Transcript دانلود با لینک مستقیم

‫دوران های زمین شناسی‬
‫نام دبیر‪ :‬آقای دلشاد‬
‫سعید ترابی‬
‫دوره ( )‪period‬یکی از واحدها در زمانبندی زمین شناسی‬
‫است‪.‬‬
‫در زمینشناسی هر دوران به چند دوره و هر دوره به چند‬
‫دور بخش میگردد‪.‬‬
‫در سال ‪ ۲۰۰۴‬اتحادیه بینالمللی دانش زمینشناسی‬
‫( )‪I.U.G.S.‬یک دوره زمینشناسی جدید را به رسمیت‬
‫شناخت که نام آن را دوره ادیا کارن گذاردهاند و‬
‫زیربخشی از دوران پیشینزیستی نو (پروتروزوئیک نو)‬
‫بةشمار میآید‪ .‬در ‪ ۱۳۰‬سال اخیر هیچ دوره جدیدی در‬
‫زمینشناسی برسمیت شناخته نشدهبود‪.‬‬
‫برخی زمینشناسان هنوز یک دوره سوم یا بقولی یک‬
‫"زیردوره" در دوران نوزیستی به رسمیت میشناسند به‬
‫نام کوارترنری‪ .‬کوارترنری دربرگیرنده دو دور آخر دوره نوزا‬
‫(نئوژن) میشود و تا امروز ادامه مییابد‪.‬‬
‫زمان بندی زمان شناسی‬
‫کواترنری‬
‫نوزیستی‬
‫(سنوزوئیک)‬
‫پیدازیستی‬
‫(فانروزوئیک)‬
‫نئوژن‬
‫پالئوژن‬
‫کرتاسه‬
‫میانه زیستی‬
‫(مزوزوئیک)‬
‫ژوراسیک‬
‫تریاس‬
‫پرمین‬
‫کربونیفر‬
‫دیرینه زیستی‬
‫(پالئوزوئیک)‬
‫دوونین‬
‫سیلورین‬
‫اردویسین‬
‫کامبرین‬
‫پیشین زیستی (پروتروزوئیک)‬
‫پرکامبرین‬
‫نخست زیستی (آرکئن)‬
‫هادئن‬
‫پرکامبرین )‪(Precambrian‬نامی است که به بازه بزرگی از زمان در تاریخ زمین داده شده‬
‫که پیش از ابردوران حاضر یعنی پیدازیستی بودهاست‪.‬‬
‫پرکامبرین یک بزرگاَ َبردوران ‪Supereon‬بهشمار میآید‪ .‬این بزرگابردوران و خود به چند‬
‫ابردوران تقسیم شدهاست‪.‬‬
‫حد زیرین پرکامبرین در حقیقت مقارن با پیدایش زمین در حدود ‪ ۴٫۶‬میلیارد سال پیش‬
‫است‪ .‬با توجه به اینکه هیچگونه اطالعی از ‪ ۷۰۰‬میلیون سال اولیه آن وجود ندارد‪ ،‬شاید‬
‫بتوان این مدت را زمان قبل از زمین شناسی در نظر گرفت ‪.‬بطور کلی پرکامبرین با‬
‫قدیمیترین سنگهای تعیین سن شده زمین در غرب گرینلند یعنی تقریبا ‪ ۳٫۸‬میلیارد‬
‫سال پیش شروع میشود‪ .‬حد باالیی پرکامبرین را معموال با ظهور اولین جنس از‬
‫تریلوبیتهای مربوط به قاعده کامبرین مشخص میکنند‪ .‬در واقع ظهور این تریلوبیتها‬
‫میتواند نشانه پایان پرکامبرین باشد‪.‬‬
‫پرکامبرین را پیش از این در قیاس با اصطالح پیدازیستی‪ ،‬نهانزیستی ‪Cryptozoic‬نیز‬
‫مینامیدند‬
‫شناخت پرکامبرین‬
‫رخنمونهای سنگهای پرکامبرین در قارهها‪ ،‬نادر و کمیاب است‪ .‬علت کمیابی این‬
‫سنگها پوشیده شدن آنها توسط الیههای جوانتر میباشد‪ .‬در چنین مناطقی بیرون‬
‫زدگی این زمینها در هسته کوههای به شدت فرسایش یافته و قعر درههای عمیق‬
‫قابل مشاهده است‪ .‬در واقع این سنگها در مناطق وسیعی که به آن سپر میگویند‬
‫گسترش یافتهاند‪ .‬سپرها از نظر زمین شناسی پیچیده و درهم میباشند و عمدتا از‬
‫سنگهای دگرگونی و تغییر شکل یافتهای تشکیل شدهاند‪ .‬نیمرخ آنها تحدب مالیمی‬
‫داشته و در مقطع شبیه به سپر جنگجویان میباشد‪ .‬پرکامبرین ناشناخته ترین‬
‫گستره از تاریخ زمین است‪ ،‬در نتیجه تقسیم بندی آن به واحدهای زمانی متعدد‬
‫مشکل میباشد‪.‬‬
‫دالیل ناشناخته ماندن پرکامبرین‬
‫پرکامبرین شامل رخدادهای پراکندهای میباشد‪ ،‬که این رخدادها به دلیل گذشت‬
‫زمان دارای جزئیات و آثار کمی میباشند‪ .‬دلیلی که بر این حقیقت وجود دارد‪ ،‬این‬
‫است که سپرها و دیگر بیرون زدگیهای پرکامبرین از سنگهای دگرگون شده و‬
‫پیچیدهای تشکیل شده است که در بسیاری موارد توسط تودههای بزرگ آذرین‬
‫قطع شدهاند‪ .‬برخی از این سنگها چندین بار چین خورده‪ ،‬گسل یافته و بارها‬
‫مورد نفوذ تودههای آذرین قرار گرفته و دگرگون شدهاند‪ .‬عامل دیگری که مطالعه‬
‫تاریخ پرکامبرین را پیچیده میسازد‪ ،‬کمبود فسیلها و سنگوارهها میباشد‪.‬‬
‫شواهد سنگوارهای و فسیلی فراوانی تا قبل از دوران پالئوزوئیک در تاریخچه زمین‬
‫شناسی ثبت نشده است‪ .‬در زمان پرکامبرین حیات وجود داشته است‪ ،‬اما‬
‫اشکال حیاتی‪ ،‬ساده و از نظر بدنی نرم و قابل انعطاف بودهاند‪ .‬به همین دلیل‬
‫تاریخچه فسیلی پرکامبرین ناقص میباشد‪.‬‬
‫سنگوارههای پرکامبرین‬
‫سنگوارهها و فسیلهای پرکامبرین چندان شناخته شده نبوده و فراوان نمیباشند‪ .‬ولی گاهی اوقات فسیلهایی با سن‬
