
Anne Marie Midtbø
Ivar Molde
Ann-Kristin Molde
Olav K. Morken
Dag Mossige
Amund Måge
Marit Nedreli
Else Leirvik Nistad
Øyvind Nitter
Ivar K. Olde
Åse Opheim
Anfinn Otterå
Brynjulf Prestegard
Sjur Reinsnos
Jens Reisæter
Lars Riise
Inger-Johanne Rossebø
Kaare Rundhovde
Lars K. Sandven
Torstein Sausjord
Terje Schaatun
Heidi Seilfaldet
Torkjell Sekse
Leiv Magne Siqveland
Einar Skage
Olav Johannes Skeie
Arne Skjerven
Harald Skorpen
Atle Skorpen
Oddvar Skre
Marie Skålnes
Hermund Slaattelid
Solbjørg Slettebakken
Torfinn Slettebø
Agnar Magnus
Sletteland
Kari Smith
Asbjørn Solberg
Harry Solberg
Erling Solvang
Idar Stegane
Gerhard Inge Storebø
Nelly Storebø
Rolf Sigmund Sunde
Ogmund Sunnevåg
Marit Sæle
Kjell Gudmund Søholt
Anders Søvik
Erling Toft
Arne Tokheim
Kjell Torp
Margit Torpe
Torgeir Torvik
Knut Tveitnes
Brynhild Utne
Bjarne Johannes Utne
Thorleif Meidell Vaage
Gerhard Vangsnes
Rigmor Nesheim Vaular
Kari Langklopp Veland
Leiv Vetås
Berit Vatne Vik
Inger Vik
Gry Vikesland
Åslaug Vikør
Inger B. Vikøren
Sidsel Vinsand
Kari Vogt
Kjell Gunnar Ådnanes
Åslaug Åsheim
KARMSUND MÅLLAG
ROGALAND MÅLLAG
Sigbjørn Aalvik
Torunn Alnes
Asbjørn Djuv
Elise Dørheim
Solveig Eidhammar
Anne-Ma Eidhammer
Einar Eintveit
Jakob Eskeland
Gjert Fjeldheim
Synneva Flesland
Tone Randi Frette
Kirsten Grunnaleite
Torill Borge Horneland
Øystein Karlsen
Olava Larsen
Kyrre Lindanger
Leiv Karsten Medhaug
Johannes Ness
Harald Orvedal
Borghild Sævereide
Prestegård
Johannes Risøy
Askild Rullestad
Bjørg Astrid Sævareid
Lars Sævereide
Kjell Tveit
Åfrid Valheim
Ingolv Vevatne
Ole Dag Østhus
Ola Øverland
Peder Ådland
Kjell Aambakk
Audun Aarflot
Leiv Alvsaker
Sigmund Andersen
Lars Bakka
Torvald R. Bore
Konrad Bråtveit
Kjell Steinar Ervik
Else Fagerheim
Jan Finjord
Solveig Moe Fisketjøn
Kåre Flokenes
Rune Folkvord
Malfred Gjesdal
Ingrid Gjesdal
Rune Gramstad
Sigve Gramstad
Ranveig Gudmestad
Oskar Gusevik
Kåre Hagen
Sigurd Hagen
Johanne Hansen
Kari Ingfrid Hatteland
Lidvor Hatteland
Inge Haugland
Håkon Haus
Marit Hegland
Halvard Helseth
Rasmus Hetland
Tom Hetland
Rasmus Hidle
Olav Hove
Terje Håland
Svend Håvik
Ole Johannessen
Odd Jørstad
Sigrid Kjetilstad
Jon Laland
Mikkel Lid
Georg Løvbrekke
Sofie Meling
Mikal Mikkelson
Bjarne Nevestveit
Odd Magne Nordmark
Kjell Einar Nordås
Ingvar Olimstad
Inge Oltedal
Åshild Osaland
Trygve Gjæver
Pedersen
Svein Risa
Ole Bjørn Rongen
Magne A. Roth
Atle Røe
Rolf Salte
Magne Sande
Gerd Sandsmark
Bergljot Selvåg
Jostein Selvåg
Ingeborg N Skjærpe
Eldrid Solheim
Tom Soma
Jon Stangeland
Ivar Stangeland
Audun Steinnes
Odd Sigmund Sunnanå
Einar Sæland
Svein Kåreson Søyland
Oddrun Tjeltveit
Bodil Tjeltveit
Karen Tungesvik
Kurt Tunheim
Jone Vadla
Sigbjørn Varhaug
Bendik Vestheim
NAUMDØLA MÅLLAG
Håvard Avelsgaard
Odd Bach
Toralf Engesnes
Egil Andreas Helstad
Kjell Nyland
Aud Råum
Ole Arin Sakshaug
Nordland Mållag
Terje Juvodden
Tore Moen
Tormod Nordeng
Inger Straume
NORDMØRE MÅLLAG
Inger Bergem
Anne Grete Witzøe
Botten
Ola Bræin
Styrkår Brørs
Eva Susanne Bårdseth
Elin Corneliussen
Brita Fladvad
Ruth Fluge
Rakel Flå
Sverre Halle
Odin Hals
Jorunn M. Kvendbø
Nils Tore Leivdal
Albert Lervik
Tor Mogstad
John Neergaard
Finn Gunnar Oldervik
Endre Opdøl
Henry Opland
Kari Sæther
Eirik S. Todal
Turid Witzøe
Ola Wågbø
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
Meir til samiske språk
Neste år får Sametinget 360 millionar kroner å forvalte. Det er ein
auke på 13 millionar kroner frå i år.
Totalt aukar satsinga på samiske
føremål med 27 millionar kroner.
Regjeringa går i budsjettframlegget inn for å auke løyvinga til
samiske språk med 10 millionar
kroner. Det vil styrkje handlings-
Ketil Volden
Brian Whaley
Ellen Kristine Wiig
ROMSDAL MÅLLAG
Ingar Aas
Dagrun Gjelsvik
Austigard
Henning Austigard
Ingeborg Berg
Lars Eidhamar
Kristine Eidhamar
John Ekroll
Gunvor Gammelsæter
Tormod Hustad
Einar M Langset
Per Løvik
Aud Åshild Moen
Gunnhild Austlid
Oppigard
Jorunn Harnes Skjelten
Lars Staurset
Iren Stranden
Knut Sæbø
Aksel Sæterdal
SOGN OG FJORDANE
MÅLLAG
Karstein Aaberge
Ragnhild Anderson
Georg Arnestad
Ola Austring
Brita Balevik
Erling Bjergene
Nils Distad
Elin Petra Ryssdalsnes
Dombestein
Gjertrud Eikevik
Dag-Erik Eriksmoen
Astrid Ervik
Kjellrun Fossdal Fitje
Johannes Flaten
Erik Fortun
Ottar Færøyvik
Marie Godø
Magnus Grimset
Oddmund Løkensgard
Hoel
Kåre Hovland
Nils Husabø
Else Kristine Husabø
Målfrid Husnes
Borghild Karstensen
Ola Kjørstad
Oddvin Klakegg
Liv Janne Kvåle
Magny Kårstad
Hanne Kristin Meek
Ljotebø
Rune Lotsberg
Lars Lotsberg
Aud Jensine Lunde
Luster Sparebank
Lærdalsøyri skule
Terje Moe
Ragnhild Skogen Molde
Ragnhild Mork
Anna Njøs
Stein Næss
Per Scott Olsen
Reidun Sandøy Os
Oddbjørn Ramstad
Jon A. Ramstad
Tordis Randmo
Kristen A. Ravnestad
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
planen for samiske språk, som
mellom anna går ut på å styrkje
samiskopplæringa i barnehagen
og skulen, og utvide det offentlege tilbodet på samisk.
