Transcript Norsk Tidend 2-11

Medlemsblad for Noregs Mållag • Nr. 2 – februar 2011
På glid
– Kan hende burde
det kome ei bok der
Neikob kjem best ut
av det, seier forfattar
Kari Stai.
Side 26
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Illustrasjon: Kari Stai
Heil
ved
– Livet som seljar var eit sjølvutslettande liv. Plutseleg ein
dag klarte eg ikkje å gå inn til
ein kunde. Det gjekk ikkje. Eg
gjekk heller over vegen, kjøpte
middag på vegkroa, gjekk ein
tur på bygdamuseet, køyrde
heim og selde agenturet.
Stein Torleif Bjella speler på
det gode laget. Han lagar gode
songar, om deg og meg, om dei
som står bak gardina og ser ut
glaset, og eit par andre ting,
men fyrst og fremst om han
som lengtar.
Møt han i samtale med Erlend
Loe.
Foto: Tonje Li
MIDTEN
NORMERING
NORSKFAGET
Delt høyring
Press på faget
Med offiser Edvard Os som
skrivar fekk det militærpolitiske
engasjementet ein sentral plass
i mållaget tidleg på 1900-talet,
skriv Oddmund Løkensgard
Hoel i Norsk målreising II. Mål og
modernisering 1868-1940.
Side 16–17
– Det er viktig å hugse på at
dette er ei reell høyring, der
nemnda enno er open for innspel sa Grete Riise, leiar i rettskrivingsnemnda, under høyringa
om ny nynorsk rettskriving.
Mange tok henne på ordet.
Side 6–7
– I fylgje Kunnskapsløftet så
skal no ein norsklærar nærast
vere både musikkvitar, filmvitar og medievitar. Dette skaper
press på kjernen i faget, seier
Christian B. Bjerke i Landslaget
for norskundervisning.
Side 4–5
Foto: Språkrådet
Autoritært
Foto: LNU
SPRÅKHISTORIE
Åse-Marie Nesse
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Bortanfor tuntreet fanst ein annan skog
Utgjeven av Noregs Mållag
Haldis Moren Vesaas, Livet verdt/Prosa i utval
Tilskrift:
Postboks 474 Sentrum
0105 OSLO
Redaktør: Kjartan Helleve
[email protected], 23 00 29 32,
faks 23 00 29 31
I redaksjonen:
Hege Lothe, Tuva Østvedt
leiarteigen
Heimeside: www.nm.no
Abonnement: 250 kroner per år
Utforming: Språksmia AS
[email protected]
www.
nynorsksenteret.no
Nynorsksenteret sine nettsider
er fantastiske. Eg er beint
fram misunneleg. Eg har
sjølv litt med nettsidene
til Mållaget å gjere, og me
gjer så godt me kan. Men
heile tida er det ting som
dreg oss frå det eine til det
andre og det blir liksom ikkje noko schwung over det.
Ikkje slik som Nynorsksenteret sine sider.
Eg har vitja sidene regelmessig
sidan eg byrja i Mållaget, på
jakt etter eit telefonnummer eller annan informasjon. Stadig vekk tek eg meg
i å finne nye sider, og no
sist er det ressurssidene for
dei minste som imponerer.
Ei gullgruve for alle som
er opptekne av nynorsk
og særleg tidleg start. I går
vitja eg ei mor som såg etter
nynorske bøker til son sin,
og det var ei glede å syne
henne Nynorskbok.no, nok
ei herleg nettside.
Det einaste eg har å utsetje, er
at dei ikkje er meir kjende
for folk. Eg har snakka med
folk djupt inn i både målrørsla og forlagsbransjen
som ikkje kjenner til desse
sidene. Eg har ingen formel
for korleis ein skal spreie
ordet, eg kan berre gjere så
godt som eg kan:
Eg tilrår www.nynorsksenteret.no på det varmaste!
Kjartan Helleve, redaktør
2
Teikning: Kjartan Helleve
Fleirspråksdirektør Vonen
Gode språkdirektør Arnfinn Muruvik
Vonen.
Du er no ein av dei viktigaste i landet. Ikkje av di ein språkdirektør har så
mykje direkte makt, men av di du har fått
ansvar for noko av det mektigaste som
finst; språket.
Ingen er likesæle til språk. Mange ter
seg som dei var likesæle, men vaknar opp
om ein først byrjar prate om språk. Språk
er personleg, språk er kollektivt, det vert
utvikla gjennom dei einskilde språkvala
personar gjer, og kan samstundes vere eit
undertrykkjande maktmiddel. Språk er
personleg og alltid i bruk.
Språkrådet skal særleg arbeida med å
styrkja det norske språkets status i notid
og framtid, … verna om den kulturarven
som norsk skriftspråk og talespråk representerer, fremja tiltak som kan auka kunnskapen om norsk språk, fremja toleranse
og gjensidig respekt i forholdet mellom alle
som brukar norsk språk i den eine eller andre varianten, og verna om dei rettane som
Håvard B. Øvregård, leiar
kvar enkelt borgar har når det gjeld bruken
av språket.
Det ligg eit stort ansvar på språkdirektøren her. Det er difor du er så viktig.
Eg vonar du set høge mål for tida di som
språkdirektør. Høge og gode språkmål
som aukar språkmedvitet, reduserer likesæla og gjer det betre å tale, skrive og bu i
Noreg. Eg ynskjer meg fleirspråksdirektøren Vonen.
Fleirspråkskunnskap gjer oss til betre
språkbrukarar. Eg treng ikkje fortelje deg
dette, for du veit det godt frå før. Men
det er ein underkjent røyndom i eit elles
språkrikt Noreg. Støtt høyrer vi utsegner
som nedvurderer fleirspråkskunnskap.
Innvandrarar får lite eller ingen respekt
for den store språkressursen dei oftast sit
med. Framandspråk vert nedprioritert av
skule, foreldre og elevar. Og obligatorisk
dugleik i båe dei to offisielle norske skriftspråknormalane vert sett på som ei byrde,
og ikkje den meirverdien det eigentleg er.
Her trengst det ein språkdirektør som
står opp mot vitløysa. Ein fagmann med
formidlingsevner som tek fordomsskjela
frå auga til dei som ikkje ser. Som når ut til
foreldre med oppmoding om at dei lèt ungane møte språkmangfald tidleg, medan
borna si evne til å lære er på topp. Som
minner fåspråklege nordmenn om dei
store ressursane innvandrarar har gjennom sine fleirspråkkunnskapar. Som lèt
Skule-Noreg og skulepolitikarar stå skulerett når dei ikkje veit at dugleik i sidemål
gjer eleven betre også i hovudmål.
Du har sjølv femten språk på CV-en, du
kjenner fleirspråksmeirverdien personleg.
Med ynske om eit godt samarbeid i tida
som kjem.
Håvard B. Øvregård
Noregs Mållag
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
Foto: Aschehoug
Debutantpris til Flatland
Tarjei Vesaas’ Debutantpris for 2011
gjekk til debutromanen Bli hvis
du kan. Reis hvis du må av Helga
Flatland. Ho har tidlegare motteke
Ungdommens Kritikerpris for 2011,
og Aschehougs debutantstipend
for 2010.
folk
intervjuet
Fleirspråkleg heilskap
Som språkrådsdirektør får Vonen
òg ansvar for teiknspråk i Noreg.
– Ja, det høyrer til dei nye ansvarsområda til Språkrådet. Dei
gamle oppgåvene handla fyrst og
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
Skulen
Eg har stor tru på dialog med dei sentrale aktørane både på domene der
norsk er truga av engelsk og på felt der vi gjerne skulle sett at nynorsk vart
meir brukt, seier Arnfinn Muruvik Vonen som tek over direktørstolen i Språkrådet etter Sylfest Lomheim.
Foto: Språkrådet
ARNFINN
MURUVIK VONEN
◆ Tek til som ny direktør i Norsk
Språkråd i mai
◆ Professor ved Institutt for spesialpedagogikk ved Universitetet
i Oslo.
◆ Har omfattande språkvitskapleg bakgrunn og kan ei rekkje
språk.
fremst om norsk språk: normering, rådgjeving og jamstelling
mellom nynorsk og bokmål. No
skal vi òg forvalta teiknspråk, nye
og gamle minoritetsspråk elles og
tilhøvet til engelsk. Den viktigaste
oppgåva mi i starten er å finna ut
korleis vi kan samla alt dette i ein
heilskapleg språkpolitikk.
Utgangspunktet til Vonen er
at den fleirspråklege stoda er eit
gode.
– Med bakgrunn som lingvist
gler eg meg over den rikdomen
som språkmangfald gjev. Eg tykkjer ikkje vi skal vera redde for
fleirspråklegheit. Dei fleste her i
verda veks opp med fleire språk.
Difor er det viktig at alle i Noreg
får høve til å læra og bruka både
norsk, andre morsmål og framandspråk – innanfor dei kulturog utdanningspolitiske rammene
som politikarane legg.
– Sjølv om eg er bokmålsbrukar, har eg lenge vore tilsett i staten og såleis underlagt mållova.
Eg gler meg kvar gong eg får høve
til å svara på førespurnader eg får
på nynorsk, og eg omset alle eksamensoppgåvene mine sjølv.
Maktmidla
– Kva maktmiddel får du til rådvelde når du set deg i direktørstolen?
– Det viktigaste maktmidlet er
at vi er ein del av staten. Som det
statlege fagorganet for språk er vi
Sidan språkrådsdirektøren kjem
rett frå ei professorstilling på det
utdanningsvitskaplege fakultetet, er det nærliggjande å spørja
kva rolle han meiner skulen skal
spela. Kva meiner han om sidemål og morsmålsopplæring?
– Her vil eg varsamt seia at
språkopplæringspolitikken
er
ein viktig del av språkpolitikken.
Kva plass han skal ha, må eg nesten koma tilbake til. Spørsmålet
ditt er likevel viktig: Det syner at
språkpolitikken er sektorovergripande, han fell inn under ansvarsområdet til fleire departement.
Det er òg eit viktig moment i den
heilskapen eg har vore inne på
tidlegare.
Mari Olafson Lundemo (27) frå
Follebu er tilsett som dagleg leiar
ved Olav H. Hauge-senteret i Ulvik.
Sju personar søkte på stillinga.
Lundemo seier ho ønskjer å skape
eit verdig minnesmerke over Olav
H. Hauge og diktinga hans og gjere
senteret til eit levande senter for
norsk og utanlandsk lyrikk.
Hellesen ny redaktør
i Blåmann
Terje Hellesen er tilsett som redaktør i bokklubben Blåmann, og
har også redaktøransvar for nettbokhandelen Bokdykk. Hellesen
tek over jobben etter Erle Stokke.
Han debuterte som skjønnlitterær
forfattar i 2005 på Samlaget, og har
sidan gitt ut fleire bøker for vaksne
og born.
Rettskrivinga
Intervjuet går mot slutten, og eg
sit att med spørsmålet heile målrørsla ventar på: Kva meiner Vonen om framlegget til ny rettskriving? Han kjem meg i forkjøpet.
– Eg tenkte kanskje du kom til
å spørja meg om kva eg tykkjer
om rettskrivingsendringane?
– Ja?
– Dei har eg bestemt meg for å
ikkje seia noko om før eg har byrja
i jobben. Alt eg vil seia er at det
ser ut til å ha vore ein brei diskusjon så langt, og eg trur prosessen
kjem til å koma godt i mål.
TARJEI VÅGSTØL
[email protected]
Foto: Samlaget
Sjølv om han ikkje tek til i stillinga
før i mai, var det viktig å finna ut
kven denne mannen er, han som
skal sitja i ein av dei maktposisjonane målrørsla bryr seg mest om.
Eg finn han på professorkontoret
på Blindern, gøymd bak meterhøge haugar med papir. Kvifor vil
han verta språkrådsdirektør?
– Som lingvist har eg ei brei,
allmenn interesse for språk. Den
fyrste interessa mi var grammatikken, korleis språk er bygde opp.
Eg plar samanlikna interessa mi
med småungar som skrur sund ei
klokke for å sjå korleis ho verkar.
Eg har aldri demontert klokker,
men eg er like fascinert av å sjå og
læra korleis drivverket i språket
– altså grammatikkar – fungerer.
Denne interessa for språket
som system leidde til ei interesse for korleis språket fungerer
i samfunn. Medan han skreiv hovudfagsoppgåve i lingvistikk på
1980-talet gjorde han feltarbeid
på Tokelau-øyane i Stillehavet. Då
han skulle tilbake dit i samband
med
doktorgradsavhandlinga
si, vart han forhindra av uvêr og
måtte i staden vitja tokelauarar på
New Zealand.
– Då såg eg brått skilnaden
på korleis språket vart nytta som
majoritetsspråk på Tokelau, og
som lite minoritetsspråk på New
Zealand. Det opna augo mine for
kor viktig dei sosiale strukturane
er for korleis språket vert brukt.
Etter doktorgraden byrja han å
arbeida med teiknspråk, først ved
Skådalen kompetansesenter og etter kvart ved Institutt for spesialpedagogikk på Universitetet i Oslo.
– Norsk teiknspråk, med om
lag fem tusen primærbrukarar,
står i om lag same tilhøve til norsk
i Noreg som tokelauisk til engelsk
på New Zealand. Det var ein augneopnar for meg at den språksosiale situasjonen var så pass lik.
Lundemo
til Hauge-senteret
Foto: Samlaget
ein sentral premissleverandør i
språkpolitiske spørsmål. Dessutan tykkjer eg at eg kjem til eit
godt førebudd oppdrag.
– Språkrådet og Kulturdepartementet har lagt eit godt grunnlag på 2000-talet, kanskje mest
tydeleg med stortingsmeldinga
Mål og meining frå 2008. Der vert
det peika på ei rekkje utfordringar mellom anna for norsk i møte
med engelsk, og for jamstellinga
mellom nynorsk og bokmål. Det
er ein styrke at eit samla politisk
miljø har stilt seg bak dei måla
språkmeldinga set opp.
– Er det konkrete tiltak du vil
setja i verk for å følgja opp språkmeldinga?
– Når det gjeld konkrete tiltak,
må eg be om å få koma tilbake til
dei når eg har teke fatt på arbeidet. Eg har stor tru på dialog med
dei sentrale aktørane både på
domene der norsk er truga av engelsk og på felt der vi gjerne skulle
sett at nynorsk vart meir brukt.
– Vi har eit godt utgangspunkt
for å diskutera språk her i landet,
for vi har ei språkstode der vi må
ta eit språkpolitisk val kvar gong
vi ytrar oss. Dette medvitet om
språk gjer at vi har eit godt utgangspunkt for å forstå vårt eige
språkmangfald.
Etter å ha leita lenge,
fann Kulturdepartementet endeleg den
nye Språkrådsdirektøren: Arnfinn Muruvik
Vonen. Han er 50 år,
lingvist og professor i
spesialpedagogikk ved
Universitetet i Oslo.
Og bokmålsbrukar, rett
nok frå Malvik i SørTrøndelag.
Foto: Ivar Aasen-tunet
Endeleg
Totland konstituert
forlagssjef
Finn Totland er konstituert som
forlagssjef i Samlaget Litteratur til
ny forlagssjef er på plass.
Totland tek over etter Margit
Walsø som blir direktør i Norla –
senter for norsk skjønn- og faglitteratur i utlandet. Finn Totland kjem
frå Bømlo i Sunnhordland og har
fram til no arbeidd som seniorredaktør i Samlaget i same avdeling.
3
Odda Mållag gjev 50 000 kroner til Litteraturhus
Odda Mållag har gjeve 50 000 kroner
i støtte til det planlagde litteraturhuset i Odda. Initiativtakar Marit Eikemo
fortel at dette gjev inspirasjon til
arbeidet vidare, melder Hardanger
Folkeblad.
Eikemo fortel at gåva kom heilt utan
at ho hadde søkt om støtte frå laget.
– Det kom i posten til oss, så det
var veldig overraskande og veldig
gledeleg, seier ho.
– At folk i lokalmiljøet og framtidige brukarar – som vi håpar
mållaget blir – gir anerkjenning til
initiativet, inspirerer til vidare arbeid.
Det betyr enormt mykje, det lokale
engasjementet som dette gir utrykk
for, seier Marit Eikemo (biletet).
Litteraturhuset har også fått støtte
frå Fritt Ord, Norsk kulturminnefond,
Odda kommune og Hordaland
fylkeskommune. Men det gjer ikkje
pengane frå Mållaget mindre velkomne.
språknytt
– Stort engasjement for norskfaget
Christian B. Bjerke i
Landslaget for norskundervisning står midt
i ordskiftet om kva
norskfaget skal innehalde. Engasjementet frå
lærarane er det ingenting å seie på.
Bjerke er styreleiar i Landslaget
for norskundervisning (LNU),
og sit i Forum for norskfaget. Eit
av dei meir omstridde framlegga
deira har vore å skjere på talet på
norskkarakterar i den vidaregåande skulen. Mållaget har vore
uroa over at dette skal gå ut over
undervisninga i nynorsk. Dette er
likevel berre eitt av mange emne
som lærarane er opptekne av.
– Eg må understreke at ikkje
alle er misnøgde og fleire tvert
i mot nøgde med slik det er no,
seier Bjerke
– Dessutan er det alltid eit levande ordskifte kring faget. Det er
likevel rett å seie at engasjementet kring norskfaget er stort for
tida, eg har i alle fall ikkje opplevd
noko liknande.
Om me konsentrerer oss om
den vidaregåande skulen, så kan
me seie at dei endringane som
kom m.a. med Kunnskapsløftet i
2006 og innføringa av tre karakterar på alle trinn i 2008 har ført
til at mange lærarar no føler at
det er vanskeleg å skaffe eit godt
nok vurderingsgrunnlag for tre
karakterar i norsk. Særleg i andre
klasse der ein har fire timar norsk
er det mange som opplever at dei
har dårleg tid. Eit verktøy som t.d.
prosessorientert skriving, der tekstar går fram og attende mellom
lærar og elev, tek tid, ei tid som
mange lærarar opplever at dei ikkje har.
I tillegg til eit auka fagleg press,
har dei juridiske rettane til elevane
styrkt seg. Mellom anna har læraren eit stort ansvar for å skaffe seg
eit vurderingsgrunnlag for karakterane. Petter Skarheim i Utdanningsdirektoratet har sagt at dette
ikkje blir noko nytt, men det har
blitt meir tydeleg no når presset på
kva ein skal nå over, aukar.
– Kva er den største endringa i
faget?
– Ei stor endring var å gjere
samansette tekstar til eit hovudområde i norskplanen. Norsk har
alltid vore eit sekkefag som inneheld mykje som ein ikkje heilt veit
kvar ein elles skal plassere. I fylgje
Kunnskapsløftet så skal no ein
norsklærar nærast vere både mu-
TIDLEG START: Tidleg start er alfa
og omega for framtida til nynorsk
som sidemål, meiner Christian B.
Bjerke i Landslaget for norskundervisning.
Foto: LNU
sikkvitar, filmvitar og medievitar.
Dette treng ikkje å vere ein dårleg
ting, og mange opplever at dei
har fått nye verktøy til å motivere
elevane. Film, filmadapsjon og
digitale verktøy er med på å gjere
DRAUM OG TULLSKAP
Festskrift til
Rasmus Løland 150 år
Det er 150 år sidan forfattaren Rasmus
Løland blei fødd. Løland var ein pioner i
barnelitteraturen. Han skreiv historier
direkte og levande til ungane, som skil
seg frå eventyr og bibelhistorier.
Pris 248,-
Denne boka handlar om det å bli lesen
for, ho handlar om kvifor Løland var ein
pioner og ho handlar om arven etter han
i den nynorske barnelitteraturen.
Bestilling på e-post:
[email protected]
I bokhandelen frå 27. april
Her fortel mellom andre Herborg
Kråkevik om kva ho les for dottera si,
her fortel Ingelin Røssland om korleis
det er å vera forfattar og besøka skuleklassar, og her fortel Arnt Birkedal om
kva posisjon Løland har og har hatt i
litteraturen.
Denne boka er for deg som har blitt
lesen for og for deg som likar å lesa for
barn.
RASMUS
RINGA
KE
LAND-MAR
LØ
na
4
shornet.no
faget aktuelt og nærare elevane,
og då særleg gutane.
– Likevel er det klårt at desse
tinga skaper press på kjernen i
faget, og det kan vere vanskeleg
å prioritere. Eg trur mange har ei
kjensle av at faget flyt ut. Det er
ikkje godt å seie kvar grensa går,
og det er ikkje alltid like lett å seie
kva som er det sentrale. Det engasjementet me ser no, kjem nok
som eit resultat av denne kjensla.
Norsklærarane ynskjer seg ein
klår definisjon av kjerneverksemda og klåre råmer for faget.
– Så det er mange frustrerte
lærarar der ute?
– Ja, men òg mange nøgde.
Det ordskiftet me ser no, er ikkje
berre eit sinne. Det er mange som
vil forsvare Kunnskapsløftet. Og
når mange vil bli høyrd, så blir det
eit høglydt ordskifte.
– Det same gjeld jo ordskiftet
om sidemålskarakteren, og her
trur eg me må seie nynorsk som
sidemål. Det finst jo dei lærarane
som vil han til livs, men det finst
vel så mange som forsvarar han.
Og i mellom står dei som vil ha
sidemålet med vidare, men som
ynskjer å sjå nærare på undervisningsmetodane og vurderingsgrunnlaget for karakterane. Desse
er etter mitt inntrykk i fleirtal.
– Personleg trur eg at det er
sunt å sjå på korleis sidemålsun-
dervisninga fungerer og korleis
ho eventuelt kan bli betre. Når det
gjeld grunnskulen, tenkjer Mållaget rett ved å arbeide for tidleg
start. Det trur eg er alfa og omega
for at nynorsk som sidemål skal
bli oppfatta som noko positivt. Så
eg ser for meg at ein får kompetansemål allereie frå fjerde trinn.
Ikkje at ein skal kunne sterke verb
på rams, men ein skal arbeide
med begge målformer på ein
skikkeleg måte.
– Du sit jo sjølv i Forum for
norskfaget og kan vel påverke den
vegen?
– Forumet er berre eit rådgjevande organ, så det er vel avgrensa
kor mykje makt me har. Men det
er klårt at når Direktoratet set ned
ei nemnd på 19 lærarar, så gjer dei
ikkje det for syns skuld. Eg trur at
dei råda og vurderingane me endar på, vil ha mykje å seie for arbeidet vidare.
– Kvar endar dette ordskiftet?
– Det skal kome ein revisjon av
norskplanen i læreplanverket for
Kunnskapsløftet i 2013, og mange
har høge forventningar til den
revisjonen. Så det er ikkje berre
norsklærarane som er opptekne
av dette, det føregår forsking og
vurderingar over heile linja og
heile skuleløpet.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
Fylkesmann må byte ut bokmålsskilt
Fylkesmannen i Hordaland sette
opp fire flotte informasjonsskilt i
Herdla naturreservat – på bokmål.
Det vart det bråk av. No må dei
fire plakatane lagast på nytt i rett
målform. Bokmålsskilta førte nem-
leg raskt til at Fylkesmannen fekk
klager på språkbruken. For i Hordaland har Fylkesmannen nynorsk
som administrasjonsspråk og skal
bruke nynorsk i kommunikasjonen
med allmenta.
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
nomi. Og når to nynorskforfattarar frå Odda
startar litteraturhus skulle det berre mangle
at vi ikkje støtta det, meiner Solberg.
Han seier at det kan bli aktuelt for mållaget å nytte litteraturhuset.
– Mållaget har arrangement med vekt
på litteratur, til dømes lyrikkveldar, seier
Solberg.
Foto: Tom Henning Bratlie
– 50 000 kroner er mykje pengar for
oss, så dette er veldig flott, seier Eikemo.
Avtroppande leiar i Odda Mållag, Harry
Solberg fortel at det var ein medlem som
sende inn forslag om å støtte Litteraturhuset med 50 000 kroner, og det blei samrøystes vedteke av styret.
– Vi er i den situasjonen at vi har god øko-
media
Tarjei Vågstøl
'Prinsippet
språk'
AVDUKING: I vinter
fekk Bodø samiske
vegskilt, her ved avdukinga på Riksveg
80. Frå venstre: Ante
Mikkel Gaup, Torill
Kristin Svedhaug og
ordfører Odd-Tore
Fygle frå Bode Kommune, sametingsråd
Vibeke Larsen og
Per-Inge Finnesen
frå Nordland Fylkeskommune.
Då Stortinget vedtok språkmeldinga Mål og
meining i 2008, var det eitt kapittel som
verka særleg viktig. Det handla ikkje om eit
konkret tiltak, eller ei stor løyving. Det var
’prinsippet nynorsk’. Lat gå, formuleringa
var litt pussig, eller kan henda snedig.
Prinsippet slår fast at nynorsk skal vera
eit tema kvar gong styremaktene skal drøfta
eit spørsmål som har med norsk språk å
gjera, eller dei skal argumentera godt for
kvifor nynorsk ikkje er viktig.
Ein skulle tru at prinsippet var ei gåvepakke til målrørsla, særleg om det er slik vi
ofte hevdar: at nynorsk vert oversedd heller
enn aktivt diskriminert.
Foto:Astrid B. Dolmen/
Bodø Kommune
Diverre har ikkje dette prinsippet ført til ei
rekkje diskusjonar om nynorsken si stilling
på felt etter felt. Ein skulle, til dømes, tru at
Kulturdepartementet (som leverte Mål og
meining) skulle vera flinke til å nytta dette
prinsippet sjølve. Rett skal vera rett, av og til
gjer dei det. Då TV2 fekk tildelt status som
formidlingspliktig ålmennkringkastar i desember i fjor, gjorde Anniken Huitfeldt det
tydeleg både i tale og skrift at når kanalen
skal senda norskspråkleg innhald, så tyder
det at dei skal bruka nynorsk og bokmål.
Dette høyrer diverre til unnataka.
I den siste tida har Kulturdepartementet sendt
ut fleire viktige høyringsnotat om mangfald
og strukturar innan mediesektoren, eit felt
det språkmeldinga heilt tydeleg slo fast at
det var alt for lite nynorsk: «Nynorsk er lite
synleg og til dels sterkt underrepresentert
også i viktige delar av den mediebaserte offentlege samtalen.» (avsnitt 9.1.4.2).
Den eine høyringa er rapporten frå mediestøtteutvalet, der den viktigaste debatten har
handla om mva-fritaket. Det er vel og bra,
og ei viktig sak, men korleis kan ein laga ein
rapport om mediestøtte (altså, om vilkåra
for heile mediestoda) utan at stoda for nynorsken, eller språkmangfald i det heile, vert
problematisert?
Samisk språkstrid i Tromsø
Viss Arbeidarpartiet i
Tromsø får det som partiet vil, må folk slå opp på
«R» når dei skal søkja på
Tromsø.