‫پرکامبرین یافت میشود‪ .‬احتماال عادی ترین سنگوارههای پرکامبرین‪ ،‬ستونها یا برجستگیهای کامال الیه الیه از جنس‬
‫کربنات کلسیم میباشد‪ .‬این ساختمانها که استروماتولیت )‪(Stromatolite‬نام دارد‪ ،‬بقایای موجودات حقیقی نبوده‪ ،‬بلکه‬
‫مواردی هستند که توسط جلبکها رسوب کردهاند‪ .‬اگرچه استروماتولیتها غالبا ساختمانهای نسبتا بزرگی دارند‪ ،‬ولی اکثر‬
‫سنگوارههای دیگر پرکامبرین در حد میکروسکوپی و کوچک هستند‪ .‬در آفریقای جنوبی سنگهای پرکامبرین قدیمی‪ ،‬با سن‬
‫بیش از ‪ ۳٫۱‬میلیارد سال‪ ،‬پیدا شده است که شامل باکتریها و جلبکهای سبز ‪ -‬آبی هستند ‪.‬محتوای فسیلی پرکامبرین‬
‫بدلیل اینکه موجودات این دوران دارای بدنی نرم و قابل انعطاف بودند‪ ،‬بسیار کم و محدود میباشد‪.‬‬
‫زمینهای پرکامبرین‬
‫به عقیده بعضی از زمین شناسان در پرکامبرین یک خشکی واحد به نام پانگهآ وجود داشته است‪ .‬گاهی اوقات این خشکی‬
‫تقسیم شده و تشکیل دو خشکی گندوانا و لوراسیا را داده است‪ .‬بین این دو خشکی را اقیانوس واحدی اشغال کرده بود ‪.‬‬
‫زمینهای این دوره به دو شکل دیده میشوند • ‪.‬سپرها یا زمینهای ثابت ‪:‬سپرها زمینهایی هستند که تا کنون کمتر توسط‬
‫رسوبات پوشیده شده و کمتر تحت عمل فرسایش و چین خوردگی قرار گرفتهاند‪ .‬مهمترین سپرها دنیا عبارتند از سپر آفریقا‪،‬‬
‫سپر برزیل‪ ،‬آمریکای جنوبی‪ ،‬سپرهند‪ ،‬ایتالیا‪ ،‬کانادا‪ ،‬چین و سیبری • ‪.‬فالت قارهها‪ :‬این زمینها در قسمتهای چین خورده و‬
‫یا درههای مرتفع قرار گرفتهاند‪ .‬این زمینها در اغلب زمانهای زمین شناسی در زیر دریاها قرار داشته و توسط رسوبات‬
‫پوشیده شده و تحت عمل چین خوردگی نیز قرار گرفتهاند‪.‬‬
‫سنگهای پرکامبرین‬
‫تعیین سن سنگهای پرکامبرین بر اساس روشهای رادیومتریک صورت گرفته است ‪.‬بطور کلی سنگهای مربوط به این دوره‬
‫به دو دسته تقسیم میشوند • ‪.‬سنگهایی با درجه دگرگونی باال یا گرانولیت‪ :‬این سنگها قدیمی ترین سنگهای شناخته‬
‫شده میباشند • ‪.‬سنگهای آذرین و رسوبی تخریبی اغلب دگرگون شده ‪:‬این سنگها جوانتر از سنگهای قبلی بوده و بر‬
‫روی آنها قرار میگیرند‪ .‬این سنگها به علت داشتن کلریت سبز رنگ بوده و به مجموعه سنگهای سبز رنگ مشهور‬
‫هستند‪.‬‬
‫آب و هوا‬
‫به علت کمبود اطالعات فسیلی از پرکامبرین نمیتوان به خوبی در مورد آب و هوای این دوره اظهار نظر کرد‪ .‬شواهد آب و‬
‫هوایی اندک موجود در پرکامبرین بسیار متناقض میباشد‪ .‬چون از یک طرف فراوانی کربناتها از قبیل دولومیت و ساختمان‬
‫جلبکی احتماال معرف آب و هوای گرم میباشد و از طرف دیگر وجود تیلیتها در روی اکثر سپرها حاکی از یک زمان یخبندان‬
‫عمومی میباشد‪ .‬بطور کلی از روی تمامی شواهد موجود میتوان نتیجه گرفت که پرکامبرین دارای آب و هوای گرم و مرطوب‬
‫با اتمسفر غنی از بخار آب بوده است‪ .‬بطوری که بخارات آب در ارتفاعات‪ ،‬باعث تشکیل و گسترش یخچالها شدهاند‪ .‬رسوبات‬
‫ماسه سنگی و شیلهایی که از این زمان باقی ماندهاند‪ ،‬نشاندهنده وجود عوامل فرسایشی است که بر سطح زمین‬
‫حکمفرما بوده است‪.‬‬
‫آرکئن (به انگلیسی)‪ : Archean‬یا نخستزیستی یکی از ابردورانهای زمینشناسی است‪ .‬سن قدیمیترین سنگهای‬
‫زمین را آغاز این ابردوران قرار دادهاند ‪.‬نخستزیستی از ‪ ۴۰۰۰‬تا ‪ ۲۵۰۰‬میلیون سال پیش ادامه داشت‪ .‬نخستزیستی یکی از‬
‫زمانهای پیش از کامبرین است که همگی با هم پرکامبرین (پیش از کامبرین )نامیده میشوند‪.‬‬
‫مهمترین رویدادهای ابردوران نخستزیستی تحوالت زیستی بودهاست‪ .‬در بین مولکولهای مختلف موجود در سطح زمین‬
‫اولیه‪ ،‬احتماال مولکولهای آلی کربندار وجود داشتهاست‪ .‬ولی فرایند پیشرفت از چنین مولکولی تا حتی سادهترین موجود‬
‫زنده باید به زمان بسیار طوالنی نیاز داشته باشد‪.‬‬
‫اولین و مهمترین ماده شیمیایی حیاتی ئیدرات کربن بودهاست‪ .‬باکتریهای ابتدایی که احتماال اولین موجود زنده بودهاند که‬
‫در حدود ‪ ۳٫۸‬میلیارد سال پیش طی فرآیند تخمیر ئیدرات کربن انرژی خود را بدست میآوردند‪ .‬از مولکولهای مهم آن زمان‬
‫احتماال اسید آمینهها بودند‪ ،‬که با ترکیب و اتصال آنها مولکولهای پیچیده مانند پروتئین که بیشتر مواد سازنده بافت موجودات‬
‫زندهاند و فرآیند شیمیایی نیاز به وجود آنها دارند‪ ،‬به وجود آمدهاند‪.‬‬
