Transcript Diapositiva 1

HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
5
HASTEKO
ESKEMA
INTERNET
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
Edukien eskema
Energia
Energia iturriak
Energia iturrien sailkapena
Energia motak
Erregai fosilen ustiapena
Energiaren propietateak
Energia nuklearraren ustiapena
Energia hidraulikoaren ustiapena
Lana
Haize-energiaren ustiapena
Zer da lana?
Marruskadura-indarra
Lanak energia aldatzen du
Eguzki-energia termikoaren ustiapena
Eguzki-energia fotovoltaikoaren ustiapena
Energiaren zikloa
Potentzia
Energia-kontsumoa historian zehar
Makina mekanikoak
Energia-ekoizpena Europan
Energia-ekoizpena Espainian
Energia-kontsumoa Espainian
AURREKOA
IRTEN
ESKEMA
HASI
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Hasteko, esperimentatu eta pentsatu
Energia potentziala
Energia zinetikoa
Altuera berdinetik bi bola
erortzen uzten ditugu,bata
burdinezkoa eta bestea
egurrezkoa.
Bolak batera
erortzen dira.
Buztin biguna
A kokapenetik
bola erortzen
uzten dugu.
Tanta-kontagailu
batekin
talka bakoitzaren
aztarnak betetzen
joango gara
A
Zein markak izango du
tanta gehien?
Eraikuntza suntsituko al
du?
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Energia motak
Energia, beraiengan edo beste gorputzengan aldaketak eragitea ahalbidetzen
duen gorputzen edo materia sistemen ezaugarri bat da.
Energia mekanikoa
Gorputzen kokapenedo
mugimenduarekin
loturik dagoen energia
da. Bi energia
mekaniko mota daude.
Gorputz baten energia
mekanikoa (EM) bere
energia zinetiko eta
potentzialaren arteko
batuketaren emaitza
da. EM = EC + EP
Energia zinetikoa (Ez). Mugimenduan egoteagatik gorputzek duten energia da.
Bere balioa gorputzarenmasa (m) eta bere abiaduraren (v) baitan dago: Ez =1/2 m·v2
Energia
potentziala (Ep).
Kokapen zehatz
batean egoteagatik
gorputzek duten
Energia da.
Grabitazio energia potentziala. Lurzoruko kokapen zehatz batean
egoteagatikgorputzek duten energia da. Bere balioa gorputzaren masa
(m), g-ren balioa kokapen horretan eta Lurrazaletik dagoen altueraren
balioaren (h) baitan dago.
EP = m⋅ g ⋅ h
Energia potentzial elastikoa. Deformazio bat jasaten duten gorputzen
energia da. Bere balioa gorputzaren elastizitate konstantea,
k, eta deformatu denaren (x) baitan dago: EE = 1/2 k·x2
Energia termikoa
Tenperatura ezberdinetara dauden bi gorputz kontaktuan jartzean igortzen den
energia da.
Energia kimikoa
Sustantzia bat osatzen duten atomo eta gainontzeko partikulen artean sortzen diren loturei
esker ematen den energia da.
Energia nuklearra
Irradiatze-energia
Atomoek, beraien nukleoak hautsi (fisio energia) edo batzean (fusio energia), igortzen duten
energia da.
Uhin elektromagnetikoen bitartez zabaltzen den energia da, argiaren kasuan bezala.
Energia erradiatzailearen adibide dira eguzki energia, mikrouhinak, X izpiak, etab.
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Energiaren propietateak
Energia igorri egiten da
Energia gorde eta garraiatu egin ahal da.
Energia elektrikoa
linea elektrikoan zehar
garraiatzen da.
Sukalde batek
zartaginera energia
termikoa igortzen du.
Energia eraldatu egiten da
Pilek energia
gordetzen dute.
Energia narriatu egiten da
Neska erortzean,bere
energia potentziala
zinetikoa bilakatzen da.
Bero
Energia mantendu egiten da
Eraldaketa bakoitzean, energia
kopuru guztia mantendu egiten da.
Boteetan, energia zati bat beroan eraldatzen
da. Narriatu egiten da ezin delako erabilia
izan.
