Transcript LOCKE-BERKELEY

EMPIRYZM BRYTYJSKI
PROBLEM ŹRÓDEŁ I METOD POZNANIA
STOSUNEK DO METAFIZYKI
FILOZOFIA POLITYCZNA
LOCKE, BERKELEY, HUME
John Locke
(1632-1704)
Główne dzieła:
Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, 1690
Dwa traktaty o rządzie, 1690
Umysł, zanim nastąpi pobudzenie
zmysłów przez rzeczy zewnętrzne
wobec umysłu, jest pusty, jak
kartka białego papieru bez
żadnych znaków, bez żadnych
idei, jak pusta izba, jak
niezapisana tablica (tabula rasa).
Wszelką wiedzę umysł uzyskuje
przez zmysły.
Pojęcia ogólne powstają w
wyniku
procesu
abstrakcji,
któremu poddawane są dane
zmysłowe.
Stanowisko Locke’a to
aposterioryzm (empiryzm)
genetyczny,
nawiązuje
do
empiryzmu
genetycznego scholastyków i do
Arystotelesa: niczego nie ma w
umyśle, czego nie byłoby przedtem
w zmyśle (nihil est in intellectu quod
non prius fuerit in sensu)
Nie ma wiedzy wrodzonej: pojęć i
zasad obecnych w umyśle przed
doświadczeniem.
Stąd między innymi koncepcja wychowania jako
efektu przekazywania wiedzy i zasad moralnych.
Idee proste (wrażenia, doznania
zmysłowe, zmysłowe treści mentalne)
narzucają się naszemu umysłowi, jeśli
nasze zmysły reagują prawidłowo.
Idee
złożone
są
rezultatem
działalności umysłu: łączenia.
Substancja to pojęcie, które ma
charakter nieempiryczny, bo oznacza
rozumowo przyjmowane podłoże
(substrat) cech,
Substancja jednostkowa (rzecz) to
zespół idei prostych, które występują
stale razem i nazywane są tą samą
nazwą, co sprawia, iż sądzimy, że
idea substancji jest prosta.
Idee jakości pierwotnych w
naszym umyśle odpowiadają
jakościom (cechom) rzeczy, a
więc nasze poznanie empiryczne
jest w części adekwatne.
Cechy te takie, jak masywność, rozciągłość, kształt,
zdolność ruchu nie dają się oddzielić od ciał bez
względu na ich stan i wywołują w nas idee proste.
Idee jakości wtórnych, to reakcje
naszych zmysłów na pewne cechy
pierwotne przysługujące rzeczom,
które mają zdolność wywoływania
w nas różnych wrażeń: zapachów,
barw, dźwięków, smaków.
Idee jakości (cech) relacyjnych są
wywołane przez cechy mające
charakter zdolności potencjalnych,
które
ujawniają
się
przy
oddziaływaniu rzeczy na inne rzeczy,
np. ognia na glinę, wskutek czego
ona twardnieje i zmienia barwę, lub
na nas, wskutek czego odczuwamy
wrażenie gorąca.
Wiedza ma swe źródło w doświadczeniu
zmysłowym i wewnętrznym
(samoobserwacja).
Doświadczenie pełni też funkcję
uzasadniania wiedzy, choć nie wszelkiej,
Locke twierdzi, że np. istnienie Boga
uznajemy na podstawie rozumowej, dzięki
refleksji nad światem i sobą.
Również prawo naturalne nie jest
uzasadniane empirycznie, lecz rozumowo
jako przekazane ludziom przez Boga.
Filozofia polityczna - Drugi traktat o
rządzie
Stan natury
Thomas Hobbes (1588-1679), autor Lewiatana
(1651) opisując stan natury charakteryzuje go
jako przedpolityczny i przedspołeczny.
W tym stanie wojny wszystkich ze wszystkimi,
jak go określa, „nie ma /.../ ani własności, ani
władzy, ani różnicy między moim i twoim; do
każdego człowieka należy tylko to, co może sam
zdobyć i na tak długo, jak długo może to
utrzymać w swej mocy.”