‫شاید مهمترین مولکول آلی تولید شده کلروفیل باشد که باعث شد موجودات زنده ساده اولیه قادر به تامین غذای خود شوند‬
‫(تولیدکننده)‪ .‬اولین موجود زنده فتوسنتز کننده سیانوباکتری بودند‪ ،‬که به سیانوباکتریهای امروزی مثل نوسترک شباهت‬
‫داشتند‪.‬‬
‫در این دوران همچنان تحوالت حیاتی ادامه یافتهاست‪ .‬از تحوالت حاصل در باکتریها گروههایی به وجود آمدند‪ .‬برخی از این‬
‫گروهها که از جنس پروتئین بودند‪ ،‬که بیشتر آنها فتوسنتز کننده بودند و احتماال شبیه جلبکهای امروزی بودند‪ .‬برخی از این‬
‫جلبکها که تنفس کننده بودند‪ ،‬احتماال ظاهری شبیه پروتوزوآهای امروزی داشتهاند‪ .‬از تحوالت این پروتوزوآها در طی ‪۱۵۰‬‬
‫میلیون سال‪ ،‬موجودات ساده پرسلولی به وجود آمدند‪ .‬آنها مجموعهای از چند یاخته ساده بودند که کار و فرآیند در آنها متمایز‬
‫شده بود‪ .‬بیشتر این موجودات مانند مرجانهای امروزی بودند‪ .‬از تحوالت آنها موجودات دریایی که دارای پوشش خارجی مثل‬
‫صدف بودند به وجود آمد‪ .‬بدین ترتیب زمینه تحوالت شدید آبزی برای دوران بعد پیریزی شد‪.‬‬
‫این دوران شامل حد فاصل بین پیدایش منظومه خورشیدی تا قدیمیترین سنگهای شناخته شده در سطح زمین است‪.‬‬
‫احتماال در ‪ ۱۰۰‬میلیون سال ابتدای این دوران‪ ،‬زمین و سایر سیارات منظومه خورشیدی شکل گرفتهاند‪ .‬پوسته زمین در این‬
‫دوران تشکیل و به ضخامت آن افزوده شده‪.‬‬
‫به عقیده دانشمندان در اواخر این دوران اقیانوسهای بزرگ‪ ،‬دشتهای بیآب و علف‪ ،‬رشته کوهها‪ ،‬جلگهها‪ ،‬رودخانهها‪،‬‬
‫آتشفشانها‪ ،‬ابرهای متراکم و بادهای شدید وجود داشته است‪.‬‬
‫این دوران شامل حد فاصل بین پیدایش منظومه خورشیدی تا‬
‫قدیمیترین سنگهای شناخته شده در سطح زمین است‪.‬‬
‫احتماال در ‪ ۱۰۰‬میلیون سال ابتدای این دوران‪ ،‬زمین و سایر‬
‫سیارات منظومه خورشیدی شکل گرفتهاند‪ .‬پوسته زمین در‬
‫این دوران تشکیل و به ضخامت آن افزوده شده‪.‬‬
‫به عقیده دانشمندان در اواخر این دوران اقیانوسهای بزرگ‪،‬‬
‫دشتهای بیآب و علف‪ ،‬رشته کوهها‪ ،‬جلگهها‪ ،‬رودخانهها‪،‬‬
‫آتشفشانها‪ ،‬ابرهای متراکم و بادهای شدید وجود داشته‬
‫است‪.‬‬
‫پیشینزیستی یا پروتروزوئیک )‪(Proterozoic‬یک اَ َبردوران( ائون) زمینشناسی‬
‫است‪.‬‬
‫پیشینزیستی از ‪ ۲۵۰۰‬میلیون سال پیش تا حدود ‪ ۵۴۲‬میلیون سال پیش ادامه‬
‫داشت و نمایانگر زمانی است که زیست هنوز قرار بود بر روی زمین گسترش پیدا کند‪.‬‬
‫پیشینزیستی به سه دوران بخش میشود که به ترتیب زمانی پیشینزیستی دیرینه‪،‬‬
‫پیشینزیستی میانه و پیشینزیستی نو نامگذاری شدهاند‪.‬‬
‫رویدادهای مهم این ابردوران پیدایش جو اکسیژندار بر روی زمین در دوران‬
‫میانهپیشینزیستی‪ ،‬ایچاد چندین یخچال طبیعی و پدید آمدن دوران ادیاکاران است که‬
‫طی آن ارگانیزمهای چندسلولی نرمتن فراوانی تکامل پیدا کردند‪.‬‬
‫به علت کمبود اطالعات سنگوارهای از پیشینزیستی‪ ،‬نمیتوان به خوبی در مورد آب و‬
‫هوای این ابردوران اظهار نظر نمود‪.‬‬
‫سنگشناسی‬
‫ابردوران پیشینزیستی شامل طبقاتی است که بالفاصله زیر سنگهای دیرینهزیستی قرار دارند‪.‬‬
‫سنگهای آن کمتر دگرگونی حاصل کرده و اغلب از ماسهسنگ‪ ،‬کنگلومرا‪ ،‬شیست و کوراتزیت‬
‫تشکیل شده است[‪]۱.‬‬
‫تعیین سن سنگهای پیشینزیستی بر اساس رادیومتریک صورت گرفته است‪ .‬به طور کلی‬
‫سنگهای مربوط به این ابردوران به دو دسته تقسیم شدهاند‪:‬‬
‫الف) سنگهایی با درجه درگرگونی باال یا گرانولیتها‬
‫ب) سنگهای آذرین و رسوبی تخریبی اغلب دگرگون شده و به علت داشتن کلریت سبز رنگ‬
‫هستند‪ .‬به این دسته سنگها مجموعه سنگهای سبز میگویند‪.‬‬
‫زمینهای پیشینزیستی عبارتند از‪:‬‬
‫‪. ۱‬سپرها یا زمینهای ثابت‪ :‬زمینهایی که کمتر تحت دگرگونی و فرسایش بودهاند‪.‬‬
‫‪. ۲‬فالت قارهها‪ :‬در قسمتهای چین خورده و یا در درههای مرتفع قرار گرفتهاند‪.‬‬
‫مشخصات دیرینگیتاشناسی پرکامبرین‬
‫بطور کلی پوسته زمین در پرکامبرین طی سه مرحله یا فاز انجام گرفته است که عبارتند از‪:‬‬
‫مرحله پرموبیل( )‪ (Permobile phase‬آرکئن) در این مرحله که حدود ‪ ۳٫۴‬میلیارد سال پیش به پایان‬
‫میرسد‪ ،‬پوسته زمین مشابه قشر کره ماه از گابرو غنی بوده و اولین اقیانوسها در آنها تشکیل‬