I budsjettframlegget frå Fornyings-, administrasjons- og kyrkjedepartementet blir 4,7 av dei
10 millionane sett av til etablering
Asbjørn Rutledal
Einar Rysjedal
Bjørn Rørtveit
Steinar Røyrvik
Irene Røysum
Karoline Råd
Magnhild Sagosen
Margret Sande
Margot Sande
Bjarte Sindre
Leif Alfred Skaar
Kirsti Solheim Stegane
Marta Stokkenes
Henrik Stokkenes
Ola Magne Strand
Karsten F. Sunde
Målfrid Sværen
Harald Systad
Leiv Sølvberg
Halldis Sørangr
Bjørn Sørheim
Paul A. Tomasgard
Reidar Tveit
Borgny Ulltang
Magnar Wøien
Njål Ølmheim
Kåre Olai Ølmheim
Liv Østrem
SUNNMØRE MÅLLAG
Margaret Alme
Åsmund Arne
Jarle Bakken
Gunnveig Elida Berge
Erik Bergmann
Frode Følling Birkeland
Dagfinn Bjørkedal
Jarle Bortne
Bente Johanne Iversen
Breivik
Ole Arild Bø
Ståle Eikrem
Per Fauske
Mård Torgeir Fauskevåg
Jostein Fet
Ruth Grøndal
Øystein Grønmyr
Johs. G. Hareide
Jan Heltne
Gunnar Heltne
Margaret Hennum
Jorunn H. Henriksen
Sylvi Gulla Hovdenakk
Asle Geir Johansen
Jakob O. Kjersem
Terje Kjøde
Liv Kari Krøvel
Marit Kvammen
Else Løndal
Kåre Sigmund Opsahl
John Osnes
Britt Oterholm
Petra Pilskog
Oddbjørg Remøy
Torleiv Rogne
Svanhild Folkestad
Rostad
Gunder Runde
Solfrid Røyneland
Randi Sandnes
Jarle Solheim
Linbjørg Bjørkavåg
Sunde
Hedvig Synnes
Per Svein Tandstad
Bern Torset
av ein drifts- og utviklingsorganisasjon for Divvun, som er eit
elektronisk språkverktøy med stavekontroll for ulike samiske språk.
I tillegg vil ein løyve fem millionar
kroner til byggjeprosjektet ved
Senter for nordlege folk (tidlegare
Ája Samisk senter) i Kåfjord. Det
skal etter planen opnast som-
Torny Torvholm
Marit Høyvik Ulstein
Øyvind Vadstein
Eldrid Vik
Bodil Waldal
Sveinung Walseth
Knut Ytterdal
Lars Ørjasæter
Bernt G. Øye
Eldar Rune Øye
Kjell Arne Årseth
Ragna Kvendset
Kjell Arnt Labukt
Margit Lauvik
Sigrun Lunde
Reidun Mellem
Ingrid Russøy
Rønnaug Ryssdal
Sunniva Skålnes
Sigrid Skålnes
Odd Østgård
TELEMARK MÅLLAG
Svein Aarnes
Reidar Almås
Egil Ingvar Aune
Kjell Bardal
Einar H Bartnes
Oddrun Bjørgum
Karl Ove Bjørnstad
Grete Oddveig Holen
Buhaug
Eivind Burheim
Dagfinn Dahl
Astrid Dalslåen
Olaug Denstadli
Anne Eldevik
Tore Fagerhaug
Ola Stuggu Fagerhaug
Helge Fiskaa
Arne A. Frisvoll
Anders Gjelsvik
Mikal Gorsetseter
Sigrid Haavik
Harald Hernes
Oddvin Herstad
Sivert Hestveit
Astrid Hoem
Torger Kielland
Eirik Aksel Larsen
Terje Leinhardt
Alf Helge Løhren
Jorun Mehlum
Marit Nestande
Irene Nevervik
Helge Normann Nilsen
Jenny Nyvik
Solveig Otlo
Helge Raftevold
Jostein Rekstad
Helge Rypdal
Ottar Rønningsgrind
Anders Sakrisvoll
Ragnhild Saur
Rutt Olden Skauge
Bergliot Skei
Alv Helge Skeie
Jan Solberg
Oddny Stavran
Asbjørn Steen
Eiliv Størdal
Oddbjørn Syrstad
Erling Syrstad
Svein Bertil Sæther
Jan Sørås
Nils Søvik
Kirsten Tagseth
Arnkjell Tingstad
Bodvar Tømmerås
Anne Kristin Grøn
Wanvik
John P. Wolden
Eivind Aasmundtveit
Svanaug Astrup
Sven Barvik
Eva Bergø
Gunhild Berntsen
Auver Brokka
Sigrid Bø
Kari Skoe Bø
Olav Rune Djuve
Olav Felland
Anne Karin Funner
Jon Funner
Hans Magne Gautefall
Lavrans Grimstveit
Nils J. Gvammen
Knut T. Haugen
Oddvar Haugland
Ragnhild Hovda
Øystein Høgetveit
Jon Ingebretsen
Halvard Jansen
Olav Jortveit
Konrad Juveli
Olav K. Jørgedal
Gudmunn Kyrkjebø
Gunstein Lande
Kjetil Langåsdalen
Olav T. Naas
Olav H. Nystog
Jakob Olimstad
Birger Risnes
Hege Tveit Rundkås
Asgeir Sele
Jon Solberg
Olav Solberg
Gunvor Solberg
Margit Ryen Steen
Olav Stranna
Olav Teigen
Tone Telnes
Olav Tho
Torkjell Tjønn
Jon Tvitekkja
Ingebjørg Helkås Vaa
Tor Valle
Alv Vik
Halvor Øygarden
Sverre Åsen
TROMS OG FINNMARK
MÅLLAG
Terje B. Dahl
Vidkunn Eidnes
Karl Ragnar Engstad
Erlend Fjose
Knut Følstad
Eldbjørg Gjelsvik
Aud Hauan
Lillian Bernes Hay
Silje Hjellemarken
Helland
Erna Lyssand Hætta
TRØNDERLAGET
VALDRES MÅLLAG
Ingebjørg Aarseth
Gunnar Breivik
maren 2011. Fornyingsdepartementet har også føreslege midlar
til prosjektering av nye lokale for
Saemien Sijte i Snåsa. I 2011 er det
også lagt opp til prosjektering av
Samisk kunstmuseum i Karasjok.
