Transcript Jolanta Lipińska-Lokś

dr Jolanta Lipińska – Lokś
Uniwersytet Zielonogórski
Legnica,14.12.2011.
 Uczeń z niepełnosprawnością należy do kategorii uczniów, która
stanowi dla szkoły nie lada wyzwanie. Powodów takiego stanu
rzeczy jest zapewne wiele, jednak wśród najważniejszych
wymienić należy przede wszystkim małą świadomość społeczną
dotyczącą samej istoty niepełnosprawności, jej uwarunkowań i
sposobów postępowania z dzieckiem niepełnosprawnym.
 Ten ostatni aspekt wydaje się najbardziej znaczący dla szkoły.
Szkoła nie czuje się w pełni przygotowana na przyjęcie ucznia
„tak odbiegającego w swym zachowaniu od przyjętych
standardów”, z którym praca jest bardzo trudna a efektywność jej
nie zawsze zadawalająca.
 Szkoła, przyjmując na siebie obowiązek kształcenia i
wychowania dziecka z niepełnosprawnością, musi uwzględniać
swoiste możliwości i ograniczenia tych dzieci. Musi także
pamiętać o szczególnej sytuacji rodziców i rodzin dzieci z
niepełnosprawnością.
W rozumieniu przepisów oświatowych za ucznia niepełnosprawnego uznaje się
takiego ucznia, którego zaburzenia i odchylenia rozwojowe powodują, że w
procesie edukacji wymaga stosowania specjalnej organizacji nauki i
specjalnych metod pracy.
Przepisy te ponadto wskazują liczne kategorie uczniów, którym przysługuje
orzeczenie
o
niepełnosprawności
i
potrzebie
kształcenia
specjalnego
(wydawane przez zespół orzekający działający w publicznej poradni
psychologiczno – pedagogicznej) i dla których organizuje się odpowiednie
formy edukacji o charakterze zarówno segregacyjnym jak i integracyjnym.
1.Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008r. w
sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w
publicznych poradniach pedagogiczno – psychologicznych (Dz. U. Nr 173, poz.
1072)
1.Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010r. w
sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i
młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w
specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz. U. Nr
228, poz. 1489)
1.Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010r. w
sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i
młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w
przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych
(Dz. U. Nr 228, poz.1490)
Według A. Maciarz, uwzględniając rodzaj naruszonej sprawności psychofizycznej, można do populacji
uczniów niepełnosprawnych zaliczyć następujące kategorie dzieci:

z obniżoną sprawnością sensoryczną spowodowaną brakiem, uszkodzeniem lub zaburzeniem funkcji
analizatorów zmysłowych (dzieci niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, głuchociemne
oraz z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej),

z obniżoną sprawnością intelektualną (dzieci upośledzone umysłowo oraz z inteligencją niższą od
przeciętnej),

z obniżoną sprawnością komunikowania się (dzieci z różnego rodzaju zaburzeniami mowy, dzieci
autystyczne),

z obniżoną sprawnością funkcjonowania społecznego (dzieci z trudnościami wychowawczymi,
niedostosowane społecznie, z zaburzeniami równowagi nerwowej i emocjonalnej, z zaburzeniami
zdrowia psychicznego, zagrożone uzależnieniem od środków narkotycznych),

z obniżoną sprawnością ruchową (dzieci z dysfunkcją narządu ruchu oraz z zaburzeniami
kinestetycznymi),

z obniżoną sprawnością psychofizyczną z powodu chorób somatycznych oraz na tle anomalii wagi i
wzrostu,

z obniżoną ogólną sprawnością psychofizyczną z powodu zaniedbań opiekuńczo – wychowawczych
(deprywacji kulturowej)
Źródło: Maciarz A.(1992) , Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej. Poradnik dla nauczycieli,
WSiP, Warszawa.
Charakterystyczne jest to, że uczeń niepełnosprawny –
często mający naruszoną sprawność różnego rodzaju –
wymaga wielostronnej, kompleksowej pomocy
specjalnej realizowanej przez odpowiednich
specjalistów, jak i przez osoby z jego najbliższego
otoczenia.
Zakres i charakter tej pomocy zależy od jego
indywidualnej sytuacji zdrowotnej, rozwojowej,
rodzinnej i szkolnej oraz rodzaju i stopnia doznawanej
niepełnosprawności.
 Współistnieją z problemami z diagnozą, terapią,
aktywnością zawodową (dorosłych
niepełnosprawnych), negatywnymi zjawiskami
społecznymi (wykluczenie) i psychologicznymi w
samych niepełnosprawnych;