‫گردیده است‪ .‬ضمنا در این مرحله درجه حرارت پایین آمده و کمتر از ‪ ۳۷۴‬درجه سانتیگراد گردیده‬
‫است‪ .‬سپس بطور ناگهانی فرسایش‪ ،‬رسوبگذاری‪ ،‬فرونشینی و دگرگونی ایجاد شده و در نهایت‬
‫سنگهای گرانیتی تشکیل شده است‪ .‬در این مرحله با اینکه پوسته مقاوم تر گردیده ولی هنوز‬
‫نمیتوانسته وزن تشکیالت رسوبی ضخیم تر از ‪ ۷‬کیلومتر را تحمل نماید‪.‬‬
‫مرحله گذار پیشینزیستی زیرین در پروتروزوئیک زیرین‪ ،‬پوسته گرانیتی برای اولین بار به صفحهها‬
‫و پلیتهای باثبات و کمربندهای پر تحرک تقسیم میشود‪ .‬پلیتهای با ثبات از رسوبات اولیه‬
‫پوشیده شده است‪ .‬کمربندهای پر تحرک متعددی نیز به وسعت صدها کیلومتر گسترده شدهاند‪.‬‬
‫از البالی شکستگیها و خرد شدگیهای کمربندها‪ ،‬مواد نفوذی بازیک خارج شده و در سطح‬
‫زمین گسترده شده است‪ .‬در واقع در این مرحله پلیتها و کمربندها مجموعا سطح زمین را‬
‫پوشانده بود و حاشیه این پلیتها و کمربندها صخرههای زیرآبی و شکافهای زیر دریایی را ایجاد‬
‫نموده است‪.‬‬
‫مرحله زمینساختی (پیشینزیستی باالیی) در این فاز دو قاره آفریقا و قاره آمریکای جنوبی‬
‫تشکیل شده و طبق مطالعات مغناطیس دیرینه‪ ،‬این دو قاره تا کرتاسه یکی بودهاند‪ .‬در این زمان‬
‫دریاهای کم عمق و کنار خشکی )‪(Epicontinental‬گسترش یافته و محیطی مطلوب برای رشد و‬
‫توسعه استرماتولیتها ایجاد گردیده است‬
‫َ‬
‫َ‬
‫پیدازیستی یا فانروزوئیک )‪(Phanerozoic‬یک ابردوران ) ائون)‬
‫زمینشناس ی است‪.‬‬
‫در ابردوران پیدازیستی که از حدود ‪ ۵۴۱‬میلیون سال پیش تاکنون بهدرازا‬
‫کشیده زیست جانوری انبوه و فراوان بودهاست‪ .‬در پیدازیستی چندین شاخه از‬
‫جانوران بهسرعت پدیدار شدند‪ ،‬ماهیها تکامل پیدا کردند‪ ،‬حشرات و‬
‫چهاراندامان پدید آمدند و گیاهان پیشرفتهتری به ظهور رسیدند‪ .‬در ابردوران‬
‫پیدازیستی بود که نیروهای زمینساختی با فشار خود باعث درهمفشرده شدن‬
‫قارههای جهان در یک ابرقاره به نام پانجهآ شدند و این ابرقاره سپس تکهتکه‬
‫شده و قارههای امروزی را بهوجود آورد‪.‬‬
‫دیرینهزیستی یا (دیرینزیوی( )‪(Paleozoic‬‬
‫یکی از چهار دوران زمینشناسی است‪ .‬در ابتدای این دوران منطقه‬
‫وسیعی از زمین را اقیانوسها شامل میشدند‪ .‬اما در اواخر این دوران‬
‫مناطقی از زمین و قاره بزرگ پانجهآ از زیر اقیانوسها بیرون آمدند و‬
‫رشتهکوههایی نیز تشکیل شد‪.‬‬
‫در طول این دوران با وفور جانوران بی مهره روبرو هستیم به طوری که‬
‫گاهی این دوران را به نام دوران بیمهرگان میشناسند‪ .‬وجود دریای کم‬
‫عمق و گرم در دوره کامبرین که بیشتر سطح زمین را میپوشاند‪ ،‬یکی از‬
‫دالیل عمده بزرگترین تحوالت جانداران و فراوانی بیمهرگان آبزی و‬
‫صدفدار مانند سهبندیها( تریلوبیتها )که از گروه بندپایان بودند و‬
‫بدنشان شامل سر و سینه و دم بود و دارای پوست سخت نیز بودند‪.‬‬
‫اندازه این موجودات از چند سانتیمتر یا حتی چند دسیمتر تجاوز نمیکرد‪.‬‬
‫تریلوبیتها مانند خرچنگهای نعلی حال حاضر بودند و در مناطق کم‬
‫عمق اقیانوسها زندگی میکردند‪ .‬در واقع تریلوبیتها از سنگوارههای‬
‫راهنمای این دوران محسوب میشوند‪ .‬این موجودات در سرتاسر دوران‬
‫دیرینهزیستی زندگی میکردند‪ .‬مهرهداران شامل اولین ماهیها در دوره‬
‫اردوویسین ظاهر شدند‪ .‬و چون بدن آنها پوشیده شده از صفحات‬
‫استخوانی بود ‪،‬به آنها زرهدار میگویند‪.‬‬
‫اولین گیاهان نیز در دوره سیلورین ظاهر شدند که ریشه‪ ،‬ساقه و برگ‬
‫نداشتند و به جای این اندامها ساختاری قابل انعطاف داشتند و با هاگ‬
‫تولید مثل میکردند‪.‬‬
‫کامبریَن‪ ،‬یکی از دورههای زمینشناسی از دوران دیرینهزیستی است‪.‬‬
‫دور ٔه کامبرین حدود ‪ ۵۴۲‬میلیون سال پیش آغاز شده و تا حدوداً ‪ ۴۸۸/۳‬میلیون سال‬
‫پیش ادامه داشتهاست‪.‬‬
‫نام کامبرین از نام کامبریا یعنی نام باستانی منطق ٔه ویلز بریتانیا گرفته شده زیرا در آنجا‬
‫بود که صخرههایی از دور ٔه کامبرین برای نخستین بار بررسی شد‪ .‬بر این پایه‪ ،‬در‬
‫فارسی برای این دوره نام «کامبریایی »درستتر میبود ولی امروزه کامبرین در این‬
‫معنی جا افتادهاست‪.‬‬
‫دوره کامبرین ‪ ۵۰۵ – ۵۷۰‬میلیون سال گذشته دوره کامبرین به سه اشکوب زیرین‪،‬‬