(NPK)
Egil Heggen
Ingunn Hommedal
Marit Skogstad
Torbjørn Stavenjord
VEST-AGDER MÅLLAG
Arvid Alsaker
Eldrid Arne
Gunvald Bauge
Trygve Bjerland
Helga Dåsvatn
Anne Fløgstad
Halvdan Furholt
Hallgeir Furnes
Helen Glomså
Anna Gravelsæter
Salve Grindland
Berit Fiskaa Haugjord
Magne Heie
Bjarne Herstøl
Bjørg Åsta Hidle
Olav Hoftuft
Theodor Hovda
Tobias Høyland
Gudrun Haugen
Håvorsen
Ragna Kallhovd
Alf Georg Kjetså
John Lauvdal
Målfrid Lindeland
Tom Arnt Lindeland
Oddvar Moen
Gudlaug Nedrelid
Elfrid Ovedal
Håkon Bøye Prestegård
Tor Steinar Rafoss
Laurits Repstad
Gunvor Robstad
Bjørgulv Rygnestad
Kolbjørn Sjurseth
Magnhild Synnøve
Skjeggedal
Svein Slettan
Asbjørn Stallemo
Nils Harald Stallemo
Kaspar Stordrange
Leiv G. Storesletten
Ommund Strandberg
Åmund Tveit
Olav Georg Tveiten
Gunnar Vollen
Alf Johan Øvland
ØSTFOLD MÅLLAG
Gunnar Anmarkrud
Rolf Eggen
Aslaug Haugan
Arnstein Hjelde
Kåre Kjelkenes
Arne Kvernhusvik
Arild Løvestad
Gudni Haugen Nastad
Gunnar Ottne
Lars Vik
BEINVEGES INNMELDE
Kristian Bruåsdal
Randi Einrem
Kristian Halse
Knut Johannes Helvik
Knut Langesæter
Agnar Omvik
Synnøve A. Rogstad
Torbjørg Rossvoll
Oddvar Steinrud
Audun Sydnes
Lars Børge Sæberg
Leif Helge Særsten
Borgny Særsten
YRKESMÅLLAG
Bergfinn Aabø
Anders Askeland
Johannes Bakka
Kåre Belsheim
Geir Sverre Braut
Kjellfrid Bøthun
Alv Reidar Dale
Knut O. Dale
Bjarne Dåe
Arne Ekeberg
Leiv Ellingsen
Per Engene
Torgeir Engstad
Else Fossgard
Lin Åm Fuglestad
Olav Furnes
Arne Gjeraker
Siri Hangeland
Johannes Havstad
Helga Hjetland
Knut Holmen
Eirik Holten
Olav Torfinn Jondahl
Ola Jonsmoen
Rønnaug Kattem
Olav Kuvås
Reidar Kvåle
Hallgeir Langeland
Anstein Lohndal
Geir Lorentzen
Kjell Harald Lunde
Martinus Løvik
Viking Mestad
Lars Kolbjørn Moa
Arne Exner Nakling
Øystein Njål Nordang
Olav Norheim
Borge Otterlei
Einfrid Perstølen
Henning Leiv Rivedal
Torleiv Robberstad
Magnus Robberstad
Arne O. Skjelvåg
Arnlaug Skjæveland
Per Skjæveland
Kjell Snerte
Herbjørg Solberg
Mette Løkeland Stai
Oddmund Svarteberg
Arve Sæbø
Rolv Sæter
Lars Helge Sørheim
Bent J. Tandstad
Harald Thune
Hans Olav Tungesvik
Steinulf Tungesvik
Sigrid Tyssen
Knut Vadla
Birger Valen
Ottar Vandvik
Bodvar Vandvik
Guri Vesaas
Olav Vesaas
Lars Øyvind Vikesland
Harald Vik-Mo
Torgils Vågslid
Vidar Ystad
Nynorsk på
frammarsj
i Afrika
Den norske skulen i
Kamerun (DNS) har
gått frå å vera ein
bokmålskule til å bli
ein nynorskskule. Alle
dei ni norske elevane
nyttar nynorsk som
målform dette året.
DNS i Kamerun har
vore ein bokmålskule
heilt frå oppstarten
i 1958 og fram til no.
Dette året har det
«umogelege» skjedd;
alle elevane ved DNS
har nynorsk som målform. Jamvel alle lærarane har nynorsk som
hovudspråk. Dette
skjer trass i at vedtektene seier at DNS skal
vera ein bokmålskule.
– Spørsmålet er
om vedtektene no
må endrast. For me
kan jo ikkje akkurat
nekta elevane å få undervisning på si eiga
målform, seier rektor
ved DNS, Trond Hjorteland.
Marianne Tomren
(13) og Amalie Hjorteland (13), DNS Kamerun
Brødfakta
på nynorsk
Opplysningskontoret
for brød og korn har
no lagt skulemateriellet sitt til rette også
for nynorskbrukande
elevar. På nettadressa
brodogkorn.no kan
elevar i femte til og
med sjuande klasse
lære om til dømes kva
for kornartar vi dyrkar
i Noreg, korleis korn
blir til mjøl, og korleis
brød og korn kan brukast i ulike oppskrifter.
Ein kan teste kunnskapen sin ved å svare
på ulike oppgåver, og
prøve seg som bakar
ved å følgje oppskriftene. Undervisningsmateriellet er tilpassa
ein del av kompetansemåla i skulen i faget
mat og helse. (NPK)
23
Myhra har auka gleda i verda
kleiva
Anna Kleiva
Å rope
namnet sitt
Dette året starta som eit positivitetsprosjekt.
Det skal slutte som eit kjærleiksprosjekt.
Eg har ein venn som nesten forsvann i haust.
I to veker låg han i ei sjukehusseng og var
nesten vekke. Han var nesten-vekke; levande, men utan sjanse til å vakne igjen.
Men så vakna han likevel. Han vakna sjølv
om det såg fullstendig mørkt ut. Det er
noko eg aldri har opplevd før, at noko så
usannsynleg bra har hendt, at nokon har
dukka opp igjen på overflata av det mørkret.
Nokre veker seinare, noko langt mindre viktig:
Eg høyrde den nye songen til Antony & the
Johnsons for første gong. Songen heiter
«Thank you for your love», og startar med
mjuke, relativt rolege gitarakkordar, men
ender opp med ei energisk blåsarrekkje
som akkompagnerer Antonys repetative
«I thank you, I thank you». Antony, som
vart kjend på starten av 00-talet fordi han
hadde ei heilt vanvettig stemme – men
også fordi tekstene hans tematiserte den
ikkje-heteronormative seksualiteten hans,
og valden og sjølvhatet han opplevde i
samband med dette. Antony, som på det
første albumet sitt song «it's true I always
wanted love to be hurtful». Antony, som
i songen «Fistful of love» frå 2005 – med
melodisk og intrumenteringsmessig slektskap til «Thank you for your love» – song
«I feel your fist and I know it's out of love».
Antony med denne bakgrunnen takkar
no for kjærleiken. Og eg tenkte: JA. Det er
jammen på tide å vere litt takknemleg.
Eg har høyrt Antony drive dette kjærleiksprosjektet tidlegare. Han har snakka om det
på konsertane sine i fleire år allereie. Då
han spelte på Lillehammer under litteraturfestivalen i 2007, fekk han publikum til å
tenkje at dei såg seg sjølve frå framtida, såg
kor bra dei var (slik ein tenkjer på seg sjølv
som tenåring og ser at ein ikkje var så jævlig som ein følte seg) – og rope namnet sitt
med all denne kjærleiken frå framtida. Elsk
deg sjølv, med andre ord. Eg sat der og syntes det var litt cheesy, og definitivt unorsk,
som vi liker å seie. Samtidig var det heilt
klart noko heilt oppriktig, så fint!, tenkte eg
og ropte namnet mitt.
Ein kan fort bli lei av sånne feelgood-greier.
Ein kan fort bli lei av folk som har opplevd
noko skakande og skal preike livsvisdom.
Men det endrar ikkje på den oppriktige
gleda og kjærleiken som kjem når nokon
vaknar frå koma. Og eg bruker uansett nok
tid på å klage resten av året (åh kulde, oppgåveskriving, hovudverk, uvisse!). Eg kan
godt snakke litt om kjærleiken. Den kjærleiken som gjeld foreldra mine og vennane
mine og han som vakna og kanskje han eg
forelskar meg i også, uansett om det ender
bra eller dårleg.
Takk for kjærleiken. Eller for å seie det med
den nye songen til ein annan artist, Sufjan
Stevens: «All delighted people, raise your
hands»!
24
Under hovudtittelen Med ope visir
er Dikt i samling av Magne Myhra
nyst utgjeven. I den er dei fire diktsamlingane Tusen år for ein tanke
(1976), I dropar av lys (1982), I håpets vektskål (1987) og Med ope visir
(1994) samla i eitt band. I tillegg er
her prenta fire salmar, som ikkje har
kome i bokform før.
Her er alle dikta sette opp utan
nokor markering for dei fire opphavlege samlingane. Det synest med
éin gong å vera rett, og eit godt val,
for einskap og samanheng i denne
diktinga kjem klårt fram på denne
måten.
