Transcript 4.Bilimin Doğası ve özellikleri



Dünya
İnsan
Kültür
Bilim
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
3



“Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen,
deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar
çıkarmaya çalışan düzenli bilgi.”
“Genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve
dizgesel bilgi.”
“Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir ereğe
yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci.”
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
4




Matematiksel bir kavram değil kompleks bir
yöntemdir.
Durağan değildir; sürekli gelişmektedir.
Belirsizlik içerir.
Anlamında belirsizlik vardır. Bazen bilgi olarak ifade
edilirken, bazen de bilgiyi kurma, ortaya çıkarma
olarak adlandırılmaktadır.
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
5
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
6
1.
2.
3.
İnsan meraklıdır
İnsan beslenme, korunma barınma gibi ihtiyaçlarını gidermek
ister
İnsan doğaya egemen olmak ister!








Objektiflik (nesnel)
Denenebilir ve Gözlenebilirlik
Ölçülebilirlik
Tekrarlanabilirlik
Değişebilirlik
Yanlışlanabilirlik
Evrensellik
İnsan merkezli olması
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
8

Bilimsel bilgi insanlar arasında din, dil, ırk ayrımı söz konusu
olmaksızın geçerlidir. Başka bir deyişle insanlığın üzerinde
birleştiği bir bilgidir. İnsanlığın ortak bilgisidir.

Bilimsel bilgi gözlenebilir ve devamında
denenebilir olmalıdır.


Bilimsel çalışmalarda yapılan
deneyler ve gözlemler ölçülebilir
olmalıdır. Yani çoğu zaman
sayısal olarak ifade edilmelidir.
Eğer bilimsel olarak bir şeyler
iddia ediliyorsa ve meydana
geldiği söyleniyorsa bunların
tekrar aynı şartlarda gözlenmesi
ve ölçülebilmesi gerekmektedir.
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
11
•
•
Ne kadar kesin görünürse
görünsün bilimsel bilgi hiçbir
zaman %100 doğru değildir ve
değiştirilebilme kapısı her
zaman açıktır.
Bununla ilgili örnek olarak
atom kavramı ve atom
modelleri ile ilgili açıklamaları
verebiliriz. Atom ile ilgili bir
önceki model tamamen
değişmiştir.
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
12