‫میانی و باالیی تقسیم میشود‪ .‬سن کامبرین از ‪ ۷۵۰‬تا ‪ ۵۱۰‬میلیون سال قبل است‪.‬‬
‫پیدایش آثار یخچالی در سنگهای رسوبی کامبرین چین و نقاط دیگر نشان میدهد که‬
‫آب و هوای سردی در این نواحی حکم فرما بوده است‪ .‬مطالعه رسوبات چین خورده‬
‫کامبرین نشان دهنده آن است که در این دوره بزرگ ناودیسهایی در نقاط مختلفی از‬
‫اروپا‪ ،‬آسیا و آمریکا وجود داشته است‪ .‬بعضی از جانورانی که در تشکیالت کامبرین‬
‫مشاهده شدهاند از نظر چینهشناسی اهمیت زیادی ندارند‪.‬‬
‫دوره کامبرین نقش اساسی و مهمی در تاریخ حیات بر روی زمین ایفا میکند ‪.‬زمانی‬
‫که اغلب گروههای بزرگ جانوران اولیه در قالب فسیل ظاهر شدند‪ .‬این حادثه گاهی‬
‫(انفجار کامبرین) نامیده میشود به دلیل اینکه زمان کمی برای ایجاد آن طی‬
‫شدهاست‪ .‬در ابتدا تصور میشد که سنگهای این دوره حاوی اولین و قدیمیترین‬
‫فسیلهای جانوری است‪.‬‬
‫در اوایل دوره کامبرین‪ ،‬جانوران برای حفاظت و نگهداری اعضاء نرم خود‪ ،‬بخشهای‬
‫سخت خود را توسعه دادند‪ ،‬برای مثال صدف خارجی بدن یک بازوپا به حجرههای غذایی‬
‫تغییر شکل داد‪ .‬در حالی که بافت خارجی تریلوبیتها پاها و ماهیچههای ثابت پیدا‬
‫کردند‪ .‬جانوران با داشتن اسکلت توان رشد بیشتری داشته و نواحی کلنی را در کف‬
‫مختلف دریاها تشکیل دادند‪ .‬بندپایان قادر به شنا کردن‪ ،‬حرکت سریع و توسعه اسکلت‬
‫خود بودند‪ .‬چون فسیل این جانوران یا به ندرت یافت شده و یا اینکه به خوبی حفظ‬
‫نشدهاند‪ .‬از این جانوران مرجانها را میتوان نام برد که تنوع زیادی نداشته و یا آنکه دارای‬
‫اسکلت سخت نبودهاند ‪.‬خارپوستان نیز در این دوره ظهور نمودهاند‪ ،‬ولی گوناگونی زیادی‬
‫نداشتهاند‪ .‬از نرمتنان وجود دوکفهایها مشکوک است و از شکم پایان هم جز چند نمونه‬
‫ساده آثار بیشتری باقی نمانده است‪.‬‬
‫اولین جانوران در این دوره کوچک بوده و از فسفات برای تغذیه استفاده میکردند و‬
‫همچنین اسفنجها نیز از سیلیس و در طی ‪ ۱۰‬میلیون سال بعد جانوران بزرگتر از‬
‫کربنات کلسیم برای تغذیه استفاده میکردند‪ .‬در اواخر دوره کامبرین‪ ،‬اجداد بیشتر‬
‫گروههای جانوران اصلی در دریا گسترش یافتند‪.‬‬
‫تقسیمات دوره کامبرین‬
‫تقسیمات سیستم کامبرین از سال ‪ ۱۸۹۱‬توسط والکت )‪ (Walcott‬به صورت سه قسمتی‬
‫پیشنهاد گردید که شامل کامبرین زیرین‪ ،‬میانی و باالیی است‪ .‬اشکوبهای کامبرین عبارتند‬
‫از‪:‬‬
‫اشکوب جورجین ‪ (Georgian):‬که وجه تسمیه آن از کلمه جورجیا شهری در آمریکاست و‬
‫توسط والکت در سال ‪ ۱۸۹۱‬به کار برده شده است‪ .‬این اشکوب معادل اشکوب توماشین‬
‫است‪ .‬زون تریلوبیت اله نلوس کامبرین زیرین را مشخص مینماید‪.‬‬
‫اشکوب آکادین ‪ (Acadian):‬که نامش از محل آکادی )‪ (Acadie‬در کانادا گرفته شده است و در‬
‫سال ‪ ۱۸۶۷‬توسط داوسون )‪ (Dawson‬ابداع گردیده است‪ .‬این اشکوب قسمتی از کامبرین‬
‫میاین با تریلوبیتهای پرادوکسیدها را شامل میشود‪.‬‬
‫اشکوب پوتسدامین ‪ (Potsdamian):‬که شامل ماسه سنگهای پوتسدام نواحی نیویورک‬
‫است‪ .‬این اشکوب دارای نبودهای چینهشناسی بوده و نمیتواند بطور کامل معرف کامبرین‬
‫باالیی باشد‪.‬‬
‫اردویسین (به انگلیسی)‪ : Ordovician‬دومین دوره از دوران‬
‫زمینشناسی دیرینهزیستی است که هنگامهای میان ‪± ۱٫۹‬‬
‫‪ ۴۸۵٫۴‬میلیون سال و ‪ ۴۴۳٫۴ ± ۱٫۵‬میلیون سال پیش را‬
‫میپوشاند[‪]۱.‬‬
‫این دوره پس از دوره کامبرین است و به دوره سیلورین ختم‬
‫میشود‪ .‬نام اردویسین که برگرفته از نام قبیله سلتی اردویسها‬
‫است در سال ‪ ۱۸۷۹‬توسط چارلز لپورث گذاشته شد‪ .‬این‬
‫نامگذاری به این دلیل بود که مناقشه میان پیروان آدام سجویک و‬
‫رودریک مرچیسون که بسترهای سنگی یکسان در شمال ولز را به‬
‫ترتیب در دوره کامبرین و سیلورین میگذاشتند‪ ،‬خوابانده شود‪.‬‬
‫لپورث فهمیده بود که سنگواره زیاگان موجود در چینه مورد‬
‫مناقشه با هر دو سنگوارههای پیدا شده از دورههای کامبرین و‬
‫سیلورین متفاوت است‪ .‬از این رو‪ ،‬او تصمیم گرفت تا این‬
‫سنگوارهها را در دوره جدایی قرار دهد‪ .‬اگرچه شناسایی‬
‫اردویسین در پادشاهی متحد به کندی صورت گرفت اما دیگر‬
‫مناطق جهان آن را به سرعت پذیرفتند‪ .‬در سال ‪ ۱۹۶۰‬کنگره‬
‫بینالمللی زمینشناسی این دوره را به شکل رسمی به عنوان‬