istnieją pewne „luki” w prawie (niespójności ustaw z nadrzędnymi aktami legislacyjnymi)
oraz rozbieżności pomiędzy zarządzeniami a ich praktyczną, często niezgodną z intencją
ustawodawcy, realizacją – co powoduje, że od samego początku „dziania się” integracji
edukacyjnej zagrożona jest jej jakość;

często nie rzeczywiste potrzeby i możliwości dziecka oraz oczekiwania rodziców a
„polityka oświatowa” ustalająca liczbę miejsc w klasach integracyjnych decyduje o drodze
edukacji dziecka niepełnosprawnego. Być może to jest jedna z przyczyn niskiego
wskaźnika (5%) uczniów niepełnosprawnych funkcjonujących w systemie edukacji
integracyjnej oraz niskiej skolaryzacji osób niepełnosprawnych (57,3% osób
niepełnosprawnych kończy edukację na poziomie podstawowym) a także dającej się
zauważyć struktury kształcenia uczniów niepełnosprawnych w systemie integracyjnym (i
masowym także), która ma kształt piramidy. Na poziomie przedszkola liczba dzieci
niepełnosprawnych jest znacząca, a bardzo niewielka w szkołach średnich i minimalna
na studiach wyższych;
 klasy integracyjne (dopełnienie społeczności
szkolnej uczniami niepełnosprawnymi) są
najbardziej (szczególnie na poziomie szkoły
podstawowej) upowszechnionym wariantem
integracji edukacyjnej dzieci niepełnosprawnych, co
oznacza, że najbardziej pożądana – zdaniem A.
Breuhlmeiera forma integracji – włączenie jednego
ucznia do zespołu klasowego na każdym szczeblu
edukacji z zapewnieniem pełnej realizacji zasady
indywidualizacji (umożliwiającej zapewnienie
warunków sprzyjających rozwojowi) – jest
traktowana „po macoszemu”.
 kontynuowanie w społeczności uczniów rywalizacyjnego indywidualizmu,




który jest przeszkodą w rozwijaniu pozytywnych relacji grupowych, sprzyja
antagonizowaniu uczniów, uniemożliwia doświadczanie solidarności grupowej,
uruchamia destruktywne mechanizmy społecznego zachowania się, zwłaszcza
wobec jednostek słabszych i mniej sprawnych, staje się barierą we wzajemnej
integracji społecznej dzieci pełno- i niepełnosprawnych;
koncentrację nauczycieli na formalnym wymiarze wymagań programowych;
Narzucając uczniom jednolite wymagania, nie uwzględniają przecież
zróżnicowanych potrzeb, możliwości i zainteresowań uczniów; nie tworzą tym
samym odpowiednich warunków do rozwoju i samorealizacji uczniów;
nastawienie na wymuszenie u uczniów osiągnięć (analizowanych według
pewnych standardów), bez szczególnego uwzględnienia analizy
indywidualnych możliwości ucznia.
brak dostatecznych kompetencji nauczycieli w zakresie metod nauczania
specjalnego, niezbędnych w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi;
brak lub niedostatek odpowiednich urządzeń technicznych potrzebnych
dziecku i nauczycielowi w procesie dydaktycznym i rewalidacyjnym;
 całkowity brak lub liczne niedostatki systemu wspierania nauczycieli,





