Transcript Wyklad: Empiryzm brytyjski - Locke-Berkeley

FILOZOFIA
NOWOŻYTNA
XVII-XVIII WIEK
KOGNITYWISTYKA
John Locke
(1632-1704)
Główne dzieła:
Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, data
publikacji: 1689 (data na stronie tytułowej:
1690)
Dwa traktaty o rządzie, 1690
Umysł, zanim nastąpi pobudzenie
zmysłów przez rzeczy zewnętrzne
wobec umysłu, jest pusty, jak
kartka białego papieru bez
żadnych znaków, bez żadnych idei,
jak pusta izba, jak niezapisana
tablica (tabula rasa). Wszelką
wiedzę umysł uzyskuje przez
zmysły.
Pojęcia ogólne powstają w
wyniku
procesu
abstrakcji,
któremu poddawane są dane
zmysłowe.
Stanowisko Locke’a to
aposterioryzm (empiryzm)
genetyczny,
nawiązuje
do
empiryzmu
genetycznego scholastyków i do
Arystotelesa: niczego nie ma w
umyśle, czego nie byłoby przedtem
w zmyśle (nihil est in intellectu
quod non prius fuerit in sensu).
Nie ma wiedzy wrodzonej: pojęć i
zasad obecnych w umyśle przed
doświadczeniem.
Stąd między innymi koncepcja wychowania
jako efektu przekazywania wiedzy i zasad
moralnych.
Idee proste (wrażenia, doznania
zmysłowe, zmysłowe treści mentalne)
narzucają się naszemu umysłowi, jeśli
nasze zmysły reagują prawidłowo.
Idee
złożone
są
rezultatem
działalności umysłu: łączenia.
Substancja to pojęcie, które ma
charakter
nieempiryczny,
bo
oznacza rozumowo przyjmowane
podłoże (substrat) cech.
Substancja jednostkowa (rzecz) to
zespół
idei
prostych,
które
występują stale razem i nazywane
są tą samą nazwą, co sprawia, iż
sądzimy, że idea substancji jest
prosta.
Idee jakości pierwotnych w
naszym umyśle odpowiadają
jakościom (cechom) rzeczy, a
więc nasze poznanie empiryczne
jest w części adekwatne.
Cechy te takie, jak masywność, rozciągłość, kształt,
zdolność ruchu nie dają się oddzielić od ciał bez
względu na ich stan i wywołują w nas idee proste.
Idee jakości wtórnych, to reakcje
naszych zmysłów na pewne cechy
pierwotne przysługujące rzeczom,
które mają zdolność wywoływania
w nas różnych wrażeń: zapachów,
barw, dźwięków, smaków.
Idee jakości (cech) relacyjnych są
wywołane przez cechy mające
charakter zdolności potencjalnych,
które
ujawniają
się
przy
oddziaływaniu rzeczy na inne rzeczy,
np. ognia na glinę, wskutek czego
ona twardnieje i zmienia barwę, lub
na nas, wskutek czego odczuwamy
wrażenie gorąca.
Wiedza ma swe źródło w doświadczeniu
zmysłowym i wewnętrznym
(samoobserwacja).
Doświadczenie pełni też funkcję
uzasadniania wiedzy, choć nie wszelkiej,
Locke twierdzi, że np. istnienie Boga
uznajemy na podstawie rozumowej, dzięki
refleksji nad światem i sobą.
Również prawo naturalne nie jest
uzasadniane empirycznie, lecz rozumowo
jako przekazane ludziom przez Boga.
„Osoba czyli „ja” jest świadomą myślącą istotą,
obojętne z jakiej by utworzona była substancji,
duchowej czy materialnej, prostej czy złożonej,
która doznaje świadomie przyjemności oraz
bólu, może być szczęśliwa nieszczęśliwa, a
przeto troszczy się o siebie, jak daleko sięga
świadomość (Rozważania…, ks. II, r. XXVII,
§17).”
„Ciało jest również nieodłączne od człowieka
/…/ (Rozważania…, ks. II, r. XXVII, §15).”
Tożsamość „ja” – świadomość, pamięć
„Skoro bowiem świadomość swego „ja” zawsze
towarzyszy myśleniu i skoro ona właśnie czyni
każdego tym, co ona nazywa sobą, prze co się
odróżnia od wszystkich innych istot myślących,
więc na tym jedynie polega tożsamość osoby,
to znaczy: tożsamość istoty rozumnej. I jak
daleko ta świadomość sięga wstecz do
przeszłych działań lub myśli, tak daleko również
rozciąga się tożsamość danej osoby /…/
(Rozważania…, ks. II, r. XXVII, §9).”
Filozofia polityczna - Drugi traktat o
rządzie
Stan natury
Thomas Hobbes (1588-1679), autor Lewiatana
(1651) opisując stan natury charakteryzuje go
jako przedpolityczny i przedspołeczny.