‫یکی از دورههای دوران نوزیستی به تصویب رساند‪.‬‬
‫در دوره اردویسین حیات به رشد خود ادامه داد‪ ،‬اگرچه در انتها به‬
‫یک انقراض بزرگ رسید ‪.‬بیمهرگانی چون نرمتنان و بندپایان در این‬
‫دوره اقیانوسها را اشغال کرده بودند ‪.‬ماهیها که نخستین‬
‫مهرهداران حقیقی بودند به حرکت فرگشتی خود ادامه دادند و‬
‫نخستین ماهیان آروارهدار به گمانی در این دوره پدیدار شدند‪.‬‬
‫سیلورین دورهای زمینشناسانه است که از پایان دوره اردوویسین در ‪۴۴۳٫۴ ± ۱٫۵‬‬
‫میلیون سال پیش آغاز شد و تا آغاز دوره دوونین در ‪ ۴۱۹٫۲ ± ۳٫۲‬میلیون سال پیش‬
‫ادامه پیدا کرد‪ .‬همانند دیگر دورههای زمینشناسی‪ ،‬بسترهای سنگی مشخصکننده‬
‫این دوره در زمانهای نامشخصی تشکیل شدهاند و زمان دقیق تا ‪ ۷‬میلیون سال عدم‬
‫اطمینان دارد‪ .‬مهمترین رویداد این دوره اما رویداد انقراضی بود که نزدیک ‪ ۶۰‬درصد‬
‫گونههای ساکن در دریاها و اقیانوسها را منقرض کرد‪.‬‬
‫یکی از مهمترین اتفاقات فرگشتی در دوره سیلورین پدیدار شدن ماهیهای‬
‫استخوانی و بیفک بر روی زمین بود‪ .‬در این هنگام همچنین حیات خشکیزی هم در‬
‫شکل گیاهانی کوچک‪ ،‬خزه‪-‬شکل‪ ،‬و آوندی شکل گرفت‪ .‬این گیاهان در کنار دریاچهها‪،‬‬
‫رودخانهها‪ ،‬و کرانه دریاها آغاز به زندگی کردند‪ .‬اگرچه چنین چیزی آغاز پدید آمدن‬
‫حیات گیاهی بر روی خشکی بود اما تا دوره دوونین طول کشید تا حیات خاکی تنوع و‬
‫گسترش فراوان پیدا کند‪.‬‬
‫دوونین )‪(Devonian‬از دورههای زمینشناسی است‪.‬‬
‫در این دوره ماهیها و گیاهان خشکی‪ ،‬بسیار فراوان شده و گسترش یافتند‪.‬‬
‫نخستین چهارپایان در اواخر این دوره ظاهر شدند‪.‬‬
‫نخستین کوسهها‪ ،‬ماهیان استخواندار و شاخقوچیها( آمونیتها)‪ ،‬بسیاری از‬
‫صخرههای مرجانی‪ ،‬بازوپایان‪ ،‬اللهوشان و حشرات جدید مانند حشرات بیبال‬
‫اولیه نیز در این دوره پدیدار شدند‪.‬‬
‫انقراضی عظیم (‪ ۳۴۵‬میلیون سال قبل) ‪ ۳۰٪‬از کل خانوادههای حیوانات را نابود‬
‫کرد که شاید علت آن یخبندان یا اصابت شهابسنگ بودهاست‪.‬‬
‫کربونیفر یا ذُغالین یکی از دورههای زمینشناسی از دوران دیرینهزیستی‬
‫است‬
‫پرمین یکی از دورههای زمینشناسی از دوران‬
‫دیرینهزیستی است‪.‬‬
‫میانهزیستی یا مزوزوئیک یکی از سه دوران در ابردوران پیدازیستی‬
‫است که مابین دورانهای دیرینهزیستی و نوزیستی قرار دارد‬
‫مزوزوئیک از دو کلمه ‪ meso‬به معنی میانه و ‪ zoa‬به معنی حیات ترکیب‬
‫شده است و به همین علت میان زیستی نیز خوانده میشود‪ .‬این دوره‬
‫‪ ۱۶۰‬میلیون سال به طول انجامید و شامل سه دوره به نامهای تریاس‪،‬‬
‫ژوراسیک و کرتاسه میباشد‪.‬‬
‫جانورانی مثل شاخقوچی )آمونیت) و دایناسور از موجوداتی بودند که در‬
‫این دوره زیسته و منقرض شدهاند‪ .‬آب و هوای این دوره گرم و استوایی‬
‫بوده و نیبت به االن بسیار باثبات بوده است‪ .‬خشکیهای زمین در این‬
‫دوره شامل قاره لوراسیا و قاره گندوانا بود‪ .‬که لوراسیا که شامل قاره‬
‫آسیا و اروپا و آمریکای شمالی بود در دوره کرتاسه آغاز به تجزیه گرفته‬
‫است و از این طریق اقیانوس اطلس بوجود آمده‪ .‬و قاره گندوانا در دوره‬
‫تریاس تجزیه شد‪.‬‬
‫دوره تریاس اولین دوره از دوران میانهزیستی که در حدود ‪ ۱۹۹٫۶-۲۵۱‬میلیون سال‬
‫پیش بوده است و با ‪ ۴۰‬میلیون سال کوتاهترین دوره در دوران میانهزیستی است‪ .‬نام‬
‫این دوره اولین بار در سال ‪ (۱۸۳۴‬میالدی )و توسط دانشمندی در آلمان بکار گرفه شد‪.‬‬
‫سبب نامگذاری این دوره به تریاس این است که رسوبات این دوره از سه قسمت کامال‬
‫مشخص به نامهای کوپر‪ ،‬موشل کاک و بونت ساندشتین تشکیل شده است که به‬
‫ترتیب بخش باالیی‪ ،‬میانی و زیرین را تشکیل میدهند ‪.‬این دوره به سه قسمت‬
‫پیشین‪ ،‬میانه و پسین تقسیم گشته است‪.‬‬
‫در دوره تریاس آب و هوا بسیار گرم بوده است و بیابانها گسترش یافتند‪ .‬دالیل‬
‫نشاندهند ٔه این گرما نیز ترکهای گلی در رسوبات‪ ،‬رسوباتی چون نمک و گچ که از‬
‫حاصل از تبخیر هستند و اکسید شدن فلزات و مواردی دیگر هستند‪ .‬در میان تنوع‬
‫زیستی در این دوراه بیمهرگانی مثل نوعی شاخقوچی (آمونیت) و همچنین خزندگان‬
‫بسیار فراوان شدند‪ .‬با وجود آب و هوای خشک‪ ،‬سرخس و درخت آروکاریاس در خشکی‬