Bilimsel bilgi tek bir kültürün malı
değil bütün insanlığın ortak
değeridir.
Fen bilimlerinin tamamen
insanoğlunun doğayı, fiziksel
evreni anlama ve açıklama
gayretinden kaynaklanır. Buradan
da anlaşılacağı gibi bilimsel bilgi
tamamen insan kaynaklı ve
dünyevidir.
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
13
Bilimsel
bilgiler, insanın yeryüzüne gelişinden bugüne kadar,
gereksinimlerini gidermek için doğal çevresiyle etkileşmesi
sırasında edindiği bilgiler arasından süzülmüş,belli bir düzene
göre biriktirilmiş,denenerek güvenirliği kanıtlanmış geçerli
bilgileri kapsar.
Bilimsel
bilgiler insanoğlunun, doğal çevresini anlama,
açıklama ve kontrol altına almasını kolaylaştırarak daha rahat ve
güvenli bir yaşam sürmesini olanaklı kılar.
Bilimsel
bilgiler;
1.• olgusal önermeler
2.• kavramlar
3.• bilimsel genellemeler
4.• hipotezler
5.• bilimsel yasalar
6.• teorilar
olarak gruplandırılır.
Bilimsel Ürünler
Basitten karmaşığa
doğru;
 Gözlem ve veriler,
 Olay ve olgular
 Bilimsel kavram ve
ilkeler,
 Bilimsel teori ve
kanunlar.
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
17
Doğrudan
veya dolaylı bir tek gözlem sonucunda saptanan ve
herkes tarafından aynı şekilde gözlenebilen gerçeklere olgu denir.
Bir tek gözlem sonucu saptanan olgunun ifade edilmiş biçimine
de olgusal önerme denilir.
Hiçbir
önerme, gözlem ve deney sonuçlarına dayanılarak
kanıtlanmadıkça doğru kabul edilmez.Örneğin, "bakırın elektriği
iletmesi" bir olgudur. Bu olgu, isteyen herkes tarafından
tekrarlanıp gözlenebilir. Bu olguyu, "Bakır elektriği iletir"
cümlesiyle anlatabiliriz. Bu anlatım bir olgusal önermedir.
Kavramlar,
aynı guruptan varlıklar veya olguların ortak
özelliklerini içeren anlamlardır. Kavramlar, varlıklar veya
olgularla ilgili olarak geçirilen yaşantılar sonucu zihinde
oluşur.Varlık veya olgu türüyle ilgili olarak geçirilen yaşantı
sayısı ne kadar fazla ve çeşitliyse, zihinde o varlık veya olgu
türüyle ilgili olarak geliştirilen kavram da o kadar soyut olur.
Örneğin
evlerindeki çöp kutusu ile ilgili olarak zihninde belli
bir çöp kutusu kavramı oluşturan, ancak daha sonra bilgisayar
monitöründeki sanal çöp kutusunu da tanıyan bir çocuk, zihninde
çöp kutusu ile ilgili olarak önceden oluşturduğu kavramı yeniden
düzenleyerek ona daha soyut bir nitelik kazandırır.
Kavramların
öğrenciler tarafından anlaşılıp anlaşılmadığı,
onlara çeşitli seçenekler sunularak sınanır. Örneğin,öğrencilere
sodyum kavramı ile ilgili olarak “Sodyum metal midir, yoksa
ametal midir ?” sorusu yöneltilerek öğrencilerin kendilerine
sunulan bu iki seçenekten doğru olanını seçmeleri istenir.
Öğrencilerin
kavramla ilgili doğru seçeneği seçmeleri onların
kavramı anladıklarını gösterir. Kavramların varlıkları veya
olguları sınıflama, ayırt etme özellikleri olduğu gibi ortak hale
getirme, bütünleştirme özellikleri de vardır. Örneğin rende,
makara, kaldıraç basit makineler olarak sınıflandırılır. "Tüylü
olma, ve yumurtlama” gibi özellikler de kuş kavramında bir araya
gelir.
Bilimsel
genellemelere değişik türden olgu ya da olgusal
durumlar gözlenerek ulaşılır. Bilimsel genellemeler, olgular ya da
olgusal önermeler arasındaki ilişkileri belirleyen ifadelerdir.
Örneğin,
her biri bir olgu olan, "suyun içinde bulunduğu kabın
şeklini alması," "zeytinyağının içinde bulunduğu kabın şeklini
alması," "gaz yağının içinde bulunduğu kabın şeklini alması" ....
gibi
"farklı
sıvıların içinde bulundukları kabın şeklini almaları,"
sayılan bütün maddelerin sıvı olduğu düşünülerek, “Sıvılar içinde
bulundukları kabın şeklini alır” biçiminde ifade edilir. Böylece
değişik maddelerle ayrı ayrı gözlenen bir özellik daha büyük bir
guruba genellenmiş olur.
hipotez,
yeni gözlenen bir olgu veya olayın ya da karşılaşılan
bir problemin, daha önceki bilgi ve deneyimlere dayalı olarak
önerilmiş, ancak doğruluğu henüz sınanmamış bir ifadesidir. Bir
başka deyişle hipotezler, denenmeye ve doğru ya da yanlışlığı
kanıtlanmaya muhtaç genelleme veya önermelerdir.
hipotezler,
doğrudan ya da dolaylı gözlem yoluyla elde edilen
veriler çözümlenerek sınanır. Verilerin çözümlenmesi sonucunda
hipotez kabul ya da red edilir.
Bilimsel
yasalar olgu niteliği gösteren doğruluğu kanıtlanmış,
evrendeki olayların nasıl meydana geldiğini, kurallarını ve
işleyişini ortaya çıkaran bilimsel genelleme veya ilişkilerdir.
Kanunlar açıklama değildir. Örn: Newton kanunları, Arşimet
yasası, Mendel yasaları, Ohm yasası bu türden bilimsel
genellemelerdir.
Bu tür genellemeler birbirleriyle tutarlı olgusal önermelere
dayalı olarak oluşturulmuşlardır. Bunlar, belli koşullar altında her
yerde ve her zaman geçerlidirler.
Teoriler
ise evrende meydana gelen olay ve olgularla ilgili
ortaya atılmış (icat edilmiş),olguların, olgular arası ilişkilerin ve
yasaların çıkarımsal açıklamalarıdır. Örn: Rölativite teorisi
Teoriler kesin olarak ispatlanamamakla birlikte, doğru oldukları
kuvvetli kanıtlarla desteklenmektedir. teoriler, sürekli olarak
geliştirilmeye açık kavramsal yapılar olarak görülür. Geçerliğini
kaybeden ya da zayıflayan teoriler, ya atılır ya da yeniden
tanımlanır. Kuşkusuz bu durum, bilimin kendini eleştiren,
yenileyen ve geliştiren bir özelliğe sahip olmasından kaynaklanır.

Teoriler açıklayıcı, kanunlar ise tanımlayıcıdır. Örneğin;
"İdeal gaz kanunu" dediğimiz şeyi PV=nRT olarak yazarız.
Dikkat edilirse burada basıncın sıcaklıkla neden arttığının bir
açıklaması yoktur, sadece nicelikler arası bir tanım vardır.
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
31

Bilim insanları, doğanın yaptıklarını değil, yaptıklarını
tanımlayan kanunları icat ederler. Yani kanunlar tanımlayıcıdır.
Oysa gazların kinetik teorisinde bu ilişkinin (hal değişimini,
kimyasal reaksiyonların hızını ve ısı transferi vb.) nedenleri
açıklanmaktadır.
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
32

Veya "kütlenin korunumu kanunu" dediğimiz şey, kapalı bir
sistemde toplam kütlenin değişmeyeceğini söyler, fakat neden
böyle olduğunu açıklamaya girişmez. Bilim insanları bir
teoriyi icat ederler, çünkü bir teori bilim insanlarının keşfetmiş
olduğu deneysel gerçeklerin bir yorumudur. Özetle; teoriler,
farklı alanlardan birbiriyle ilişkisizmiş gibi görünen olgular
setini açıklar, kanunlar ise tanımlar.
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
33
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
34
Teoriler İlke:yasaların genelleştirilmesi ile elde edilen
ve insana hem teorik çalışmalarında, hem de uygulama
faaliyetlerinde yol gösteren genel dayanak noktasıdır.
Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA
35