W tym stanie wojny wszystkich ze wszystkimi,
jak go określa, „nie ma /.../ ani własności, ani
władzy, ani różnicy między moim i twoim; do
każdego człowieka należy tylko to, co może sam
zdobyć i na tak długo, jak długo może to
utrzymać w swej mocy.”
Dopiero powołanie suwerena (władzy
politycznej), która ma monopol użycia siły,
możliwe jest egzekwowanie prawa
naturalnego i stanowionego, a przez to
wprowadzenie i utrzymanie pokoju
społecznego, dzięki czemu może istnieć
społeczeństwo i państwo.
Suweren stoi ponad prawem, bo jest jego
egzekutorem.
Locke: „Ludzie będąc stworzeni przez jednego
wszechmogącego i nieskończenie mądrego
Stwórcę, są wszyscy sługami jednego,
suwerennego Pana, zostali przysłani na świat z
Jego rozkazu i na jego polecenie, są Jego
własnością, Jego dziełem, zostali stworzeni, by
istnieć tak długo, jak Jemu, a nie komukolwiek
innemu, będzie się podobać.
Wszyscy oni zostali wyposażeni w takie same
zdolności i wszyscy należą do wspólnoty natury
(Traktat drugi, §6).”
Ludzie są własnością Boga i są między sobą
równi.
Samoposiadanie: ludzie są jedynie własnością
Boga, dlatego mogą decydować o sobie, gdyż
władają sobą. Nikt nie ma prawa władać kimś
drugim, chyba że za jego zgodą w ramach
prawa, na podstawie umowy społecznej.
Wolność
Wolność naturalna polega na niepodleganiu
żadnej władzy nadrzędnej na ziemi i woli lub
władzy ustawodawczej żadnego człowieka tylko
prawu natury (Traktat drugi, §22).
W społeczeństwie zorganizowanym jako
wspólnota polityczna wolność ludzi pod władzą
rządu to podleganie stałym prawom,
powszechnym i uchwalanym przez powołaną
przez nich władzę ustawodawczą.
„Jest to wolność do kierowania się
moją własną wolą we wszystkich
sprawach, w których prawa tego
nie zakazują, oraz niepodlegania
zmiennej, niepewnej, nieznanej,
arbitralnej woli innego człowieka
(Traktat drugi, §22).”
Samoposiadanie w teorii Locke’a jest
podstawą ludzkiej wolności, wolności
dysponowania sobą.
W stanie natury pojawiają się jednak
konflikty (podobne, choć nie tak
gwałtowne jak w stanie natury w
teorii Hobbesa) związane z
roszczeniami do własności, a to
skłania ludzi do powoływania
arbitrów, i w końcu
- władzy prawodawczej (legislatywy),
- wykonawczej (egzekutywy - rządu),
- władzy federatywnej (polityka
zagraniczna).
Suwerenem jest lud, naród (w sensie
politycznym), który w okresie między
odwołaniem (lub upływem kadencji) a
powołaniem nowych władz, sprawuje
władzę suwerenną.
George Berkeley (1685-1753)
Filozof, teolog, biskup anglikański
związany z Irlandią
Główne dzieła:
Próba stworzenia nowej teorii widzenia,
1709
Traktat o zasadach poznania ludzkiego,
1710
Trzy dialogi między Hylasem i Filonousem,
1713
Istnieją tylko idee (wrażenia lub ich
zespoły), które są postrzegane przez nasz i
inne umysły.
Stąd teza:
ich istnienie, to bycie postrzeganym:
esse=percipi
lub szerzej, jeśli uwzględnimy istnienie
innych umysłów wraz z umysłem Boga, że
istnienie to bycie postrzeganym i
postrzeganie: esse=percipi et percipere.
Rzeczy istnieją jako wiązki idei
(wrażeń), to znaczy, że istnienie rzeczy
jest stwierdzalne za pomocą zmysłów,
i o innym ich istnieniu nie ma sensu
mówić.
Rzeczy istnieją jako przedmioty
postrzegane zmysłowo przez umysły
ludzi i niezmysłowo przez umysł Boga.
Materia nie istnieje.
„Umysł to skupisko percepcji. Usuń
percepcje, a usuniesz umysł, przywróć
percepcje, a odzyskasz umysł”
(Notatki filozoficzne, Zeszyt A, 580).
„Istota lub podstawowe funkcje
ducha to bycie czynnym,
przyczynowienie, chcenie, działanie
/…/ (Notatki filozoficzne, Zeszyt A,
829).”
Regularność doznań zmysłowych
jest rezultatem ingerencji Boga.
Doznania zmysłowe wraz z
regularnościami ich pojawiania się
w umysłach ludzi to język Boga, za
pomocą którego Bóg wskazuje
nam możliwe sposoby
postępowania.