Det er nemleg éin av konsekvensane
viss Tromsø blir innlemma i forvaltningsområdet for samisk språk. Som
eitt av minimumskrava skal nemleg
det samiske namnet skrivast først.
Dermed vil det offisielle namnet på
Nordens Paris bli «Romssa/Tromsø»,
skriv Nordlys.
Noko tilsvarande skjedde då Kåfjord
på 90-talet blei flytta frå «K» til «G» i
telefonkatalogen då det offisielle namnet blei Gáivuona/Kåfjord. No reagerer
andre kommunepolitikarar i byen.
– Eg synest ikkje dette er naturleg
i det heile. Eg føler at politikarane her
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
lagar ein unødvendig konflikt. Det ønskjer ikkje tromsøværingane, og det
ønskjer heller ikkje den samiske befolkninga. Kravet kjem heller ikkje frå
samane, men frå nokre i Ap som krev
dette på vegner av samane, seier venstrepolitikaren Jonas Stein Eilertsen.
Venstre-toppen får støtte av Øyvind Hilmarsen frå Høgre.
– Eg synest ikkje det vil vera rett
uttrykk for identiteten til Tromsø.
Kommunar som er innlemma i forvaltningsområdet, har langt høgare
del samisk befolkning enn det Tromsø
har, meiner Hilmarsen.
Tone Marie Myklevoll (Ap) meiner
det er svært viktig at Tromsø språkleg
blir meir samisk.
– Språk er ein viktig del av kulturen vår. Dei som bur i Tromsø og har
barn som ønskjer å læra samisk, skal få
høve til det, seier Myklevoll.
Kommunestyret i Tromsø skal
handsama saka til sommaren.
Årsmøtet i Tromsø mållag vedtok
3. mars ei fråsegn der laget støttar forslaget om å innlemma Tromsø kommune i Samisk språkforvaltningsområde. Fråsegna viser mellom anna til at
den samiske språkgruppa er ei av dei
mest truga språkgruppene i verda.
Styremedlem Borghild Gramstad
seier at var viktig å stø opp om det samiske språket.
– Det har vore ein varm debatt
rundt forslaget om å innlemma
Tromsø kommune i forvaltningsområdet for samisk språk, og saka har
verkeleg prega lokalt media i to–tre
månader. Dei negative ytringane –
svært ofte framsett anonymt i nettdebattar – har vore svært trakasserande
overfor den samiske befolkninga.
NPK/KJARTAN HELLEVE
Den andre høyringa handlar om «TV, mangfold og valgfrihet». Eg vart svært oppløfta
då dette høyringsnotatet ramla ned på kontorpulten min, men brått nedstemt då det
gjekk opp for meg at det, til liks med veldig
mange andre notat, fyrst og fremst handla
om kanalar og signaldistributørar. Nemnda
som hadde levert rapporten hadde til og
med konkludert med at «spørsmålet [om
språklig og kulturelt mangfald i NRK] faller
utenfor mandatet, og viser også til at det er
fastsatt prosedyrer for behandling av spørsmål som gjelder hvordan NRK ivaretar sine
forpliktelser som allmennkringkaster».
Så langt syner dokumenta frå Kulturdepartementet at det flotte ’prinsippet nynorsk’ har
lite å seia når spørsmålet om språk ikkje vert
teke med i diskusjonane.
5
SAGT UNDER NORMERINGSHØYRINGA
– Framlegget frå
nemnda er som heilskap
eit godt framlegg.
Håvard B. Øvregård,
Noregs Mållag
– Forbodslinja mot formene Aasen og andre
bruker, er ikkje tenleg for
oss. Nei til strukturrasjonalisering og sentralisering av nynorsken!
Håvard Tangen,
Høgnorskringen
– Når ein tek ut ord som
er lite i bruk, og ikkje gjer
noko med dei valfrie formene som er mykje
brukte, vil ikkje folk flest
oppleva at nynorsken er
stramma inn.
Eva Holthe Enoksen,
Norsk Målungdom
– Det er sagt at det har
vore ein open prosess,
men eg er likevel uroleg
for det hastverket som
har vore på slutten av
den prosessen som har
vart i 40 år. Ta dykk tid.
Turid Kleiva,
Nord-Fron Mållag
– Som teatermenneske
ser eg det slik at alle forfattarar må kunna kjenne
seg att når me snakkar
nynorsken deira på Det
Norske Teatret. Dei må
ha likelydande aksjar i
det nynorske språket.
Ola E. Bø, Det Norske Teatret
– Det er dårleg at
nemnda ikkje med eit
ord problematiserer kva
slags mål ho byggjer på.
Thorgeir Holm, Norskt
Måldyrkingslag
– Nynorsken bør vera
fargerik, for å vera tiltrekkjande på folk med bokmålsbakgrunn. Det gjer
ingen ting om det er valfridom på regelnivå, det
er mogleg å læra seg.
Tordis Irene Fosse
– Vid valfridom kan vera
ein rikdom for dei sikre,
og eit hinder for dei usikre. I så måte er det eit
balansert framlegg.
Reidar Sandal,
Nynorsk kultursentrum
– Talemålsnærleiken
som eit pedagogisk argument gjeld berre inntil eit visst punkt. Ein kan
spørje seg om ikkje den
store valfridomen gjer
nynorsken vanskelegare
for folk flest.
Sergej Alexander Munkvold,
Ivar Aasen-sambandet
– Nemnda har stort sett
greidd dette bra, det folk
er vane med å skriva, og
som er i bruk, bør stort
sett vera lov å bruka vidare. Det er ikkje slik at
alt kan gjerast enkelt heller.
Lars S. Vikør
– Me er uroa over at talemålsgrunnlaget for
norma er innsnevra, og
meiner fleire av orda
med monoftong bør bli
ståande.
Torodd Kinn,
Institutt for lingvistiske,
litterære og estetiske studium,
Universitetet i Bergen
31.5. – 5.6. 2011
– Det er ikkje mykje hjelp
til meg som jærbu at de
stryk mange enkeltord.
Snorre Standish
Norheim
– Til no har det vore
store forventningar til
innhaldet i innstillinga.
Vidare framover er det
svært viktig at ein tenkjer
på korleis norma skal
gjennomførast. Dette er
eit høve til ei opprusting
av nynorsk i skulen og i
heile offentleg sektor.
Kari Bjørke,
Litteraturselskapet
Det Norske Samlaget
– Det er elles meiningslaust at de stryk fleirtalsformene menner, lyser,
vemmer, jf. talemålet.
Dei bør stå som dei står i
Norsk Ordbok. Den blir
ståande som det store
normeringsorganet i
framtida.
Andreas Bjørkum
– Me kan ikkje diskutera
nynorsken utan å diskutera forholdet til bokmål
– elles kjem nynorsken til
å rygga til han blir usynleg.
Arvid Langeland, Voss
Mållag
– Me såg fram til ei enkel
norm, men har jo ikkje
fått det. De må sjå på det
ein gong til om de kan
forenkla, gjere norma
veldig enkel!
Eva Nørstebø
– Eg støttar nemnda når
det gjeld kløyvd infinitiv
– den kløyvde infinitiven
kjem truleg til å leva betre viss han blir forboden.
Edvard Hoem
– Kvifor er så mange positive no? Det er ein realitet at tonivåsystemet
skal vekk, det er noko av
grunnen.
Endre Brunstad
– Eg er betenkt når eg
ser at berre Den norske
forfattarforeining, ikkje
Norske Barne- og Ungdomsbokforfattere, har
fått høyringsbrevet. Dei
forfattarane som skriv
nynorsk barnelitteratur
er livsviktige for nynorsken si framtid.
Guri Vesaas
Alle foto: Språkrådet
– TUR LANGS TRE NASJONALE TURISTVEGAR:
GJENNOM RYFYLKE, HARDANGER OG OVER GAULARFJELL
Turen går med buss over Jæren, gjennom Ryfylke, Hardanger og Voss
heilt fram til Sogn og Sunnfjord og attende til Sauda/Sand.
På vegen vitjar me heimtraktene til Arne Garborg, Rasmus Løland,
Olav H. Hauge, Per Sivle og Jakob Sande.
6.10. – 13.10. 2011
Pris: kr. 9900 som inkluderer buss, hotellopphald i dobbeltrom,
frokost, lunsj og middag, og kulturarrangement undervegs.
Påmelding til Marny Skeie Henkel,
[email protected]
eller på tlf. 957 22 592 så raskt du kan,
seinast innan 15. april.
TIRAMISU
reiser med smak
4233 Erfjord tlf: 92455622
w w w. t i r a m i s u . n o
I fotefara av
RASMUS LØLAND
Turen går med fly frå Stavanger/Oslo til Berlin med retur frå München ei veke
seinare. Opplev kunstnarbyen Berlin, deretter to dagar i Rüdesheim og dei siste dagane i
Hall i Austerrike. Fokus på moderne barnelitteratur, ein arv frå Løland og Norsk Barneblad.
Med forfattar og Lølandbiograf
Ernst Berge Drange
som forteljande reisefylje
Påmelding til Marny Skeie Henkel,
[email protected] eller tlf. 957 22 592 innan 1. mai.
Pris: 14 800 som inkluderer flyreise med skattar og avgifter,
transport, hotellopphold (dobbeltrom) m. frukost, alle
utflukter, forelesingar og forteljarførestellingar undervegs.
Eit felles måltid tildagen samt lunsj i Rüdesheim og siste
dagen. Ikkje inkludert er drikke til maten.
RASMUS LØLAND-MARKERINGA 2007 - 2011
6
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
ENKLARE: - Norma skal gjera det lettare å vera nynorskbrukar. Nemnda har tolka det som at det skal bli lettare å skriva rett, og at færrast mogleg skal måtta endra nynorsken sin for å skriva rett, sa
Grete Riise, leiar i rettskrivingsnemda under høyringa om framlegget til ny rettskrivingsnorm.
Foto: Språkrådet
Delt høyring om norma
Høyringa om
framlegget om ny
nynorsknorm var
roleg og disiplinert, sjølv om det
var mange ulike
synspunkt.
Måndag 21. februar var
det open høyring om framlegget til ny rettskriving
for nynorsk i auditoriet i
Nasjonalbiblioteket i Oslo.
Om lag 80 personar hadde
benka seg, og møteleiar
Jan Olav Fretland gjorde
klårt heilt frå starten at her
kom ikkje til å bli gitt ved
dørene. Skulle ein nå gjennom alle dei som ville seie
kva dei meinte om framlegget frå nemnda, var det
naudsynt å halde streng
disiplin.
Truleg såg han for seg
at dette ville utarte seg og
at hardt ville stå hardt mot
hardt. Det gjorde det ikkje. Sjølv om det stundom
var tillaup til temperatur,
så gjekk det heile stille og
roleg føre seg. Den viktigaste grunnen var truleg at
alle interesserte hadde hatt
høve til å ytre seg gjennom
heile arbeidsprosessen til
nemnda. Representantar
frå nemnda har kome der
dei har blitt bedne, og på
nettsida har det vore lett
å kome med innlegg. Som
Ottar Grepstad, styreleiar i
Språkrådet, sa i innleiinga
si:
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
– Dette er kan hende
ikkje den største rettskrivingsendringa som har
vore, men den mest demokratiske.
– Blir enklare
Nemndsleiar Grete Riise
gjorde det klårt i innleiinga
at det var ei reell høyring
og at nemnda ikkje hadde
konkludert sikkert. Samstundes gjorde ho det klårt
at sjølv innanfor nemnda
var det ulike meiningar,
men at dei hadde greidd å
einast om denne innstillinga.
– Nemnda håpar og trur
at norma vil gjere kvardagen enklare for lærarar og
elevar, sa Riise.
Ein etter ein fylgde så
dei som hadde meldt seg
på til høyringa. Håvard
B. Øvregård frå Noregs
Mållag meinte at nemnda
hadde gjort eit godt arbeid, og at framlegget
i det store heile var på
linje med det landsmøtet
i Stavanger vedtok i 2008:
nynorsk må normerast på
grunnlag av dialektane
og slik nynorsken ser ut i
dag, vekk med klammeformene og hald på ein del
valfridom.
Eva Holthe Enoksen
frå Norsk Målungdom
vart stort sett samd, men
meinte samstundes at det
oppreinskingsarbeidet som
nemnda la opp til ikkje ville
nytte stort. Det å ta vekk
lite nytta former ville ikkje
folk flest oppfatta som at
norma er stramma inn.
Heile landet
Turid Kleiva frå Nord-Fron
Mållag var mellom dei som
var uroa for at norma ikkje
tok omsyn til heile landet.
Former som nynorskbrukarar utanfor kjerneområda
bruker, var no i fare for å
forsvinne.
– Nemnda må ikkje
kutte formene til dei austnorske og trønderske brukarane, t.d. monoftongar
og kløyvd infinitiv.
Dette var noko fleire var
uroa over, mellom andre
Ola E. Bø frå Det Norske
Teateret. Han understreka
at teateret måtte vere ein
stad der alle nynorske forfattarar kjende att språket
sitt når dei høyrde det frå
teaterscena.
Guri Vesaas peika på at
nemnda ikkje hadde nytta
nynorsk skjønnlitteratur
som grunnlag, og at dei
dermed hadde gått glipp
av mange forfattarar som
høyrer heime i Nord-Noreg og Trøndelag. For desse
forfattarane er det viktig å
kunne velje monoftongar
og kløyvd infinitiv.
Kritikk
Heilt utan kritikk var likevel ikkje høyringa. Håvard
Tangen frå Høgnorskringen meinte at det ville vere
ille å ta vekk i-endingane
sidan desse hadde så sterke
band til Aasen og hans rett-
skrivingssystem. Thorgeir
Holm frå Norsk Måldyrkingslag meinte at den nynorsken nemnda har teke
utgangspunkt i, er for påverka av bokmålet.
Arvid Langeland frå
Voss Mållag var samd:
– Skrivemåtar som frå
og med mellomkrigstida
er komne inn i nynorsken
med det overordna føremålet å nærma han til
bokmålet, må takast ut, og
nynorsken må atter tuftast
på normeringsprinsippa til
Aasen.
Dette fekk Edvard Hoem
til å kveikje, og det var brått
temperatur i ordskiftet.
Møteleiar Fretland hadde
likevel ikkje nokon grunn
til å uroa seg, og den harde
møtedisiplinen gjorde at
det ikkje vart meir enn nokre harde ord. Det var trass
alt nemnda som skulle få
innspel.
I fylgje nemndsleiar Riise
var det nett det dei hadde
fått. Ho takka til slutt for
innspela og understreka at
norma ikkje var avgjerande
for framtida til nynorsken.
– Språket er mykje vidare enn norma, avslutta
ho.
1. april leverte nemnda
sitt endelege framlegg til
styret i Språkrådet, som
har frist til 20. mai for å
gjere eit endeleg vedtak.
KJARTAN HELLEVE
kjartan. [email protected]
HER VILLE NEMNDA HA INNSPEL:
◆ Berre -leg, ikkje -lig (endeleg, ikkje endelig).
◆ Berre -stilling, ikkje -stelling (framstilling, ikkje framstelling).
◆ Valfri j i verb som leggje/legge og søkje/søke og svake hokjønnsord som bryggje/brygge og enkje/enke.
◆ Former med diftong blir eineformer i ord som drøyme, høyre
og køyre. Nemnda har særleg fått innvendingar mot å stryke
forma kjøre.
◆ Former som i dag har hovudform med dobbel konsonant og
klammeform med enkel, skal i dei fleste tilfelle berre ha forma
med dobbel konsonant i den nye rettskrivinga (ramme, danne).
◆ Valfri samsvarbøying i perfektum partisipp av svake verb (Dei
er presenterte/presentert). Obligatorisk samsvarbøying i perfektum partisipp av sterke verb (Dei er frosne). Her har nemnda
både fått framlegg om å stryke samsvarbøying i sterke verb og
framlegg om å innføre full samsvarbøying også i svake verb.
◆ Dykk som subjektsform vert jamstilt med de. Her har nemnda
òg fått innspel om å velje dialektformer som dokke(r), dåkke(r)
eller dokk.
◆ I nokre høgfrekvente ord gjer nemnda framlegg om å stryke dei
jamstelte formene skole og mye, saman med klammeformene
[noe(n)] og [bare]. Vi har både fått kraftige innvendingar mot å
stryke mykje brukte former, og samstundes fått mange oppmodingar om å stryke nettopp desse.
◆ Kløyvd infinitiv (vera/tenkje) går ut av rettskrivinga. Dette er
kanskje det framlegget som har skapt mest diskusjon til no.
◆ I-mål (sola [soli] (bunden form eintal), husa [husi] (bunden form
fleirtal)) går ut av den offisielle norma.
Kjelde: Språkrådet
7
Nokre andre prisvinnarar
Ulstein Group
Ulstein Mållag har gitt Målprisen til
Ulstein Group.
– Språkbruken
hjå firma i lokalsamfunnet har mykje å
seie, og har ein sterk
signaleffekt, sa Arild
Torvund Olsen, leiar
i mållaget under
utdelinga.
– Nynorsken har
gjerne stått sterkare i til dømes kulturlivet og utdanningsinstitusjonar enn i
næringslivet. Når store aktørar innanfor
næringslivet nyttar nynorsk, er dei då
med på å utvide domenet til språket
vårt. Slik er dei med på å definere kva
folk flest reknar som naturlege bruksområde for nynorsken. Nynorsken vert
noko meir enn berre eit språk som er
”fint i dikt”, for å sitere ein vanleg fordom. Difor er det godt å sjå korleis ein
av dei verkelege tungvektarane i næringslivet i kommunen vår, nemleg Ulstein Group, er flink til å nytte nynorsk.
Med jamne mellomrom syner dei oss,
i form av annonsar, pressemeldingar
og anna tilfang, at jau, nynorsken er
eit godt språk for næringslivet òg. Dét
er viktig, og det fortener merksemd.
Difor har Ulstein mållag vedteke at me
i år skal gje målprisen til Ulstein Group,
avslutta Torvund Olsen.
Lene Trude Solheim, informasjonssjef i Ulstein Group, tok i mot
prisen. – Vi er veldig glade og stolte
over å ta mot denne prisen.
Hotel Union
Geiranger
Sunnmøre Mållag delte ut prisen til
Hotel Union Geiranger ved vertskapet Monja og Sindre Mjelva.
– I ein bransje der bokmålet har
rådd det meste av grunnen, har dei
som driv Hotel Union Geiranger, synt
vilje til nytenking og til å framheve
Prisvinnarane Monja og Sindre Mjelva,
fjerde generasjons vertskap på Hotel
Union Geiranger, er flankerte av Terje
Aarset (t.v.) og Odd Sørås frå prisnemnda
i mållaget.
den lokale tilknytinga verksemda
deira har, sa Mållaget i grunngjevinga.
– Språkbruken i marknadsføringa deira er jamt god. Monja og
Sindre Mjelva vil også at hotellet
skal vere eit språkleg føredøme for
andre reiselivsbedrifter og vere med
på å senke terskelen for å ta i bruk
nynorsk. Målprisen er ein heider for
det dei har gjort og ei oppmuntring
til vidare bruk av nynorsk i reiselivet.
Også andre hotell på Vestlandet har
gode røynsler med å bruke nynorsk,
og Sunnmøre Mållag vonar at fleire
vil følgje etter.
Prisen er ei originalteikning av
kunstnaren Inger Giskeødegård og
eit diplom.
Yngvar Andersen
Målprisen frå Sogn og Fjordane Mållag gjekk til Yngvar Andersen som
driv treningskjeda MYKJEMEIR og er
kjend frå NRK-programmet PULS.
– For mange er det lett å leggje
vekk dialekten når dei kryssar språklege, geografiske område. At Yngvar
Andersen då greier å halde på nynorsken i eit så trendy satsingsområde
midt i Oslo, viser styrke og er eit glimrande føredøme, meiner Mållaget.
– Yngvar Andersen har røter frå
Sunnfjord (Dale og Eikefjord), Luster
og Marokko. Brukar malmfull dialekt
i beste sendetid, som det heiter. Ein
uslåeleg kombinasjon i futedømet
Sogn og Fjordane. Sogn og Fjordane
Mållag ynskjer Yngvar Andersen alt
godt i det urbane austlandsområdet.
Som nynorskbrukar veit han kva som
gjeld. Han har synt språkleg medvit,
og har overtydd oss om at han er ein
verdig målprisvinnar i Sogn og Fjordane 2011, stod det i grunngjevinga.
Einar Orten Trovåg
1987-modellen Einar Orten
Trovåg fekk Hareid mållag sin målpris 2011.
– Målprisen for 2011 går til ein
person som steller med mål på i
alle fall to ulike område. Han driv
nemleg med mål i både språkleg
og sportsleg tyding. Men først og
fremst imponerer han som redaksjonell og statistisk pådrivar i Hareid
Idrettslag si fotball-nettavis. Mykje
takka vere prisvinnaren sin innsats
nådde denne fotball-nettavisa høgt
i ei kåring av Noregs beste fotballnettaviser i fjor. Ja, hadde kåringa
snevra seg inn til å gjelde berre den
delen som går på dagleg oppdatering rundt a-stall, juniorlag og
gutelag – så kunne det vel hende at
målprisvinnaren 2011 og nettavisa
hans hadde gått heilt til topps. Prisvinnaren får prisen ikkje berre fordi
han er ein dedikert skribent, men
også fordi han fører ein naturleg og
sikker nynorsk, som sjølvsagt smittar
i miljøet og får andre til å føle seg
trygge på sin eigen språklege identitet, sa laget i grunngjevinga si.
Reidun Horvei
Ullensvang Mållag gav målprisen
til Reidun Horvei for sin kulturelle
innsats.
– Reidun Horvei har i alle år vore
ein uvanleg fin brukar av målet vårt,
både skriftleg og munnleg, sa mållagsleiar Turid Nesheim.
Eikanger-Bjørsvik
Musikklag
– Eikanger-Bjørsvik Musikklag er eit
stort førebilete for born og unge, og
det gjer bruken av
nynorsk ekstra viktig, refererte Anne
Marie Midtbø frå
juryen si grunngjeving, då EikangerBjørsvik Musikklag vart tildelt Alversund Mållag sin målpris for 2010.
– Eikanger-Bjørsvik Musikklag
synleggjer nynorsk på ein framifrå
måte, las Midtbø vidare frå juryen si
grunngjeving.
– For Eikanger-Bjørsvik Musikklag er det heilt naturleg å bruka
nynorsk, sa nestleiar Viggo Bjørge då
han takka for prisen.
– For oss handlar det om å
definera kvar me er frå og kvar me
høyrer heime.
Arne Tokheim Odda Mållag sin målpris for 2010
gjekk til Arne Tokheim. Tokheim fekk
prisen for sin aktive bruk av nynorsken i arbeid, som lesarbrevskrivar,
politikar og skribent av artiklar til
sogeskrift.
– Arne Tokheim er ein trugen,
kunnskapsrik og tenesteviljug medlem av Odda Mållag. I sogebladet vårt
– «Odda i manns minne» – er han ein
flittig, kunnskapsrik, velorientert og
viktig bidragsytar med uvanleg godt
minne og stor formidlingsevne, sa
mållagsleiar Harry Solberg.
Originalt
val av
målpris
Strand Mållag tok eit
originalt val med utdelinga av målprisen på
Tau i vinter.
(Strandbuen) Håbakk Vinimport AS og Jørpeland Avhaldslag med fråhaldsmannen Rolf
Sand Lunde i spissen delte
Strand Mållag sin målpris for
2010.
– Eg synest det er vittig, seier
Rolf Sand Lunde om å dela prisen med ein lokal vinimportør.
Den eine vinnaren jobbar for
å bli kvitt bruk av alkohol, den
andre vinnaren marknadsfører
vin frå Sør-Afrika. Men begge
vinnarane har til felles at dei er
opptekne av nynorsk, og måten
dei skriv på. Dei synest begge
at juryen har gjort eit spenstig
val av målprisvinnarar for 2010.
Prisen skulle nemleg blitt utdelt
i fjor, i staden blei det no i januar
2011. Håbakk Vinimport AS
er ei familiebedrift på Tau, der
foreldre og to vaksne barn deler
på arbeidet. Dottera Hallgjerd
skriv all tekst på nynorsk.
– Vekkjer oppsikt
– Dei vekkjer oppsikt med nynorsken, seier mållagsleiar Knut
Falk om vinimportørane.
Mållaget har sans for måten
Håbakk Vinimport marknadsfører vinen på, det blir lagt
merke til ute blant folk og distributørane. Rolf Sand Lunde
har i alle år skrive lesarinnlegg
i lokale media, samt referat frå
det lokale fråhaldslaget på ny-
norsk. Han brukar konsekvent
nynorsk. Han har bakgrunn
som lærar og organist.
– Me har valt å dela målprisen for å få eit slags motstykke,
seier Falk om valet mållaget gjer.
Han er klar over at målprisen
vil vekkja oppsikt, men synest
det er fint. Målprisvinnarane er
svært glade for prisen. Torunn
Langeland Ravnås fortel at dei
får gode tilbakemeldingar frå
vinbransjen for bruken av nynorsk.
– Det er ikkje mange i vår
bransje som brukar nynorsk,
seier ho.
– Naturleg målform
Ho synest det er flott at mållaget set fokus på næringslivet i
nærmiljøet. Ho og ektemannen
Ottar,
samt Rolf Sande Lunde har
vakse opp med nynorsk, det er
naturleg for dei å nytta denne
målforma.
– Nynorsk er ein del av kulturen vår i Strand, det høyrer med
til identiteten, meiner Torunn.
– Fint sagt, medgir Rolf Sand
Lunde.
Torunn minnar òg om at SørAfrika har elleve offisielle språk,
og at det kan setja den norske
språkdebatten litt i perspektiv.
Om ikkje målprisvinnarane kan
dela ei flaske vin, deler dei gladeleg målprisen. Vinnarane vart
feira under ein kulturkveld i villaen i Mølleparken på Tau.
BORGHILD GUDMESTAD/
STRANDBUEN
[email protected]
Heidra for eigne anno
t!
t
i
d
t
e
k
å
r
p
s
Vi s
Ting t-skjorta på:
www.ilovenynorsk.no
Me har alle storleikar for små og store.
8
Sogndal: Rolf Navarsete forma er så godt gjennomarbeidd
som her.
får eigenproduserte
annonsar av NorgesEin travel mann
Gruppen for å halda
I selskap med tidlegare vinnarar som
Liv Signe Navarsete og Olav Stedje,
på det nynorske skriftset Rolf Navarsete prisen høgt.
språket. Dette gav han
– Det er klart at det er moro
målprisen frå Sogndal
å få ein slik pris, seier kjøpmannen. Det nynorske språket er ein
Mållag.
Njål Ølmheim i mållaget, er full
av lovord om Rolf Navarsete sitt
arbeid for nynorsken.
– Det er framifrå at han tek seg
det ekstra bryderiet det er med å
få produsert eigne plakatar på nynorsk, seier Ølmheim.