Dopiero powołanie suwerena (władzy
politycznej), która ma monopol użycia siły,
możliwe jest egzekwowanie prawa
naturalnego i stanowionego, a przez to
wprowadzenie i utrzymanie pokoju
społecznego, dzięki czemu może istnieć
społeczeństwo i państwo.
Suweren stoi ponad prawem, bo jest jego
egzekutorem.
„Ludzie będąc stworzeni przez jednego
wszechmogącego i nieskończenie mądrego
Stwórcę, są wszyscy sługami jednego,
suwerennego Pana, zostali przysłani na świat z
Jego rozkazu i na jego polecenie, są Jego
własnością, Jego dziełem, zostali stworzeni, by
istnieć tak długo, jak Jemu, a nie komukolwiek
innemu, będzie się podobać.
Wszyscy oni zostali wyposażeni w takie same
zdolności i wszyscy należą do wspólnoty natury
(Traktat drugi, §6).”
Ludzie są własnością Boga i są między sobą równi.
Samoposiadanie: ludzie są jedynie własnością
Boga, dlatego mogą decydować o sobie, gdyż
władają sobą. Nikt nie ma prawa władać kimś
drugim, chyba że za jego zgodą w ramach prawa,
na podstawie umowy społecznej.
Wolność
Wolność naturalna polega na niepodleganiu
żadnej władzy nadrzędnej na ziemi i woli lub
władzy ustawodawczej żadnego człowieka tylko
prawu natury (Traktat drugi, §22).
W społeczeństwie zorganizowanym jako
wspólnota polityczna wolność ludzi pod władzą
rządu to podleganie stałym prawom,
powszechnym i uchwalanym przez powołaną
przez nich władzę ustawodawczą
„Jest to wolność do kierowania się
moją własną wolą we wszystkich
sprawach, w których prawa tego
nie zakazują, oraz niepodlegania
zmiennej, niepewnej, nieznanej,
arbitralnej woli innego człowieka
(Traktat drugi, §22).”
Samoposiadanie w teorii Locke’a jest
podstawą ludzkiej wolności, wolności
dysponowania sobą.
W stanie natury pojawiają się jednak
konflikty (podobne, choć nie tak
gwałtowne jak w stanie natury w teorii
Hobbesa) związane z roszczeniami do
własności, a to skłania ludzi do
powoływania arbitrów, i w końcu
- władzy prawodawczej (legislatywy),
- wykonawczej (egzekutywy - rządu)
- władzy federatywnej (polityka
zagraniczna).
Suwerenem jest lud, naród (w sensie
politycznym), który w okresie między
odwołaniem (lub upływem kadencji) a
powołaniem nowych władz, sprawuje
władzę suwerenną.
George Berkeley (1685-1753)
Filozof, teolog, biskup anglikański
związany z Irlandią
Główne dzieła:
Próba nowej teorii widzenia, 1709
Traktat o zasadach poznania ludzkiego,
1710
Trzy dialogi między Hylasem i Filonousem,
1713
Istnieją tylko idee (wrażenia lub ich
zespoły), które są postrzegane przez nasz i
inne umysły.
Stąd teza:
ich istnienie, to bycie postrzeganym:
esse=percipi
lub szerzej, jeśli uwzględnimy istnienie
innych umysłów wraz z umysłem Boga, że
istnienie to bycie postrzeganym i
postrzeganie: esse=percipi et percipere.
Rzeczy istnieją jako wiązki idei
(wrażeń), to znaczy, że istnienie rzeczy
jest stwierdzalne za pomocą zmysłów,
i o innym ich istnieniu nie ma sensu
mówić.
Rzeczy istnieją jako przedmioty
postrzegane zmysłowo przez umysły
ludzi i niezmysłowo przez umysł Boga.
Materia nie istnieje.
Regularność doznań zmysłowych
jest rezultatem ingerencji Boga.
Doznania zmysłowe wraz z
regularnościami ich pojawiania się
w umysłach ludzi to język Boga, za
pomocą którego Bóg wskazuje
nam
możliwe
sposoby
postępowania.
