Transcript Βυζαντινό Δίκαιο

Εισαγωγή
1
 Δίκαιο:


Δεν είναι έννοια στατική
Σύνολο κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς που
ισχύει σε συγκεκριμένο τόπο σε δεδομένη
ιστορική στιγμή
 Βυζαντινό


δίκαιο:
Δυσκολία οριοθέτησης
«Ύστερη ρωμαϊκή περίοδος» ή «πρώιμη
βυζαντινή»;
2
Ρωμαϊκό χρονολόγιο: έως 500 μ.Χ., αυτ. Ζήνων
Βυζαντινό χρονολόγιο: από 400 μ.Χ., αυτ. Θεοδόσιος ΙΙ
3
 Χωρισμός
κράτους επί Διοκλητιανού
4
 Οικονομική
κρίση & βαρβαρικές
επιδρομές
 293 μ.Χ.: διαίρεση σε ανατολική
και δυτική ρωμαϊκή
αυτοκρατορία
 ΤΕΤΡΑΡΧΕΣ

2 Αύγουστοι (συναυτοκράτορες)


Διοκλητιανός: Ανατολή, Μαξιμιανός:
Δύση
2 Καίσαρες

Γαλέριος: Ανατολή, Κωνστάντιος
Χλωρός: Δύση
Ναός Αγ. Μάρκου
Βενετία
5
 Διοκλητιανός:
μεγαλύτερος διώκτης
του Χριστιανισμού
 Μ. Κωνσταντίνος: ο Χριστιανισμός
εξελίσσεται σε επίσημη θρησκεία του
κράτους.
 Χριστιανισμός: στοιχείο συνοχής του
κράτους
 Προϋπόθεση: δογματική ενότητα
 Προσπάθειες αυτοκρατόρων για
καταπολέμηση αιρέσεων
 Εκκλησία = θεσμός «κρατικός»
6
 Εσωτερική


επιρροή
Ενδιαφέρον
αυτοκρατόρων για
οργανωτικά θέματα
Εκκλησίας (από 320
μ.Χ.)
Εκδίδονται πολλοί
σχετικοί νόμοι
 Εξωτερική
επιρροή
Επηρεάζεται το
περιεχόμενο των
νόμων
 Ουσιαστικό δίκαιο
 Δικονομικό δίκαιο

7
 Θεός
= πηγή του δικαίου
 Αυτοκράτορας = δημιουργός του δικαίου
 Αυτοκρατορική ιδεολογία = σχέση
ηγεμόνα με το θείον
 Ηθική αξιολόγηση νόμων = αν
συμπορεύονται με το θείο δίκαιο
 Εσχατολογική θεώρηση: παγκόσμια
επικράτηση Χριστιανισμού
 Αυτοκράτορας = «δίκαιος»
 Επικαλείται εκκλησιαστικούς κανόνες για
να θεμελιώσει τους νόμους του
8
 Ουσιαστικό
δίκαιο: επιρροή στο
οικογενειακό δίκαιο
 Δικονομία: τα όργανα διοίκησης της
Εκκλησίας αναλαμβάνουν την επίλυση
ορισμένων διαφορών αστικών &
ποινικών
 Επισκοπικά δικαστήρια (audientia
episcopalis), επιλύουν και ιδιωτικές
διαφορές
 Privilegium fori κληρικών: κρίνονται
από εκκλησιαστικές δικαστικές αρχές
9
 Τέλη
3ου αι. μ.Χ. = πολιτική αστάθεια,
βαρβαρικές επιδρομές, οικονομική κρίση
 Ανάγκη διοικητικών μεταβολών = διαίρεση
του κράτους σε ανατολικό – δυτικό
 Ενισχύονται οι πολιτισμικές, δημογραφικές,
κοινωνικές διαφορές των δύο περιοχών
 Ενισχύεται η εξουσία του ηγεμόνα
 Από Principatus – σε Dominatus
 Dominatus: o αυτοκράτορας καθίσταται
ανεξέλεγκτος νομοθέτης.
10
 Γλωσσικές
– ουσιαστικές
 Κρίση = ανάγκη λήψης δραστικών
μέτρων = ανάγκη «νομιμοποίησης»
της εξουσίας του αυτοκράτορα
 Αναδιάρθρωση της αυτοκρατορικής
γραμματείας, 4ος αι. μ.Χ.
 Scrinium libellorum = αρμόδια για
επεξεργασία των νόμων
 Έχουν ρητορικές, όχι νομικές
γνώσεις
11
 Άφθονα
ρητορικά σχήματα
 Εξαίρεται ο αυτοκράτορας ως «γενικός
νομοθέτης»
 Σκοπός του = το δημόσιο συμφέρον του
λαού
 «Εκρητορίκευση» πρώιμων βυζαντινών
νομοθετικών κειμένων, ήδη από
Ιουστινιανό, παρά κλασικιστικές τάσεις
 Καθιερώνεται η προπαγάνδα ως στοιχείο
των νομοθετικών κειμένων
 «Κοινοί τόποι»
12
 Πριν:




Edicta (γενικοί νόμοι)
Decreta (επιλύσεις διαφορών)
Mandata (υπηρεσιακές οδηγίες προς
υπαλλήλους για την εφαρμογή των νόμων)
Rescipta (γνωμοδοτήσεις)
 Επί



Constitutiones Principis
Δεσποτείας
Ενοποίηση των κατηγοριών
Leges generales, ή sacrae, ή constitutiones,
ή novellae constitutiones = Νεαρές
(διατάξεις)
Rescripta (ειδικοί νόμοι, προνομιακό
περιεχόμενο)
13
 Έκδοση
μεγάλου αριθμού νόμων για την
αντιμετώπιση της κρίσης & για
εκκλησιαστικά θέματα
 Πρακτικώς αδύνατη η εποπτεία του
δικαίου
 Codex = «βιβλίο» (με ράχη)
 Ιδιωτικοί κώδικες


Γρηγοριανός Κώδικας: αυτοκρατορικές
διατάξεις 130-290 μ.Χ.
Ερμογενειανός Κώδικας: διατάξεις των
τετραρχών (293-294 μ.Χ.)
14
Πρώτη επίσημη προσπάθεια
κωδικοποίησης του δικαίου (438-439 μ.Χ.)
 Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β’
 Κωδικοποίηση 2.500 νόμων Χριστιανών
Αυτοκρατόρων, από 312 μ.Χ. (στα λατινικά)
 Έγιναν αλλαγές μεγάλης έκτασης στα αρχικά
κείμενα
 Αιτίες: περιπτωσιολογικός χαρακτήρας των
κωδικοποιούμενων decreta, mandata, rescripta –
αμφιβολία για τη γενική ισχύ τους
 Ανάγκη ενοποίησης αντιφάσεων
 Ανάγκη απλοποίησης, ώστε τα κείμενα να είναι
κατανοητά από μη νομικούς

15

1.
2.
3.
4.
Επί Ιουστινιανού (νομομαθής Τριβωνιανός)
Πανδέκτης (Digesta)= συλλογή έργων
Ρωμαίων Νομικών
Κώδικας (Codex)= διατάξεις αυτοκρατόρων
από Αδριανό έως Ιουστινιανό
Εισηγήσεις (Institutiones) = επιτομή του
δικαίου για τους φοιτητές του
Πανεπιστημίου Κωνσταντινούπολης
Νεαρές (Novellae)= νέες διατάξεις
Ιουστινιανού, μετά το 534 μ.Χ.
Littera
Florentina
16
«Παρεμβλήματα» = Interpolationes
 Aλλαγές στο αυθεντικό κείμενο, προσθήκη ή
παράλειψη λέξεων
 Εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας
 Διατηρούνται όμως και κάποιοι αναχρονισμοί
 Συγκερασμός: «κλασικισμός» (πατροπαράδοτο
δίκαιο του imperium romanum) & νέα μέτρα για
το συμφέρον των υπηκόων
 Ο αυτοκράτορας νομιμοποιείται να νομοθετεί
λόγω της σχέσης του με το θείο
 Για την ανασύσταση της ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας δεν αρκούν οι πόλεμοι,
χρειάζεται και το δίκαιο.