Då Magne Myhra stod fram med
dei fyrste dikta sine, var han ein
mogen mann med gjennomarbeidt
språk, og han hadde gjort sine eigne
val i form som òg i emne og tema for
dikta. Eg vil gjerne sitera eit dikt som
er sermerkt for denne diktaren:
Etter stormen
Eg ser den skadde fura
fyller såra sine med kvåe
og angen minner meg om
balsam og kjøleg lindring
dei mange arr på stamma
vitnar om krefter
sterkare enn storm.
Konsentrasjonen er stor; her er
ikkje sagt eitt overflødig ord, men
skal tru om ikkje diktaren har tenkt
at slik laut det verta for å få plass til
alt som ikkje står der? Venleiken i
det usagde attom orda skin igjennom heile vegen, frå dei fyrste verselinene til dei siste, med vitnemål om
krefter som stormen må gje tapt for.
Ein kan seia at «Etter stormen»
styrkjer trua på at dei byggjande og
vedlikehaldande krefter i tilværet er
sterkare enn dei som herjar og riv
ned.
Ikkje fåe dikt av Myhra har emne
frå samtidig eller eldre tiders dikting. Som kjent frå Odyssevskvædet
av Homer, var Telemachos son til
Odyssevs og Penelope, og det tok
mange år før enn Odyssevs kom
heim til kona si og sonen i Ithaka et-
Du
som gav meg songen
og motet
frå eit hjarta
i fortviling.
Med ope visir. Dikt i samling
Magne Myhra
Voss 2010
lyrikk
ter krigen i Troja. – Ved sin identifikasjon med Telemachos har Magne
Myhra lyft det ithakiske miljøet nærare oss og gjeve det nytt liv:
Min ven, Telemachos
Min ven, Telemachos,
som du har eg leita i ti år
og ti til
etter opphavet mitt
for dei gav han å eta
den farlege lotus
så han gløymde
dei heime
og sitt kjære Ithaka.
Eg forstår, Telemachos
den gleda som greip deg
då du fann far din
etter alle uvisse år
og eg veit
du skjønar
kva sorg eg ber på
når eg leitar
framleis og Penelope
er død.
Den kjærleik diktaren har til mor
si, og takksemda han ber til henne,
kjem ugløymande fram i dikta
«Åleine», «Kveldsbøn» og «Stjerna
over Høgegga», like eins i det storfelte «Arv»:
Du
som gav meg tru
på det sanne
og usvikelege
sjølv sviken.
Du
som sa: Rettferd
er ikkje
men eit mål
å arbeida mot
Du
no borte
men nær
i min klårleik.
«Harmen brenn alltid i blodet
mitt» er den talande tittelen på eit
dikt i boka. Denne harmen kjem
fram i fleire dikt, slik òg i «Rekviem
over ein poet», som handlar om
Osip Mandelstam. Mandelstam
døydde i sovjetisk fangenskap i 1938.
Når ein no, med den nye boka, får
møta heile den lyriske diktinga hans
under eitt, vil ein oppdaga mange
ting, mellom anna at Magne Myhra
er ein av dei gode norske sonettediktarane. Frå ei rekkje framifrå sonettar vil eg gjerne nemna serskilt
«Den same kjelde».
Til alle dei gåver Med ope visir.
Dikt i samling ber med seg, høyrer
òg humor. Her finn me, ute i boka,
eit sitat frå Michael Ende: «Humor
er ikkje det same som visdom, men
dei er nærskylde». God humor gjev
glede, og gleda kan ikkje overdrivast,
sa Spinoza. Magne Myhra har auka
gleda i verda med mange av dikta
sine.
Johannes Gjerdåker
Arv
Du
som gav meg livet
og ein barndom
i fattige kår.
«(...) færøysk litteratur kjend i Noreg»?
På skrivebordet attmed meg ligg det
ein bokstabel. Eg får lyst til å måle kor
høg han er. Han er 18,8 cm høg. 4,5
cm lyrikk, 3,3 cm barnebøker og 11,0
cm romanar. Eller 337 sider lyrikk,
322 sider barnebøker og 1444 sider
romanar. 4 lyrikksamlingar, 2 barnebøker og 3 romanar. 9 bøker i alt.
Desse ni bøkene er færøyske bøker, dei er omsette til norsk, dei er
dei einaste færøyske bøkene som har
kommi ut på norsk sidan 1993.
Eg er glad i desse bøkene. Det er
eg som har omsett dei. Den første,
diktsamlinga Sting av Jóanes Nielsen, kom ut i 2003, og sidan har
det kommi enda tre diktsamlingar
og ein roman, Glansbildesamlarane, av han. To barnebøker har det
vorti: Símun Sámal av Martin Næs
og Dei kallar meg berre Hugo av Rakel Helmsdal, og romanane Tider
skal komme av Oddvør Johansen og
U-. Historier om djevelskap av Carl
Jóhan Jensen.
Kvar gong eg har fått ei nyut-
innlegg
gitt bok i hende, har eg følt ei stor
stoltheit inni meg. Og eg har fått
oppgjer for arbeidet mitt, så det er
ikkje for eiga vinning eg skriv det
som følgjer her. Eg skriv rett og slett
fordi eg bryr meg om at færøysk litteratur skal komme ut på norsk.
Saka er den at desse ni bøkene har
eit lyte: Dei er på nynorsk! Og det er
ikkje til å komme utanom at svært
mange bokkjøparar, også dei ein
skulle tru betre om, straks legg ned
boka når dei oppdagar at ho er på
nynorsk. Og viss det blir slik at dei
færøyske bøkene sel dårleg, vil ikkje
forlaga gi ut fleire færøyske bøker, iallfall ikkje på nynorsk.
Men, tenker eg, nynorskingane
kjøper da vel nynorske bøker, om
ikkje anna så for å støtte forlag som
framleis ser det som viktig å gi ut bøker på målet? Svaret på dette er nok
dessverre at også altfor få nynorskingar kjøper nynorske bøker.
Så derfor er mi prinsipielle oppfordring til dykk som er nynorskfolk:
Kjøp færøyske bøker på nynorsk! Dei
fleste av dykk har barn, barnebarn
eller kjenner andre barn som kan få
ei god nynorskbok i gåve. Mange av
dykk likar poesi, og dei fire færøyske lyrikkbøkene byr på eineståande
dikt. Og romanane er storarta bøker,
alle tre.
Over skrivebordet og bokstabelen heng det eit diplom som seier
«Målblome 2007 er tildelt Lars Moa
for lang og god innsats i målrørsla
og for arbeidet med å gjere færøysk
litteratur kjend i Noreg». Eg brukte
dei fem siste orda frå diplomet som
overskrift på dette bønneskrivet
mitt, og eg sette spørsmålsteikn etter dei. Vil de hjelpe til?
Helsing
Lars Moa,
Stjørdal.
[email protected]
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
Til barnehagekampanjen:
minneord
Jon Aarekol
Jon Aarekol døydde 2. september,
55 år gammal, etter å ha vore
alvorleg sjuk ei tid.
Jon var frå Øystese i Hardanger,
der han voks opp i eit miljø med
folkedans og folkemusikk som viktige aktivitetar både i heimen og
i venekrinsen. På 1970-talet kom
han til Bergen som student, tok
lærarskuleeksamen og studerte så
filologi. Her i byen vart han aktivt
med i BUL i Bergen både som folkedansleiar og kordirigent. I tillegg
var han også leiar i laget i nokre
år. I lagsmiljøet her var også med
på å skipa spelemannslaget Syndebukken, ei musikkgruppe som
framleis er aktiv. Sidan tok han
vidareutdanning i journalistikk og
mediekunnskap ved Høgskulen i
Volda, før han flytte til Oslo fyrst
på 1980-talet.
Målgåver
til å servere
—
—
Etter å ha vore lærar i to år vart
Jon i 1985 tilsett som studieleiar i
Noregs Mållag. Han var også med
i redaksjonen for medlemsbladet
Norsk Tidend. Frå 1987 gjekk han
så over i Noregs Ungdomslag og
jobba der med informasjonsarbeid
og styrde lagsbladet Norsk Ungdom, eit blad han fekk fornya og
gjeve ut i eit nytt og meir moderne
format. Jon vart også i mange år
vald til leiar i den nynorske lyttarorganisasjonen Kringkastingsringen etter tida i Noregs Mållag.