–Det er slike eldsjeler me treng
her i Sogn for å halda oppe kampen for målet vårt. Ein butikk i
den storleiken som Navarsete driv
er ein viktig arena for språk, og
det er ikkje ofte ein ser at mål-
viktig del av meg og av min personlegdom. Eg brukar å seia at eg
kjempar ein kamp i svart og kvitt
for Sogndal sin del, for me må på
mange måtar vera dobbelt så gode
for å vera like gode. Det er litt vanskelegare her for oss enn det er i
dei store byane.
Pressar kjeda
Navarsete går gjerne det ekstra
steget for å få det som han vil.
– NorgesGruppen leverer nynorske annonsar til oss, seier Navarsete. Me er dermed den einaste
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
Butikk fekk målpris
MÅLPRIS: Fråhaldsmannen Rolf Sand Lunde i Jørpeland Avhaldslag deler
Strand Mållag sin målpris
med vinimportørane
Torunn Langeland Ravnås
og Ottar Råvnås.
Foto: Borghild Gudmestad
Under årsmøtearrangementet i
Hjelmeland Samfunnshus onsdag blei
Ryfylkebutikken tildelt Målprisen
2010 av Hjelmeland Mållag.
(Strandbuen) – Me blei veldig glade for å få ein slik
pris. Det er alltid kjekt når ein blir sett på ein positiv
måte, seier Anne Marie Bergman, dagleg leiar i Ryfylkebutikken AS.
Ryfylkebutikken driv bensinstasjon og kolonialhandel i Årdal, tett ved Ryfylkevegen, og er ått av fire
familiar.
– Då Ryfylkebutikken blei starta i 2007, hadde styret drøftingar om kva språk me skulle bruka. Sjølv
om dåverande dagleg leiar er frå Austlandet og skriv
bokmål, konkluderte resten
av styret med at me sjølvsagt skulle bruka nynorsk i
ein nynorskkommune, seier
Anne Marie Bergman.
Målprisen 2010 består av
eit diplom, ein blomebukett
og ei sponkorg frå korgmakar Kåre Johannes Hetlelid.
– Førebilete
– Ryfylkebutikken har aktivt
brukt nynorsk i flott og delikat marknadsføring, både på
MÅLPRIS: Fekk målnettsida deira og i annonseprisen for 2010. Morten
ring. Til og med opningstiHetland, leiar i Hjelmeland Mållag rosa Ryfyldene og informasjonsplakakebutikken AS sin bruk
tane i butikken er skrivne på
av nynorsk. Dagleg leiar nynorsk. Hjelmeland Mållag
Anne Marie Bergman var vil takka Ryfylkebutikken for
svært glad for godorda.
Foto: Jens Kihl at dei er eit godt førebilete
som stadfestar at også næringslivet kan lukkast med nynorsk, seier Morten Hetland, leiar i Hjelmeland Mållag.
Hjelmeland Mållag har også starta med utdeling av
Målblomen, som går til éi eller fleire bedrifter som har
gjort ein god innsats for nynorsk det føregåande året.
Målblomen 2010 vart under arrangementet i går tildelt Spar Hjelmeland, Hjelmeland kommune, Buhagen og Gjil Aktivitetssenter.
Konsert
Før prisen blei delt ut, var det konsert med Kjell Inge
Torgersen i Hjelmeland Samfunnshus. Stavanger-mannen har sett om tekstar frå artisten Sting til nynorsk.
Torgersen sytte for god musikk og velfunderte refleksjonar rundt livet hans. Vanlegvis har Torgersen
med seg medmusikantar, men onsdag var det berre
Torgersen, ein mikrofon, ein barkrakk og ein gitar,
noko som gjorde konserten til ein svært stemningsfull
time med ein heilt særeigen atmosfære.
Han framførte Sting-klassikarane «Andedrag»
(Every Breath You Take), «Skjøre» (Fragile) og «Aks
av gull» ( Fields of Gold ). Konserten var eit samarbeid mellom Hjelmeland Mållag, Hjelmeland Sogelag,
Hjelmeland kommune, Hjelmeland Folkeakademi,
Hjelmeland Samfunnshus og Teaterlag.
BORGHILD GUDMESTAD/STRANDBUEN
onsemalar
Meny-butikken som har annonsering på nynorsk. Dette er sjølvsagt
noko dyrare på grunn av trykking
og oppsett, men eg tykkjer det er
verdt det og at me har ein identitet me må lyt lytta til. Det er klart
at det er ein kamp og at ein må
kjempa for standpunkta sine, men
eg merkar no at stadig færre argumenterer mot meg og at ryggrada
har vorte sterkare.
ROS: Rolv Navarsete tok imot
Sogndal Mållag sin målpris
for å ha drive godt målarbeid
i annonsering.
Foto: Trond Rogne
I sitt rette element
Kjøpmann Navarsete tok imot
prisen i Meny-butikken i Sogndal, noko som må karakteriserast
som ein høveleg stad for prisvinnaren. Prisen er eit måleri av Roald Grimsø som syner Rusebakken i Sogndalsfjøra.
– Eit kjempeflott motiv og ein
svært hyggjeleg pris, sa Navarsete
då han tok imot prisen i sin eigen
butikk.
TROND ROGNE/SOGN AVIS
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
9
Framlegg til nytt styre
Håvard B. Øvregård (biletet) har sagt ja til attval.
Han har no vore leiar i to periodar og om landsmøtet
er samd, så er han klar for sitt tredje år som leiar for
Mållaget.
Han får med seg Aud Søyland (Leira i Valdres)
som tek attval og har sagt ja til å bli nestleiar. Ho har
siste året vore vanleg styremedlem, men var nestleiar
i Håvard B. Øvregård sitt fyrste leiarår. Framlegget til
VAL
2011
PARTIPROGRAMMA:
Valkamp
på nynorsk
DEN 31. MARS VAR DET SISTE FRIST for å levere
inn valliste til kommune- og fylkestingsvalet. Men endå er det mykje som skjer
før sjølve valkampen er i gang. Sjølv om
mange partilag er ferdig med sitt programarbeid, er det også no mange partilag
byrjar programarbeidet. I førre Norsk
Tidend skreiv vi om brevet som Mållaget
har sendt ut til lokallaga, der kvart enkelt
lokallag vert bede om å ta kontakt med sine
parti i sin kommune med innspel om gode
valkampsaker på nynorsk. Kanskje denne
utfordringa kan takast gjennom eit oppslag
i lokalavisa. På den måten kjenner fleire
parti seg pliktige til å svare.
Men kan ein drive nynorskvalkamp der
det allereie er nynorsk? Norsk Tidend spør
Arne Vinje.
ARNE VINJE (SV) HAR VORE ORDFØRAR i Vinje
kommune i Telemark sidan 2003. Han
stiller til attval til valet til hausten. Han er
medlem i Vinje Mållag.
– Kva plass har nynorsk i valkampen?
– Eg brukar å streke under at Vinje er
ein nynorskkommune og at den tradisjonen skal vi bere vidare.
– Kva ansvar har kommunen for nynorsken?
– Fyrst og fremst meiner eg at dei som
skriv på vegner av kommunen, sakshandsamarar og andre, skal skrive ein skikkeleg
og god nynorsk. Og det er kommunen sitt
ansvar å styrkje denne nynorskkompetansen. I vår kommune stør vi dessutan kulturaktivitetar, og Litteraturdagane i Vinje er
eit godt døme på det. Eg brukar også å oppmode næringslivet om å bruke nynorsken
og vere stolte av denne tradisjonen.
– De er godt kjende for å ta vel i mot
innvandrarar. Gjev de dei opplæring på nynorsk?
– Til no har grunngjevinga vore at det er
pedagogisk rett å gje dei vaksne innvandrarane opplæring på bokmål. Eg er ikkje heilt
sikker på det, men har late fagfolk få siste
ordet i den avgjerda. Opplæringa i skulen
er på nynorsk.
– Kva råd har du til lokallag som ynskjer
å setje nynorsk på dagsorden i samband
med valkampen?
– Eg trur det er viktig at lokallaget gjer
det dei kan for at dei folkevalde skal vere
stolte av språktradisjonane til nynorsken,
og ikkje sjå han som noka ekstra bør. Tek vi
vare på nynorsken, tek vi vare på eit kulturelt mangfald, særpreg og identitet.
HEGE LOTHE
[email protected]
10
styremedlemer ser slik ut: Jens Kihl (Oslo), 2 år, attval,
Terje Kjøde (Ørsta), 2 år, opprykk frå 1. vara, Bente
Riise (Oslo) og Helga Hjetland (Høyanger) som ikkje
er på val.
Varamedlemer til styret: 1. vara: Sigbjørn Hjelmbrekke (Bø i Telemark), 1 år, ny, 2. vara: Magne Heide
(Bodø), 1 år, ny, 3. vara: Marit Aakre Tennø (Luster), 1
år, attval og 4. vara: Reza Rezaee (Oslo), 1 år, attval.
Aud Søyland seier
ja til å bli nestleiar.
Innhaldsrikt landsmøte
Både førskuleutdanninga, norsk-faget
og ny rettskriving for
nynorsk er på saklista
under landsmøtet i
Suldal.
med på at dette bør det gjerast noko med.
– Når til og med bokmålskommunen Kristiansund vil
ta inn språkpolitikk i kommunale planar, så skjer det
noko, legg Nils Ulvund til.
Ny rettskriving
Årets landsmøtetalar er Margareth Sandvik, førsteamanuensis i norsk ved førskulelærarutdanninga ved Høgskolen i Oslo. Hennar tale har
fått tittelen: Framtidsretta
førskulelærarutdanning.
– Vi treng ei førskulelærarutdanning som har det
norske språkmangfaldet på
timeplanen, og korleis det
kan gjerast, kva som manglar,
kva som skal til og så bortetter, inviterer vi til ordskifte
om på landsmøtet, seier Håvard B. Øvregård, leiar i Noregs Mållag.
Utfordringar
for norskfaget
Styret har laga eit eige framlegg til fråsegn som krev satsing på norskfaget.
– Det er viktig å ha ei klar
rettesnor for arbeidet. Vi veit
at mange målfolk er opptekne
av innhaldet i norskfaget, og
kjenner faget frå eiga yrkeserfaring. Eg vonar det vert ein
god debatt, med mange gode
endringsframlegg, seier Håvard B. Øvregård.
– Norskfaget er det viktigaste faget i skulen. Meistring
av språket er ein grunnleggjande dugleik som ligg til
grunn for læring i alle andre
fag. Norskfaget har òg ein
viktig funksjon i å gje alle
norske born eit felles språkleg utgangspunkt. Det er eit
ordskifte om norskfaget for
tida, og det er store utfordringar i norskfaget i dag.
Mange elevar oppnår ikkje
god nok kompetanse i nynorsk, og norsklærarane er
under eit krevjande tids- og
arbeidspress, seier Håvard B.
Øvregård.
Utfordringar
for nynorskelevane
– Vi vil mellom anna be
landsmøtet i Noregs Mållag
peike på at norskfaget framleis må vere eit danningsfag
som skal gje elevane forståing for tospråksituasjonen i
Noreg. Samtidig må det vere
sjølvsagt at elevane får god
lese- og skriveopplæring i
begge målformer. Vi er derfor
kritiske til at norskfaget vert
fylt opp av andre emne som
tek tida frå den viktige opplæringa i basisdugleikane.
– Det viktigaste med
LEIARDUO: Håvard B. Øvregård har sagt ja til attval, medan Jens
Kihl takk av som nestleiar etter eit år.
Foto: Kjartan Helleve
denne fråsegna er at vi slår
fast at nynorskelevane har
andre utfordringar enn bokmålselevane.
Nynorskelevane må møte meir nynorsk
rundt seg i kvardagen, slår
Håvard B. Øvregård fast. Fråsegna tek også til orde for eit
lyft for sidemålsopplæringa,
og peikar på at sidemålsopplæringa bør starte tidlegare,
ein bør bruke sidemålet i
andre fag enn norsk, det bør
utviklast ein eigen sidemålsdidaktikk og det bør bli meir
forsking på feltet.
– Kva med tiltaka for hovudmålselevane? Det er ikkje
nemnt i fråsegna, skal dei ha
eigen hovudmålsdidaktikk?
– Fråsegna peikar på at
elevane med nynorsk som
hovudmål må ha meir nynorsk rundt seg. Det ligg klart
at det er ulike utfordringar
for dei ulike elevgruppene,
og det må ha konsekvensar
for kva kunnskap lærarstudentane skal få i lærarutdanninga.
Aktiv språkpolitikk
i kommunane
Nils Ulvund møter som
utsending frå Ålvundfjord
og Ålvundeid Mållag. Han
har også vore prosjektleiar
for eit nynorskprosjekt på
Nordmøre i tre år. Han meiner denne erfaringa har gjeve
han tru på at det er mogleg å
endre språkpolitikken i kommunane. Og han ynskjer å få
retta merksemda mot kommunane og kva ansvar dei
har for språkpolitikken. Nils
Ulvund kjem til landsmøtet
med ei fråsegn som stiller
krav til kommunane.
– Det er viktig at lokallaga
vert merksame på korleis dei
kan påverke kommunane.
Det tek tid, men det er fullt
mogleg å oppnå endring i
kommunane. Eg kan dokumentere at det går an å få til
noko, smiler Nils Ulvund.
– Berre unntaksvis finn
vi kommunar som set språk
på dagsorden. Kommunane
er ofte ikkje klar over at dei
som skuleeigarar, og i kulturplanar, også har ansvar
for skriftkulturen. Dette er
uavhengig av kva skriftkultur
som er mest brukt i skulane.
Mange kommunar gøymer
seg bak det at dei er språknøytrale i ei tid då også kommunane skulle vore tospråklege. Å vere språknøytral
tyder i praksis sterk bokmålsdominans sjølv i kommunar
der det er stort innslag av
nynorsk i skulen, avisene og
elles. Dette er resultat av at
kommunane ikkje har vore
bevisste på korleis skriftspråket må røktast, seier Nils Ulvund, som vil ha landsmøtet
Språkrådet har hatt ei eiga
rettskrivingsnemnd i arbeid i
eit drygt år som har utarbeidd
nytt framlegg til rettskriving
for nynorsk. Ragnhild Bjørge
er medlem i nemnda og kjem
til landsmøtet for å orientere
om arbeidet og resultatet
dei har lagt fram til høyring.
Styret i Noregs Mållag har
laga eit framlegg til vedtak
som går inn for mykje av
det nemnda vil ha vedteke,
medan leiar i Voss Mållag,
Arvid Langeland, på vegner
av sitt lokallag har levert inn
ei fråsegn som går inn for at
Noregs Mållag skal be om
at framlegget til ny rettskriving vert gjennomgått på
nytt. Fråsegna legg vekt på at
framlegget til ny rettskriving
for det nynorske skriftmålet i
urovekkjande grad opnar for
tilnærming til eller reint samanfall med bokmål.
Vil ha landsmøte
annakvart år
Valdres Mållag har fremja eit
framlegg til vedtektsendring.
Dei vil ha landsmøte i Noregs
Mållag annakvart år og ikkje
kvart år slik det er no. Bakgrunnen for framlegget er at
dei tykkjer det er dyrt for lokallaga å delta på landsmøtet
kvart år. Styret går ikkje inn
for framlegget, og syner til
at tilsvarande framlegg vart
røysta ned i 2007. Styret meiner heller at landsmøtet skal
be om ei utgreiing om saka til
neste landsmøte.
Planar for
Språkåret 2013
Også direktør i Nynorsk kultursentrum, Ottar Grepstad,
kjem til landsmøtet for å halde
innleiing. Han skal presentere
førebels planar for Språkåret 2013. I 2013 er det 200 år
sidan Ivar Aasen vart fødd,
og 100 år sidan Det Norske
Teatret vart skipa. Desse to
jubilea er grunnpilarane i
det som no har fått namnet
Språkåret 2013. Hausten 2010
fekk Nynorsk kultursentrum
700 000 kroner i løyving over
statsbudsjettet til å utvikle
planar for 2013 som eit nasjonalt språkår. Nynorsk kultursentrum vil ha den leiande
og koordinerande rolla for
Språkåret.
HEGE LOTHE
[email protected]
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
1000 studiar
på 5 år
)OHLUHHQQUHVHUYRDUVWXGLDUSnnU
HUEOLWWXWI¡UWDYUHVHUYRDUDYGHOLQJDWLO$*53HWUROHXP6HUYLFHV
(LQUHNRUGVRPKDUJLWWRVVNXQQVNDSRJHUIDULQJYLHUDOHLQHRP
6RPJMHUGHWPRJOHJnGULYHQ\EURWWVDUEHLGVRPHUNUHYMDQGH
RJJLYDQGHEnGHIRURVVVM¡OYHRJNXQGDQHYnUH
Ønskjer du å gå djupare i faget ditt?
+RVRVVVNDOGXInJMHUHGHWGXHLJHQWOHJKDUXWGDQQD
GHJWLO9LNDQWLOE\PHLUVSHQQDQGHRSSJnYHUEHWUH
YLONnURJIDJOHJIRNXV
Nå lenger. Gå djupare.
6MnGHLOHGLJHVWLOOLQJDQHYnUHSn
www.400wells.com
Kontora våre på verdsbasis
1RUHJ‡86$‡&DQDGD‡5XVVODQG‡$XVWUDOLD
.D]DNKVWDQ‡6WRUEULWDQQLD‡'HLVDPHLQWHDUDELVNHHPLUDWD
www.agr-ps.com
1000 RESERVOIR
STUDIES
IN
5
YEARS
Garborgs
Champagne
Hulda og Arne Garborg skipa eit teater for dei som
var «sundslitne millom tvo mål».
I fjor gjorde vi oss førebels ferdige med feiringa
av at det er hundre år sidan Bjørnstjerne
Bjørnson døydde. Heretter kan dei som har
champagne att i skapa feire 160-årsjubileet til
den språklege hovudmotstandaren hans, Arne
Garborg. Og som rett og rimeleg er, kan det
eine Bjørnson-året etterfølgjast av ikkje mindre enn tre
Garborg-år: den 25. januar 2011 var det 160 år sidan Arne
Garborg blei fødd, i 2012 er det 150 år sidan kona hans
Hulda Garborg blei fødd, og i 2013 vil det vere hundre år
sidan deira felles hjartebarn, Det Norske Teatret, opna.
Bondens nølen
At Garborgane og Bjørnson blir feira om lag samstundes,
er ein djup historisk ironi. Om Noreg var splitta i to nasjonar, som Arne Garborg ei tid påstod, var Bjørnstjerne
Bjørnson og Arne Garborg kongar av kvar sin nasjon.
Etter nokre tiår med sterk kvantitativ framgang for Arne
Garborgs landsmålsrørsle på slutten av 1800-talet, utløyste Bjørnstjerne Bjørnson ein massiv reaksjon frå
riksmålsrørsla. Stemningsskiftet kan stad- og tidfestast,
til Logen i Kristiania, den 23. oktober 1899, om lag klokka
20.30. Då heldt Bjørnstjerne Bjørnson sin legendariske
tale der han gjekk til frontalåtak på landsmålet og lanserte
omgrepet «rigsmaal». Intelligente byfolk hadde ikkje tid
til «Bondens sene, nølende ubestemte Maade at udtrykke
sig», forklarte Bjørnson, «vi har ikke tid til slikt Sludder».
Timinga var god. Bjørnson var no meir helgen enn
menneske etter opninga av Nationaltheatret nokre få veker tidlegare, symbolsk plassert i aksen mellom Slottet og
Stortinget. Nationaltheatret var blitt skipa på Bjørnsons
initiativ, han stod sjølv på sokkel framfor bygget og hadde
fått sett inn sonen Bjørn som teatersjef.
Arne Garborg stod ikkje på sokkel nokon stad. Under
Nationaltheatrets offisielle opning var Bjørnson, saman
med Ibsen, æresplasserte på fyrste orkesterrad. Langt
bak i salen, på andre balkong, sat Arne Garborg, sur som
ein sitron. Garborg hadde rådd Venstre-regjeringa frå å
gje Nationaltheatret bidrag dersom ho skulle bli beden
om det, før landets nasjonalteater lova å spele stykke på
landsmål. Som takk for sist blei Garborg ikkje invitert som
offisiell gjest ved opninga, på linje med andre framståande
diktarar, men måtte betale billetten sjølv.
Djervt og livslivande
Arne Garborg hadde ikkje noko eige teater. Men han bar
på den same draumen som Bjørnson nett hadde realisert.
Skulle landsmålet nokon gong i praksis vinne den jamstelte retten som Stortinget hadde gjeve det allereie i 1885,
måtte det få sitt eige teater. I 1898 hadde Arne Garborg offentleg lansert ideen om eit nasjonalt landsmålsteater. Eit
landmålsteater måtte til for å syne landsmålets eksistens,
argumenterte Garborg. Representantar for den urbane
eliten i hovudstaden kunne fint leve kvardagane utan å
støyte på landsmål korkje i skrift eller tale. Eit tydeleg og
HULDA OG ARNE GARBORG
◆ Ekteparet Hulda og Arne Garborg var forfattarar og
aktivistar, og sentrale intellektuelle på siste halvdel av
1800-talet, og byrjinga av 1900-talet.
◆ Arne Garborg (1851–1924) var sentral i målrørsla. Nokre
sentrale verk er romanen «Bondestudentar» og diktsamlinga «Haugtussa».
◆ Hulda Garborg (1862–1934) var avgjerande for arbeidet
med å grunnleggje Det Norske Teatret.
◆ Alfred Fidjestøl er filosof. Hans nyaste bok er biografien «Eit
halvt liv» (2007), om Per Sivle. Han skriv no på Det Norske Teatrets historie.
ambisiøst landsmålsteater med base i hovudstaden ville
rokke dette vilkåret. «Kunde me no svara på dette ’existerer ikke’ med å visa folk ned i den og den gata nummer
det og det, og seia: der eksisterar det, friskt og djervt og
livslivande», drøymde Garborg. Dessutan ville eit landsmålsteater lette produksjonen av landsmålsdramatikken
og den generelle ekspressiviteten til landsmålsbrukarane.
Dels var dette eit heilt praktisk argument: Historisk
og nasjonal dramatikk, som nasjonen både hadde emne
for og aktuell politisk bruk for, ville lettare kunne odlast
fram om landsmålsdramatikken hadde sin eigen scene.
Men dels var argumentet eksistensielt. Mange kjende seg,
og Garborg med dei, «sundslitne i dette tvidrag millom
tvo mål», mange blei tvungne til å uttrykke seg skriftleg i
eit språk som var dømd til å vere «upersonlegt og fargelaust». Garborg kjende seg som ein mållaus mann med
sine to mål.
Ein prøveballong
Saman med Hulda lanserte Arne Garborg prøveballongen
Det Norske Spellaget. Spellaget skulle vere eit reint turneteater, som skulle gje framsyningar på landsmål over heile
landet, og slik syne marknaden for og moglegheitene til
eit seinare fast landsmålsteater. Etter nokre små freistnader omkring hundreårskiftet, kom spellaget fyrst i gang
for fullt sommaren 1910, berre månader etter Bjørnsons
død.
Hulda Garborg var praktikaren av dei to, handlingsstrategen, administratoren, instruktøren, skodespelaren
og pådrivaren. Arne Garborg var ideologen, polemikaren,
støttespelaren og bakmannen. Saman var dei eit uovervinneleg par. «Det gaar, det tør jeg dø paa,» skreiv Arne
HULDA: Praktikaren, handlingsstrategen, administratoren,
instruktøren, skodespelaren, og pådrivaren.
Det var ein brokut flokk. Det einaste
dei hadde felles, var manglande erfaring
12
Garborg oppmuntrande til kona hausten 1910. Og då han
sa seg villig til å ofre store summar på prosjektet frå den
oppsparte personlege kapitalen sin, gav ho han ei sjeldan
direkte skriftleg kjærleikserklæring og skreiv at han «er og
blir og har været det eneste Menneske der [er] Mening i at
være Venner med».
Som om ikkje teaterprosjektet var familieprosjekt nok,
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
DET NORSKE SPELLAGET: Hulda Garborg saman med Det Norske Spellaget, som seinare vart til Det Norske Teatret.
kasta deira einaste barn, sonen Tuften, seg inn i kampen,
og melde seg som skodespelar til spellaget.
Labråten i Hvalstad i Asker, der Arne og Hulda Garborg budde, blei det geografiske sentrumet til spellaget.
Interesserte skodespelarar måtte kome dit og vise kva
dei dugde til. Den unge Oskar Braaten drog avgarde med
toget frå Kristiania til Hvalstad for å prøve seg i rolla som
Trond på Bøen i Ivar Aasens «Ervingen», men motet
svikta han idet han nærma seg, og han stakk tilbake til
byen utan å vise seg.
I teatergruppa til Bondeungdomslaget trefte Hulda
Garborg den unge sunnmøringen og symaskinseljaren
Edvard Drabløs, som gjekk på Treider handelsskule, men
drøymde om ei framtid som skodespelar og difor kasta
seg på tiltaket. Den lovande unge forfattaren Olav Nygard
var òg med i miljøet. Nygard hadde budd mykje på Hvalstad den siste tida, denne hausten i nabo og avisredaktør
Rasmus Steinsviks losji. Han hadde lenge ynskt å bli
dramatikar, men hadde aldri sett teater i oppveksten. No
skulle Nygard få lære teater ved sjølv å stå på scenen. Nygard arbeidde i åkeren til Steinsvik for å tene nokre slantar
medan han memorerte tekst og pæla stein om einannan.
Ein annan av skodespelarane gjekk slik opp i rolleinnstuderinga til eit historisk drama, at han kasta øl på peisen
til Garborgane som eit offer til Tor. Folk trudde Garborgheimen var forvandla til eit psykiatrisk sjukehus, fortalde
Hulda Garborg seinare.
Arne Garborg sat med store auge og såg teaterideen ta
form i si eiga stove. Han hjelpte dei med språket, omsette
stykke for dei og henta sine gamle fillete klede, som plutseleg kunne gjere nytte som teaterkostyme.
Det var ein brokut flokk. Det einaste dei hadde felles
var manglande erfaring. «Det er folk som vil noe, men det
er som at begynde i en Urskog,» klaga Hulda Garborg til
dagboka midt i prøvetida.
Ein stor siger
Den 16. januar 1911 – merk datoen, alle de som enno
har champagne i glasa – var det offentleg premiere i
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
forsamlingshuset Furulund i Solør i Hedmark. Salen var
skræmande stor, heile 600 menneske var det plass til. Men
idet klokka nærma seg 20.00 og framsyninga skulle starte,
strøymde det på med folk, den eine hesteskyssen etter
den andre stoppa opp framfor Furulund. Og då sceneteppet blei drege frå, fekk skodespelarane sjå ein smekkfull
sal vente på dei. Lokalet var isande kaldt; den forgjeves
sprengfyringa i omnen hadde røyklagd store delar av
rommet. Men langt der inne i tåka, gjekk spelet forbløffande godt, fleire gonger blei skodespelarane avbrotne
av spontanapplaus og fleire gonger kalla fram etter framsyninga. «For Spellaget og landsmaalet var dette ein stor
siger, daa Solør høyrer til dei faste borgerne for riksmaalet,» heitte det i ei melding i landsmålsavisa Den 17de Mai
dagen etter.