‫و جلبک در دریا نیز از گیاهان متداول آن دوره هستند‪ .‬همچنین اولین حشره و اولین‬
‫پستاندار در این دوره بوجود آمدند‪ .‬در این دوره خشکی بزرگ پانجهآ به دو خشکی بزرگ‬
‫یعنی گندوانا و لوراسیا تقسیم شد‪.‬‬
‫ژوراسیک یکی از دورههای زمینشناسی در دوران میانهزیستی‬
‫(مزوزوئیک) است‪ .‬طول زمانی این دوره به ‪ ۱۹۹٫۶-۱۴۵٫۵‬میلیون‬
‫سال پیش برمیگردد و به سه دوره ژوراسیک پسین‪ ،‬میانی و‬
‫پیشین تقسیم میشود و نام خود را از کوههای ژورا در آلپ‬
‫گرفتهاست‪ .‬اولین پرندگان در این دوره بوجود آمدند‪ .‬همچنین‬
‫مهرهداران نیز مانند ماهی و دایناسور و‪ ...‬در این دوره فراوان بودند‪.‬‬
‫اولین قورباغه مانند قورباغههای امروزی در این دوره ظهور کرد و‬
‫وجود این میزان تنوع زیستی نشان از هوای معتدل این دورهاست‪.‬‬
‫از لحاظ جغرافیایی نیز این دوره تغییر چندانی نسبت به دوره قبل‬
‫از خود نکرد‪.‬‬
‫دوره کرتاسه بعد از تریاس و ژوراسیک سومین دوره دوران میانهزیستی است که در ‪ ۱۴۵٫۵‬تا ‪ ۶۵‬میلیون سال‬
‫پیش بود و در واقع هفتاد میلیون سال به طول انجامید و از این لحاظ طوالنیترین دوره در میانهزیستی است‪.‬‬
‫کرتاسه به دو دوره کرتاسه پیشین و کرتاسه پسین تقسیم میشود‪ .‬در دوره کرتاسه آب و هوا گرم و معتدل بوده و‬
‫گیاهان پرگل و گیاهان نهاندانه در سطح زمین پراکنده شدند‪.‬بیمهرگانی همچون شاخقوچیها و فشنگچهها نیز در‬
‫این دوران وجود داشتند‪ .‬در اواخر دوره کرتاسه برخی پستاندارن کوچک بوجود آمدند و همچنین دراین دوره‬
‫دایناسورها و آمونیتها منقرض شدند‪ .‬قارهها در دورههای قبلی از یکدیگر جدا شده بودند و تنها قاره آفریقا از‬
‫آمریکای جنوبی در دوره کرتاسه پیشین از هم جدا شدند‪.‬‬
‫تیرانازور از بزرگترین شکارچیانی بود که در دوره کرتاسه پسین می‌زیست‬
‫کرتاسه در ایران‬
‫در ایران‪ ،‬مرز بین ژوراسیک و کرتاسه به خوبی توصیف نشده و باور همگان‬
‫بر آن است که این مرز با رخداد زمینساختی سیمرین پسین مشخص‬
‫میشود که از نوع کوهزایی است‪ .‬ولی یافتههای نوین نشان میدهند که‬
‫بر خالف پندارهای موجود‪ ،‬در بسیاری از نقاط ایران‪ ،‬مرز آشکوبهای‬
‫تیتونین( ژوراسیک پایانی)و بریازین( کرتاسه آغازی )تدریجی و از نوع‬
‫محیطهای ژرف است‪ .‬به سخن دیگر‪ ،‬رویداد نامگذاری شده به سیمرین‬
‫پسین‪ ،‬در اوایل کرتاسه پیشین و پس از آشکوب بریازین و به احتمال قوی‬
‫در زمان نئوکومین (پیش از بارمین )رویداده که موجب خروج گسترده زمین از‬
‫آب و برقراری شرایط قارهای شدهاست ‪.‬به همینرو است که به جز زاگرس‪،‬‬
‫حوضه فلیشی خاور ایران و مکران‪ ،‬نهشتههای پس از رخداد سیمرین‬
‫پسین انباشتههای آواری سرخ رنگ است که با یک گذر تدریجی به‬
‫ردیفهای کربناتی اُربیتولیندار بارمین – آپتین میرسد‪.‬‬
‫سنوزوئیک یکی از دورانهای تاریخ زیستی زمین‬
‫دوران نوزیستی یا ِ‬
‫است‪ .‬این دوران تاریخ زمین را از پایان کرتاسه تا زمان حاضر در بر‬
‫میگیرد و حدوداً ‪ ۶۶٫۵‬میلیون سال طول کشیدهاست‪.‬‬
‫دوران نوزیستی به دو دوره ترشیاری و کواترنری تقسیم میشود‪ .‬دوره‬
‫کواترنری از حدود ‪ ۲‬میلیون سال قبل آغاز شده و اکنون نیز ادامه دارد‪.‬‬
‫فعالیت زمین ساختی در این دوران افزایش یافته که نتیجه آن بوجود آمدن‬
‫رشتهکوههایی مثل هیمالیا‪ ،‬البرز‪ ،‬زاگرس‪ ،‬آند و آلپ است‪.‬‬
‫مهمترین حادثه این دوران‪ ،‬گسترش و تنوع پستانداران است و به همین‬
‫علت این دوران را دوره پستانداران نیز میگویند‪ .‬از دالیل عمده ازدیاد آنها‬
‫میتوان وجود منابع فراوان و سازش با محیط ذکر کرد ‪.‬نومولیتها که‬
‫انواعی از آغازیان و از گروه روزنداران بودند؛ از سنگوارههای راهنمای مهم‬
‫اوایل دوران نوزیستی بهشمار میآیند‪.‬‬
‫در دوره کواترنری با ظهور یخبندان عظیم در سطح زمین مشخص‬
‫میشود که باعث تغییرات شدید آب و هوایی و انقراض بعضی جانوران و‬
‫ظهور انواع دیگر شده است‪ .‬در این دوران انسان پا به عرصه وجود نهاد و‬
‫گیاهان و جانوران امروزی بوجود آمدند‪.‬‬
‫پالئوژن )‪(Palaeogene‬یا ترشیاری زیرین دورهای زمینشناسانه است که از ‪۶۶‬‬
‫میلیون سال پیش آغاز شد و در ‪ ۲۳،۰۳‬میلیون سال پیش به پایان رسید و نخستین‬
‫بخش دوران نوزیستی را تشکیل داد‪ .‬این دوره که برای نزدیک به ‪ ۴۳‬میلیون سال‬