Han gjorde ein stor og langvarig
innsats i denne samskipnaden.
Etter at den viktigaste tenesta i
mål- og ungdomslagsrørsla i 1980åra var over, vart Jon tilsett som
informasjonsmedarbeidar i det
dåverande Kyrkje-, undervisningsog forskingsdepartementet, der
han arbeidde i mange år før han i
2001 gjekk over i informasjonsavdelinga i Riksrevisjonen. Her arbeidde han aktivt heilt til det siste.
Etter at Jon kom til Oslo, har
han lenge vore mykje med i Bygdelagssamskipnaden (BLS), og
drive både med folkedans og folkemusikk. Her hadde han mange
tillitsverv og var fleire år leiar for
Barnelaget i BLS. Dei siste åra
var også han leiar i Bærum Spelemannslag, og la her, saman med
Hallvard Kvåle, ned mykje arbeid
for folkemusikken i dette laget og
i Landslaget for spelemenn. Jon
var sjølv ein god spelemann på
hardingfele, og trakterte gjerne
andre instrument med, og han
stilte meir enn gjerne opp i ulike
samanhengar.
Målrørsla, ungdomslagsrørsla
og folkemusikkmiljøet har mykje
å takka Jon for. Han var ein positiv
gledespreiar med mykje fin underfundig humor, og hadde alltid
hadde eit godt og hyggeleg ord til
folk. Vi har alle gode minne etter
samværet med Jon, og det er trist
at han ikkje er mellom oss lenger.
Tankane våre i desse tider går no
til kona Solbjørg og borna Kari og
Anna, som sit att med det tyngste
saknet.
Vi lyser fred over minnet til Jon
Aarekol!
Olaf Almenningen
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
—
—
Song- og
g
teiknehef
teikn
te
eh ftte
Klar-ferdig-syng!
— stk.
SONG- OG TEIKNEHEFTE:
Fargeblyantar fylgjer med. Kvart
lokallag får dei fyrste 50 eks
gratis, men god pris på resten
også. Gratis!
stk. kaffikrus (2008)
Svart dekor og gulltekst.
Kruset er nytrykk av jubileumsserviset.
Det går mangt eit menneske og ser
seg fritt i kring for Ivar Aasens skuld
Tarjei Vesaas 1950
stk. tekrus med skål (2008) kr 150
Svart dekor og brun tekst.
Nynorsken kviskrar: Dette går ikkje an.
Kristin Auestad Danielsen,2007
— stk. TIPSHEFTE som gjev god lese-
start med gode tips til nynorske
barnebøker. 16 sider. Gratis!
stk. frukostasjett (2008) kr 100
Svart dekor og brun tekst.
Nokon må elske ordet og reinske bort
ugras der det gror. Nokon må bruke ordet. Berre ved bruk blir det vakkert.
Marie Takvam, 1987
stk. tekrus med skål (2007) kr 120
Oransje dekor og svart tekst.
OSS, RETNING Eg veit ikkje kvar vi skal.
Men eg gler meg medan vi kjem dit.
Ann Kavli, 1996
— stk. FLYGEBLAD til dei tilsette:
«Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 4 sider. Gratis!
til å markere
Medlemskap i gåve: Kjenner du nokon
som burde ha vore med i Mållaget?
Gje dei medlemskap i gåve! Dette
kostar 200 kroner.
— stk. FLYGEBLAD til foreldra:
«Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 2 sider. Gratis!
JA TAKK,
eg tingar:
— stk.
MEDLEMSBEVIS som eg kan gje
vekk i gåve. Kr 200
— stk. JAKKEMERKE: «Gjennom
— stk. PC-HYLSTER med slagordet
Mange røyster – felles mål. Storleik:
15". Kr 150
— stk. RULLEBANNER:
Kr 50
— stk. Slepp nynorsken til-JAKKE-
MERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk)
— stk.
REFLEKSBAND til å slå rundt armen eller foten for å vere tryggare i
trafikken. Med logo og slagord: Mange
røyster – felles mål. Kr 20
— stk.
FRIMERKEMAPPER frå Posten
med førstedagsbrev med frimerket
som Posten laga i høve hundreårsjubileet. Kr 50
ord blir verda stor». Gratis for
inntil 20 jakkemerke!
«Gjennom ord blir verda stor».
2 meter høg. Kr 500
— stk.
PARAPLY med trehandtak. Svart
med kvit logo og slagord: Mange
røyster – felles mål. Diameter om lag
1 meter. Kr 100
Hugs at vi kan gå tom
for somme artiklar! Det
er såleis ikkje sikkert at
du får alt du tingar.
— stk.
PARAPLY (kan slåast saman).
Kr 100
— stk.
VILJEN TIL SPRÅK av Ottar
Grepstad. Kr 200
— stk. Takk, Ivar Aasen-JAKKEMERKE.
Kr 10 (kr 50 for 20 stk)
Ting ved å sende e-post
til [email protected], ringje 23 00 29 30,
fakse til 23 00 29 31 eller ved å gå inn
på www.nm.no. Du kan også sende i
posten. Porto kjem i tillegg.
— stk. MATBOKS i plast. 16x11 cm.
Namn:
Adresse:
Postnr.
Poststad:
25
tre på gata: Om du skulle ha skote nokon, lat oss seie med strikkgevær, kven skulle det ha vore?
kr 9,00,–/mm
kr 0,50,–/mm
45 mm
kr 4 000,–
kr 7 000,–
kr 12 000,–
kr 1,00 pr. stk.
Alle prisar er eks. mva. Ved lysing
i fleire nummer kan vi diskutere
særskilde avtalar.
Stoffrist nr. 1 – 2011:
11. januar 2011
Foto: hisf.no
Annonsar:
Annonseprisar:
Tillegg for tekstside:
Spaltebreidd:
Kvartside:
Halvside:
Heilside:
Tillegg for fargar
Ilegg til avisa:
Arkivoto: Norsk Tidend
Prent: Nr1Trykk as
Opplag: 12 000
Abonnement: Kr. 250,– per år
Foto: Aasentunet
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Ingvild Tandstad
: journalist
Eli Bjørhusdal
: stipendiat
Magni Hjertenes Flyum
: administrasjonssjef
Hm. Det må bli ei slags
kollektiv avstraffing, der
eg skulle ha samla alle dei
som syt og klagar over
kor vonde og vanskelege
ting er, utan at dei sjølve
orkar å løfte ein finger for
å gjere noko med problemet. Sutrekoppane. Og
dei er det mange av.
Om eg no lyt skyte nokon
(med strikkgevær), vil eg
skyte kulturminister Anniken Huitfeldt. (Fordi
ho har blamert heile det
språkpolitiske feltet ved å
støyte frå seg ein suveren
fagperson som Kjell Lars
Berge.)
Strikkgevær-skot er
godt eigna til å be om
merksemd. Der er bok
ein og anna austlending
som fortener eit skot slik
at dei løftar blikket over
fjella.