I midten av mars kom ensemblet attende til Kristiania,
etter to månaders intens turnéverksemd. Økonomisk
hadde turneen vore suksess, alle skodespelarane hadde
fått 10 kroner veka i løn. No fekk dei jamvel frå 50 til 80
kroner kvar i bonus, og endå var 1200 kroner sendte
heim til banken undervegs. Turneen blei den fyrste av
tre omfattande turnear i regi av Det Norske Spellaget, og
det direkte grunnlaget for og forløparen til Det Norske
Teatret som fekk si opningsframsyning i 1913, med Hulda
Garborg som styreformann og Arne Garborg som omsetjar, målrettar og dramatikar.
Det var dit Arne Garborg heile tida hadde tenkt teaterprosjektet. Det Norske Teatret skulle bli eit alternativ til
Nationaltheatret til Bjørnson, eller Unasjonalteatret, som
Arne Garborg kalla det i dagboka si.
Då Hulda og Tuften kom heim frå denne fyrste spede
spellagsturneen, var Arne Garborg så stolt og glad og optimistisk at han hadde kjøpt ei flaske champagne som låg
og venta på dei på Labråten.
Den heimvende sonen
Arne Garborg var ein genial og framsynt forfattar, men
ein streng og merkeleg far. Den anerkjenninga av den
heimkomne sonen som låg i denne flaska champagne,
ARNE: Ideologen, polemikaren, støttespelaren og bakmannen.
hadde ei lang og vond forhistorie. Arne Garborg hadde
hatt store voner til sonen sin, og ofte vore skuffa. I 1902 –
i ein av sine sjukare periodar – var Arne Garborg så frustrert over at Tuften snakka austlandsdialekt og ikkje eit
normert landsmål, at han nekta å bu i hus med han.
Hulda Garborg var i ferd med å trekkje den einaste
konklusjonen som ei fornuftig mor kunne trekkje i ein slik
situasjon, nemleg å oppløyse ekteskapet, då husvenen og
ordbokforfattaren Steinar Schjøtt – det eine mennesket
som hadde ein fortruleg relasjon til både Hulda og Arne
Garborg – la seg mellom og trygla og bad henne om å
skåne Arne Garborg for ei skilsmisse. Schjøtt skreiv til
henne at han hadde trudd at «G.’s uvilje mod den vakre,
snilde Tuften var af en slags religiøs art, noget slags familie-arv, som tyngede ham – et vanvids-punkt i en lysende
hjerne,» men om det var så absurd trivielt som Arne
Garborg sjølv framstilte det, at han ikkje tolte talemålet
hans, så var ikkje situasjonen heilt vonlaus. Kanskje kunne
Tuften ta nokre skritt for å kome faren i møte, til dømes
ta mellomskulen i ei eller anna sterk landsmålsbygd, og
der endre talemålet sitt, føreslo Schjøtt, og trøysta Hulda
Garborg med å forsikre om at «Tuften kommer nok til at
greie sig, om han ikke netop fortsætter G.; og han kan da
blive meget lykkeligere end sin fader.»
Hulda Garborg makta å løyse floken den gongen, og no
ti år seinare hadde Tuften gått faren mykje lenger i møte
enn ein med noko som helst rimelegheit kunne forvente,
då han med spellaget hadde reist landet rundt som ein
misjonær for det munnlege landsmålet. Faren ville no
feire den heimkomne sonen med champagne.
Men den distré Arne Garborg gløymde sin eigen idé.
Fyrst under ein ryddesjau fleire dagar seinare fann ei forfjamsa Hulda Garborg flaska i eit skåp.
Dei hadde Champagne, men rørte han ei.
ALFRED FIDJESTØL
[email protected]
Artikkelen har tidlegare stått på trykk i Klassekampen sitt
bokmagasin.
13
Noko med augun
Heilare ved enn Bjella skal ein leite lenge etter.
Redaktøren får nyss om at Stein Torleif Bjella skal til hovudstaden og spele eit par viser for Vår Staude på «God
Morgen Norge», og frå den eine dagen til den andre greier
han å bryte gjennom den vesle muren som er i ferd med å
byggje seg opp rundt denne hallingdølen som til nyleg har
kunna parkere sin gamle pickup på gata som ein vanleg
mann, men som no i tillegg til å vere kritikaryndling, òg
byrjar å selje plater. Same mann, redaktøren, spør no meg,
om å snakke med Bjella. Eg har truleg kome i skade for å
skryte av at eg har høyrd mykje på den siste plata, Vonde
Visu, dei siste par vekene, og det har eg verkeleg, men eg
lærer no heller aldri å halde kjeft, så der sit me, på Filmens
hus, fordi det passa så bra, i djupe sofaer innringa av fotografi frå ferske norske filmar, kor svært få, og mest truleg
ingen, det er synd å seie det, kjem til å vere i nærleiken av
Bjella sitt nivå.
Hemmeleg diamant
Bjella har fått vatn, te og utan eit ord har han vald ein
Bounty der han i staden kunne ha teke ein Mars eller ein
Stratos. Han er tidleg i 40-åra, kledd i dress, har skjegg,
auge. Dette er ein mann som speler på det gode laget, det
kan ingen ta feil av, og som lagar, om det er lov med slik
ordbruk, helvetes gode songar, om deg og meg og han
som står bak gardina og lengtar, og eit par andre ting, men
fyrst og fremst om han som lengtar. Allereie etter albumet
Heidersmenn forstod mange kva kaliber Bjella er, men
med Vonde Visu er han ikkje lenger musikkskribentane sin
hemmelege diamant. På same måte som Edgar Lee Masters portretterte menneskelagnader i den berømte Spoon
River-antologien, er Bjella i ferd med å bli ein melodiøs
kronikør som vever rurale og generelt menneskelege historier saman med dialogar han fører med seg sjølv.
Bjella har, som dei fleste av oss, fleire andlet, han er
ektemann, far, bileigar og låntakar, men òg journalist i
Hallingdølen der han mellom anna skriv portrettintervju,
til dømes med den beste Mercedes-Benz-forhandlaren i
landet.
– Eg har vore knytt til Hallingdølen i ti år. Songtekstane
og musikken er eit stort hemmeleg liv ved sida av. Slik har
det vore heilt fram til «Heidersmenn». I årevis har eg sete
på kommunestyremøte, bakarst i kroken. Det finst nok dei
som er litt overraska. Ting endrar seg når ein får terningkast 6 rundt omkring. Den dårlegaste kom forresten i dag,
i Halden, trur eg, ein firar, det var veldig moro. Det stod:
«Jevnt over for trist».
Her ler Bjella, og det bør nesten understrekast at han
ler godt.
– Journalistjobben har vore viktig og naudsynt, eg trur
eg har tyti ut femti sånne laurdagsportrett opp gjennom
åra, det er jobben min. Eg veit ikkje kor mykje du skal
skrive om arbeidsforholdet mitt, men eg må jo seie det at
eg synest det har vore ganske heavy å ri to hestar, og det
har eg gjort i mange år. Kanskje snur det no, eg ser eg er
nummer tre på VG-lista.
Heimføding
Foto: Knut Bry
– Sladderet vil ha det til at du køyrde slalåm, slik skikkelig
ungdom skal, men at du så, nærast over natta, la skia på
hylla og kjøpte gitar. Går det an å seie noko om kvar ei slik
omdreiing kom frå?
– Eg var litt sånn midt på treet god, ikkje jævlig god, ikkje jævlig dårleg. Far min var styreformann i skiheisen, og
eg hadde kjørt i årevis, heile familien var i grunnen nokså
alpin. Så kom det over meg at no var det nok. Eg skifta
STEIN TORLEIF BJELLA
◆ Aktuell med plata Vonde Visu
◆ Har tidlegare gitt ut plata Heidersmenn, i tillegg til to plater
som frontfigur i gruppa Tolv Volt.
◆ Busett i Øvre Ål.
retning og vart bergtatt av gitaren frå første stund, eg laga
songar med ein gong, alt mogleg drit laga eg, men etter at
eg fekk eit halvår på musikkskole, betra det seg. Det var i
grunnen rein leik. Det var nok litt uventa at eg skulle begynne å spele og skrive tekstar, men far min kjøpte forsterkar til meg. Det var ikkje verre enn som så.
– Du budde i Oslo ein periode, men flytta heim igjen.
Kva er det for noko? Skal det ikkje vere slik at dei gode folka
reiser frå bygdene fordi det blir for trongt, og pustar letta ut
i hovudstaden resten av livet?
– Eg flytta heim att for ti–elleve år sidan. Eg hadde nok
alltid tenkt at eg skulle heim, der har eg folket mitt, eg er
nok ein gammaldags heimføding.
– Vil det også seie at du skriv musikken din heime og ikkje på hotell rundt omkring, og eventuelt i bakrus?
– Store delar av Vonde Visu er rett nok spelt inn på eit
hotellrom i Trondheim, men musikken blir til heime på
kjøkenet. Eg står opp tidleg for å få det til, eit par timar før
familien vaknar, eg har, når sant skal seiast, vore trøtt meir
eller mindre samanhengjande i eit års tid no. Men eg har
ein stor vilje og ein nesten vanvittig driv når det gjeld å
få dette til. Vonde Visu har blitt til om morgonen, medan
huset søv.
– Det er jo ei god historie, men det høyrest slitsamt ut.
– Det er slitsamt. Men eg er ein vaksen mann med lån.
Det hadde vore betre å slå gjennom for tjue år sidan, det er
heilt sikkert.
Må tore å pirke i eit vonde
– Ja, kvifor gjorde du ikkje berre det?
– Eg flytta til Oslo og rakk akkurat å studere litt, men så
stupte far min. Dette var i 1991. Han hadde drive ein stor
dørfabrikk med tretti tilsette, men gjekk konkurs, så då
han døydde dreiv han ei agenturverksemd som eg følte eg
måtte avvikle på ein skikkeleg måte. Det tok meg sju år. Eg
rasa landet rundt som dørseljar og hadde kundar overalt.
Men som seljar er ein eigentleg aldri velkomen. Ein er the
pain in the ass. Det var eit sjølvutslettande liv. Plutseleg ein
dag klarte eg ikkje å gå inn til ein fast kunde eg hadde på
Vinstra. Det gjekk ikkje. Eg gjekk heller over vegen, kjøpte
middag på vegkroa, gjekk ein tur på bygdamuseet, kjørte
heim og selde agenturet.
– Eg har gått rundt på mange stusselege plassar med
stresskofferten min. Plutseleg trekte store kundar seg,
dei hadde fått betre tilbod frå andre. I dag dyrkar eg jo til
dels til det stusselege, men dette var verkeleg stusseleg.
Ujamn inntekt hadde eg òg. Det kunne vere gode månader, men så kunne eg også tene ingenting. Då låg eg i telt
nokre gonger, når eg ikkje hadde råd til å bu skikkeleg. Eg
møtte mange folk som levde dette livet, eg hugsar ein som
budde på Bristol for eir par hundre tusen i året, han hadde
agentur på dørklinker og beslag. Han gjorde det veldig bra,
men han begynte å bli gamal og spurde om eg ville ta over.
Då måtte eg tenkje, eg såg for meg at eg kunne bu på Bristol heile tida, men det vart ikkje av.
Det er sjeldan eg skjønar kva eg gjer
mens eg gjer det. Lenge etterpå
ser eg det tydelegare
– Denne dyrkinga av einsemda, lengselen, det taparaktige og stusselege, kor medvite er det?
– Eg håpar at summen av det eg gjer ikkje fyrst og
fremst er stusseleg, men at det også finst mykje kraft og
vilje til liv der. Eg vil ikkje vere sutrete, men det blir fyrst
kunst, om eg skal vere så pompøs, når ein vågar å pirke i
eit eller anna som betyr noko. Men det er jo dikting dette.
Eg skriv ikkje om meg sjølv på nokon direkte måte, eg lagar fiksjonar, eg er glad i fiksjon. Men når det er sagt, så er
det sjeldan eg skjønar kva eg gjer mens eg gjer det. Lenge
etterpå ser eg det tydelegare.
– Er «Jordsjuk» fiksjon?
– Tja. Det var fyrst etter at eg fekk kara til meg meir
jord sjølv at eg klarte å skrive teksten, så det er klart eg
bruker meg sjølv. Hadde eg skrive ein slik tekst utan å eige
jord sjølv, ville det blitt oppfatta som rein harselas.
Held seg på jorda
– Kva med «På pallen», kor du skriv: «Då va eg ein kjekk
og frampå russ, no gjer eg folk nervøs og i stuss, det e visst
noko med augun, dei klara alder å roe seg».
– Den er kanskje litt meir vond. Eg har fått mykje
tilbakemeldingar på at eg må kommunisere meir med
publikum. Instinktet er å ta att auga og spele på, for då får
eg vere i fred, på ein måte. Steinar Vikan på Ramalama,
plateselskapet mitt, har masa mykje om det her, men eg vil
helst ha auga for meg sjølv. Stemme og auge, ein kjem ikkje tettare på enn det.
– Er du den meir innovervende og heart of darknessaktige tremenningen til Odd Nordstoga? Det er vanskeleg
å sjå for seg at Sissel Kyrkjebø kjem til å ringje til deg for
å spele inn juleplate.
– Det hadde vorte dårleg sal, er eg redd. Forresten; skal
eg gje ut ei juleplate, skulle eg ha kalla ho Jul i omsorgsboligen. Den ville eg ha kjøpt.
– Du har gitt ut to uvanleg solide plater i løpet av to år.
Er du førebudd på psykosen som kjem når du innser at du
må gjere det like bra ein tredje gong?
– Eg er veldig stolt av tempoet, eg har tømt meg og
gitt maks, ein kan ikkje sitte heime og patte og patte for
seg sjølv, ein må få det ut. Men det blir kanskje ikkje lett
neste gong, eg veit ikkje, vi får sjå. Eg solar meg litt i glansen akkurat no, så får det heller bli nifst seinare. Viss eg
klarer å rydde meir tid, så eg kan konsentrere meg meir
om musikken, er nok mykje gjort. Rundt meg er livet som
før. Eg har ei frue som er dyrlege i Øvre Hallingdal, og
som jobbar tredelt vakt der ho er på tredjekvar helg og
tredjekvar kveld, og i mai er det lamming, så eg har sagt til
plateselskapet at då er det berre å gløyme spelejobbar. Til
gjengjeld trur eg det blir nokre gjeve festivalspelingar til
sumaren.
– Du er presis i mange av verselinjene dine, så eg tenkjer
at du har tilgang på finare verktøy enn mange andre. Alle
har hammar og sag og skrujern, men du har også skyvelære
og den slags.
– Eg skriv om og skriv om. Det er orda som kjem først,
og så nøstar eg i det, og så får det ta den tida det tek. Det er
ikkje slik at eg startar med ordet innegubbe. Det kjem etter kvart. Det er jo eit slags handverk også. Eg har jo jobba
ein del som handverkar også, mellom anna for ein gamal
murar, han jobba med to spett samtidig og sa det var som
å spele sjakk; det gjaldt å tenkje i fleire trekk framover. Når
det er bra, så veit ein det berre med seg sjølv.
– Er innegubbe eit ord du allereie har i ditt vokabular?
– Nei. Det har eg skapt. Men det kom naturleg, frå ein
del hus eg har vore inne i der det bur gamle karar, eller
unge, for den saks skuld. Det er eit eller anna med lukta,
og den dama dei venta på kom aldri. Kjærleiken er så viktig for så mange, den er avgjerande.
– Kva sa Vår Staude til deg på «God Morgen Norge» i
dag tidleg?
– Ho sa: «Har du det så vondt du da, Bjella?»
Bjella ler.
ERLEND LOE
[email protected]
Kyrkjelyd takka nei til nynorsk kunst
Forfattaren Paal-Helge Haugen
er ein av dei fremste lyrikarane i
Noreg, men dei nynorske tekstane
hans blei for sterk kost for Bøler
kyrkjelyd i Oslo.
Saman med kunstnaren Barbro
Raen Thomassen blei Paal-Helge
Haugen i fjor spurt om å smykka
ut den nye kyrkja på Bøler, som
skal stå ferdig i august.
– Arkitekten sa at dei var opptekne av plassen til teksten i kyrkja
og hadde lagt merke til samarbeidsprosjekt eg har hatt med Paal-Helge
Haugen tidlegare, fortel Barbro
Raen Thomassen til Vårt Land.
Men då Paal-Helge Haugen leverte utkastet sitt, blei han avvist.
I grunngjevinga frå utsmykkingskomiteen i kyrkjelyden heiter
det: «Inskripsjoner på nynorsk
vil generelt virke fremmed og
unaturlig».
Forfattaren seier han fekk til-
målsoge
Gjelsvik-Os-regi
Edvard Os har vunne seg eit namn som ein autoritær, men
òg fargerik skrivar i Noregs Mållag og Noregs Ungdomslag
under og etter fyrste verdskrigen. Den fascinerande personlegdomen har helst vore sett som eit kuriøst innslag i rørsla.
Men vel så interessant er det at Os var eit tidstypisk uttrykk
for det militærpolitiske aktivismen i målrørsla.
Det militærpolitiske engasjementet hadde ein sentral
plass i norskdomsrørsla tidleg
på 1900-talet. Ein føresetnad
for dette var leiarskapen, og
heilt sentral var her Nikolaus
Gjelsvik. Han var formann i
Norigs ungdomslag 1906–15,
styremedlem i Norigs maallag
frå skipinga 1906 og formann
1912–15, og attpåtil formann
i Samlaget 1903–19. Han la
ned eit stort arbeid i alle tre
samskipnader, og korkje før
eller sidan har så mykje makt vore samla
på to hender i målrørsla.
Organisasjonsbygging
Norigs ungdomslag (1896) og Norigs
maallag (1906) vart bygde opp til moderne og slagkraftige samskipnader i tida
mellom unionsoppløysinga og utgangen av fyrste verdskrigen. Arkitekten var
Gjelsvik, og han gjekk fyrst i gang med
Norigs ungdomslag. Han sytte for å få
gjeve ut prenta årsmeldingar, den fyrste
for arbeidsåret 1906-07, og under Gjelsvik
si leiing byrja eit effektivt finansieringsarbeid. Dette la grunnlaget for tilsetjinga
av ein «skrivar». Valet av Gjelsvik til formann i Norigs maallag i 1912 fall saman
med eit ynske, ikkje minst nedanfrå i samskipnaden, om ei organisatorisk styrking,
og løysinga vart opprettinga av ei felles
skrivarstove og tilsetjing av Edvard Os
som skrivar i båe samskipnader frå juli
1913. Ein av hovudgrunnane til suksessen til NM dei følgjande åra, var det svært
tette organisatoriske, administrative og
økonomiske tilhøvet til storebror NU som
Gjelsvik hadde lagt grunnen for.
Dei 13 åra som skrivar
har gjeve Os ein legendarisk status i målrørsla.
I 75-årssoga til Noregs
Mållag vert han omtala
som «ein god målpolitisk
taktikar, men framfor alt
ein drivande organisasjonsbyggjar», og som ein
kar som ofte pressa på så
hardt at han lett skaffa seg
uvener og motstandarar
med den «bråfuse framferda han stundom viste».
Den militære bakgrunnen hans vert ofte
dregen fram, gjerne som eit kuriøst innslag i ei lærardominert rørsle og som ei av
forklaringane både på den systematiske
og autoritære organisatoriske praksisen
hans og på dei mange konfliktane han
rota seg oppi. Det er lett å slutta seg til alt
dette.
Gjelsviks disippel
Derimot har knapt nokon sett Os i
samanheng med den sterke forsvarspolitiske orienteringa i norskdomsrørsla
på denne tida, og det er ærendet mitt
her. Eg kjenner ikkje til kvifor Os fekk
skrivarposten i 1913, men tilsetjinga
innbyr til nokre refleksjonar. Nordfjordingen Edvard Os (1885–1970) gjorde
ein dramatisk entré på den nasjonale
målpolitiske scenen hausten 1904 då han
heldt russetala i Kristiania på landsmål.
Det resulterte i det velkjende «russeslaget» mellom riksmåls- og landsmålsruss
og førte til at politiet måtte rydda opp
kring Wergelands-statuen. Etter examen
artium gjekk han Krigsskulen til 1907 og
deretter Den militære høgskulen 1907–
Edvard Os var ein kar som ofte
pressa på så hardt at han lett
skaffa seg uvener og motstandarar
med den 'bråfuse framferda han
stundom viste'
16
09. I 1908 vart han fyrste formann i «Yngre radikale vinstre» og sytte for at lovene
vart på landsmål. I Bergen utmerka han
seg som formann i nemnda i Bondeungdomslaget Ervingen som fekk i stand det
store og vellukka «Bjørgvinssjået» i 1910,
mellom anna med ei stor folkedansframsyning som drog opptil 20 000 tilskodarar
i gatene. Frå 1911 arbeidde han i generalstaben i Kristiania. Eg kjenner ikkje til om
28-åringen Os var fyrstevalet eller hadde
konkurrentar i det heile då han fekk den
dårleg lønte skrivarposten i 1913. Han
hadde vist seg som ein uredd målaktivist
med store organisatoriske evner, men det
må ha funnest mange høgare profilerte
og like opplagde personar til den viktige
skrivarjobben. Og i norskdomsrørsla var
organisatoriske talent slett inga mangelvare i 1913.
Det me kan konstatera, er for det
fyrste at Norigs maallag og Norigs ungdomslag i 1913 fekk ein skrivar med bakgrunn frå generalstaben i Forsvaret, og
der heldt han fram til 1920, frå 1916 som
kaptein, medan skrivaryrket var kvelds-,
natt- og helgearbeid. For det andre fall
tidspunktet, som me har sett, saman med
ein kraftig auke i det militærpolitiske
engasjementet til NU. Det er vel ikkje urimeleg å tru at det heilt og fullt var dobbeltformann Gjelsvik som sytte for denne
tilsetjinga.
Gjelsvik fekk iallfall ein medarbeidar
som han i alle viktige politiske og organisatoriske spørsmål ser ut til å ha hatt
samanfallande syn med. Ettertida har
òg til dels gjeve Os æra for utsegner og
praksisar som han i stor grad arva frå
Gjelsvik. Arbeidet til Os med å styrkja
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
bod om å bruka nynorsk på ein stad
i kyrkja, men opplevde dette som
eit forsøk på å gje han «eit plaster
på såret». Det ønskte ikkje PaalHelge Haugen å vera med på og
valde å trekkja seg ut av prosjektet,
fortel avisa.
Forfattaren Edvard Hoem rea-
gerer sterkt på grunngjevinga til
kyrkjelyden.
– Denne saka viser at det ikkje er
det gode skjønn, men fordommane
som rår, seier han.
Hoem peikar på at tekstar på
bokmål og nynorsk blir brukte om
kvarandre i kyrkja og oppmodar
kyrkjelyden til å tenkja seg om ein
gong til.
Hoem får full støtte av leiaren
i Noregs Mållag, Håvard B. Øvregård. Han har aldri høyrt om noko
liknande.
– Dette er berre tull og vås, seier
Øvregård. Han peikar på at folk i
nynorskområde syng salmar på
bokmål og møter bokmål i andre
samanhengar.
– Nynorsk er eit positivt uttrykk
for mangfaldet vi har i Noreg, noko
kyrkja burde feira, seier Øvregård
og tek det som sjølvsagt at Bøler
kyrkjelyd ombestemmer seg og
vil bruka tekstane frå Paal-Helge
Haugen.
– Du seier ikkje nei til ein så
velrenommert og elska lyrikar. Det
er som å seia at du ikkje vil ha ein
Picasso fordi han brukar fransk. Det
ville vera heilt latterleg, seier Håvard Øvregård. (NPK)
imet i målrørsla
DISIPLIN: Då Nikolaus Gjelsvik (lengst til venstre)
opna årsmøtet i Norigs maallag i 1914 minte han
om det ikkje var utsendingane som skal halda rekneskap med formannen, men formannen som skal
halda rekneskap med sendemennene. Saman med
Evdard Os freista han å styre ein demokratisk samskipnad etter førarprinsippet og reint militære ideal.
Foto: Samlaget
sentrallekken i NM, bygde mykje på den
modellen Gjelsvik hadde nytta på NU
nokre år tidlegare. Og styringsprinsippet
som særleg namnet til Os er knytt til, vart
fyrst formulert av Gjelsvik: «Betre aa ro
rette leidi med lite mannskap enn galne
leidi med stort.» Den militære tankegangen kjem endå tydelegare til uttrykk når
han same stad skriv at «Ungdomslagi skal
ikkje vera bergingsheimar for vanseda
ungdom. Ungdomslagi skal vera heren
som vinn landet; men heren hev ikkje
bruk for invalidarne.»
Militær disiplinering
To merknader skal knytast til dette. For
det fyrste hadde det ein klar parallell i leninistisk organisasjonstenking – den demokratiske sentralismen – som samstundes var på full fart inn i arbeidarrørsla,
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
også den norske. Autoritær leiarstil og
strenge krav til organisasjonsdisiplin var
slik sett ikkje noko som i seg sjølv skilde
norskdomsrørsla og arbeidarrørsla. For
det andre skorta det ikkje på medlemstilgangen. Både NM og NU var i sterk
vekst, og det same var talet på nynorskbrukarar. Konsekvensen var i Gjelsviks
samtid ikkje eit program for sekterisme
– poenget var heller å understreka at det
ikkje var medlemstalet, men aktiviteten
som var avgjerande for slagkrafta og
suksessen til norskdomsrørsla. Gjelsvik
la stor vekt på at den frilynde ungdomsrørsla var vaksen fram nedanfrå med
«naturleg vokster», og dette sette han
opp i skarp motsetnad til riksmålsrørsla
som var bygd opp ovanfrå. Han meinte
Riksmålsforbundet hadde brukt minst 50
000 kr på å leiga folk i dyre domar for å gå
frå hus til hus og verva folk som ikkje kan
brukast til noko, og så skryter dei etterpå
av at «dei hev tvo til tri hundrad tusund
mann i laget».
Samstundes hadde styringsprinsippa
til Gjelsvik òg ei autoritær side som innebar sterk disiplinering og sentral styring.