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Zer da lana?
Lana, desplazamendu bat eragiten duen indar baten eraginez, gorputz (edo sistema)
batetik beste batera igortzen den energia da. SI-an julioetan neurtzen da (J).
Mutilak esfortzu handia
egiten du motxilarekin,
baina ez du inongo
lanik egiten.
Motxila daraman mutilak bai
egiten du lana, motxilaren
lekualdaketa eragiten duen indar
bat egiten baitu.
Pisua
Lekualdaketa
Pisua
→
FX
→
F
→
F α→
FX
α→
FX
W = F · x · kosα
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Marruskadura-indarra
Marruskadura indarraren lana beti negatiboa da, marruskadura indarrak beti
higidurari aurre egiten baitio.
→
N
→
F
→
Fmar
→
P
Wmar = F mar· x · kos 180º = - Fmar· x
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Lanak energia aldatzen du
Energia potentziala
Energia zinetikoa
→
F
Norabide berean higiarazten
duen indar batek gorputz batean
eragiten duenean,garaturiko
lanak gorputzak jasaten duen
energia zinetikoaren
bariazioarekin bat egiten du.
WF=∆EC
Abiadura konstante batez norabide
berean higiarazten duen indar
bertikal batek gorputz batean
eragiten duenean,garatzen den
lanak gorputzak jasaten duen
energia potentzialaren
bariazioarekin bat egiten du.
W=∆EP
→
→
F
F
→
P
h1
h2
Energia mekanikoa
Gorputz batean, bere abiadura eta kokapenean
aldatzen duen indar batek eragiten duenean,
garaturiko lanak gorputzak jasaten duen energia
mekanikoaren bariazioarekin bat egiten du.
WF=∆EM
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Potentzia
Makina batzuen
ohiko potentziak.
Potentziak (P) eginiko lana hau egiteko behar
den denborarekin erlazionatzen du:
Ρ=W/t;Ρ=E/t;
SI-an potentzia vatioetan (W) neurtzen da.
Potentzia eta abiadura
P=
F · x
W
t
=
t
AURREKOA
=F·v
IRTEN
ESKEMA
HASI
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Makina mekanikoak
Makinak energia edo lan bat probetxagarriagoa den beste batean
eraldatzen dituzten gailuak dira.
PALANKA
PLANO INKLINATUA
→
F1
d1
→
F2
S2
→
F2
→
→
F2 < F1
→
F1
S1
α
α
h
d1
d2
h
d2
Erabilgarria den lan eta aplikaturiko lana edo lan motorearen
arteko erlazioari, makina baten errendimendua (n) deitzen zaio.
AURREKOA
IRTEN
ESKEMA
HASI
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Energia iturrien sailkapena
Energia iturria
Berriztagarria
Berriztaezina
Garbia
Kutsatzaileak
Alternatiboa
Geotermikoa
Biomasa
Bioerregaiak
AURREKOA
IRTEN
Ohikoa
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Erregai fosilen ustiapena
Gashondakinen
irteera.
1
Kimikoa
2
Termikoa
3
1
Errekuntzan lorturiko
energia ura berotzeko
erabiltzen da.
2
Lurrunak turbina
mugiarazten du.
Ur lurrina
Zinetikoa
Ura
Elektrikoa
Erregai sarrera
3 Turbinaren mugimendua
korronte elektrikoa
sortzen duen sorgailu
batera igortzen da.
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Energia nuklearraren ustiapena
Moderatzailea. Kate erreakzioa mantentzea
helburu duen materiala da.
1
Kimikoa
2
Termikoa
3
Zinetikoa
2
Turbinak. Ura lurrundu
egiten da eta turbinak
mugitzen ditu.
Elektrikoa
Erregaia. Uranio oxidoa izan
ohi da.
1 Erreaktorearen nukleoa.
Erregaia dagoen gunea da.
AURREKOA
3 Sorgailua. Trubinaren
mugimedua korronte
elektrikoa sortzen duen
sorgailu batera igortzen da.
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Energia hidraulikoaren ustiapena
1 Urtegia. Ibaiaren goikaldean
eraikitzen da.