NOREGS MÅLLAG
Tilskrift: Boks 474 Sentrum,
0105 OSLO
Telefon: 23 00 29 30
Telefaks: 23 00 29 31
E-post: [email protected]
Kontoradresse:
Schweigaardsgt. 16
Bankgiro: 3450.19.80058
Leiar: Håvard B. Øvregård
mobil: 917 73 157
[email protected]
Tilsette:
Gro Morken Endresen, dagleg leiar,
tlf. 23 00 29 37, 957 85 560
[email protected]
Magnus Bernhardsen,
organisasjonskonsulent,
tlf. 23 00 29 34,
[email protected]
Berit Krogh, økonomikonsulent,
tlf. 23 00 29 35,
[email protected]
Ingar Arnøy, skulemålsskrivar,
tlf. 23 00 29 36, 975 29 700
[email protected]
Hege Lothe, informasjonskonsulent,
tlf. 57 86 53 60, 926 48 348
[email protected]
Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend,
tlf. 23 00 29 32, 943 97 998
[email protected]
Else Elise Sætre Bullus,
kontormedarbeidar,
tlf. 23 00 29 30,
[email protected]
Tarjei Vågstøl, IT-medarbeidar,
tlf. 23 00 29 50, 452 31 489
[email protected]
Ei kjærleikserklæring
Arnfinn Kolerud
håpar at boka Når ein
først skal skyte nokon
kan inspirere målfolk
til å bli meir synlege.
Ikkje før me har etterlyst mållagsromanen på denne sida,
dunkar han ned i postkassa.
Om det ikkje akkurat er mållaget som står i sentrum, kan
det neppe vere mange romanar
som nyttar ordet nynorsk fleire
gonger, og i alle fall ekstremt få
som i så stor grad kjem inn på
så mange kjende problemstillingar. Her er i-endingar kontra
a-endingar, reklame på bokmål,
offentlege kontor, trugsmålet
frå engelsk og heile sulamitten.
Drivkrafta i boka er den personlege aksjonismen som ein
finn i Vassbygda/Vassbygdi,
den siste bygda i Noreg som
klamrar seg til nynorsk. Aktivismen går noko lenger enn
kva ein er vand med, og dukkar
det opp ein pistol på side 165,
så kan du rekne med at han blir
nytta før boka sluttar. Samlaget
kallar boka ei «artig nynorsk
undergangshistorie».
Ei levande interesse
NORSK MÅLUNGDOM
www.nynorsk.no/nmu
Tilskrift: Postboks 285 Sentrum,
0103 Oslo
Telefon: 23 00 29 40
Telefaks: 23 00 29 31
E-post: [email protected]
Bankgiro: 3450 65 48707
Leiar: Janne-Kristin Svarstad Nygård,
tlf.: 916 16 637, 23 00 29 40
[email protected]
Skrivar: Tone Rossow,
tlf.: 23 00 29 40
[email protected]
www.nm.no
26
– For meg er boka ei kjærleikserklæring, seier Arnfinn Kolerud.
– Eg lærte bokmål på skulen,
og det var bokmål eg brukte i
mine fyrste romanforsøk. Men
ingen forlag ville gi dei ut. Då
var det nokon som gjorde framlegg om at eg skulle setje dei om
til nynorsk. Samlaget tok imot
meg med opne armar, og sidan
har eg følt meg heime i den nynorske familien.
– Gleda over dette verktøyet, dette språket, har halde
seg stabilt høg heilt sidan eg
ARNFINN
KOLERUD
◆ Aktuell med boka Når ein
først skal skyte nokon
◆ Forfattar, debuterte i 1996
med Berre ikkje brøyteplogen kjem...
◆ Har fått fleire prisar, mellom
anna Nynorsk barnelitteraturpris to gonger
(Allkunne)
MOROSAMT: Eg vil som forfattar syne at nynorsk er eit levande
språk som kan nyttast til det meste,
inkludert underhaldning, seier Arnfinn Kolerud.
Foto: Jo Carlson
byrja å skrive, fortel forfattaren. – Medan andre interesser som fotball og politikk har
falma litt, så er eg like levande
oppteken av nynorsk. Så keik eg
på desse herlege boktitlane Mitt
tapre språk av Edvard Hoem og
Viljen til språk av Ottar Grepstad, og fekk sjølv lyst til å skrive
om nynorsk, ikkje berre på nynorsk. Men det kunne ikkje bli
ei fagbok, eg er ein skjønnlitterær forfattar og fiksjonen er
mitt format. Så eg spissa problemstillinga til denne historia.
– Dette er «første roman av
tre», som det står i boka. Kva
hender vidare med Bendik
Uføre?
– Det kan eg vel ikkje avsløre, men det er ikkje noko
problem å fylle fire hundre sider til med desse folka. I fyrste
boka siterer eg mykje Ivar Aasen og Aasmund Olavson Vinje.
I den neste boka vil eg gå vidare
til Tarjai Vesaas og Olav H.
Hauge. Så dette er ein fin måte
å få skrive om favorittforfattarane mine på.
Ein mental heim
– Det er mange i boka di som
brenn for saka, men det står
mindre om kvifor saka er så
viktig?
– Ein stad i boka
blir det snakka om
m
kor viktig det er att
folk kan vers og
songar utanboks.
Kan ein slikt,
har ein språket
med seg heile
tida. Det blir eit
band som bind
oss saman med
andre som kan
slike vers og
songar.
Ein
mental heim.
No har målrørsla ofte vore
splitta av saker som rettskriving
og kløyvd infinitiv. Men sjølv
om det er vanskeleg å svare på
kva som bind oss saman, så har
me ein sams fiende.
– Det er ei veldig morosam
bok?
– Ja, og det er like medvite.
Eg vil som forfattar syne at nynorsk er eit levande språk som
kan nyttast til det meste, inkludert underhaldning. Sjølv veit
eg ikkje heilt kva sjanger boka
er, men fleire har meint at ho
er ein komedie. Det har likevel
aldri vore meininga å hengje ut
målfolk, og eg trur nok at målrørsla har sjølvironi nok til ikkje
å late seg provosere. Når det er
sagt, er det jo fleire kapittel her
som inneheld kritikk.
Synlege målfolk
– Så du er ikkje nøgd med korleis målkampen blir førd i dag?
– Eg innrømmer at eg saknar
den typen aktivist som eg skildrar i boka. Ikkje at ein skal gå
rundt og vifte med ein pistol og
knalle ned folk, men det å lese
Aasen-dikt høgt på offentlege
toalett har eg tru på. Eg veit
det finst mange mållag rundt
forbi, men det er ikkje alltid like
lett å få auge
på dei. Eg
skulle gjerne
sett fleire nynorskaktivistar både i skulen, på bussen
o
og utanfor buttikken.
– Det er litt
Kn
Knausgård over
de
dette?
Romanser
serie og livet ditt
som nynorskaktivist
vist?
– Nei, det kan
eg lo
love deg det ikkje
er. Det er veldig lite
av meg sjølv i denne boka, det
er vel berre éin episode som eg
kan seie at eg faktisk har opplevd. Resten er rein fiksjon, det
må det vere. Eg hugsar for dårleg til å halde på med sjølvopplevde ting, seier Kolerud.
KJARTAN
HELLEVE
[email protected]
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
sagt sidan sist
puslekryssord for barna
Nedanfor finn du alle orda som skal vere
med i kryssordet til venstre:
– Eg er ein næming i høgnorsk. Målet kjennest enno framandt for meg.
Men det høgnorske prismet gjer det
mogeleg å sjå samtidi på fråstand.
Cornelius Jakhelln
til Klassekampen
Syng deg og meg, ikke dei og mei,
dette er for fan nynorsk.
Nordlys
– Uff, det er eit litt ømt punkt, det
er ikkje så mykje att av nynorsken,
verken når eg skriv eller når eg
snakkar.
Thomas Skålnes
til Vestnytt
Det er nok ingen av oss unge som
faktisk hater nynorsk. Problemet
ligger i at vi må lære det.
Ragnhild (16)
til Aftenposten
Platen deres er kalt Soli, som ikke er
Aasen-nynorsk for sola, men latin
for det å spille alene.