Gjelsvik åtvara mot å «slaa av paa kravi,
um sume trugar med aa melda seg ut»,
for heldigvis var det «daudkjøtet, som
fyrst fell ifraa». Somme stader fall ikkje
«daudkjøtet» bort heilt av seg sjølv. Bondeungdomslaget i Nidaros ekskluderte til
dømes medlemer både i 1907 og 1908, og
laget innførte seinare ei plikt til halda nynorske blad og aviser som tilsikta førte til
stort medlemsfråfall. Når Gjelsvik skreiv
at den frilyndte ungdomsrørsla «vert
ikkje styrd og kann ikkje styrast fraa eit
landskontor», var det ei utsegn med sterke
modifikasjonar. Både i NU og seinare i
NM fekk han i formannstida si i stand
ei ordning med rundskriv, vidareført av
Os, som kunne arta seg som reine ordrar
om kva lokalorganisasjonane skulle gjera.
Omkvedet var at arbeidet kravde offer
og at medlemsflokken måtte hanga i. Då
NU heldt årsmøte i Harstad i juli 1911,
kunne ikkje Gjelsvik møta. I staden sende
han eit brev som vart lese opp på møtet
og prenta i årsmeldinga. Bodskapen var
ikkje til å mistyda: Det var for lite takt og
disiplin i NU, og «...framum alt gjeld det,
at samhaldet vert sterkare og diciplinen
større. Ein liten her med godt samhald og
god diciplin hev ofte vunne paa ein mykje
større her, der samhaldet og diciplinen hev
vore laak. Med desse ord vil eg senda mi
beste helsing til aarsmøtet.» Då han opna
årsmøtet i NM i 1914, minte han om det
han hadde sagt på møtet i 1912 om at når
neste sendemannsmøte kjem saman, er
det ikkje utsendingane som skal halda rekneskap med formannen, men formannen
som skal halda rekneskap med sendemennene. Dette var freistnader på å styra ein
demokratisk samskipnad etter førarprinsippet og reint militære ideal.
ste. «Misnøgje med skrivaren baade fraa
syd, nord, aust og vest. Men Os vil likevel
halda fram i same leid. Han vil ikkje temja
si nattur og ikkje brigda sin tone», lyder
ei overskrift i Gula Tidend etter eit av
dei mange stormfulle årsmøta i Norigs
maallag på denne tida. Meir interessante
enn individuelle psykologiske forklaringar på den bråfuse og kompromisslause
framferda til Os, er dei offisersideala han
hadde med seg.
Roald Berg kastar eit interessant lys
over dette i band 2 av Norsk forsvarshistorie: «Vi har indikasjoner på et spesifikt
militært mandighetskrav i talløse nekrologer i det militære tidsskrift.» Dette
var eit allment fenomen som slett ikkje
berre galdt Venstre-offiserane, men han
dreg særleg fram den sterke nasjonale
Georg Stang-kulten etter 1907 der «kompromissløsheten, staheten» står heilt
sentralt. Stang vart ikkje fyrst og fremst
dyrka for å ha sett landet militært i stand
før unionsoppløysinga – det var det
som nemnt sterk usemje om –, men for
mannsmotet. Han gjekk aldri omvegar,
men «Ligepaa, ligefrem – det var hans
Løsen» som det heitte i ein nekrolog frå
1907. Det kunne like gjerne vore skrive
om Nansens sivile maskulinitet eller om
den organisatoriske praksisen til Os i
NM. I ein brei og demokratisk medlemsorganisasjon gjekk dette ei stund, faktisk
i heile 13 år grunna den sterke støtta han
hadde i hovudstadsmiljøet og dei mange
positive sidene hans, men ikkje lenger.
Os fekk regelrett sparken i Noregs
Mållag i 1926 og slutta like etter i NU.
Han tok opp att offiserskarrieren og var
mellom anna forsvarssjef i Aust-Finnmark i 1940. Målengasjementet la han
likevel aldri frå seg, og mellom anna var
han konsulent for målbruk i statstenesta
for Staten 1947–51 og Noregs Mållag
1956–60. Men den militærpolitiske aktivismen i målrørsla vart aldri den same
etter at Os fekk sparken.
ODDMUND LØKENSGARD HOEL
[email protected]
»Nattur» og offisersideal
Dei konfliktane som rasa kring Os er
gjerne forklarte med ein kombinasjon av
personlegdomen hans og den militære
bakgrunnen, men med ei vekt på det fyr-
Teksten er eit utdrag frå boka Norsk
målreising II. Mål og modernisering
1868–1940 (Det Norske Samlaget 2011),
side 303–307.
17
Har Grepstad utv
Avisene har vore med på å
sikre at nynorsk overlever
som avisspråk ved at lesarar
og bladfolk vert vane med å
lese og skrive på nynorsk om
det meste. Og på den måten
passar Grepstads optimistiske boktittel godt: Avisene
har utvida Noreg, skriv Johan
Roppen.
Ottar Grepstad
Avisene som utvida
Noreg. Nynorskpressa
1850–2010
Samlaget , 2010
Så har vi fått historia om nynorskavisene
og nynorsk i avisene: Avisene som utvida
Noreg. Nynorskpressa 1850-2010 av Ottar
Grepstad. Det er ikkje uventa at det nett
er Grepstad som skriv denne historia.
Han har dei siste åra kome med viktige
bidrag til nynorskhistoria gjennom blant
anna Nynorsk faktabok (1998, 2005) og
Viljen til språk (2006) og leverte også
viktige bidrag om nynorske aviser i firebandsverket Norsk Presses historie (2010).
Og det er i stor grad tankane frå dette siste
arbeidet som har vorte utvida til ei sjølvstendig avishistorie. Med det fyller han eit
gapande hol både i nynorskhistoria og i
avishistoria.
Boka deler den nynorske avishistoria inn
i fire bolkar: Etablering (1858–1904), utskiljing (1904–1945), integrering (1945–1972)
og alminneleggjering (1972–2010). Dei
to første av desse bolkane gir seg i stor
grad sjølv: Eksperimenteringa med det
nye landsmålet skjedde i stor grad i aviser.
Alminneleggjeringa etter 1972 handla om
at nynorsk var etablert som skriftmål, og
at gjennom framvekst av mange nye aviser
skjer ei alminneleggjering av nynorsk som
avisspråk. Utskiljinga i første halvdel av
1900-talet handla om at det var nødvendig
å etablere eigne nynorskaviser utanfor den
etablerte pressa. Samtidig var mange av
avisene innanfor nynorskrørsla - til dømes
ved at lagsbruka stødde aviser. Integreringa
i etterkrigstida handla om at nynorskavisene voks i hop med pressa elles.
- sjølv om stoffet naturlegvis er ein integrert
del av bokverket. I andre delar av firebandsverket er ikkje innsikt eller fokus på nynorsk
særleg framtredande - og skil seg slik sett
lite frå andre avishistorier i så måte. Men
med Grepstad som medforfattar har det
nynorske perspektivet vorte sikra plass på
ein heilt annan måte enn det som var tilfelle
med andre historieverk dei siste 15 åra.
Dei andre historieverka er Svennik Høyers Pressen mellom teknologi og samfunn
(1995), Norsk pressehistorie (2002) av Rune
Ottosen, Helge Østbye og Lars Arve Røssland og Henrik Bastiansen og Hans Fredrik
Dahls Norsk mediehistorie (2003), der aviser
vert omtala ved sidan av fleire andre medium.
Vi skal her vurdere i kva grad Grepstad
har utvida avishistoria ved å samanlikne
korleis desse andre historieverka omtalar
merkesteinar i nynorsk avishistorie: Aasmund Olavsson Vinjes eksperiment Dølen
(1859-1870), visjonen om den nynorske
riksavisa, ved Den 17de mai (1894-1935),
og dei moderne nynorske lokale fådagsavisene som særleg etter ca 1970 har befesta
nynorskland.
Treng vi fleire bøker
Dølen (1859–1870)
Avisene som utvida Noreg kjem i tillegg til
fleire andre verk om norsk avishistorie det
siste tiåret. Treng vi nok ei bok om gamle
aviser?
Svaret på dette spørsmålet er ja. Vi har
alt for få bøker om både gamle og nye aviser
og eigentleg ikkje systematisk kunnskap
om norsk journalistikkhistorie. Og framleis
er det slik at dei trykte avisene er den viktigaste nyhendeprodusenten og informasjonskjelda for folk flest. Men spørsmålet
er likevel verd å stille fordi det har kome ut
fleire andre verk om norsk avishistorie det
siste tiåret. Kva nye perspektiv er det Ottar
Grepstad kjem med som gjer at det faktisk
trengst ei ny bok? Har Avisene som utvida
Noreg også utvida norsk avishistorie?
Det er vanskeleg å svare på dette spørsmålet utan å sjå Grepstads bok i samanheng med Grepstads kapittel i storverket
Norsk presses historie (2010). Verket er på
nesten 2.000 boksider i fire band, er utgjeve
av Norsk Pressehistorisk Forening og har
eit opplegg og ambisjonsnivå som gjer det
til den offisielle norske pressehistoria. Hovudredaktør er Hans Fredrik Dahl. Her har
Ottar Grepstad bidrege med to underkapittel om nynorskpressa: Utskild og integrert:
Nynorsk Presse 1880-1945 i band 2, og
Integrert og alminneleg: Nynorsk Presse
1945-2009 i band 3. Gjennom desse underkapitla i pressehistoria er nynorskpressa
utskilt som noko særleg - i lag med samisk
Avisa Dølen var den første avisa som vart
skriven på nynorsk og etterkvart også den
første avisa som blanda nynorsk og bokmål,
kan vi lese hos Grepstad. Korleis har dei
andre pressehistoriene omtala språk- og
journalistikkgründeren Vinjes prosjekt?
Høyer omtalar Dølen som eit smalt blad
med eksperimenterande og provoserande
journalistikk. At språket var nytt og svært
ulikt den tids dansk-norsk blir ikkje tematisert. Ottosen m.fl. Norsk pressehistorie
(2003) brukar ei side på Vinje som nyskapande journalist, men Dølen som nynorskprosjekt blir heller ikkje her omtalt. Dahl
og Bastiansens Norsk mediehistorie brukar
ei setning på Vinje og Dølen (side 217) og
nemner ikkje Dølen i ein tabell over «De
viktigste avisene i Norge etter stiftelsesår»
(side 216). Tabellen ser ut til å vere henta
direkte frå Gunnar Christie Wasbergs avishistorie frå 1969.
I Norsk pressehistorie blir Vinje omtalt
som eit litterært/journalistisk fenomen, i
brytningspunktet mellom diktarredaktøren
og den moderne profesjonelle journalist.
Vinje sjølv rekna seg som kanskje den første
moderne norske journalist, med ei partipolitisk uavhengig haldning - før partia var
etablerte - og med avsløringsoppdraget
som ein del av sitt program. Det blir konstatert som eit faktum at Dølen vart skriven
på nynorsk, og var det første forsøket på
å gjere Ivar Aasens nyoppfunne språk po-
18
historie
pulært gjennom å bruke det i ei avis. Men
hadde Dølen betydning utover dette? Det
må vi gå til bind 4 av den same pressehistoria for å finne litt om. I dette bindet blir
einskildaviser omtala, og sida om Dølen
er skriven av Ottar Grepstad og her er det
språklege aspektet ved avisa ei hovudsak:
«Som avisredaktør våga han [Vinje] å avsverje det einaste etablerte skriftspråket
i landet». I Avisene som utvida Noreg får
Grepstad breie seg langt meir enn det var
plass til i Norsk Presses historie, og det er ein
fryd å lese denne bolken – Grepstad kosar
seg med stoffet. Grepstad går langt i å seie
at utan Dølen hadde kanskje ikkje nynorsk
overlevd som bruksmål. Aasen trong Vinje
like mykje som Vinje trong Aasen.
Dølens plass blir i norsk avishistorie blir
etablert av Grepstad – men er det eigentleg
integrert i avishistoria? Eller er Dølen framleis utskilt til nynorskhistoria?
Den 17de mai (1894-1935)
Avisa Den 17de mai var eit forsøk på å oppfylle Draumen om den nynorske storavisa,
skriv Grepstad. Dette var det næraste nynorskfolket kom ei nynorsk riksavis - men
avisa stødde Venstre og var dermed ikkje
ei avis for alle nynorskingar heller. Den
17de mai steig fram or det anarkistiske eksperimentet Fedraheimen, og vart etablert
av Rasmus Steinsvik og Arne Garborg. I
1898 vart avisa dagsavis – men økonomien
var elendig. Avisa var tidleg ute med ny
teknologi i form av settemaskinar og rotasjonspresse for å effektivisere drifta. Mot
alle odds klarte avisa å halde seg i live og
utvikle seg, og i 1911 skriv Grepstad at Den
17de mai med eit trykt opplag på 15.000
var den tredje største avisa i landet – berre
Morgenposten og Aftenposten var større.
Mesteparten av opplaget til avisa vart selt
utanfor Oslo, og gjorde at Den 17de mai
var den reelle riksavisa i kring 1910, skriv
Grepstad.
Kjenner dei andre pressehistoriene til
Den 17de mai? Høyer nemner Den 17de
mai i forbifarta som ei av avisene Arne Garborg var innom. Rasmus Steinsvik har ikkje
fått plass i Høyers bok.
I Rune Ottosen m.fl. si bok vert Den
17de mai nemnt som ei av dei mange avisene som kom ut i Oslo i 1930. Det er alt.
Fedraheimen blir så vidt nemnd, men ikkje
Rasmus Steinsvik. I Dahl og Bastiansens
verk er heller ikkje Den 17de mai nemnt i
tabellen over «De viktigste avisene i Norge
1767-1899» og ikkje andre stader heller.
Dei nynorske lokalavisene
I nynorskland på Vestlandet finst det lokale
fådagsaviser nærast i kvar krok. Bortsett
frå i Sunnfjord og Sogn - for der finst det
to nynorske DAGSaviser. Grepstad siterer
Gerhard Kjølås på at «Vegen fram til ei nynorsk pressemakt går gjennom dei mange
små bygdeblada» - og han har empiri som
støttar dette. I tiåret frå 1970 til 1979 er det
ikkje avisdød og pressestøtte eller konserndanning det handlar om: Men det blir etablert 28 nye nynorskaviser - dei fleste utan
pressestøtte. Ny produksjonsteknologi gav
billegare aviser, og ønske om å styrke lokalsamfunna var ei viktig drivkraft for etablerarane. Ikkje alle avisene overlevde, men frå
ca 40 nynorskaviser i 1960-åra har det sidan
1980 vore ca 60 nynorskaviser i Noreg.
Denne endringa og den språkdelte statusen til norske aviser er ikkje tema i dei tidlegare avishistoriene. Høyer (1995) har sitt
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
vida avishistoria?
I tiåret frå 1970 til 1979 blir etablert 28 nye
nynorskaviser. Frå om lag 40 nynorskaviser i
1960-åra har det sidan 1980 vore om lag 60
nynorskaviser i Noreg. men riksaviser på nynorsk har det aldri vore mange av. Her er tre
av dei: Dølen, Fedraheimen og Dag og Tid.
fokus på dei største avisene og har eigentleg
ikkje så mykje om utviklinga etter ca 1970.
Han omtalar dermed ikkje lokale fådagsaviser i det heile. Ottosen m.fl. (2002) omtalar på eit par sider veksten i nye lokale
fådagsaviser, utan å kople dette til nynorsk.
Les ein Bastiansen og Dahls mediehistorie
(2003) så er det avisdød, pressestøtte og
konserndanning som er stikkorda for tida
etter 1970. Vekst i talet på lokale fådagsaviser og slett ikkje nynorskperspektivet har
altså ikkje blitt fanga opp av avishistorikarane. Her måtte det ein Grepstad til.
Kjeldene bak kjeldene
Det er nok knappast vond vilje eller konspirasjonar som gjer at tidlegare avishistorier
ikkje fokuserer på det nynorske perspektivet. Kjeldene som finst på dette området
har vore få og helst funnest i utkanten eller
utanfor det akademiske livet.
Dølen er såpass kjent innanfor avisforskinga at det eigentleg er rart at det språklege perspektivet ikkje vert større vektlagt.
Avisa Den 17de mai har nok vorte rekna
som venstreavis, og ikkje noko meir. Avisas
betydning har heller ikkje vorte dokumentert i omfattande forskingsbaserte bidrag.
Derimot har det dei seinare åra kome eit
visst grunnlag for å seie noko meir om dei
minste lokalavisene. Det har skjedd fordi
Sigurd Høst i 1994 starta med å gje ut eit
årleg oversyn over alle norske aviser – også
dei minste lokalavisene. Etter kvart som
dette arbeidet og innhaldet har vorte meir
kjent har fenomenet vorte meir kjent, og
Helge Østbye meiner veksten for denne
avistypen er den mest vellukka delen av
pressestøtta. I ettertid kan ein konstatere
at boka Tre aviser i Bygde-Noreg frå 1974
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
var eit viktig arbeid som fanga sider ved ei
utvikling som akkurat hadde starta.
Den manglande merksemda tildelt nynorskperspektivet kunne også tolkast som
eit teikn på at språkstriden er over, at det
uansett er snakk om norsk språk. At det
ikkje lenger er så nøye med kva mål Dølen
og Den 17de mai brukte i sine spalter. Men
har avishistoriene verkeleg alminneleggjort
og integrert nynorsk? Svaret er nei. Den
språklege dimensjonen har aldri vore sentral i avis- eller medieforskinga, og dagens
marginalisering av nynorsk er ikkje ulik og
byggjer på fortidige tankemønster. Dette
er synd, for ein gløymer då heilt sentrale
dimensjonar ved avisa som massemedium.
Det er vanskeleg å tenkje seg at aviser kan
bli eit massefenomen om dei ikkje har ei
språkform som gjer stoffet tilgjengeleg.
Thore Roksvolds historiske studiar viser at
avisspråket har vorte lettare å forstå med
tida, og etter somme kriterium kommuniserer nynorsk avisspråk lettare med lesaren
enn bokmålsavisene. Dette er dimensjonar
som er vel kjende frå norsk språkhistorie:
Bokmålet vart meir norsk på grunn av at
nynorsken fanst. Men dette er lite påakta i
avisforskinga. Noreg har vore på toppen av
verdsstatistikken når det gjeld avislesing –
utan at eit lett tilgjengeleg avisspråk hadde
det knappast skjedd.
Finst det nynorske aviser?
Grepstad meiner det finst reint nynorske
aviser – og har peika ut 170 aviser som
tilhøyrande Nynorskpressa. Men det finst
eigentleg ikkje ei einaste «rein» nynorskavis i landet. Vanlege klassifiseringar tek utgangspunkt i kva avisa sjølv seier eller kva
som blir praktisert i eigenproduksjonen.
Men på annonseplass og i lesarbreva dukkar bokmålet opp, og kan også vere dominerande i omfang.
Og aviser som ikkje er nynorskaviser tilhøyrer dei bokmålspressa? Det finst jo
heller ikkje reine bokmålsaviser - i eitt og
anna lesarbrev og ein og annan annonse
vil nynorsk alltid dukke opp. Kor lite nynorsk skal ei avis formidle før ho vert rekna som språkblanda? Kor mykje nynorsk
må ei avis ha for at ho skal reknast som
nynorskavis?
For avisene i målblanda område viser
Grepstad gjennom fleire døme kor omskifteleg og tilfeldig det kunne vere kva målform som blei brukt i avisene - ofte handlar
det om tilfeldige redaktørar sine ønske og
kunnskapar, og om nynorsk har ei trygg
stilling eller er i ferd med å bli kasta ut.
Avisene som utvida Noreg
For Vinje og Steinsvik var målet målet, og
dei sleit med å overleve i ei verd som elles
var dominert av bokmålet. For avisgrunnleggjarar på 1970-talet og seinare er målet
eit middel. Nynorsk er no rotfest i lokalsamfunna og avisene valde nynorsk dels av
idealisme – men kanskje mest fordi det var
minste motstands veg. I geografisk tyding
har avisene heller befesta Nynorsk-Noreg,
enn å utvida Noreg.
Men samtidig har avisene vore med på
å sikre at nynorsk overlever som avisspråk
ved at lesarar og bladfolk vert vane med å
lese og skrive på nynorsk om det meste. Og
på den måten passar Grepstads optimistiske boktittel godt: Avisene har utvida Noreg. Og Grepstad har utvida avishistoria.
JOHANN ROPPEN,
Omtalte verk:
Bastiansen, Henrik og Hans Fredrik Dahl
(2003) Norsk mediehistorie. Oslo:
Universitetsforlaget
Bø, Bjørn., Øystein Dalland, & Ola Svein
Stugu (1974) Tre aviser i BygdeNorge : Altaposten, Driva, VestTelemark Blad. Oslo: Samlaget.
Dahl, Hans Fredrik (2010). Norsk presses
historie : 1-4 (1660-2010) Oslo:
Universitetsforlaget
Høyer, Svennik (1995) Pressen mellom
teknologi og samfunn : norske og internasjonale perspektiver på pressehistorien fra Gutenberg til vår
tid. Oslo: Universitetsforlaget.
Høst, Sigurd (1994-2010) Avisåret [årlege
rapportar på Institutt for Journalistikk og Høgskulen i Volda]
Ottosen, Rune, Helge Østbye, og Lars
Arve Røssland (2002) Norsk pressehistorie. Oslo: Samlaget.
Thore Roksvold (2005) Var avisspråket
bedre før? : en metodetriangulert
studie av normendringer i norsk
avisspråk på 1900-tallet. [Oslo]:
Det humanistiske fakultet, Universitetet i Oslo.
Wasberg, Gunnar Christie (1969). Norsk
presse i hundre år : 1820-1920 : utsyn og overblikk. Oslo: Gyldendal.
medieforskar ved Høgskulen i Volda
19
Strør ut
skiord
På grønlandsk skal det
ifølgje ein seigliva språkkmyte eksistere minst 100
00
ord for snø. Perfekt tima
ma
til ski-VM vart det dokuumentert at vi kan skilte med
mange hundre skiord på
norsk.
Høyrt om Ski-ilje, skiklabb, skinase,
skilåm, skiandore og skisekse? Utvalet av
ord som blir brukt for å skildre skirelaterte
kirelaterte
gjenstandar og aktivitetar i det norske
språket, er truleg langt fleire enn
n dei fleste
kjenner til.
Like før ski-VM braka laus i Oslo presenterte Samlaget det niande bandet
ndet av
Norsk Ordbok. Her er store delar
ar vigd bokstaven s – og dermed spekka med
ed skiord.
– Utgjevingsplanen vår har lege
ege fast
sidan 2002, så vi vel å tru at det var ski-VM
som var god på timinga her, seierr prosjektp
direktør Åse Wetås muntert til NTB.
Is i rubben
Ho fortel at ordboka har registrert
strert over
hundre ord som startar med ski.
ki. I tillegg
kjem det ei rekkje andre skirelaterte
aterte ord
som startar på andre bokstavar.
– Då vi såg på det store materialet
rialet
vårt, vart det heilt klart kor breitt
tt representert skikulturen er i det norske
orske
språket. Desse orda er både språkleg
åkleg og
kulturhistorisk interessante, og dei viser
breidda i den norske skikulturen
n i eldre
og nyare tid, seier Wetås.
I ordboka finst det mellom anna
nna 25
ulike ord berre for skiløype, 16 ord for
skitupp og 10 ord for skibinding..
Skisporten har også gjeve ei rekkje
ekkje
nye faste uttrykk til språket: «Samling
mling
i bånn», saker som «kladdar», «is
is i
rubben» og «hoppe etter Wirkola»
la»
er alle uttrykk som kjem frå skispråpråket, men som no blir brukte i mange
ange
ulike samanhengar.
– Det er berre fotball som slårr
skisporten når det gjeld språklege
ge
nyskapingar, slår Norsk Ordbok-redaktør Olaf Almenningen
fast.
Grunnlovsjubileet
Åse Wetås garanterer at
ingen tidlegare ordbøker har
eit så utfyllande utval skiord som
om
Norsk Ordbok.
– Årsaka er at vi har teke med
d
alle dei regionalt og lokalt avgrensa
nsa
orda som ikkje får plass i dei vanlege
nlege ordbøkene, fortel ho.
Norsk Ordbok skal til slutt blii tolv
band. Dei siste tre banda kjem vidare
idare
fram til 200-årsfeiringa av grunnlova
nlova i
2014. Målet med prosjektet er å gje ei
uttømmande vitskapleg framstilling
ling av
ordtilfanget i dei norske dialektane
ane frå
1600-talet og til i dag, og av det nynorske skriftspråket. Dei tolv banda vil ha
totalt 300 000 oppslagsord.
– Norsk ordbok er eit stort ogg viktig
kultur- og formidlingsprosjekt. Når
bokprosjektet er ferdig, blir det ein
ressurs som kjem til nytte for språkråkog kulturforskinga i mange år framamover, sa dekanus Trine Syvertsen
n
ved Det humanistiske fakultet ved
ed
Universitetet i Oslo under lanse-ringa.
BIRGITTE IVERSEN/NPK-NTB
NTB
20
Kiløt
Kva tyder kiløte og hånn? Olaug Nilssen gjev
oss eit glimt av nye og gamle ord i den nilssenske heimen.
– Pappa er kiløte, sa toåringen.Å?
– Kva betyr kiløte? spurde eg, men fekk sjølvsagt ikkje noko
svar, ein to år gamal gut hermar meir enn han eigentleg pratar, og
har langt frå godt nok ordforråd til å forklare noko som helst.
– Pappa er kiløte, gjentok han.
– Ja, eg høyrer du seier dette. Er mamma kiløte?
– Neeei! Mamma er hånn, lo guten.
Kiløte og hånn, altså. Det blei svært ofte gjentatt at det var det vi
var. Men kva var vi då? Vi bestemte oss for å prøve å bevare minnet om orda heilt til guten blei stor nok til å greie å forklare kva
det betydde.
Er pappa kiløte?
Pappa er kiløte!
Mamma då, er ho kiløte?
Neei, mamma er hånn!
Mormor då?
Mormor er hånn.
Onkel Tom då?
Og sånn gjekk no dagane. Vi prøvde å avdekke eit mønster i høve
kjønn eller hårfarge, men det var ikkje noko konsekvens, bortsett
frå at han hugsa frå gong til gong kven som var kva. Prosjektet
framstod av og til både som kjedeleg og repeterande, og kanskje
til og med unødvendig, men slik er det med øving, vi veit alle kor
lett det er å gløyme kunnskap som ikkje blir praktisert. Då eg
gjekk på vidaregåande, var eg til dømes særs god i matte, men det
er eg ikkje no. Eg var også god i tysk. Rett nok hadde skulestilane
mine alltid eit fullstendig idiotisk innhald, og handla oftast om at
personane i tyskbøkene oppførte seg grotesk inntil det blodige,
men så vidt mitt svikefulle minne kan opplyse meg, var eg den
einaste i tyskklassen som kunne lage perfekte og avanserte relativsetningskonstruksjonar. «Ich kann auch Teile von dem toten
Patienten schaffen.» kunne Gieselheid opplyse i ein av tyskstilane
mine, etter først å ha forklart korleis ho i sin nye jobb på sjukehuset lett kan stele medisin.