1 Potenziala
2
Zinetikoa
Elektrikoa
Sorgailuak energia
mekaniko hau boltai txikiko
elektrizitate bihurtzen du.
2
Turbina. Uraren eraginez
biratzen du.
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Haize-energiaren ustiapena
1 Sorgailua (abiadura handiko) derkatzailearen
biratze mugimendua elektrizite bihurtzen duen
gailua da.
1
Zinetikoa
Errotorea haizearen indarra energia
mekanikoan bilakatzen duen elementua da.
Elektrikoa
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Eguzki-energia termikoaren ustiapena
2 Lurrunak turbina
mugitzen du.
1 Heliostatoak .Eguzki erradiazioa
hodi batetan konzentratzen dute.
1
Erradiatzailea
2
Termikoa
Elektrikoa
Turbina elektrizitate
mekanikoa boltai txikiko
elektrizitate bihurtzen duen
sorgailu batera konektatua
dago.
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Eguzki-energia fotovoltaikoaren ustiapena
1
Eguzki izpiek eguzki panelean perpendikularki eragiten dute eta efektu
fotoelektriko bat sortarazten dute.Argiak paneleko elektroiengan eragin eta
mugimenduan jartzen dutu: korronte elektrikoa sortzen da.
1 Erradiatzailea
Elektrika
Silizioa da eguzki panel
fotoboltaikoen osagai
nagusia.
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Energiaren zikloa
Zelula fotoelektrikoek argia
elektrizitate bihurtzen dute.
Eguzki izpiek atmosfera
berotu eta itsaso eta ibaiak
lurruntzen dituzte.
Fotosintesia.
Landareen hondakin
fosilek ikatz
minerala osatzen
dute.
Euriak.
Zentral eolikoek
haizearen indarra
ustiatzen dute
elektrizitatea sortzeko.
Landareek animalia eta
pertsonak elikatzen dituzte.
Animaliek pertsonak
elikatzen dituzte.
Itsas animalia batzuen
hondakinek petroleoa
sortzen dute.
Los restos fósiles
de plantas forman
carbón mineral.
Pilen
fabrikazioa.
Lantegietan ikatzaren
erabilera.
Pilek elektrizitatea
sortzen dute.
Urtegietako urak
sorgailuak mugitu eta
energia elektrikoa
lortzen da.
Ibilgailuak petroleoaren
eratorriekin dabiltza.
Lantegietan
petroleoaren erabilera.
Zentral termikoetan.
Zentral termikoek
elektrizitatea.
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Energia-kontsumoa historian zehar
Gaur egungo
gizakia
Janaria
Etxerako erabilera eta
zerbitzuak
Industria eta nekazaritza
Garraiobideak
Homo sapiens
(K.a. 150000)
Arkua eta
suaren
erabilera
(K.a. 40000)
Gizaki
nekazaria eta
sedentarioa
(K.a 10000)
Gizaki
aurreindustriala
(XVIII. arte)
Gizaki
industriala
(XVIII- XX.
ko lehen
erdia)
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Energia-ekoizpena Europan
%
40
35
30,3 %
30
25,2 %
25
19,6 %
20
12,1 %
15
12,8 %
10
5
0
Energia nuklearra
Petroleoa eta
eratorriak
Gas naturala
Energia berriztagarriak
AURREKOA
IRTEN
Ikatza
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Energia-ekoizpena Espainian
2006 urtea
Ikatza
Bestelako berriztagarriak
Petroleoa
19,5%
23,9%
0,4%
Gas naturala
0,2%
Hidraulikoa
16,9%
49,0%
Nuklearra
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
IKUSI
Energia-kontsumoa Espainian
Ikatza
2006 urtea
Energia berriztagarriak
Petroleo eta eratorriak
3,9% 2,1%
Elektrizitatea
20,4%
57,8%
15,8%
Gasa
AURREKOA
IRTEN
HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Lana eta energia
INTERNET
Lotura interesgarriak
Energia
Lana, potentzia eta energia
SARTU WEB
ORRI HONETARA
SARTU WEB
ORRI HONETARA
AURREKOA
IRTEN