Vårt land om
«De beste damene» si nye plate
ARE, URA, URA
4 bokstavar:
EGEN, SOVE
5 bokstavar:
AGENT, DUREN, NILEN
6 bokstavar:
ELEVEN, FUGLEN, GENSER,
RANSEL, SOGENE
7 bokstavar:
FARANDE
kryssord
(Løysing finn du nedst på sida)
BLOMANE
MATTE
FORNMINNE
LIKEVEL
FRYDE
PIPETTE
VISSTE
MORO
PÅ SNØ
TONE
STONG
RØYK
MANNEN
KUNSTSTOFF
NETTVERK
ÅTVARANDE
MERKE
KUTTA
SCENEKUNST
VERKTYET
MALM
BETJENTEN
ØVINGA
SKIPSBYGGJERI
STEMNE
KOPPAR
OG
SKÅLER
DU OG
EG
FISK
SKRYT
BAKEUTSTYR
SPAK
BAKLEKSE
PYNTE
FORF.
FRÅ
KLEPP
FISKEREISKAP
SKEIMAT
BRENNEVIN
TETTSTAD
I ØSTFOLD
SKRED
OPPDRETT
TAL
BLODÅRE
HEIM
FOR
TOBEINTE
NORSK
FORF.
EMBALLASJE
EUR.
OLDTIDSFOLK
UTAN
STYRING
BILETE
TRESAFT
TELE
PLANTE
LITEN
SOFA
PÅBYRJA
HÅVAR
INN
HAR
BRUK
FOR
NÅLEBUSK
UJAMN
GRU
LUKE
TEK
SEINARE
GODTEMAKAR
SKIHOPPAR
PAR
OVER
DO
TENDENS
I TIDA
AV VERDI
FOR
SAKA
KARPEFISK
BRANNRESTANE
ROM
PRYDD
FELT
FLATEMÅL
DYR
– Du har tidligere laget reklamefilmen til speltgrandisen, der vi fikk en
nynorsk versjon av «Fame».
Er du sidemålsforkjemper?
– Jeg snakker jo dialekt. Jeg er vel
ikke nynorskforkjemper per definisjon, men jeg har absolutt insistert
på at vi skulle ha dialekter i filmen.
Hele handlingen foregår jo på Vestlandet, og det har vært veldig viktig
å beholde den autentisiteten til karakterene som oppholder seg der.
«Trolljegeren»-regissør
André Øvredal til
Dagbladet Fredag
ER, LI, UT
3 bokstavar:
ved Laurits Killingbergtrø
BEST
– Det var dumt akkurat nå som
jeg fikk prisen. I forrige utgave
hadde vi et seks siders intervju med
Tone Damli Aaberge, skrevet av
meg. Problemet er at tilfanget av
nynorskfolk ikke er så stort i Oslo.
Men prisen forplikter. Jeg vil oppfordre frilansere som har nynorsk
som hovedmål til å bruke språket.
– Hva slags reaksjoner får dere fra
leserne på nynorskbruk i Elle?
– Utrolig positiv respons, og det interessante er at det kommer fra lesere som selv skriver bokmål. Vi har
ikke fått noen negative reaksjoner,
det er derfor vi har fortsatt med det.
Elle-redaktør Signy Fardal
til Journalisten
2 bokstavar:
FISK
DØL
TRULAUSE
VITNEMÅL
SVAR
UTLØP
SVART
MASSE
PROVOSERER
STAGGE
PÅ
NYTT
RENN
APPELLERTE
KONKURRENT
løysing
FYR
F
MÅL
NYE TIL
LANDET
I
RENN
PRESTEEMBETE
S
STAL
F
GAV
ETTER
TROLLDOM
VASSSELE
F
R
A
M
T
O
N
I
N
G
BREI
Å
K A
V
L
S I
D
S E
N
GÅTT
BORT
UTBYGG
FERDSLEÅRE
GJE LOV
FINARE
RØYKING
DETT
SANSAR
HANDTRYKK
GAV
BRYST
T
A
U H O L M E
R
R I M
M I G R A N
A N
E
E
K N E K A L
A S K A
A
R A
S T U
M O S E G
A L D E R
V I D
A N
R N A P P
E G
E I N
A
Ø R
Å
G A R F Ø R
E I S E R
R
K K
O
E V E T A K
HAND- SALSVERKAR PLASS
BORTÅT
SPEL
KVITT
DEKKE
RUSSISK
SVAR
KOLLEKT
SJØ I
AGDER
RENNER
GODS
BEHANDLING
TETTPAKKAR
I HARDANGER
GAMMAL
FÅ DET
UT
TVERRSIDE
EI MED
GEVÆR
FEILFRI
SKIP
KVA
TID?
SPELSTYKKE
SANSELØYSE
SANDSLETTE
UTROP
SLEIPING
FORTUMLA
MEDVITET
RENDE
VEKEBLAD
MORGONEN
SETTE MÅLAR
TIL
OPPLIVS DRETT
I
K
N
V Å R
N J E T
T A R
I
I G N E L
L
A T T
I R A R
A R
N E
R O D D
E N D E F
N I E
L
D S
N O
A K T A R
L
A V I
I N G
S
T A N K A
T T A
N
O R E T
MEL
FISK
MAS
SKOGEN
SINTE
URO
GOD NOK
TIL MAT
EKSTRA
SPYDIG
A
S
T
R
U
P
ØYFOLK
GANGSTIG
BYBUAR
ROMINNHALD
BORK
POPGRUPPE
GULT
BLØMANDE
KOSELEG
MIDTBLOKK
UROLEG
TYPE
BLIR
STILL
PUBLIKASJON
INTERN.
ORG.
I EIN
VISS
DEL AV
LANDET
SA NEI
OLDER
V
O
L
U
M
PART
AVKOM
S
Ø
N
E
R
HAR DET
VONDT
L
I L D
R E A
M G
T E R
Å
O
R Å S
E R
K E R
A T E
N
K
A D E
L U T
P R
R P Å
E
L
K T A
E
R
KU
PARTERE
VEKT
VÆSKEGANG
DEI 365
Kryssordvinnarar i nr. 4 – 2010
1. Johannes Flaten,
Leikanger,
2. Asbjørg Apalset,
Sandane
Send løysinga til:
Noregs Mållag
Postboks 474 Sentrum
0105 Oslo
FANGSTBÅT
3. Petter Eide,
Sandane
LITT
SVEVN
Frist: 11. januar 2011
Merk konvolutten «Kryssord».
Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte
ut og får fin premie.
REKLAME
DRIVE
LITER
TONN
Namn:
Adresse:
REX
Postnummer/-stad:
Løysing på puslekryssord
NORSK TIDEND NR. 5 – 2010
Løysing på kryssord 4 – 2010
27
i nynorskens skog
Årets sak på
forskning.no
«Hellevik» i nettutgåve
Samlagets gule ordliste, Nynorsk
ordliste, kjem i digital utgåve på Internett. Forlaget vil
tilby ordlista som
gratisteneste ut året.
I fyrste omgang er
ordlista lagd ut som ei
rein nett-teneste, men
seinare vil ho også
omfatte ei eiga programvarepakke
med utvida funksjonalitet. «Hellevik»,
Marie Hauge har vunne prisen for
årets beste artikkel på forskning.
no. Hauge, som arbeider som kommunikasjonsrådgjevar på Havforskingsinsituttet, vann med saka «Det
ål-timate navigasjonssystemet» , om
korleis havålen greier å navigere seg
på tvers av Atlanterhavet. Gledeleg i
seg sjølv, men syner samstundes at
nynorsk fungerer utmerkt til å formidle forsking.
Pengar på
samisk i det blå
Nye myntar og setlar med samisk og
nynorsk er ikkje aktuelt med det første. Mynt- og setelrekkjene står.
Den norske myntrekkja vart oppgradert og fornya på 1990-talet og
blir sjåande ut slik ho gjer i dag, i lang
tid framover. Noregs Bank snur altså
ikkje på femøringen etter at visepresident Láilá Susanne Vars i Sametinget ønskte seg samisk tekst på norske
myntar og setlar, og Noregs Mållag
ville ha fleire nynorskmyntar.