No var vel ikkje det akkurat ei relativsetningskonstruksjon, men
eg er ikkje lenger sikker på om eg ville kjenne ei att om eg såg ho.
Og om eg i dag skulle få til å konstruere noko liknande setninga
om Gieselheid, ville det neppe vere nok å konsultere dei gamle
tyskprøvene. Rett nok kan eg framleis ramse opp an auf hinter in
neben über unter vor zwischen, men det er jo avgrensa kor nyttig
dette er, i alle fall når eg har blitt for gamal til å sjarmere med den
slags i selskapslivet. Likevel lar eg meg framleis begeistre av tysk,
og då særleg groteske tekstar på tysk, der misforholdet mellom
innhaldet og det språklege nivået er så påfallande, som her, hos
rockebandet Rammstein:
Bück dich, befehl ich dir
wende dein Antlitz ab von mir
dein gesicht ist mir egal
bück dich nocheinmal
Det er eit under at tyske ungar greier å lære seg dette språket
utan lærebøker. Og endå meir underfullt er det at bestefaren min,
som ikkje hadde verken gymnastysk eller nordisk grunnfag, også
kunne konstruere setningar med kasus. Ein gong presenterte han
seg til si demente svigerinne med orda «eg har vore gift med systrene di», og så vidt eg har greidd å avdekke, så betyr ikkje dette
at han var gift med fleire i søskenflokken, men derimot at preposisjonen «med» styrer akkusativ. Verre er det med setninga «han
rulla ut av sengjine i fylljine». Eg meiner han sa det slik, men i så
fall trur eg han tok feil. Preposisjonen av styrer nemleg sannsynlegvis dativ, men i? Er det ikkje meir sannsynleg at han skulle ha
sagt at han rulla ut av sengjine i fyllja? Var det kanskje det han
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
te! Hånn!
Illustrasjon: Wixøe Wisuelt
sa? Han lo i alle fall godt, for han syntes det var ei morosam historie,
og den handla ikkje om han … dvs, den handla ikkje om honom, eller hånå, som bestefar brukte å seie. For han er død no. Og eg prøvde
aldri å spørje han om kva kasusreglar som gjaldt i dialekten hans, sjølv
om det godt kan vere at eg undervurderte han ved å tru han ikkje visste.
Det er også verd å merke seg at eg ikkje greier å uttale bestefars palatalisering på rett måte. Ei heller greier eg å uttale den y- eller ø- eller
u-lyden som mamma brukar når ho skal seie snø. Eg kan prøve: snye,
men eg synest eg høyrer mamma le oppgitt før ho seier det på sitt
framandspråk, den ein generasjon eldre dialekten sin. Deretter held
ho gjerne fram med å føredra om den å skråstrek o-lyden som ho
meiner vi i vår generasjon har mista, noko ho har heilt rett i, eg høyrer
ikkje ein gong forskjell når ho demonstrerer skilnaden på å-lyden i
ordet «båt» og namnet «Olga». Men mamma er lærar og talepedagog,
så ho kan teikne ei munnhole og vise kvar dei ulike lydane blir til. Nett
slik som på tysk. Dessutan brukar også ho nokre av kasusformene, i
alle fall når ho snakkar med systrene sine (og her var det fleirtal), og
kan dessutan til ein viss grad greie ut om reglane. Så då kan eg, med
litt øving, også få det til. Førebels er eg nøgd med at eg ikkje får det til,
ettersom det framleis er gjevande og morosamt å kunne peike på og
forstørre skilnadane mellom bestefar, mamma og meg sjølv.
For ikkje å snakke om skilnadane mellom den no tre år gamle sonen
min og foreldra hans. Det synest han også er ganske morosamt, endå
hans dialekt førebels er ei merkeleg utgåve av dialekt frå Bergen, med
ein klar og tydeleg rulle-R og ei rekke innslag av meir eller mindre utvatna Førde- og Hardanger-dialektar. I det siste har han avdekka at heller ikkje mamma og pappa snakkar heilt likt.
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
– For mamma seier melk og pappa seier mjølk.
– Ja, lille venn, det er heilt rett.
– Mamma seier staue og pappa seier stove.
– Ja, lille venn, det er også rett observert.
Og når vi først held på på den måten, og kanskje til og med synest det
er kjedeleg, repeterande og litt unødvendig, kjem vi på kiløteprosjektet, som det har begynt å bli ei god stund sidan vi øvde på.
– Og du seier kiløte.
Guten lyser opp.
– Kiløte, ja.
– Er pappa kiløte?
– Pappa er kiløte.
– Mamma då, er ho kiløte?
– Neeei, mamma er hånn.
– Mormor då, er ho kiløte.
– Ja, mormor er kiløte.
Men det var ikkje mormor sist vi spurte. Nervøse prøver vi å halde fram
med morfar og tantene, og kan raskt avdekke at alle unntatt mamma
har blitt kiløte. Sjølv om guten først lyste opp over minnet om leiken,
så har han no blitt litt fjern i blikket og har tydeleg mest lyst til å prate
om noko anna.
Skuffa må eg innsjå at vi aldri kjem til å få vite kva kiløte og hånn betyr.
Og at det finst ord det ikkje nyttar å skrive ned, ord verken lærebøker
eller kasusreglar kan forklare.
OLAUG NILSSEN
Teksten er skriven
til lanseringa
av Norsk Ordbok,
band 9
21
Gunnhild Sundli til Dei nynorske festspela
og Dei nynorske festspela
25. juni, har ho med seg
Andreas Ljones på feler og
elektronikk, Rune Tylden på
keyboard, Endre Hareide på
bass og Kenneth Ekornes
på trommer og perkusjon. Frå før er det kjent at
Sigrid Moldestad kjem til
festspela, og at forfattaren
Bjørn Sortland frå Bømlo i
Sunnhordland blir festspeldiktar. Dei nynorske festspela 2011 blir arrangerte i
Ørsta og Volda frå torsdag
23. til søndag 26. juni, med
Ivar Aasen-tunet som hovudarena. (NPK)
Foto: Thor-Rune Hansen/Wikimedia
Gunnhild Sundli frå gruppa
Gåte kjem til Dei nynorske festspela med eigen
musikk.Tekstane har ho
henta frå mellom andre
Olav H. Hauge, Jakob Sande
og Halldis Moren Vesaas.
Når Gunnhild Sundli kjem
til utescena i Aasen-tunet
målgåver
Noregs Mållag takkar for gåvene
Dette er ei liste med dei som har gjeve gåver til
Noregs Mållag frå 24. januar til 23. mars. Samla
gåvesum er 254 596 kroner. Vi bukkar djupt og
takkar for gåvene som vi tek imot for å drive
godt og naudsynt målarbeid.
AUST-AGDER MÅLLAG
Gaut Borgan
Torfinn Brokke
Telleif Engenes
Kjersti Fone
Kristine Foss
Sverre Fosse
Per Magnus
Gamlemshaug
Kåre Hagane
Gunnar Hagelia
Ester Halvorsen
Bernt Olav Jensen
Ragnar Kaasa
Gunnar E. Lande
Gunvor Lande
Hans-Olav Lauvstad
Birgit Lidtveit
Jon Kolbjørn Lindset
Kåre Mogstad
Pål Nomeland
Steinar Nordlie
Rune Nylund
Sigrid Bjørg Ramse
Kari Gerd Riisland
Olav Riisland
Tone Å Rysstad
Ånund O. Rysstad
Knut P. Sandnes
Vidar Toreid
Johannes G. Torstveit
Helge Ove Tveiten
Odd Einar Ufsvatn
Anker Vassend
Ingebjørg Vegestog
Olav Vehus
Jens Vellene
Nikolai Åmland
Hallvard Aamli
Scott Aanby
AUSTMANNALAGET
Hans Agneberg
Syver Berge
Ingerid Berntsen
Ole Bjerke
Reidar Bjørnstad
Oddbjørg Blakar
Jon Steinar Bredeveien
Susanne Ramstad
Brenna
Inga Berit og Knut Bø
Marte Bø
Eirik Bøyum
Bjørn Dalen
Gunnar Eide
Ingvild Marie Eknes
Kristian Ekre
Hans Enstad
Frode Erstad
Inger Lise Fiskvik
Steinulf Fjæstad
Anders G. Fretheim
Kjell Gulbrandsen
Odin Hagen
Olav Haraldseid
Magnhild Harsheim
Odd Kåre Haugøy
Henrik Fritjof Heijer
Bjarte Hole
Ola Holen
Hallvard Indgjerd
22
Kari Jægersletten
Aslaug Kittilsen
Håvard Kleiven
Ola Klepp
Magnhild Enger Lia
Nils Kristian Lie
Mari Lien
Mildrid J. Lunder
Anne Midtbø
Per Myrle
Øyvind Nordli
Odd Arne Nustad
Olaf Nøkleby
Ragnhild Odenrud
Anne Karin Riise
Oddvar Romundset
Magne Rydland
Kari Sand
Hans Sandviken
Jakup Skjedsvoll
Egil Skullerud
Arne Skuterud
Anne Sletten
Petter Embret Sletten
Ragnhild Utgaard
Smette
Magnny Sæbø
Gudmund Teigen
Magne Teppen
Ola Tronsmoen
Lars Ullgren
Bjørn Liavaag Visø
Mari Ødegård
Svein Øye
Bjarne Øygarden
Brynjulv Aartun
BUSKERUD MÅLLAG
Niri Baklid
Maria Høgetveit Berg
Gunvald Bergan
Herbjørn Brennhovd
Torleiv Brennhovd
Olav G. Eikrehagen
Ingerid Elverum
Gunhild Fekene
Ingebjørg Hals
Ingrid Hals
Syver Hjelmen
Anna Kyrkjedelen
Oddrun Murud
Marta Møen
Ingunn Asperheim
Nestegard
Odd Oleivsgard
Halle Perstølen
Unn Perstølen
Torstein Sataslåtten
Knut V. Seim
Gurid Slettemoen
Helga Sveinungard
Rolf Harald Sæther
Einride Tinjar
Knut S. Torsteinsrud
Sigrun Torsteinsrud
Gerda Ulsaker
Dagfinn Ystad
Anfinn Bondhus
Randi Einrem
Kristian Halse
Knut Johannes Helvik
Knut Langesæter
Margunn Melkersen
Synnøve A. Rogstad
Torbjørg Rossvoll
Helge Mikal Røssland
Oddvar Steinrud
Karin Steinsletten
Audun Sydnes
Lars Børge Sæberg
FYLKESMÅLLAGET
VIKVÆRINGEN
Ruth Amdahl
Trond Andreassen
Gurid Aga Askeland
Norunn Askeland
Lillian Austnes
Ola Bergsaker
Gerd Bjørke
Halvard Bjørkvik
Svein Erik Brodal
Hæge Marie Roholdt
Brunvatne
Karen Bø
Kjell Bø
Tove Karina
Eid-hammer
Einar Eldøy
Arne Eri
Åse Ertsås
Leiv Fetveit
Liv Flugsrud
Torfinn Fuhr
Tor Gabrielsen
Kåre Glette
Tom Kristian Grimsrud
Gunnvald Grønvik
Oddrun Grønvik
Anton Hallenstvedt
Eva Birgit Heide
Ola M. Heide
Vola Hem
Astrid Hernes
Sigrun Heskestad
Edvard Hoem
Anne Grethe Hoff
Halldor Hoftun
Joar Hovda
Karl-Anders Hovden
Marit Hovdenak
Jostein Sønnesyn
Laurits Killingbergtrø
Per Kleiva
Bård Kolltveit
Johannes Kvammen
Tove Harriet Eeg
Larsen
Edvard Lauen
Torhild Leira
Aaslaug Lode
Kåre Lunden
Torborg Lunnan
Sandy Lunøe
Astrid Løvik
Kåre Martinussen
Astrid Midttun
Norvald Mo
Marit Sandal
Mortensen
Arnold Mundal
Magne Myhren
Bjarne Myrstad
Finn Måge
Tore Noer
Sigurd Nordlie
Torbjørn Okstad
Ole Bernt Olsen
Gjertrud Oma
Dag Omholt
Svein Johann Ose
Rolf Henning Reikvam
Asbjørn Roaldset
Reidar Rogdo
Stein Ove Røv
Olav Røvang
Brit L. Sauge
Liv Sem
Olav R. Skage
Gunnvor Fykse
Skirbekk
Synnøve Skjong
Arve Skutlaberg
Nils Sletta
Mona Grete Storli
Knut Olaf Strømme
Sissel L. Sæbø
Stein Sæbø
Bjørg Midtbø Sørli
Jan Taubøll
Tordis Thorsen
Jostein Tjore
Stein Tveite
Kjetil Vistad
Jørgen Vogt
Ole Wiig
Arne Wåge
Karl Øksnevad
Håkon Ørjasæter
Bodil Østby
Johannes Georg Østbø
Turid Østreng
Kristen Øyen
Steinar Aakerøy
Solveig Fiskvik Aamodt
Svein Ånestad
Kåre Årsvoll
Ivar Aasen
HORDALAND MÅLLAG
Harald Aga
Livar Aksnes
Ann-Britt Almenningen
Olaf Almenningen
Liv Ingrid Alvheim
Arne Andersen
Randi Andersen
Ingvard Andreassen
Erik Arneson
Anders Austefjord
Daniel Berge
Marit Berge
Olav Berge
Per Berge
Eli Bergsvik
Dagrun Berntsen
Siri Solvik Bertelsen
Ansgar Bjelland
Hjalmar Bjerkeng
Ove Sverre Bjørdal
Solveig Bjørkevoll
Audun Bjørnberg
Reidun Bjørnberg
Dag Bjørnevoll
Asbjørn Bjørnset
Solveig Bjørsvik
Målfrid Bjånesøy
Johannes Bleie
B. H. Aga Blokhus
Jarle Bondevik
Arne Brattabø
Elfrid Brekke
Gunvor Sigrun
Bringeland
Bjarne Buene
Ragnhild Byrkjenes
Inger Berit Bøyum
Reidar Dale
Per Djuve
Nils J. Drage
Inger Dysvik
Tore Eggereide
Randi Engelsen Eide
Nils Eidhammer
Tora D. Eikeland
Frøydis Eiken
Anders Ellingsen
Reidun Emhjellen
Nils M. Engelsen
Øystein Erstad
Knut-Magne Finne
Normann Fjeldstad
Tormod Folgerø
Jon Fosse
Harald Frønsdal
Olga Frøystein
Gunnar Johan
Furubotten
Eirik Førde
Harald Gammelsæter
Berly Mjøs Giljarhus
Asbjørn Gjerde
Helga Gjerding
Helge Gjernes
Endre Grutle
Solveig Grønlien
Eigel Gundersen
Eldbjørg Gunnarson
Arnbjørg Hageberg
Dag Oddvar Hallaråker
Siri Hanson
Aslaug Bjarnhild
Haugland
Anna Sylvia Haukås
Asbjørn Haustveit
Dagny Helland
Bjarte Helle
Marit Helle
Aslak L. Helleve
Aslak T. Helleve
Jan Kåre Henriksbø
Kåre Herdlevær
Kjartan Hernes
Torolv Hesthamar
L. O. Himle
Einar Hitland
Gudrun Hjelle
Erling Holmås
Karl Johan Holmås
Karl Hope
Sverre Hope
Helge Hopland
Irene Hunskår
Daniel Hydle
Martha Hægstad
Gjertrud Hårklau
Ingebjørg Jordal
Ingerid Margreta Jordal
Egil Jøsendal
Ingvild Jøsendal
Randi Jåstad
Ørje Klubben
Leif Knutsen
Helga Kolstad
Trygve Kråkevik
Olav A. Kvitastein
Åsta Kårevik
Anna A. Landsvik
Torfinn Langelid
Hans Langesæter
Jon Larsgard
Haldor K. Lid
Lars Gunnar Lie
Jon Lund
Marit Merete Lunde
Kari Bolette K. Lundal
Harald Lundestad
Audun Lygre
Einar Lygre
Torstein Løning
Erling Løseth
Ove Leon Låstad
Lars J. Låte
Tor Henrik Mannsåker
Anne Marie Midtbø
Åsmund Mjeldheim
Vidar Mjøs
Olav Mjånes
Kristi Ytredal Moe
Jan Moldekleiv
Marie Morken
Ola Mykkeltveit
Ingunn Myklebust
Einar Myster
Nils Mæhle
Arnljot Møster
Amund Måge
Odlaug Måge
Åshild Ness
Lorense Nesse
Øyvind Neteland
Arne Nilsen
Arne Olav Nilsen
Solveig Frida Færevaag
Nome
Randi Nordjord
Åshild Nordstrand
Lisbeth Norendal
Oddvar Nævdal
Johannes Opeland
Aud Oppedal
Anfinn Otterå
Brynjulf Prestegard
Sondof Rabbe
Astrid Reigstad
Jens Reisæter
Magne Rifsgård
Grete Riise
Lars Riise
Sverre Audun Rikstad
Inger-Johanne Rossebø
Kaare Rundhovde
Jarle Rønhovd
Margreta Rønning
Hildegunn Sandven
Lars K. Sandven
Alf-Helge Sangolt
Torstein Sausjord
Terje Schaatun
Torkjell Sekse
Jon Severud
Eli Skeie
Olav Johannes Skeie
Gunvald Skeiseid
Signe Marit Skjelde
Jørgen Skjerve
Øystein Skjæveland
Atle Skorpen
Harald Skorpen
Marie Skålnes
Hermund Slaattelid
Solbjørg Slettebakken
Agnar Magnus
Sletteland
Torfinn Slettebø
Kari Smith
Jostein Småbrekke
Asbjørn Solberg
Harry Solberg
Erling Solvang
Idar Stegane
Nora Henden Stegane
Magnhild Steine
Gunnhild Steinsland
Gerhard Inge Storebø
Nelly Storebø
Edith Stusdal
Gunnar Reidar Stusdal
Rolf Sigmund Sunde
Ogmund Sunnevåg
Wenche Svendsen
Karen Elisabet Rydland
Sæbø
Marit Sæle
Kjell Gudmund Søholt
Liv Kari Søyland
Øyvind Teigen
Erling Thu
Erling Toft
Arne Tokheim
Johan Torekoven
Torgeir Torvik
Håkon Træland
Harry Tunestveit
Kjell Thore Tungesvik
Solfrid Tufte Tyssen
Kristen Underdal
Kjell Underlid
Bjarne Johannes Utne
Brynhild Utne
Solbjørg Vassenden
Anita Vassnes
Rigmor Nesheim Vaular
Kari Langklopp Veland
Randi Vengen
Berta Vevle
Berit Vatne Vik
Erling Vikesland
Gry Vikesland
Inger B. Vikøren
Ingebjørg Viste
Kari Vogt
Kjell Jostein Vågen
Leif Øie
Samson Øpstad
Nils Øvstedal
Einar Øyre
Kjell Gunnar Ådnanes
Olav Ånneland
Magne Århus
Arne Aarseth
Haakon Gaute Lønning
Aarø
KARMSUND MÅLLAG
Torunn Alnes
Bjørg Bjerkreim
Asbjørn Djuv
Reidun Dyrseth
Solveig Eidhammar
Anne-Ma Eidhammer
Lars Eikehaugen
Jonn Eikeland
Einar Eintveit
Synneva Flesland
Tone Randi Frette
Sverre Førsund
Aud Grimstveit
Kirsten Grunnaleite
Lars Grønstad
Torill Borge Horneland
Lars Inge Jacobsen
Arne Langåker
Kyrre Lindanger
Solveig Lunde
Leiv Karsten Medhaug
Paul Mølstre
Johannes Ness
Lars Gunnar Oma
Ingeborg Onstein
Borghild Sævereide
Prestegård
Johannes Risøy
Askild Rullestad
Sissel Vikanes Sekse
Olav Magne Skigelstrand
Magne Skjervheim
Emma Sundfør
Ernst Arne Sælevik
Åfrid Valheim
Arne Vevatne
Ingolv Vevatne
Einar Vårvik
Ole Dag Østhus
Ola Øverland
Yngve Øvstedal
NAUMDØLA MÅLLAG
Åslaug Arnesen
Odd Eidshaug
Toralf Engesnes
Lillian Marie Govasli
Knut Haga
Egil Andreas Helstad
Sveinung Leirvik
Kjell Nyland
Ole Arin Sakshaug
NORDLAND MÅLLAG
Gerd Abrahamsen
Terje Juvodden
Tore Moen
Finn Myrvang
Inger Straume
NORDMØRE MÅLLAG
Jon Kristian Aune
Anne Grete Witzøe
Botten
Ola Bræin
Styrkår Brørs
Eva Susanne Bårdseth
Arild Drøivoldsmo
Martin Fiske
Brita Fladvad
Rakel Flå
Kjellaug Foseide
Odin Hals
Kari Roset Holten
Anne Mo Innerdal
Jorunn M. Kvendbø
Nils Tore Leivdal
Albert Lervik
Øyvind Lyngås
Ingrid Lysberg
John Neergaard
Henry Opland
Terje Ramsøy-Halle
Knut Reinset
Jon Solem
Eirik S. Todal
Kjellmod Vada
Kirsti Orheim Ås
Randi Ås
ROGALAND MÅLLAG
Sigmund Andersen
Rikard Apeland
Aslaug Astad
Hild Bakka
Kristen Bakka
Lars Bakka
Sofie Bergøy
Aslaug Kvilekval Breivik
Konrad Bråtveit
Kirsten Marie Bue
William Bue
Jacob Dyngeland
Olav Bernhard
Ekerhovd
Knut Olaf Eldhuset
Anders B. Erga
Kjell Steinar Ervik
Else Fagerheim
Knut Falk
Jan Finjord
Kåre Flokenes
Rune Folkvord
Ingrid Gjesdal
Tarjei Gjesdal
Rune Gramstad
Sigurd Hagen
Lidvor Hatteland
Marta Hauge
Ola Hauge
Håkon Haus
Marit Hegland
Ola Helgeland
Rasmus Hetland
Tom Hetland
Rasmus Hidle
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
Nav lovar søknadsskjema på nynorsk
Nynorskbrukarar som skal fylla ut søknadsskjema hos Nav, må i dag gjera det
på bokmål. Skjema på nynorsk er på
veg, lovar Nav.
– Nav har som mål at alle skjema som
ligg ute på nav.no, alltid skal vera tilgjengelege på begge målformer, seier seksjonssjef i
Nav, Espen Sunde, til nettsidene til Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK):
Magne O. Hope
Barbro Kvaløy Høyland
Terje Håland
Magne Jakobsen
Carl Aasland Jerstad
Odd Jørstad
Sigrid Kjetilstad
Ellen Harboe Kleppa
Tore O. Koppang
Georg Løvbrekke
Anne Mo
Per Moen
Sigrid Myhre
Bjarne Nevestveit
Lise Lunde Nilsen
Nils Njå
Kjell Einar Nordås
Kirsti Nærland
Bergljot Nøkling
Kjellaug Sølvberg
Oftedal
Ingvar Olimstad
Magnar Erlend Oma
Åshild Osaland
Marit Osland
Svein Risa
Ole Bjørn Rongen
Audun Rosland
Magne A. Roth
Atle Røe
Rolf Salte
Gerd Sandsmark
Laura Seltveit
Bergljot Selvåg
Jostein Selvåg
Ingeborg Skjerpe
Marta Skjerpe
Kåre Skår
Lars Slåttå
Målfrid Snørteland
Kari Solberg
Tom Soma
Torgeir Spanne
Ivar Stangeland
Jon Stangeland
Marit Rommetveit
Staveland
Odd Sigmund Sunnanå
Brit Sværen
Einar Sæland
Svein Kåreson Søyland
Ellen Tengesdal
Else Theiss
Ove Thu
Einar K. Time
Ragnar Time
Kristoffer Tjessem
Kåre Torvanger
Kurt Tunheim
Hilda Ullestad
Svein Undheim
Jone Vadla
Kåre Varhaug
Sigbjørn Varhaug
Klara Vik
Ketil Volden
Askill Voll
Ellen Kristine Wiig
Audun Ytre-Arne
Kolbjørn Øygard
Kjell Aambakk
Gunnleiv Aareskjold
Audun Aarflot
ROMSDAL MÅLLAG
Dagrun Gjelsvik
Austigard
Henning Austigard
Arvid Blindheim
Lars Eidhamar
Gunnar Ervik
Øyvind Fenne
Gunvor Gammelsæter
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
Eivind Hasle
Per Hestad
Tor Kvadsheim
Aud Åshild Moen
Karin Os
Inge Rypdal
Edith Skramstad
Bjørn Sæbø
Aksel Sæterdal
Kåre Vold
Ingar Aas
SOGN OG FJORDANE
MÅLLAG
Ragnhild Anderson
Magne Bale
Unni Kristin Berge
Sidsel Bergset
Vidar Bergset
Reidulf Bjørlo
Ole Martin Bjørvik
Ågot Bosheim
Oddbjørn Bukve
Nils Distad
Dagrunn Dvergsdal
Tor W. Eikemo
Berit Ekerbakke
Hans Engesæt
Dag-Erik Eriksmoen
Astrid Ervik
Magnar Falkenstein
Marta Finden
Marta E. Fjærestad
Sverre N. Folkestad
Erik Fortun
Sigurd Fretland
Jan Martin Frislid
Siri Bente Fuhr
Ottar Færøyvik
Leif Grinde
Kari Grov
Borghild Guddal
Oddlaug Hammer
Margit Hovland Hamre
Øyvind Heggheim
Jørgen Helgheim
Jon Henjum
Harald Hess
Oddmund Løkensgard
Hoel
Ragnar Hove
Bjørg Hovland
Else Kristine Husabø
Liv Husabø
Nils Husabø
Sverre Indrehus
Anna Skadal Jonstad
Rannveig Tveit Kirkebø
Ola Kjørstad
Oddvin Klakegg
Oddborg Hellebø
Klævold
Olina Kolbotn
Geir Kristiansen
Per Kristiansen
Anders Kvam
Bjørg Utne Kvam
Nils Vegard Kvam
Liv Janne Kvåle
Johan Kyrkjebø
Helga Ladehaug
Øystein Lavik
Kåre Lerum
Jon Ove Lomheim
Per Birger Lomheim
Lars Lotsberg
Rune Lotsberg
Steinar Dahl Lægreid
Kolbjørn Løken
Reidar Mardal
Britt Sissel Midtbø
Terje Moe
Ragnhild Skogen Molde
Rammsund gjev seg
At det for tida ikkje finst søknadsskjema
på nynorsk, forklarer han med at Nav er i
omstilling.
– På grunn av ei ny skjemaløysing
må mange skjema byggjast om. Dette arbeidet er ikkje fullført, men nynorskversjonar
av skjema vil bli lagde ut etter kvart
som dette arbeidet blir ferdig, forsikrar han.