‫ادامه پیدا کرد به خاطر آن مهم و شناختهشده است که در طی آن پستانداران در پی‬
‫انقراض بزرگ کرتاسه‪-‬پالئوژن که پایان دوره پیشین‪ ،‬کرتاسه‪ ،‬را رقم میزد‪ ،‬از‬
‫شکلهایی ساده و کوچک به گروههای متنوع و بزرگ فرگشت پیدا کردند‪ .‬پرندگان نیز‬
‫به شکل قابل توجهی در این دوره فرگشت یافتند و تقریباً شکل نوین کنونی خود را‬
‫پیدا کردند‪.‬‬
‫این دوره شامل دورهای پالئوسن‪ ،‬ائوسن‪ ،‬و اولیگوسن میشود‪ .‬پایان پالئوسن در‬
‫نزدیک ‪ ۵۵‬میلیون سال پیش شاهد یکی از بزرگترین دورانهای دگرگونی جهانی در‬
‫طی نوزیستی بود؛ دمای بیشینه پالئوسن‪-‬ائوسن که چرخههای اقیانوسی و جوی را‬
‫کند کرد و باعث انقراض تعداد بسیاری از روزنداران اعماق دریاها شد و تاثیرات‬
‫شدیدی بر پستانداران گذاشت‪ .‬پالئوژن پس از کرتاسه رخ داد و پس از آن دور میوسن‬
‫از دوران نوزیستی بر زمین حکمفرما شد‪.‬‬
‫نئوژن در مقیاس زمانی کمیسیون بینالمللی چینهنگاری دورهای است‬
‫که از ‪ ۲۳۰۳ ± ۰٫۰۵‬میلیون سال پیش آغاز شد و تا ‪ ۲٫۵۸۸‬میلیون‬
‫سال پیش ادامه داشت‪ .‬به عنوان دومین دوره در دوران نوزیستی‪،‬‬
‫نئوژن پس از دوره پالئوژن شکل گرفت و به دوره کواترنری ختم شد‪.‬‬
‫نئوژن به دو دور میوسن و پلیوسن تقسیم شده است‪.‬‬
‫نئوژن بازهای زمانی تقریباً ‪ ۲۰‬میلیون سالهای را میپوشاند‪ .‬در طی‬
‫این دوره پستانداران و پرندگان به حرکت فرگشتی خود در رسیدن به‬
‫شکلهای نوینتر ادامه دادند‪ ،‬در حالی که دیگر گروهها به نسبت‬
‫تغییرنکرده باقیماندند ‪.‬انسانسانان نخستین‪ ،‬نیاکان انسان کنونی‪ ،‬در‬
‫این دوره در آفریقا پدیدار شدند‪ .‬دگرگونیهای قارهای چندی نیز در این‬
‫دوره پدید آمدند که از آن جمله میتوان به متصل شدن آمریکای‬
‫شمالی به آمریکای جنوبی توسط باریکه پاناما در پلیوسن پسین و در‬
‫پی آن صورت گرفتن تبادل بزرگ آمریکا اشاره کرد‪ .‬این باعث قطع شدن‬
‫جریانهای اقیانوسی میان اقیانوسهای آرام و اطلس شد‪،‬‬
‫دگرگونیهای اقلیمی پدید آورد‪ ،‬و منجر به ایجاد جریان گلف استریم‬
‫شد‪ .‬دمای جهان در طی این دوره به میزان قابل مالحظهای کاهش‬
‫یافت و باعث پدید آمدن چندین یخبندان قارهای در دوره کواترنری شد‬
‫شروع زمان کواترنری تقریبا از ‪ ۲‬میلیون سال قبل میباشد‪ .‬بزرگترین اتفاق بیولوژی‬
‫در این زمان گسترش و پراکندگی انسان میباشد‪ .‬تغییرات شدید آب و هوایی و‬
‫محیطی در کواترنری به تعدادی از پستاندارن این امکان را داد که با سرعت باالیی‬
‫گسترش یافته و با همین سرعت انقراض یابند‪ .‬با نزدیک شدن به پایان عصر‬
‫یخبندان برخی از پستانداران نیز انقراض یافتند‪ .‬علت انقراض پستانداران در این زمان‬
‫به فعالیتهای انسانی و انسان بر میگردد‬
‫این دوره به دو دور زیر تقسیم میشود ‪:‬‬
‫(پلئیستوسن( حدود دو میلیون سال تا یازده هزار سال قبل)هولوسن( حدود یازده‬
‫هزار سال قبل تا عهد حاضر‬
‫تریلوبیتها در ابتدای دوره بوجود آمدند و در سراسر این دوره وجود داشتند تا در پرمین منقرض‬
‫شدند‬
‫در دوره بعدی یعنی دوونین اولین دوزیستان و اولین درختان از نهانزادگان آوندی که با دانه تولید‬
‫مثل میکردند‪ ،‬بوجود آمدند‪ .‬همچنین در دوره کربونیفر انواع گیاهان خشکی زی گسترش‬
‫یافتند‪ .‬گرمی هوا باعث توسعه جنگلهای انبوه گردید که بخش بزرگی از نیمکره شمالی را در بر‬
‫گرفت ‪.‬زغال سنگ موجود در بخشهایی از آمریکا و اروپا از مدفون شدن این گیاهان تشکیل‬
‫شدهاست‪ .‬در دریاهای این دوره نیز گروهی از بیمهرگان به نام بازوپایان زیست میکردند که‬
‫دارای دو صدف باالیی و پایینی بودند‪ .‬که از آن جمله میتوان به بازوپایان اسپیریفر اشاره نمود‪.‬‬
‫در دوره کربونیفر اولین خزنده که شبیه سوسمار بود ظاهر شد‪ .‬این خزنده بر خالف دوزیستان‬
‫قادر به تخم گذاری در خشکی بود‪ .‬در دوره پرمین تعداد این نوع خزندگان زیاد شد و تعدادی از‬
‫جانداران گذشته مانند تریلوبیتها منقرض شدند‪ .‬دستهبندی زمانهای زمینشناختی به‬
‫دورانهای گوناگون به کارهای جووانی آردوئینو در سده ‪ ۱۸‬میالدی برمیگردد‪.‬‬
‫دوران دیرینهزیستی که از حدود ‪ ۵۹۰‬میلیون سال پیش آغاز و در ‪ ۲۲۵‬میلیون سال پیش پایان‬
‫یافت‪،‬‬
‫ممنون از توجهتان‬
‫سعید ترابی‬