– Vi har førebels ingen planar om
å gjere endringar på myntane våre
anna enn forslaget vi har fremja om
å trekkje tilbake femtiøringen, seier
kommunikasjonsrådgivar Kari-Anne
Røisgård i Noregs Bank.
NPK/Hallvard Østrem
Ny bok frå Mellem
«Om folk hadde huska på å sjå etter, så
ville dei denne dagen kunne ha sett at
sola stod strålande blank på ein klårblå vårhimmel, at
skogen og vollane
var i gang med å
grønnes. Dei såg
ikkje det. Nyheita
som var kommen
låg som ei dunkel hinne framføre
augo og gjorde dagen mørk. I dag
skulle dei komme. Fienden.»
Slik byrjar den siste boka frå Reidun Mellem, Norsk flyktningbarn i
Sverige 1944–45. Boka er ei markering
frå Nord-Troms Historielag av at det
er 70 år sidan krigen slo inn over landet vårt. Som 13-åring flykta Reidun
Mellem over fjella til Sverige. No har
ho skrive bok om si eiga flukt frå okkupasjonsmakta. Boka skildrar krigen
frå tyskarane kom, den dramatiske
flukta, opphaldet i Sverige og den etterlengta returen heim.
– Eg skreiv dagbok gjennom heile
perioden då me var flyktningar. Den
har eg hatt stor nytte av. Inspirasjonen til å skrive bok kom etter at eg las
om lagnaden til finske flyktningbarn
i Sverige under krigen. Samanlikna
med det mange av dei måtte gå
igjennom, var nok tilværet vårt å rekne som ein ferie, seier Mellem.
Skal planleggje
Språkåret 2013
Regjeringa Stoltenberg løyver
700 000 kr til Nynorsk kultursentrum
for å utvikle planar for 2013 som nasjonalt språkår. Senteret har i fleire år
arbeidd med ideen om å gjere 2013
til eit språkår. No gjer Grepstad ordtaket frå Ivar Aasen til sitt: – Ein god
dag kjem aldri for seint.
Aasentunet
Tips oss!
som ordlista gjerne blir kalla etter no
avlidne ordlisteforfattar Alf Hellevik, er
ein klassikar blant ordlistene. Papirutgåva har ifølgje Samlaget selt rundt 2,5
millionar eksemplar sidan fyrsteutgåva
kom i 1938.
Den digitale utgåva byggjer på den
tiande og siste utgåva av papirversjonen frå 2005, som var redigert av Kåre
Skadberg og Aud Søyland.
(NPK)
Stålstut-nytt
Stålst
Stål
I fø
førre
ørre utgåva av Norsk Tidend stod det ein
art
artikkel
med meir eller mindre vettuge
f
framlegg
om nye norske ord. Eit av desse
orda var stålstut. Den observante lesaren Tormod Nordeng kan opplyse om
at ordet er langt i frå nytt. Vegard Vigerust skreiv allereie på 50-talet ei bok
s heitte STÅLSTUTEN.
som
Dessutan kan ein ved eit raskt søk på
verrdsv
verdsveven
finne ut at det òg er tittelen på
medlemsb
medlemsbladet
til Gammeltraktorens venner.
Feiring av Lunden
TREKKPLASTER: Valkyrien Allstars med Tuva Livsdatter Syvertsen var trekkplaster på 110-årsjubileumsfesten til Studentmållaget i Oslo.
Foto: Hege Lothe
Vellukka
haustseminar
Det var spennande ordskifte, interessante innleiingar og god stemning
då Noregs Mållag og Studentmållaget i Oslo heldt haustseminar og
jubileumsfest tidlegare haust.
Den 9. oktober vart Eldrid Lunden og
Kåre Lunden feira i Naustdal. Medan
poeten fyller 70 år i år, fyller historikaren 80 år. Dei voks opp på eit småbruk
på Lunden i Naustdal, med ein far som
var gardbrukar og anleggsarbeidar,
og ei mor som var svært interessert i
bøker. Mediemerksemda rundt desse
jubilea har vore stor. Dei to blir rekna
for å vere blant dei største i si samtid
innanfor sine fagfelt, og har sett spor
etter seg med tankar og ord.
Det var Naustdal kommune som
arrangerte jubileumsdag med mellom
andre Naustdal Mållag som støtte. Seminaret om dagen samla fullt hus, om
lag 135 tilhøyrarar, det same på festen
om kvelden. Mållaget er veldig godt
nøgd med arrangementet og oppslutnaden. Naustdal Mållag fekk presentert
seg sjølv med utstilling og verva tre
nye medlemmer. I høve feiringa gav
Naustdal sogelag ut festskriftet Her er
so fagert ved høge lid, ei samling med
dikting og diktarar frå Naustdal og
Vevring. Ei flott bok som Noregs Mållag
støtta økonomisk.
Naustdal Mållag
Haustseminaret samla eit hundretals deltakarar
på Det Norske Teatret i Oslo. Det var ordskifte
om kva for plass norsk og særleg nynorsk skal ha
i akademia, om rolla til høgskulane i Noreg, og
sjølvsagt var det innleiing om Arne Garborg og
Bondestudentar.
På kvelden var det jubileumsfest for SmiO
med Valkyrien Allstars som eitt av høgdepunkta.
Leiar i Norsk Målungdom, Janne Nygård, heldt
sjølvsagt helsingstale til Studentmållaget i Oslo
i høve 110-årsjubileet. Ho takka for god innsats
frå det største lokallaget i NMU.
Nynorsk for vaksne innvandrarar
Høgskulelektor Hilde Osdal ved Høgskulen i
Volda peika på at bokmålsopplæring i nynorskkommunar fører til framandgjering og hindrar
integrering. Det forsterkar flyttemønsteret,
og det syner seg at det er veldig viktig å kunne
identifisere seg med det språksamfunnet som
ein lærer om. Hilde Osdal gav tre svar på korleis
ein skal få til meir opplæring i nynorsk mellom
vaksne innvandrarar: læremiddel, læremiddel og
læremiddel.
Årsaka til at det manglar læremiddel, er todelt: Det er dårleg økonomi i å lage nynorske
læremiddel, og det er ikkje lovpålagt å lage parallellutgåver av lærebøker til denne gruppa.
– Det viktigaste er å få større løyvingar til
nynorske lærebøker, endre lovverket og endre
haldningar til nynorsk for vaksne innvandrarar,
sa Osdal.
HEGE LOTHE
[email protected]
Vi vil gjerne vite kva som kravlar og kryp i nynorskens skog. Send e-post til [email protected].
Jon Hellesnes.
Foto: Vidar Herre, Avisa Hordaland
Språkprisen 2010
til Jon Hellesnes
Språkprisen 2010 for framifrå bruk
av nynorsk i sakprosa går til Jon
Hellesnes for bøkene Illusjon?,
Om livstolking og Det femte monarki og andre essay.»
– Vinnaren av nynorskprisen
tek i bøkene sine i bruk eit breitt
spekter av nynorske språkressursar:
han hentar like gjerne orda og døma
sine frå norske kvardagar som frå
abstrakte, filosofiske tradisjonar.
Skriftstykka hans er leselege både for
det store publikum og for spesialiserte fagfilosofar. Han er kreativ både
i sjangeren han vel for skriftstykka
sine, og i ordvalet. Prisvinnaren nyttar gjerne arkaiske nynorskord, men
er også mann for språklege nylagingar. I siste boka si har han t.d. laga
ord som sutleprat og glyespreiar for
bullshit og bullshittar.
I klassa for bokmål gjekk prisen
til Elisabeth Aasen. Språkprisen er
Språkrådets pris for framifrå bruk
av norsk språk i sakprosa. Vinnarane får 50 000 kroner, eit trykk
av Kjell Nupen og eit diplom kvar.
Språkprisen vart delt ut på konferansen Språkdagen 2010 i Oslo
Konserthus.