(NPK)
Knut Ole Myren
Sunneva Myrvoll
Johan J. Mæland
Anna Njøs
Solrunn Kari Valeberg
Nornes
Jon A. Ramstad
Oddbjørn Ramstad
Kristen A. Ravnestad
Kari Rikheim
Asbjørn Rutledal
Marit Rygg
Einar Rysjedal
Bjørn Rørtveit
Steinar Røyrvik
Asbjørn Røyseth
Karoline Råd
Margot Sande
Solveig Berstad Sande
Marta Kari Schawlann
Bjarte Sindre
Leif Alfred Skaar
Johan Andreas Solheim
Gunnar Sortland
Randi Sortland
Kirsti Solheim Stegane
Harald Steiro
Henrik Stokkenes
Marta Stokkenes
Ola Magne Strand
Sigrid Sølvberg Støyva
Karsten F. Sunde
Sigrid Svartefoss
Gunnhild Systad
Harald Systad
Ambjørg Sælthun
Sølvi Irene Søgnen
Tore Thingvold
Paul Arnfinn
Tomasgard
Kari Malmanger
Torstad
Torbjørn Tuften
Kari og Helge Tveit
Borgny Ulltang
Kjersti Reiakvam Vasset
John Elling Vereide
Jens Vestrheim
Arne Vevle
Kari Vik
Ingebjørg Voll
Kari Voll
Kåre Olai Ølmheim
Njål Ølmheim
Liv Østrem
Karstein Aaberge
SUNNMØRE MÅLLAG
Liv Aksnes
Kristian Almås
Åsmund Arne
Jarle Bakken
Oddfrid Nora Bell
Erik Bergmann
Frode Følling Birkeland
Ove Bjerkan
Dagfinn Bjørkedal
Jarle Bortne
Oddhild Brandal
Janne Brunstad
Ole Arild Bø
Johanne Bøe
Jostein Drabløs
Ståle Eikrem
Jens Kåre Engeset
Mård Torgeir Fauskevåg
Jostein Fet
Erling Ove Flø
Svein Erik Grevsnes
Inge Grimstad
Ruth Grøndal
Øystein Grønmyr
Johs. G. Hareide
Jan Heltne
Margaret Hennum
Jorunn H. Henriksen
Magne Hjørungdal
Atle Jomar Hole
Steinar Arne Holmeset
Astri Hunnes
Ingrid Runde Huus
Asbjørg Meland Håberg
Fridtjov Håskjold
Alf Igesund
Jørund Kile
Helga Kirkebø
Jakob O. Kjersem
Gunnar Kjøde
Terje Kjøde
Jakob Koppen
Liv Kari Krøvel
Jostein Kursetgjerde
Elias Kvangardsnes
Marit Kvangarsnes
Synnøve Langva
Arne Lerheim
Hallstein Ljoså
Olav Lynge
Else Løndal
Idar Mjånes
Therese Heggedal
Moltudal
Roger Nedreklepp
Bjørn Ståle Nedreskodje
Lars Omenås
Kåre Sigmund Opsahl
Eldrid Ose
Britt Oterholm
Petra Pilskog
Anne Inger Rendal
Greg Rotevatn
Gunder Runde
Magnar Rønstad
Solfrid Røyneland
Grethe Østerhus Røyr
Randi Sandnes
Asbjørn Inge Skotte
Jarle Solheim
Ola L. Steinsvik
Harald Sunde
Linbjørg Bjørkavåg
Sunde
Alette Teige
Anne Elisabet Ose Velle
Eldrid Anne Vik
Svein Vinje
Sveinung Walseth
Roe Yksnøy
Knut Ytterdal
Lars Ørjasæter
Rasmus R. Aarflot
Kjell Arne Årseth
Anders Aasebø
TELEMARK MÅLLAG
Svanaug Astrup
Hege Bakken
Sven Barvik
Eva Bergø
Jon Bjones
Auver Brokka
Kari Skoe Bø
Sigrid Bø
Ingjerd Edland
Einar Erikstein
Knut Espelid
Olav Felland
Gunlaug Fjellstad
John Flatland
Sigrid Fonnlid
Anne Karin Funner
Hans Magne Gautefall
Hans T. Gjøysdal
Bjarne Grimsrud
Lavrans Grimstveit
Torsdag 10. mars spelte dei i Bergen for siste gong, og endeleg
punktum vart sett på John Dee i
Oslo 2. april. Bandet er godt nøgd
med kor langt det har kome. På
grensa til uhøyrd, seier dei.
– Det heile har gått langt betre
enn me håpa på. Me har nådd
toppen no, så det er ikkje vits i å
Torgeir Grimstveit
Ole Grov
Aslak Gunnheim
Norman Hagen
Signe Grete Hauge
Knut T. Haugen
Oddvar Haugland
Ingebjørg Haukelidsæter
Johnny Hofsten
Einar Horpedal
Ragnhild Hovda
Jon Ingebretsen
Halvard Jansen
Olav Jortveit
Olav K. Jørgedal
Josef Kili
Håvard Kleiv
Kari Klonteig
Signe Marte Lauluten
Jørund Lie
Tone T. Lilleland
Torje Lindstøl
Sigrid Nordskog
Ellen Bojer Nordstoga
Jakob Olimstad
Birger Risnes
Olav Rovde
Helge Rykkja
Endre E. Sandland
Per Skaugset
Bjørn Oddvar
Skinnarland
Gunvor Solberg
Jon Solberg
Margit Ryen Steen
Olav Stranna
Sondre Svalastog
Einar Leiv Søreide
Olav Tho
Borghild Tveit
Kari Tveit
Jon Tvitekkja
Tor Valle
Ingebjørg Helkås Vaa
Johan Vaa
Synnøve Vellene
Einar Versto
Kari Veum
Kjell Vistad
Halvor Øygarden
Dag Aanderaa
Gjertrud Åsen
Sverre Åsen
Olav Åsheim
TROMS OG FINNMARK
MÅLLAG
Per K. Bjørklund
Terje Christoffersen
Terje B. Dahl
Ørjan B. Dahl
Karl Ragnar Engstad
Erlend Fjose
Knut Følstad
Bjørg Berge Kristiansen
Asle Krogevoll
Sigrun Lunde
Grete Mathiesen
Reidun Mellem
Magnar Mikkelsen
Ole Edgar Nilssen
Guro Reisæter
Rønnaug Ryssdal
Sunniva Skålnes
Svein H. Sørensen
Jon Todal
Bjørnar Østgård
TRØNDERLAGET
Erling Aunan
Einar H. Bartnes
Elbjørg Benum
Ivar Berg
Karl Ove Bjørnstad
Grete Oddveig Holen
Buhaug
Eivind Burheim
Dagfinn Dahl
Olaug Denstadli
Anne Eldevik
Arnfinn Engen
Ola Stuggu Fagerhaug
Tore Fagerhaug
Helge Fiskaa
Birgit Foss
Erlend Bentesønn
Fougner
Arne A. Frisvoll
Steinar Gimnes
Mikal Gorsetseter
Magnhild Gravdal
Ingebjørg Gravås
Magne Grendal
Sigrid Haavik
Randi Horvli
Svein Jørum
Anstein Kjelvik
Knut Krogstad
Liv Lange
David Ledsaak
Kirsti Årøen Lein
Terje Leinhardt
Jorun Mehlum
Sverre Mikal Myklestad
Magne Måge
Irene Nevervik
Jenny Nyvik
Helge Raftevold
Kristian Risan
Narve Rognebakke
Per Rønningen
Jørgen Røske
Anders Sakrisvoll
Ragnhild Saur
Sigmund Kvaløy Setreng
Rutt Olden Skauge
Bergliot Skei
Oddny Pauline Skeide
Alv Helge Skeie
Jan Solberg
Arnljot Solstad
Arvid Henry Staupe
Asbjørn Steen
Ola Storhaugen
Eiliv Størdal
Ingebrigt L. Sødal
Jan Sørås
Kirsten Tagseth
Arnkjell Tingstad
Torbjørn Tranmæl
Inge Torfinn Vada
Inger Vatn
Per Inge Venås
Svein Aarnes
VALDRES MÅLLAG
Gunnar Breivik
Randi Eltun
Asbjørn Kvitrud
Nils H. Leine
Bjørg Lerhol
Sigmund Lisjordet
Synnøve Lofthus
Egil Magne Mjøs
Jan Sparstad
Torbjørn Stavenjord
Magnor Wigdel
VEST-AGDER MÅLLAG
Gro Helen Alvheim
Roald Andersen
Ånund Andersen
Anne Kathinka
Aslaksen
dra det lenger. Me skulle ha det
morosamt, men no var det i ferd
med å bli for seriøst. Det var ikkje
eit mål å ende opp som til dømes
Postgirobygget, som har gitt ut
fleire skiver, men framleis hovudsakleg speler låtar frå debutskiva
Melis, seier vokalist Geir «Gråbein»
Nordby. (Studvest)
Bernt-Henrik Berg
Aslak T. Fjermedal
Anne Fløgstad
Betsy Folkvord
Jostein Folkvord
Vigleik Frigstad
Anna Gravelsæter
Karin Haaland
Asborg Handeland
Birgit Skomedal
Haugen
Magne Heie
Eivind Helle
Bjarne Herstøl
Olav Hoftuft
Theodor Hovda
Tobias Høyland
Ernst Håkon Jahr
Ragna Kallhovd
Alf Georg Kjetså
Olav Arne Kleveland
Torger Kvåle
John Lauvdal
Klara Lilletveit
Solveig Stallemo Lima
Tom Arnt Lindeland
Oddvar Moen
Gudlaug Nedrelid
Ragnvald Ofte
Håkon Bøye Prestegård
Laurits Repstad
Mette-Marie Salvesen
Kolbjørn Sjurseth
Knut N. Skuland
Svein Slettan
Asbjørn Stallemo
Nils Harald Stallemo
Kaspar Stordrange
Per Sveinung Stordrange
Leiv G. Storesletten
Hanne Thyholdt
Leiv Torstveit
Olav Georg Tveiten
Åsmund Unhjem
Maria Viken
Gunnar Vollen
Alf Johan Øvland
Bjug Åkre
I Ingrid Aamdal
var Åmlid
ØSTFOLD MÅLLAG
Gunnar Anmarkrud
Ole Johan Bjørnøy
Per Sjøgreen Foss
Aslaug Haugan
Kjelrun Hersund
Arnstein Hjelde
Kåre Kjelkenes
Arne Kvernhusvik
Per Thorvald Larsen
Arild Løvestad
Inge Monefeldt
Gudni Haugen Nastad
Gunnar Ottne
Kjeld Qvortrup
Jorun M. Stangnæs
YRKESMÅLLAG
Anders Askeland
Erlend Bakke
Kåre Belsheim
Geir Sverre Braut
Kjellfrid Bøthun
Olav Bøyum
Knut O. Dale
Det Norske Samlaget
Bjarne Dåe
Lars Ola Eide
Arne Ekeberg
Eldbjørg Stegane
Engebø
Per Engene
Torgeir Engstad
Else Fossgard
Olav Furnes
Trygve Gjedrem
Knut Gjelland
Marta Johanne
Gjengedal
Arne Gjeraker
Ida Habbestad
Kristian Hagestad
Øystein Havrevoll
Johannes Havstad
Audun Heskestad
Norvald Hestholm
Helga Hjetland
Grete Oline Hole
Eirik Holten
Olaug Husabø
Olav Høgetveit
Ola Jonsmoen
Rønnaug Kattem
Olav Kuvås
Magne Kvæven
Hallgeir Langeland
Egil Henrik Lehmann
Bjarne Arvid Liseth
Anstein Lohndal
Sylfest Lomheim
Geir Lorentzen
Kjell Harald Lunde
Martinus Løvik
Viking Mestad
Lars Kolbjørn Moa
Håvard Moe
Øystein Njål Nordang
Inger Skretting Opstad
Borge Otterlei
Linda Plahte
Hugfrid Raaheim
Henning Leiv Rivedal
Brit Røthe
Arne O. Skjelvåg
Arnlaug Skjæveland
Per Skjæveland
Haldor Slettebø
Kjell Snerte
Claus Ola Solberg
Herbjørg Solberg
Oddmund Svarteberg
Arve Sæbø
Bent J. Tandstad
Jakob Thingnes
Harald Thune
Ivar Jostein Tjugum
Hans Olav Tungesvik
Sigrid Tyssen
Birger Valen
Bodvar Vandvik
Ottar Vandvik
Guri Vesaas
Olav Vesaas
Audun Vevatne
Lars Øyvind Vikesland
Torgils Vågslid
Vidar Ystad
Aa. Bjørgum Øwre
Bergfinn Aabø
ANDRE
Austrheim vidaregåande skule
Det Norske Samlaget
Johannes Hjønnevåg
Ola J. Holten
Huus bokhandel A/S
Kvinnherad Bibliotek
Herborg Lillebø
Midsund barne- og
ungdomsskule
Karl H. Stefansen
Radio Luster
23
Nynorsk Wikipedia med i Nynorsk Forum
Redaktør Kjartan Helleve skriv
i Norsk Tidend i februar at han
meiner at Nynorsk Wikipedia
bør vere representert i Nynorsk Forum. Dette har vore
handsama på ordskiftestaden
for Nynorsk Wikipedia, kalla
Samfunnshuset, og vi bidragsytarar går sameint inn for eit slikt
samarbeid.
Nynorsk Wikipedia er den
største nynorske tekstprodusenten på nett, og den som er
mest lesen. Målet for Nynorsk
Forum er å samordne og disku-
ytring
tere felles aktivitet for organisasjonar som arbeider med eller
for nynorsk. Ein slik diskusjon
utan oss vil ha ei slagside. Som
det går fram av medlemslista, er
dette ei samling av organisasjonar som gjerne vil ut. Nokre av
dei involverer fleire menneske
enn oss i Nynorsk Wikipedia,
andre involverer langt færre.
Wikipedia er ei av dei vikti-
gaste kjeldene til informasjon
for norske skuleborn, på same
måte som det er blitt ei viktig
kjelde for norske journalistar.
Norske skuleborn bør finne
faktainformasjon om viktige
emne på nynorsk. Eit så viktig
arbeid bør vere eit tema for
målrørsla, ikkje berre for nokre
wikipedantar. Målet til Wikipedia kan t.d. vere å dekkje
kunnskapen som er handsama
i grunnskulepensumet. Skal vi
få til det, treng vi hjelp av større
delar av målrørsla. Nynorsk
tekstproduksjon på nettstader
skuleelevane oppsøkjer kan
vere avgjerande for nynorsk
som opplæringsspråk i åra som
kjem.
Så Nynorsk Wikipedia bør
vere med i Nynorsk Forum.
Nokre av bidragsytarane til
Wikipedia i Noreg har organisert seg i den ideelle organisasjonen Wikimedia Noreg.
Hovudformålet til Wikimedia
Noreg er å styrka Wikimediaprosjekt på norsk og samisk.
Vi foreslår at personen som
representerer Nynorsk Wikipedia i Wikimedia Noreg, også
får rolla som representant mot
Nynorsk Forum. Nynorsk Wikipedia er for tida representert i
Wikimedia Noreg ved førsteamanuensis Trond Trosterud. Vi
meiner vi kan gje eit verdfullt
bidrag i Nynorsk Forum og vonar å få ein invitasjon frå forumet til neste møte.
Vyrdsamt for Samfunnshuset
på Nynorsk Wikipedia
Knut Skorpen
og Hogne Neteland
Aasen-året 2013 er snart her
I 2013 er det 200 år sidan Ivar Aasen vart
fødd. Dette jubileumsåret er ein historisk
sjanse for målrørsla til å få fram ideane
bak målreisinga, og at Ivar Aasen tok heile
landet i bruk då han skapte det norske
skriftmålet.
Landsmøtet til Noregs Mållag i 2008 i
Stavanger vedtok dette punktet i arbeidsprogrammet:
«4.5.1 Aasen-minne og målreising
Noregs Mållag skal så snart som
råd setja ned ei nemnd som skal førebu
200-årsminnet for Ivar Aasen i 2013. Det
må vera eit mål å nytta jubileet til å fremja
den norske målreisinga over heile landet.
Til dømes kan ein leggja til rette for lokale
markeringar og minnesmerke på dei stadene Ivar Aasen vitja på samlarferdene
sine, og samarbeida med skuleverk, kommunar og fylke på desse stadene. Gjennom
grundige prosessar over fleire år kan ein få
festa kunnskap og forståing for Aasen sitt
arbeid i breie lag av folket, og slik frå fram
korleis målreisingsverket gjeld heile Noreg.»
Punktet var likevel ikkje nemnt i Noregs
Mållag si årsmelding for året etter vedtaket. Eg etterlyste saka i Norsk Tidend før
årsmøtet 2009, utan å få svar. Heller ikkje
årsmeldingane for dei to siste åra tyder på
at nokon har gjort noko særleg med dette
punktet. I den siste årsmeldinga (for 2010 –
2011) er det rett nok eit avsnitt om «Språkåret 2013», der det heiter at «Noregs Mållag
vil vere med i eit samarbeid om å setje viktige tema på dagsordenen dette året. Styret
har alt drøfta saka fleire gonger og tek sikte
på å konkludere med dei viktigaste jubileumstiltaka før sommaren 2011.»
I 2008, då landsmøtet gjorde vedtak,
var det fem år til jubileumsåret. No er det
berre to år att. Det er synd å tapa så mykje
tid i ei sak som kan verta så viktig for målrørsla. Det er likevel ikkje for seint å gjera
noko.
Ivar Aasen dekte heile landet med arbeidet sitt. I eit jubileumsår kan det vera
ord med ola
språkspalte ved Ola Breivega
24
◆ Ulike innslag etter vandringsruta til
Aasen. Aasen-marsj, språkstafett.
◆ Få produsert eit nytt spelstykke om
Aasen og målreisinga, som kan turnera i fotspora til Aasen.
◆ Artikkelseriar i lokalavisene, Aasenruta og kva han fann, lokal målsoge.
◆ Kunnskapsspel (dataspel og brettspel)
som fylgjer reiseruta, tek opp språkog samfunnsspørsmål då og no.
◆ Få reist lokale minnesmerke om
Aasen (statue, byste, plakett) på sentrale stader i kommunane for å gjera
vitjinga og arbeidet hans kjent. Både
minnesmerket og prosessen fram vil
opplysa innbyggjarane og politikarane. Aasen-bysta i Bergen kan vera
modell (etter avtale med kunstnaren).
ytring
lettare å vinna merksemd, interesse og
godvilje for målreisinga og nynorsken også
utanfor det me ser på som «nynorskområde».
Her er nokre skisser til tiltak, som innspel til ein idedugnad:
◆ Skulen: lag arbeidshefte (nettsider)
med oppgåver for ulike klassesteg:
Kor var Ivar Aasen i området vårt?
Kva ord og målmerke fann han
Ny norm
for nynorsk
RETTSKRIVINGSNEMNDA HAR TALA: Eit
framlegg til ny norm for nynorsk ligg
føre. Mandatet til nemnda krev at
ho skal stramma inn den gjeldande
norma med alle hennar jamstelte
hovudformer og minst like mange
klammeformer. Framlegget syner at
det har nemnda gjort. I minste laget,
meiner rett nok somme, i meste laget,
hevdar atter andre. Korleis norma blir
sjåande ut til sist, vil ikkje vera avgjort
før Kulturdepartementet har sagt sitt.
Kva endskapen blir, kan såleis ingen
vita i dag.
der? Korleis samsvarar desse med
målet andre stader i landet og med
det skriftmålet han seinare la fram?
Språkhistoria i kommunen. Kva
fylgjer fekk Aasen sitt arbeid? Vart
nynorsken innført, i så fall korleis og
når? Kva argument var for og mot?
◆ Engasjera kommunale kulturkontor og organisasjonar i desse same
emna.
◆ Kulturtilstellingar, til dømes musikalen om Ivar Aasen (”Grammatikk
og kjærleik”).
MEN DETTE VEIT VI: Å stramma inn rettskrivinga har sin pris. Noko må støytast ut. Og då blir spørsmålet: Kva i
nynorsken slik vi kjenner han i dag, er
umisteleg? Og kva kan vi gje på båten,
med trege eller glede? Når vi skal svara
på det, blir dei fleste av oss myrsniper
og bed så tynt vi kan for våre eigne
born.
HER MÅ MIN GODE LESAR ORSAKA MEG om
eg skulle støyta han eller henne når
eg hevdar at vi nynorskingar treng eit
par overordna retningsliner som kan
tøyma den språklege lokalpatriotismen
vår. Eg vil ikkje dølja at eg er så fri å
meina at vi lyt leggja til grunn at det
nynorske skriftmålet bør vera a) så einskapleg som råd og b) slik innretta at
det ideelt sett er like lett å læra for alle
Og det er sjølvsagt mykje meir som kan
gjerast. Eit mål må vera at alle skuleklassar,
kommunepolitikarar og avislesarar på dei
stadene Aasen var, skal vita at også deira
mål var med i grunnlaget for nynorsken.
Slik at me kan sleppa å få høyra at Aasen
brydde seg mest om vestlandet og «Aasen
var jo aldri i Hedmark».
Eit vel gjennomført jubileumsår for Ivar
Aasen kan verta ein stor styrke for målrørsla. Samstundes er mykje av dette også
saker som femner breitt og bør kunna frå
stønad frå mange kantar.
Det er også mange å samarbeida med,
til dømes Kommunesentralforbundet
(KS), LNK, Den kulturelle skulesekken,
skuleverket elles, Nasjonalmuseet for
kunst, arkitektur og design (Riksutstillingar), Folkeakademiet, ymse departement
(Kultur- og Kunnskaps-). Og sikkert fleire.
Men no er det ikkje meir tid å missa.
Øystein Skjæveland
Kvinnherad
som talar norsk – medrekna dei som
ikkje har eit «traust målføre».
NÅR EG HELD PUNKT A OG B SAMAN, blir eg
til dømes tvinga til å ta inn over meg
at den kløyvde infinitiven, som dagleg
huserer i min munn, og som mange vil
tvihalda på, ikkje er nokon umisteleg
del av det nynorske skriftmålet, men
utan nokon skade kan takast ut, ja, bør
takast ut or norma. Kvifor? Fordi han
er plent uråd å læra for alle andre enn
austlendingar og trønderar – og snautt
nok på korrekt vis for alle dei heller. For
vestlendingar utan mastergrad i dialektologi må han vera ei gåte. Eg kjenner
berre to vestantil som har brukt han
rett: målmeistrane Arne Garborg og
Ivar Eskeland.
Slike karar veks ikkje på tre.
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
nmu
Janne Nygård
NMU
fyller
50 år!
Er det noko målrørsla er velsigna
med, så er det jubileum (og målprisar, sjølvsagt). Vi har alltid
noko å feire. Denne gongen er
det Norsk Målungdom sin tur,
og eg meiner det er på sin plass å
nytte nokre spaltecentimeter på
50-åringen.
Det heile byrja i august 1961, då det
vart skipa ein landsfemnande
organisasjon for ungdom som
ville engasjere seg i målstriden.
Det vert alltid snakka stort om
kor viktig det er å inkludere ungdom i festtalene, men i røynda
kan det vere vanskeleg å komme
til orde som ung og «uerfaren».
Difor var det viktig at vi fekk
ein eigen organisasjon som kan
ta opp dei tinga vi meiner er
viktige.
NYTT LAG:
Bak f.v. Morten
K. Vebjørnsen,
Heidi Rossow,
Ragni Klokkerstuen Odéen.
Framme: Marta
Øgaard .
Målungdomen har opp gjennom åra
mellom anna fungert som vaktbikkje for rettane til nynorskbrukarar på skulen og elles i
samfunnet. Ein annan viktig
funksjon, trur eg, er at målungdomen i kraft av å vere ein organisasjon med og av ungdomar
kan vere med å fornye målrørsla.
Vi treng nokon som kan sjå på
målstriden med friske og unge
auge og røske litt opp i vante
førestillingar.
Foto: Krinken Media
Vossamaol
på folkehøgskulen
Etter nokre magre NMU-år på Voss tok elevar ved
folkehøgskulen ansvar og skipa eit nytt lokallag i nynorskbygda. Målungdomslaget Vossamaol kom til
verda 2. mars, og er dermed ferskaste skotet på den
50-årsjubilerande NMU-stammen.
Ikkje færre enn tolv oppmøtte var tilstades under skipingsmøtet – men ingen av dei var frå Voss.
Vossamaol-gjengen har fylgjeleg store planar om å
rekruttera lokal ungdom før skuleåret er over, slik at
laget skal kunna leva vidare etter at folkehøgskuleelevane reiser kvar til sitt.
Den nyvalde leiaren for laget er Heidi Rossow,
som frå før sit i landsstyret i Norsk Målungdom.
Med seg i Vossamaol-styret har ho fått Morten K.
Vebjørnsen, Ragni Klokkerstuen Odéen, Marta
Øgaard og Ingvild Hage.
VEBJØRN STURE
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
lærarar og elevar der me reiser,
og har skular me reiser tilbake
til år etter år.
Når me reiser får me ofte bu
hjå generøse medlemer i Noregs
Mållag som opnar heimane sine
for oss. Dette samarbeidet med
lokallekken i Noregs Mållag set
me uendeleg stor pris på, og
vil takka alle me har fått bu hjå
på reisene våre og på førehand
takka alle som ynskjer målfararane våre velkomne der me reiser i tida som kjem.
Me tilpassar stoffet etter nivået til elevane og snakkar til alt
frå små yrkesfagsklassar til store
Hipp, hipp, hurra!
[email protected]
Statstilsette får
bok med språktips
På målferd for NMU
Å dra på målferd er noko av
det viktigaste me i Norsk Målungdom gjer. Kvar vår og haust
reiser sentralstyremedlemene
våre ei veke til skular over heile
landet, og møter mange ungdomar me ikkje ville møtt andre stader. Det er viktig for oss
å nå ut til alle skular som ynskjer det. Difor set me kvart år
av mykje pengar til målferd på
budsjettet slik at me kan tilby
målferder gratis. Me er òg veldig fleksible på kvar og kva tid
me reiser, òg utanom dei ordinære målferd-vekene. Me plar
få gode tilbakemeldingar frå
Ivar Aasen var like gamal som meg
då han skreiv «Om vort Skriftsprog» i 1836, artikkelen der han
lufta tanken om at Noreg burde
få eit eige språk som var tufta på
folkemålet. Det er jo ofte når ein
er ung at ein får dei villaste og
sprøaste ideane. Og det er kanskje i ungdomen at ein er galen
nok til å setje ideane ut i live.
forsamlingar med elevar frå fleire
klassar. Jamvel om me vitjar flest
vidaregåande skular, dreg me
ofte til ungdomsskular òg.
Målferdopplegget går til
vanleg over to skuletimar. I
den fyrste delen av målferdopplegget tek me opp emne
som språkvalsmekanismar og
tilhøva mellom skriftspråk,
dialekt og nynorsk. I andre del
av målferda går me gjennom
språkhistoria frå vikingtida
til i dag, og trekkjer dei lange
linene for å syna kva som er
bakgrunnen for språkstoda me
har i Noreg i dag. Målet med ei
målferdøkt er å skapa ordskifte
og refleksjon kring språkstoda
i Noreg.