którzy podjęli trudne zadanie kształcenia i wychowania dziecka
niepełnosprawnego w szkole masowej;
brak odpowiedniego przygotowania merytorycznego i metodycznego
pedagoga wspierającego nauczyciela w klasie integracyjnej;
niewystarczająca kontynuacja opieki rehabilitacyjnej nad dziećmi;
brak pomocy udzielanej uczniom przez specjalistów spoza szkoły w
sytuacji, gdy szkoła nie jest w stanie zabezpieczyć należytej pomocy;
brak zapewnienia dziecku możliwości realizowania tzw. nauczania
indywidualno – integracyjnego, które będzie zespalało w jednolitą
całość zajęcia indywidualne prowadzone przez specjalistę z
przedmiotów sprawiających największe trudności z zajęciami, w
których może ono samodzielnie i bez większych problemów
uczestniczyć (plastyka, muzyka);
brak współpracy między różnymi specjalistami uczestniczącymi w
szeroko rozumianej rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego .
 O wysokiej jakości integracji edukacyjnej niewątpliwie decydować będzie fakt
istnienia rzeczywistej integracji uczniów pełno- i niepełnosprawnych,
rozumianej jako najwyższa forma spontanicznego uczestnictwa w każdej
grupie społecznej na zasadzie pełnoprawnego jej członka, wymagająca
przygotowania obu stron (W. Dykcik 1997, s. 137) i licznych działań natury
przede wszystkim wychowawczej prowadzonych w sposób ciągły przez
nauczycieli i wychowawców w grupach dzieci o różnych możliwościach
rozwojowych.
 Proces społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych w klasach
integracyjnych może być skuteczny, tylko dzięki wzbogaceniu oddziaływań
wychowawczych, realizowanych z dziećmi w zajęciach pozalekcyjnych, bowiem
w toku tradycyjnej lekcji niewiele jest takich sytuacji, które umożliwiają
dzieciom nawiązywanie swobodnych kontaktów, współdziałanie i
współprzeżywanie, co jest właśnie istotą społecznej integracji
 Konieczna jest troska o: poziom wiedzy wszystkich uczestników procesu
edukacji w integracji na temat niepełnosprawności i osób nią dotkniętych,
ukształtowane umiejętności działań integrujących, selekcję w zawodzie
pedagoga realizującego się w warunkach integracji edukacyjnej (pożądane
predyspozycje osobowościowe).
 Nie może zabraknąć i kwestii dotyczących osoby nauczyciela. Nauczycielowi
bowiem – jego odpowiedniemu zasobowi wiedzy i umiejętności pełnienia
opieki, wychowania i nauczania, jego pozytywnym postawą emocjonalnym i
przekonaniu o wartości integracyjnego wychowania i nauczania –
przypisywano początkowo istotną rolę w integracji dzieci niepełnosprawnych.
Obecnie także nie zaprzecza się tym warunkom integracji tkwiącym w osobie
nauczyciela, jednak coraz bardziej wskazuje się na potrzebę – z jednej strony
szerszego przygotowania nauczycieli poprzez wyposażenie ich w rzetelną
wiedzę w zakresie kilku specjalności, aby mogli we właściwy sposób włączać
elementy kształcenia specjalnego w normalny tok nauki szkolnej oraz by mogli
w konkretnej sytuacji udzielić fachowej porady np. prawnej rodzicom dzieci
(Skrzetuska 1995, s. 84); z drugiej strony kładzie się szczególny nacisk na
wspieranie nauczyciela przez odpowiednie służby i specjalistów
kompetentnych w rewalidacji dzieci niepełnosprawnych (Maciarz 2000, s.6). W
tej sytuacji należy liczyć się z koniecznością zatrudnienia pedagogów
specjalnych w szkołach (jako specjalistów do pomocy) oraz należytego
zapłacenia im za ich trud i starania, a nie tylko apelować do dobrej woli i
właściwej postawy (Skrzetuska 1995).