17
 Το
δίκαιο του Ιουστινιανού είναι ρωμαϊκό ή
ελληνορωμαϊκό ή βυζαντινό;
 Ιστορική «συνέχεια»;
 Συνέχεια ιδεολογίας
Κων/νος Μονομάχος, «πιστός βασιλεύς
Ρωμαίων», & Ζωή
1.000 μ.Χ., Αγ. Σοφία
18
Η ρωμαϊκής προέλευσης νομοθεσία είναι
γραμμένη στα λατινικά
 Οι κάτοικοι της Ανατολικής Αυτοκρατορίας
είναι κυρίως ελληνόφωνοι
 Δεν κατανοούν τους νόμους!
 Αρχές του 5ου αι. μ.Χ., οι πρώτες
αυτοκρατορικές διατάξεις στα ελληνικά
(Θεοδόσιος Β’ & Ουαλεντινιανός Γ’)
 Από Ιουστινιανό: όλοι οι νέοι νόμοι, στα
ελληνικά (534 μ.Χ.)
 Η Ιουστινιάνεια Κωδικοποίηση: στα λατινικά

19
Constitutio Omnem, 533 μ.Χ., Ιουστινιανός:
aναμορφώνονται οι νομικές σπουδές
 Ανατίθενται στους αντικήνσορες (antecessores) =
νομοδιδάσκαλοι
 Antecessor (ετυμ.) = «ανιχνευτής» στο στρατό
 Προλειαίνουν το έδαφος για τους φοιτητές
 Μεταφράζουν τα λατινικά κείμενα της
νομοθεσίας, προβαίνοντας σε ερμηνεία τους
 Σχολαστικοί: κάνουν περιλήψεις Νεαρών του
Ιουστινιανού
 Παύει η αντιγραφή των λατινικών πρωτοτύπων
 Από 7ο αι., χρησιμοποιείται σε μεταγενέστερες
κωδικοποιήσεις η διατύπωση των διατάξεων από
τους αντικήνσορες

20
Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού επηρεάζει
και μεθοδολογικά την επιστήμη του δικαίου
 Έντονη συλλεκτική/κωδικοποιητική
δραστηριότητα μέσων βυζαντινών χρόνων
 Ίδια πρώτη ύλη (Ιουστινιάνεια Κωδικοποίηση),
νέες μορφές
 Λόγοι: πρακτικές-επαγγελματικές ανάγκες,
διδασκαλίας & εφαρμογής δικαίου, προσωπική
φιλοδοξία
 Τα έργα αυτά, αν και όχι πρωτότυπα, συχνά
είναι τα μόνα στα οποία έχουν πρόσβαση οι
δικαστές

21
Καπιτώλιο, ΗΠΑ
Ιουστινιανός: πατροπαράδοτο δίκαιο =
ανασύσταση του Imperium Romanum
 Πλέον, Imperium Christianum
 Κωνσταντινούπολη = νέα πρωτεύουσα, όχι νέο
κράτος
 Κωνσταντινούπολη = Νέα Ρώμη
 Βασικό στοιχείο πολιτικής θεωρίας Βυζαντινών =
η ενότητα δικαίου μεταξύ Παλαιάς & Νέας Ρώμης
 Όχι συνέχεια θεσμών, αλλά το ίδιο σύστημα
ρύθμισης νομικών σχέσεων, ως πολιτισμικό
αγαθό
 Κοινός τόπος βυζαντινών νομικών κειμένων: το
ανέκαθεν ισχύον «ρωμαϊκό δίκαιο» διατηρείται
ανέπαφο

22