Me prøver alltid å leggja
opp til dialog og interaktivitet
mellom målfararen og skuleelevane. Dersom det blir tid på
slutten, legg me alltid opp til
spørsmål og ordskifte. Dersom
det er spesielle emne eller interesser mellom elevane, snakkar me gjerne meir om det. Det
kan til dømes vera stor skilnad
på kva elevar i nynorskområde
og elevar i bokmålsområde synest er spanande å snakka om.
NMU
Ei ny bok skal hjelpe tilsette i det offentlege å skrive godt og lesarvennleg.
Boka blir i desse dagar sendt ut til
alle statlege verksemder. Boka «Klar,
men aldri ferdig. En praktisk veileder
i klarspråksarbeid» blir gitt ut av Direktoratet for forvaltning og IKT (Difi)
og Språkrådet og er gratis for alle som
arbeider i staten. Boka hentar fram
eksempel på statsetatar og kommunar
som har gjort ein god jobb med å
gjere seg forstått, og gir tips og råd til
andre som vil skrive betre.
– Vi håpar andre verksemder som
har lyst til å gjere noko med språket
sitt, kan få ein god start ved å lese om
andre som har lykkast i arbeidet, seier
Margrethe Kvarenes i Språkrådet.
25
eine sida heiter det peikebøker. På den andre sida seier ein at det er stygt å peike.
tre på gata: PåEr detdengreitt
å peike?
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
kr 1,00 pr. stk.
Alle prisar er eks. mva. Ved lysing
i fleire nummer kan vi diskutere
særskilde avtalar.
Stoffrist nr. 3 – 2011:
16. mai 2011
Foto: Kagge Forlag
kr 9,00,–/mm
kr 0,50,–/mm
45 mm
kr 4 000,–
kr 7 000,–
kr 12 000,–
Foto: Den Gode Feen
Annonsar:
Annonseprisar:
Tillegg for tekstside:
Spaltebreidd:
Kvartside:
Halvside:
Heilside:
Tillegg for fargar
Ilegg til avisa:
Foto: Tre Tradisjon Herand
Prent: Nr1Trykk as
Opplag: 12 000
Abonnement: Kr. 250,– per år
Arjen L.H. Stolk,
snikkar/Tre Tradisjon Herand
Linda Sæbø,
bloggar/«Den Gode Feen»
redaksjonssekretær
Arne Hjeltnes,
styreleiar Creuna AS og forfattar
Som nesten nordmann opplever eg
samfunnet som veldig snilt og omtenksamt. Det er stor verdi i dette! Hugs
at når du peikar, er det ein finger som
peikar forut, tommelen peikar oppover,
men dei resterande tre fingrar peikar
tilbake, mot deg sjølv. Men me må ikkje
gløyme å vere ærleg mot kvarandre, og
dette kan innebere at me er nøydde til å
peike på noko(n). Om ein gjer det med
respekt for den andre, er det greitt.
Om ein peikar på nokon
i ein positiv samanheng
er det heilt greitt. «Ho er
flink», eller «Den er fin»
er typiske eksempel på
situasjonar der det er akseptert å peike.
Eg synes ikkje det er
stygt å peika, men det
kjem veldig an på kva
ein peikar på. Viss ein
t.d. peikar på utfordringar i samfunnet, er det
på sin plass. Peikar ein
nase er det moro. Og
peikar ein i bøker, så er
ein i ein læringsfase og
i ferd med å henta seg
kunnskap. Eg synes det
er betre at born og unge
peikar, enn at dei sløvar
seg framfor datamaskinene.
For aktive peikarar,
kan det vera ei spanande
framtid dei peikar seg
ut. Peiking er bra. Det er
for lite peiking. NOREGS MÅLLAG
Tilskrift: Boks 474 Sentrum,
0105 OSLO
Telefon: 23 00 29 30
Telefaks: 23 00 29 31
E-post: [email protected]
Kontoradresse:
Schweigaardsgt. 16
Bankgiro: 3450.19.80058
Leiar: Håvard B. Øvregård
mobil: 917 73 157
[email protected]
Tilsette:
Gro Morken Endresen, dagleg leiar,
tlf. 23 00 29 37, 957 85 560
[email protected]
Tuva Østvedt,
organisasjonskonsulent,
tlf. 23 00 29 34,
[email protected]
Berit Krogh, økonomikonsulent,
tlf. 23 00 29 35,
[email protected]
Ingar Arnøy, skulemålsskrivar,
tlf. 23 00 29 36, 975 29 700,
[email protected]
Hege Lothe, informasjonskonsulent,
tlf. 57 86 53 60, 926 48 348,
[email protected]
Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend,
tlf. 23 00 29 32, 943 97 998,
[email protected]
Else Elise Sætre Bullus,
kontormedarbeidar,
tlf. 23 00 29 30,
[email protected]
Tarjei Vågstøl, IT-medarbeidar,
tlf. 23 00 29 50, 452 31 489,
[email protected]
NORSK MÅLUNGDOM
www.nynorsk.no/nmu
Tilskrift: Postboks 285 Sentrum,
0103 Oslo
Telefon: 23 00 29 40
Telefaks: 23 00 29 31
E-post: [email protected]
Bankgiro: 3450 65 48707
Leiar: Janne-Kristin Svarstad Nygård,
tlf.: 916 16 637, 23 00 29 40
[email protected]
Skrivar: Tone Rossow,
tlf.: 23 00 29 40
[email protected]
www.nm.no
26
Destillering
Kari Stai fekk Kulturdepartementets debutantpris 2008 for Jakob
og Neikob. Fem bøker
seinare er ho framleis
ikkje heilt komfortabel med å kalle seg
forfattar.
– Eg er vel på glid, men lenge
har eg sagt at eg «arbeider med
bøker».
– Kvifor denne motviljen?
– Det kjem av respekt for det å
skrive bøker. Eg er illustratør, det
er det eg har utdanning i. Men eg
har alltid likt det å skrive, og likte
stilskrivinga på skulen. Men det
at ein likar å skrive, betyr ikkje
at ein kan skrive bøker. Så heilt
sidan eg gjekk til Samlaget med
skissene til det som vart Jakob og
Neikob, så har eg vore klår på at
dei må vurdere arbeidet hardt.
– Eg tykkjer eg ser mange bøker for dei minste der grafiske
formgjevarar har laga nokre fine
figurar og funne ut at det fort kan
bli ei fin lita bok.
– Det same ser eg. Det er fleire
yrke som forsvinn inn i grafisk
formgjevingsboksen, som til dømes typografen. No gjer formgjevaren alt sjølv, utan å vere klår
over kva som forsvinn på vegen.
No har eg gjort det grafiske sjølv
på bøkene mine, men det er nesten som eg ikkje torer å syne dei
fram for dei eg kjenner som er
gode på typografi. Men eg har
i det minste vore medviten på
å vere konservativ og at teksten
fyrst og fremst skal vere god å
lese. Det er difor eg er så oppteken av at historia skal halde mål.
Eg har ingen romantisk illusjon
om det å skrive og å lage bøker.
Det er eit arbeid, og det skal ein
gjere skikkeleg. Eg vil ikkje gje ut
ei bok, berre for å gje ut ei bok.
Foto: Samlaget
KARI STAI
Aktuell med fire peikebøker
om Mopp og Mikko
Debuterte i 2008 med Jakob og
Neikob som fekk Kulturdepartementet sin debutantpris og
Inderøy Mållag sin målpris.
Skjønnlitterære
peikebøker
Kari Stai har arbeidd med illustrasjon i mange år, og har bakgrunn frå Kunsthøgskolen i Oslo
og er utdanna formingslærar. Ho
var tidlegare knytt til studioet
Patron i Oslo, der ho arbeidde
saman med m.a. Anna Fiske og
Roger Aalbu. Stai bur no på Inderøy i Nord-Trøndelag.
Etter Jakob og Neikob kom i
fjor Blodrik og Blodfabrikken.
– Det er jo nesten ikkje blod i
barnebøker.
No kjem det fire peikebøker
om Mopp og Mikko.
– På dei nye peikebøkene om
Mopp og Mikko har eg fått mykje hjelp av ein barnehage, der
eg saman med to pedagogiske
leiarar har diskutert og prøvd ut
ulike ting. Målet mitt har jo vore
å lage skjønnlitterære peikebøker og ikkje fagbøker, men i kva
grad greier toåringar å få med
seg ein dramatisk struktur? Eg
trur ungane kan utfordrast meir
og at dei taklar meir enn eit bilete av ein hammar og ein tekst
om ein hammar. Det har vore
eit mål å styre unna det pedagogiske.
– Korleis arbeider du fram
bøkene?
– Dei gode ideane kjem ofte i
løpet av ein togtur, og slik var det
med Jakob og Neikob òg. Eg såg
namneskiltet til ein konduktør
som heitte Jakob. Det spann tankane vidare til Neikob, og vips så
hadde eg to karakterar. Namna
deira gjev jo tydeleg teikn på kva
typar dei er, men eg gav dei fleire
eigenskapar, og til slutt laga eg ei
historie til desse karakterane.
Likevel er det ikkje fullt så
strukturert. Eg både teiknar og
skisserer samstundes, så det
heile blir til i lag. Men eg lagar
aldri teikningane ferdig før historia. Den må sitje før eg gjer
ferdig noko som helst, og eg vil
at redaktøren min skal vere ærleg. Om ikkje historia sit, så kan
illustrasjonane vere så fine dei
berre vil. Godt blir det likevel
ikkje.
Mogleg ny bok
om Neikob
– I hovudfaget ditt frå 2005 arbeidde du med abstraksjon i illustrasjon. Er du dette noko du
er oppteken av i bøkene dine òg?
– Eg arbeider mykje med
grunnformer, der eg set på auge
og munn og dermed blir det ein
karakter. Men abstrakt blir det
vel ikkje. Det er meir at eg heile
tida kuttar vekk det som ikkje er
naudsynt. Når eg arbeider med
illustrasjonar i andre samanhengar, prøver eg å konsentrere meg
om det viktige og ta vekk detaljar.
Eg destillerer.
– Kjem det ei ny bok om Jakob
og Neikob?
– Eg har lenge tenkt at det
fekk vere med den eine. Ideen og
karakterane er så knytte til den
historia, og eg tenkte at det ikkje
var meir å hente. Men akkurat i
det siste har det likevel vore litt
snakk om det burde kome ei bok
til. Jakob kjem jo klårt best ut av
det, og Neikob burde moglegvis
fått ei bok der han kjem best ut
av det. Me får sjå.
KJARTAN HELLEVE
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
sagt sidan sist
puslekryssord for barna
Nedanfor finn du alle orda som skal vere med i
kryssordet til venstre:
Til tross for at presset for å fjerne
nynorsk som sidemål aldri har vært
større, er det ingen tvil om at det
meste høres mer intelligent ut på
vestlandsk.
Marie Simonsen
i Dagbladet
Vossingen Ingvild Bryn formidler
nyheter på et forståelig og klangfullt nynorsk. Trolig blir det enda
enklere for seerens forestillingsevne
når hun forteller at «mange er evakuerte frå heimane sine». Det lyder
jordnært og er til å ta inn over seg.
Adresseavisen
– Politiet var trøndere, de
«dumme» hadde gjerne dialekt fra
innlandet eller Østfold og de brautende karakterene var fra Bergen.
Nå tror jeg det er dannet en slags
fellesforståelse om at dialektspredning er lurt.
Stig Krogstad til Aftenposten,
om dubbing av film vel å merke
kryssord
Ivaretakelse av nynorsk som både
tale- og skrivemål er etter min mening overordentlig viktig, både med
en språklig og historisk begrunnelse.
Anne Holt på bloggen sin
SAMLINGSSTAD
UPÅVERKA
GUD
SIVBÅT
BLINK
RIK
ONKEL PART
Folk som svallar halling seier attende, ikkje tilbake. Det kan vera at
eg no driv med slikt som kan kallast
språkleg flisespikking, men eg trur
ikkje eg går attende på det som her
er sagt. Tilbake går eg i alle fall ikkje.
Odd Oleivsgard
i Hallingdølen
Til «Legen som ikke snakker nynorsk». Nei, leger må ikke skrive
(man snakker ikke et skriftspråk!)
nynorsk. De må heller ikke løpe
3000 meter på 12 minutter, vite
hvordan spille et instrument, kunne
spansk/tysk/fransk eller kunne lage
mat.
Det gjør ikke faget mindre nyttig
for det.
«Bærumsgutt som liker nynorsk
(17)» i Aftenposten
4 bokstavar:
BRAK, EDEL, ERTE, NAGL
5 bokstavar:
AGGET, NARRE
6 bokstavar:
AUGUST, BANKEN, GJERDE,
KULDEN, STOLAR
I NORD- ROMFJORD MÅL
LINJE
ROM FOR
NÅL OG
TRÅD
HØGD
TYPE
STAT
BOK
POLARHUND
SYSTEM
RENDE
OVERVAKING
SOGEHELT
LAUGE
UDRYG
PLANTE
LUFT-
I NORDFJORD
FARLEG
INTENS
FRAMANDE
VERE
FULLPAKKA
TREND
SISTE DEL
AV ORD
I ORDEN
OPPLEVINGAR
PLASSERE
I LØYND
HUSDYR
KVINNENAMN
FLIRE
MANN
ORD I
BØN
FISK
I NARVIK
DREG
PUSTEN
TY
GJEV
FØDE
STEMNE
STORT
FARTY
ER MARADONA
MUNNEN
TY
ØNSKJESTAD
GIFTIG
GASS
PLUSS
– Og her prøver jeg å lokke deg ut
på tynn is: Er det slik at resten av
landet ikke forstår humoren til Ragnar Hovland?
– Men han er vel populær, det er
mange som liker ham. Jeg vet til og
med om noen i Oslo som liker ham.
Olaug Nilssen
med ei avsløring
i Aftenposten
AUD, OLE, RUA, SAG
(Løysing finn du nedst på sida)
DOTT
Italia har gjennomført Ivar Aasens
kongstanke og praktiserer Norges
Mållags devise: Snakk dialekt, skriv
nynorsk/nyitaliensk.
Yngve Kvistad i VG
NO, RO, UR
3 bokstavar:
U R
ved Laurits Killingbergtrø
TRONG
2 bokstavar:
MED
GRØNT
DEKKE
DENNE
VERDA
MYNT
DET
HEILE
DEI PÅ
TOPPEN
RENNE
SPISSEN
KØYR!
LAND
GRESK
ØY
FENGSLING
ROM FOR
SKRIVESAKER
SAMLA
TAL
BEHANDLAR
TRIM
MED
RYTME
INSTRUMENT
FYRS- BUTIKK
TEN
SKIN
GASS
LEVER
SLUTT
DEI 365
I DAG
FRYSE
LIKE
FELL I
UVIT
TRAU
DAMER
HØGT PÅ
STRÅ
OMRÅDE
NÅL OG
TRÅD
BEIN
DEN
GONGEN
VANDRE
REKKJE
BANDELEIAR
PÅ FILM
STOREBROR,
SÅ VIDT
SPREIER
FUGLEMAGE
KLARE
SEG
ELTAR
løysing
UNDERHALDAR
N
N
A M A T Ø R
Ø R
T U
F Y R S T E
O
B A R N E B
G Å
S I
N E S T K O
V I
A P P E L S
A I R
T
T I L T R E
K
E
T R E D A G
Ø
O L A
S Y T T E N
A T
A
U N D E R R
TEVLING
OPPGÅVE
JOMFRU
SVIMMEL
FORF.
BLIKKFANG
AVKOM
SKRIBENT
RESPEKT
MANNSNAMN
STIG
VANDRE
7. TONE
NR. 2 PÅ
STIGEN
STRAKS
PÅLEGG
MATRETT
Æ
DU OG
EG
AMBOLT
FISKE
MINE
GREIE
SUG
STORT
GILDE
LIV-
GÅTT
OVER
ENDE
HOFUGL
SEKEL
FOR FÅ KONJ.
FRED
SLØYER
HENDE
BRÅK
D.Y.
VIND
GJEKK
SLAPT
6. TONE
ARBEID ARTIG
DYR
KALIUM
VÅR
FREDSORG.
OPNING
DERIMOT
SLEDEUNDERLAG
ÅTE
PRON.
FUGLE"SONG" GRESK
ØY
FUNGERER
VISER
NORDMANN
SKAM
DEG!
GJØDSEL
PLAGG
SÅ
VONDT!
OLDER
K
S
K O N K U
P
J R
S I D E O
N
A
O K F O R
F N
M M A N D
A E
Ø
I N M A R
E G
K K I N G
R O
Å
A R S B R
F Y
H U N D R
U
E I A
E P R E S
UJAMAVNE
TRYKK
AGN
MJØLK SKRED
MOROMANN
PÅ TV
O
R R
A
P P
A P
F A
F
E R
STAL
SLIT
OVANDOTNE
ROMANIA
BORT
LENGD ENDEFRAM
M E
N
S K
T E
Y L
R
E T
U
E N
NATRIUM
REGJERE
GARDSPLASS
IKKJE-
3. TONE
VART
PÅVERKA
L
R
A N S E
S
T A
S L A G
E
E
T T A R
A R T
A N D E
U T
L A D E
A
R
R A F T
K R
L A U P
Ø
O
A L E T
O I E
T E R T
BØRA
VRANG
TRIVE
SLEKT- PLOG
NINGEN
TYPE
KRYR
2. TONE SPØK
Kryssordvinnarar i nr. 1 – 2011
1. Sverre Folkestad,
Sandane
2. Eva H. Sørgaard,
Evje
3. Sofie Bergøy,
Finnøy
RENDE TITTEL
MYNT
Frist: 19. mai 2011
Merk konvolutten «Kryssord».
Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte
ut og får fin premie.
KNOLL
UTHUSET
AVSETJE
ULLHÅR
ROPE
Send løysinga til:
Noregs Mållag
Postboks 474 Sentrum
0105 Oslo
GRØNT
BELEGG
Namn:
Adresse:
B A
R U
A G
K U
S
S T
A
G J
N K E N
A
R O
G E T
L D E N
E
A
O L A R
L
U R
E R D E
Postnummer/-stad:
Løysing på puslekryssord
NORSK TIDEND NR. 2 – 2011
Løysing på kryssord 1 – 2011
27
i nynorskens skog
Kulturlotteriet
i 2011
– Lotteriet er ei viktig inntektskjelde
for Noregs Mållag, og i fjor auka me
salet av lodd, seier Berit Krogh, som er
ansvarleg for lotteriet.
– Mange lokallag og fylkeslag tingar
lodd for vidaresal, men der er det ein
liten nedgang. Alle lag som sel lodd, får
9 kroner for kvart lodd som er selt. I tillegg til ei ekstra inntektskjelde, så vil eit
loddsal truleg sprite opp kva lagsmøte
som helst.
Lotteriet er tufta på friviljug sal ute
i laga og direktesal frå skrivarstova. I
2010 vart det selt 15 238. Av det selde
l
28 3 lodd
l dd og medlemene
dl
laga
2813
kjøpte
12 425 lodd direkte frå skrivarstova.
I år er toppvinsten ein reisesjekk på
5000 kroner, i tillegg grafikk og bokpremiar.
– Det er alltid ei lita utfordring å
setje saman vinstlista, men me føler
at dette er ei liste som inneheld litt av
kvart, og som vinnarane godt kan ha
heime eller lett gje vidare til slektningar
og kjende, seier Krogh.
Medlemene vil få tilbod om å kjøpe
lodd saman med denne utgåva av
Norsk Tidend.
KH
Frå venstre: Randi Lien, Sønnev Skrede, Kjell Snerte og Viel Ribberud.
Foto: Aud Søyland
Hemsedal meir enn flott natur
Hemsedal Mållag er eit svært veldrive lag med god økonomi takka
vere bokproduksjon, og har eit
stort medlemstal (114) i forhold
til folketalet i kommunen. I året
som er gått, har laget hatt dialektaksjon, laurdagstreffet «Trøll i
ord» på biblioteket, arbeidd med
femte boka i serien «Hemsedal
gjennom tidene» og med revidert
utgåve av boka om hemsedalsmålet. Laget har òg eiga nettside:
www.hemsedalmaallag.no. På
årsmøtet 17. mars var Aud Søyland på besøk i laget og snakka
om barnehageaksjonen, og om
framlegget til ny rettskriving for
nynorsk.
Ny fødselsdagssong
Det er nok mange i målrørsla som tykkjer
det er lenge mellom kvar gong ein høyrer ein fødselsdagssong på nynorsk. Øystein Skjæveland i Kvinnherad såg seg lei
på dette, og då son hans fylte år ein gong
sette han likså godt i hop ein song sjølv.
– Eg skal ikkje nett påstå at det er
stor kunst, men dét er no verkeleg ikkje
«Hæppi bøsjdei» heller, seier Skjæveland. -Det er kjekt dersom nokon vil
prøva songen, så får me sjå etter kvart
om han duger.
Teksten er laga slik at du set inn
eit namn som høver (t.d Ivar), og kor
mange år vedkomande fyller.
I dag er det .......... sin dag
og den skal me feira i lag!
Store og små, kom her og sjå,
i dag er det ....... sin dag!
Tips oss!
I dag fyller ...... ...... år.
og gåver og helsingar får!
Store og små, kom her og sjå,
i dag fyller ......... ....... år!
– Me treng fleire brukssongar på nynorsk, særleg med tanke på barnehage
og skule, meiner Skjæveland. Norsk
Tidend tek gjerne mot fleire songar av
ymse slag, om det er nokon som har
noko liggjande i skrivebordsskuffa.
STARTAR OPP ATT: Kari Røssum, Jorunn Aarsby og
Olaf Nøkleby har gått i bresjen og skipa opp att Toten
dialekt- og mållag.
Foto: Bjørn Karlsrud
Toten dialekt- og
mållag oppattskipa
Då Ivar Aasen på ei av innsamlingsferdene sine
vitja Toten, vart totningane redde og gav han
raskt hesteskyss ut av distriktet. Også då diktarhovdingen Anders Hovden vart utnemnd til
prest på Østre Toten, vart totningane redde, og
skreiv at han ikkje var velkomen. Dei ville ikkje
ha ein landsmålsprest. Men Hovden skreiv som
kjent svarbrev der det stod at «Kari og eg kjem
lell». Og då han fyrst kom, vart han teken vel
imot. På grunn av Hovden har Toten i dag sin
eigen «nasjonalsong», skriven på nynorsk, av
Anders Hovden. «Sjå desse bygder bjarte ved
Mjøsas fagre strand», heiter innleiingstrofa, og
denne songen er totningane stolte av den dag i
dag.
Vel motteken vart også styremedlem i Noregs Mållag Aud Søyland då ho nyleg besøkte
Toten for å vera med på oppattskipinga av
Toten dialekt- og mållag og for å halda foredrag
om stadnamnlova og gardsnamn. Det har i lengre tid vore heit strid om gardsnamna på Toten.
Fleire totenbønder – som bønder andre
stader – har i dag eit slektsnamn med danskspråkleg let, medan gardsnamnet har rot i gammal dialektuttale. «Hveem» kontra «Kvem»
er eitt av eksempla (opphavleg det same som
Håheim). I motsetning til bønder dei fleste
andre stader insisterer Toten-bøndene på å
kunna skrive gardsnamnet på same måten
som slektsnamnet, mens stadnamnlova seier
at gardsnamn som fell saman med stadnamn,
skal fastsetjast av Statens kartverk og følgja gjeldande norsk rettskriving. Høgre og FrP tok opp
saka i Stortinget i 2008 og fekk gjennomslag
for at stadnamnlova skal endrast, men saka ligg
førebels i departementet.
Toten-målmann Olaf Nøkleby sa i møtet
at han var sterkt imot å bruka «dansk» om dei
namna som dei danske prestane sette på gardane i dansketida. Han kallar det i staden for
ein barokk namnetradisjon.
Aud Søyland la i innleiinga si vekt på at stadnamna er historiske minnesmerke og ein del av
den immaterielle kulturarven som vi eig saman.
Derfor må dei òg fastsetjast av fellesskapet. Ho
viste døme på korleis eit kart kan bli sjåande ut
dersom bønder i same grend kan skriva namnet
på garden på ulike måtar, t.d. Vik, Wigh, Wiig
ofl.
Det var mange engasjerte innlegg i debatten
etter innleiinga, men det viste seg at motsetningane i forsamlinga ikkje var så store. Det vart
fortalt mange gode historier, noko som viser at
det språklege engasjementet på Toten er stort.
Under møtet vart det verva 12–14 medlemmer, og det vart valt interimsstyre, med Jorunn
Aarsby som leiar og Kari Røssum og Olaf Nøkleby som styremedlemmer.
BJØRN KARLSRUD
Vi vil gjerne vite kva som kravlar og kryp i nynorskens skog. Send e-post til [email protected].
Johannes til fjells
Sollia Forlag kom i vinter med biletboka Johannes til fjells. Sjå sjå!. Igjen
er det Unni-Lise og Ola Jonsmoen
som står bak, og syner at det kjem ut
gode barnebøker på nynorsk på det
indre av Austlandet.
Boka handlar om Johannes som
skal til fjell, og får selskap av katten
Tigergrå som insisterer på å vere
med. På den dramatiske turen treffer
han både den eine og den andre, for
å seie det mildt.
Den førre boka om Johannes
Johannes i sporet. Hysj, hysj! Vart ein
bestseljar i distriktet og det er ingen
grunn til å tru at denne skal selje
dårlegare.
Få momsen attende
Friviljuge organisasjonar kan få attendebetalt mva-kostnader knytte til
porto og kjøp av tenester. Har laget
ditt hatt ein del slike kostnader, kan
det løna seg å senda ein søknad.
I år er det eit nytt krav om at alle
søkjarane må vera registrerte i Frivillighetsregisteret. Meir informasjon
om slik registrering finn de her: www.
brreg.no/frivillighet. Søknadene må
sendast inn samla frå sentralleddet.
Dvs at lokal- og fylkeslag må senda
søknadene sine til Noregs Mållag,
som deretter sender alt vidare til Lotteri- og stiftingstilsynet.
Merk at fylkeslaga må ha registrert revisor for å koma inn under
ordninga. Det kan gjera at kostnadene ved å stetta dei formelle krava,
er høgare enn vinsten ved å få refundert momsen, så vurder det på førehand. Dei som ynskjer å søkja, sender
søknaden til sin til Noregs Mållag
innan 10. juni. Kontakt Berit Krogh på
skrivarstova om de har spørsmål.
Verv med SMS
No har det knapt vore enklare å
melde seg inn i mållaget. Alt ein
treng å gjere er å sende ordet «nynorsk» til 2490, og dermed har ein
meldt seg inn. 200 kroner blir lagt til
på mobilrekninga og medlemskapen
varer ut 2011.