Wtedy nauczyciel będzie podchodził do swego zajęcia z pasją, a nie z ponurą
determinacją (Kucyper 1995, s. 98) i tym samym z pewnością bardziej przysłuży
się idei integracji, tym bardziej że w procesie społecznej integracji dzieci pełnoi niepełnosprawnych „najważniejsze są kompetencje pedagogiczne
motywowane pedagogiką serca. Nie powinno się dopuszczać do dzieci
nauczycieli pozbawionych wrażliwości, oschłych, obojętnych, a czasem
odnoszących się z awersją do kalectwa” ( Kuss – Kondrat 1999, nr 6). Słuszność
tego stwierdzenia potwierdzają także badania prowadzone przez A. Korzon
wśród niesłyszących uczniów klas VII i VIII oraz surdopedagogów, które
wykazały, iż uczniowie ci na pierwszym miejscu oczekują od swych nauczycieli
akceptacji, a dopiero na drugim miejscu plasują się w ich oczekiwaniach
umiejętności dydaktyczne i cechy usposobienia nauczycieli (Korzon 1985).
Poza tym, jeśli „w stosunkach między nauczycielem i uczniem dominuje
wzajemne, życzliwe nastawienie, rozumiane jako gotowość do określonej formy
reakcji, wtedy prawidłowo przebiegają procesy przejmowania i nabywania
określonych wzorów zachowań” (Korzon 2001, s. 96), a więc i prospołecznych
zachowań tak pożądanych we wzajemnych relacjach między dziećmi
pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi w grupach integracyjnych.
Potrzeby
ucznia
Możliwości
szkoły
Potrzeby ucznia
niepełnosprawnego
Możliwości szkoły
Potrzeby ucznia
niepełnosprawnego
Możliwości szkoły
ogólnodostępnej
?
 „podniesienie poziomu edukacji społeczeństwa poprzez
upowszechnienie wykształcenia średniego i wyższego,
 wyrównywanie szans edukacyjnych,
 Sprzyjanie poprawie jakości edukacji rozumianej jako
integralny proces wychowania i kształcenia”.
źródło: Cz. Banach (1999), Reforma systemu edukacji w Polsce – na tle tendencji
europejskich. „Nowa Szkoła”, nr 9, s. 18
„Szkoła jako instytucja (…) ma zapewnić odpowiednie
warunki rozwoju każdej jednostce, będąc nośnikiem
wartości i doświadczeń oraz miejscem zaspakajania jej
potrzeb, poznawania siebie i świata, aby lepiej mogła
sobą kierować; (…) służy przygotowaniu młodzieży do
wielostronnego rozwoju i aktywności”.
źródło: Cz. Banach (1995), Polska szkoła i system edukacji. Toruń ,s. 97
Szkoła jako placówka oświatowa spełnia trzy
podstawowe funkcje:
dydaktyczną,
2) wychowawczą,
3) opiekuńczą;
1)
 Przygotowanie do życia w społeczeństwie,
 Przygotowanie do życia indywidualnego,
 Przygotowanie do uczestnictwa w kulturze,
 Przygotowanie do życia w środowisku,
 Przygotowanie do życia zawodowego;
źródło: W. Migdalska, Funkcje współczesnej szkoły.
http://www.awans.net/strony/dydaktyka/migdalska/migdalska2.html (dostęp 5.05.
2009,g. 14.00)
 Obszar działań organizacyjnych,
 Obszar działań dydaktycznych,
 Obszar działań rewalidacyjnych,
 Obszar działań wychowawczych,
Możliwości szkoły zależą od:
a) obowiązujących przepisów oświatowych (będących
przejawem polityki państwa i „jego stanu
gospodarczego”),
b) postaw społecznych wobec niepełnosprawności i osób
nimi dotkniętych), szczególnie funkcjonujących w
środowisku lokalnym,
c) zaangażowania „lokalnych decydentów” i „wykonawców
przepisów”,
d) bazy „materiałowej” szkoły i jej wykorzystania,
e) „szkolnego czynnika ludzkiego” (postawy, wiedza,
umiejętności nauczyciela oraz postawy, przygotowanie
uczniów pełno- i niepełnosprawnych, a także
współpracują rodzice);
 Wybrane potrzeby psychiczne:
a) bezpieczeństwa
b) akceptacji i podmiotowego traktowania przez
nauczycieli,
c) akceptacji przez rówieśników i przynależności do
grupy rówieśniczej,
d) sukcesu;
 Tworzenie w grupie sytuacji ułatwiających kontakty dzieci





pełnosprawnych i z niepełnosprawnością,
Organizowanie zajęć i czynności dydaktycznych i
wychowawczych inspirujących dzieci do współdziałania,
Uwrażliwianie dzieci pełnosprawne na potrzeby oraz
swoiste ograniczenia i trudności dzieci z
niepełnosprawnością,
Wprowadzenie zasady partnerstwa w życie społeczności
grupowej,
Rozwijanie różnych form zabaw, zajęć i obrzędów
pozalekcyjnych w celu wzbogacenia relacji emocjonalno –
społecznych między dziećmi,
Troska o zapewnienie formalnych warunków
funkcjonowania klasy integracyjnej;
 Rodzice wobec niepełnosprawności dziecka