Radykalny empiryzm Berkeleya odrzuca
ogólne pojęcia abstrakcyjne (nominalizm
w miejsce (umiarkowanego) realizmu
pojęciowego) i prowadzi do
immaterializmu.
Celem Berkeleya było wykazanie, że
zdrowy rozsądek, który uznaje za
istniejące to, co postrzegane zmysłowo,
prowadzi do, zakwestionowania istnienia
materii, odrzucenia materializmu, i do
odrzucenia ateizmu i wolnomyślicielstwa.
Monsignore Ronald Knox, Limeryk o filozofii Berkeleya:
Był raz pewien młodzieniec z Lizbony,
Co rzekł: „Bóg będzie chyba zdziwiony,
Że stojąca tu skała
Nieprzerwanie istniała,
Choć nie patrzył na nią nikt z żadnej strony”.
ODPOWIEDŹ
„Jestem Pańską uwaga zdumiony;
Wszak to ja patrzę wciąż z każdej strony,
I dlatego ta skała
Nadal będzie istniała,
Dzięki Bogu.
Załączam ukłony”
David Hume (1711-1776)
Główne dzieła:
Traktat o naturze ludzkiej, 1739-1740
Eseje, 1742
Badania dotyczące rozumu ludzkiego,
1748
Badania dotyczące zasad moralności,
1752
Empiryczne podstawy wiedzy
impresje (wrażenia)
Percepcje:
idee (kopie impresji)
Wiązkowa koncepcja jaźni.
Hume odrzuca substancjalne (kartezjańskie)
pojmowanie jaźni.
Według niego jaźń to strumień (wiązka)
wrażeń, które stale przepływają.
Nie ma impresji (wrażenia) jaźni – jaźń nie jest
przedmiotem doświadczenia wewnętrznego.
Idea jaźni w konfrontacji z doświadczeniem to
fikcja pojęciowa.
Do Hume’a nawiązał w na początku lat 80. XX
wieku Derek Parfitt w książce Reasons and
Persons
Widły Hume’a:
Są tylko dwa rodzaje sądów (zdań):
•
•
o stosunkach między ideami
przyjmowane rozumowo
zdania analityczne
o faktach
oparte na doświadczeniu
zdania syntetyczne
Prawo Hume’a (Gilotyna Hume’a):
Nie można logicznie wywieść ze zdań
opisowych (egzystencjalnych) zdań
powinnościowych. Inaczej mówiąc, nie ma
przejścia logicznego od is do ought, czyli
od bytu do powinności.
Hume uważałby takie przejście za błąd
logiczny i za błąd, który potem George E.
Moore (1903) nazwał błędem
naturalistycznym.
Związek przyczynowo-skutkowy nie ma
charakteru koniecznego, czyli nie jest
bezwyjątkowy.
Jest on stałym następstwem zdarzeń
(zjawisk) w czasie.
Wskutek częstego następstwa w czasie
zdarzeń dwóch rodzajów np. AB,
wytwarza się w umyśle przyzwyczajenie,
nawyk, który każe oczekiwać, iż ilekroć
zachodzi zdarzenie rodzaju A, to nastąpi po
nim zdarzenie rodzaju B
Jednak zdania oparte na
wnioskowaniu indukcyjnym są tylko
uogólnieniami empirycznymi, a więc
związek między zdarzeniami rodzaju A
i rodzaju B nie jest stały,
a pojawienie się zdarzenia
przeciwnego zdarzeniu rodzaju B (~B)
nie jest wykluczone.
x1 (F(x1)  G(x1))
 x2 (F(x2)  G(x2))
 x3 (F(x3)  G(x3))
…………………….
x (F(x)  G(x))
Taki wniosek jest bezzasadny.
Według Hume’a przyjmujemy w
sposób samorzutny (by nature)
istnienie świata materialnego, ale nie
możemy wykazać jego istnienia, gdyż
nasza wiedza albo jest empiryczna (a
doświadczamy wrażeń, a nie rzeczy),
albo rozumowa (formalna).
Zapowiedź głównych tez
pozytywizmu:
- doświadczenie nie pozwala
uzasadnić żadnej tezy metafizycznej
(istnieje materia, bądź istnieje duch)
 metafizyka nie jest wiedza
uzasadnioną, a nawet można ją
uznać za pozbawianą sensu;
- tylko zdania empiryczne są
sensowne i uzasadnione  teorie są
uzasadnione empirycznie, jeśli
zdania teoretyczne prowadzą do
wniosków będących zdaniami
empirycznymi, podlegającymi
weryfikacji
 weryfikacjonizm;
- zdania analityczne (w naukach
formalnych: logika,
matematyka) są sensowne i
prawdziwe, jeśli są
niesprzeczne wewnętrznie.