Radykalny empiryzm Berkeleya odrzuca
ogólne pojęcia abstrakcyjne [nominalizm
w miejsce (umiarkowanego) realizmu
pojęciowego]
i
prowadzi
do
immaterializmu.
Celem Berkeleya było wykazanie, że
zdrowy rozsądek, który uznaje za
istniejące to, co postrzegane zmysłowo,
prowadzi do odrzucenia materializmu, a
nawet istnienia materii, a zatem do
odrzucenia ateizmu i wolnomyślicielstwa.
Monsignore Ronald Knox, Limeryk o filozofii Berkeleya
Był raz pewien młodzieniec z Lizbony,
Co rzekł: „Bóg będzie chyba zdziwiony,
Że stojąca tu skała
Nieprzerwanie istniała,
Choć nie patrzył na nią nikt z żadnej strony”.
ODPOWIEDŹ
„Jestem Pańską uwaga zdumiony;
Wszak to ja patrzę wciąż z każdej strony,
I dlatego ta skała
Nadal będzie istniała,
Dzięki Bogu.
Załączam ukłony”
David Hume (1711-1776)
Główne dzieła:
Traktat o naturze ludzkiej, 1739-1740
Eseje, 1742
Badania dotyczące rozumu ludzkiego,
1748
Badania dotyczące zasad moralności,
1752
Empiryczne podstawy wiedzy
impresje (wrażenia)
Percepcje:
idee (kopie impresji)
Widły Hume’a:
Są tylko dwa rodzaje sądów (zdań):
•
o stosunkach między ideami,
przyjmowane rozumowo
zdania analityczne
•
o faktach, oparte na doświadczeniu
zdania syntetyczne
Prawo Hume’a (Gilotyna Hume’a):
Nie można logicznie wywieść ze zdań
opisowych (egzystencjalnych) zdań
powinnościowych. Inaczej mówiąc, nie ma
przejścia logicznego od is do ought, czyli
od bytu do powinności.
Hume uważałby takie przejście za błąd
logiczny i za błąd, który potem George E.
Moore (1903) nazwał błędem
naturalistycznym.
Związek przyczynowo-skutkowy nie ma
charakteru koniecznego, czyli nie jest
bezwyjątkowy.
Jest on stałym następstwem zdarzeń
(zjawisk) w czasie.
Wskutek częstego następstwa w czasie
zdarzeń dwóch rodzajów np. AB, wytwarza
się w umyśle przyzwyczajenie, nawyk, który
każe oczekiwać, iż ilekroć zachodzi zdarzenie
rodzaju A, to nastąpi po nim zdarzenie
rodzaju B
Jednak zdania oparte na
wnioskowaniu indukcyjnym są tylko
uogólnieniami empirycznymi, a więc
związek między zdarzeniami rodzaju A
i rodzaju B nie jest stały,
a pojawienie się zdarzenia
przeciwnego zdarzeniu rodzaju B (~B)
nie jest wykluczone.
Według Hume’a przyjmujemy w sposób
samorzutny (by nature) istnienie świata
materialnego, ale nie możemy wykazać jego
istnienia, gdyż nasza wiedza albo jest empiryczna
(a doświadczamy wrażeń, a nie rzeczy), albo
rozumowa (formalna).
Zapowiedź głównych tez pozytywizmu:
- doświadczenie nie pozwala uzasadnić żadnej
tezy metafizycznej (istnieje materia, bądź
istnieje duch)  metafizyka nie jest wiedza
uzasadnioną, a nawet można ją uznać za
pozbawianą sensu;
- tylko zdania empiryczne są sensowne i
uzasadnione  teorie są uzasadnione
empirycznie, jeśli zdania teoretyczne
prowadzą do wniosków będących zdaniami
empirycznymi, podlegającymi weryfikacji
 weryfikacjonizm;
- zdania analityczne (w naukach formalnych:
logika, matematyka) są sensowne i
prawdziwe,
jeśli
są
niesprzeczne
wewnętrznie.