Transcript 9. INSTITUCIJE KULTURE KAO KULTURNI

INSTITUCIJE KULTURE KAO
KULTURNI PROSTORI:
MUZEJI I GALERIJE
Doc. dr Predrag Cvetičanin
07.05.2014
NASTANAK MUZEJA
• Potrebe čoveka za sakupljanjem različitih
predmeta sa ekonomskim, verskim i
magijskim, ili estetskim i saznajnim motivima,
iskazivane su milenijumima unazad, od pećina,
preko hramova i dvoraca do savremenih zbirki.
• Ipak, uprkos drevnosti sadržaja i vekovnog
postojanja mnogih zbirki, muzejske institucije,
kao formalne ustanove, proizvod su novoga
veka.
NASTANAK MUZEJA
• Prve muzeje, koji bi potpunije odgovarali
današnjem poimanju te reči, srećemo u 18. veku,
sa širenjem ideja prosvetiteljstva i neoklasicizma.
• U ovom periodu, usled novih nadahnuća antikom,
starovekovni termini mouseion i museum su sve
češće u upotrebi, ali više ne kao hramovi muza
odnosno mesta umetničkog i naučnog
stvaralaštva visokog dometa, već se znatno
približavaju današnjem značenju reči muzej.
NASTANAK MUZEJA
• Ključni događaj za nastanak muzeja kakve
danas poznajemo dogodio se 1793. godine u
revolucionarnoj Francuskoj, kada je dvorac
Luvr, u kome su prethodno bile koncentrisane
sve nacionalizovane dvorske zbirke, dekretom
Konvencije od 27. jula pretvoren u centralni
muzej umetnosti Musee de la Republique, a
10. avgusta i faktički otvoren za publiku.
STARIJE DEFINICIJE MUZEJA
• Po Fojlzijevim stavovima iz 1929. godine “Muzej je
ustanova čiji je cilj staranje oko očuvanja predmeta koji
objašnjavaju najbolje prirodne pojave i dela čoveka i
iskorišćavanje tih predmeta za razvijanje ljudskog
znanja i obrazovanja naroda”.
• Po drugoj, srodnoj, definiciji “Muzeji su ustanove
kojima je društvo poverilo pokretne spomenike kulture,
prirode i tehnike, da ih sistematski i planski sakupljaju,
čuvaju, izlažu i naučno proučavaju, sa ciljem
upoznavanja ljudi sa dokumentima prošlosti i
sadašnjosti, sa fondovima namenjenim unapređenju
nauke i kulture”.
SAVREMENA DEFINICIJA MUZEJA
• Danas je u najširoj upotrebi definicija
promovisana od strane ICOM-a, Međunarodnog
saveta za muzeje (The International Council of
Museums), po kojoj je:
• “Muzej je nekomercijalna, stalna ustanova u
službi društva i njegovog razvoja, otvorena
javnosti, koja sakuplja, čuva, istražuje, objavljuje i
izlaže materijalna i nematerijalna svedočanstva
čovečanstva, u svrhu proučavanja, obrazovanja i
uživanja (zadovoljstva)
OSNOVNE KARAKTERISTIKE MUZEJA
• Osnovne karakteritike muzeja su:
• širok i kompleksan spektar zadataka,
• institucionalna stalnost i otvorenost za
javnost,
• svrha društvene koristi i
• nekomercijalan karakter
TIPOVI MUZEJA PREMA STATUSU
• Od trenutaka nastanka prvih muzeja modernog
vremena, otvaranjem za javnost kraljevskih i
kneževskih riznica, oni egzistiraju u tesnoj vezi sa
vlastima na svim nivoima.
• I sam početak definicije muzeja kao neprofitne
institucije koja je u službi društva i njegovog
razvoja, utvrđujući institucionalni karakter ističe i
ulogu muzeja kao javnog servisa koji obavlja
opštedruštveno korisne aktivnosti, a indirektno ga
povezuje sa državnim vlastima.
TIPOVI MUZEJA PREMA STATUSU
• Danas, na početku dvadeset prvoga veka,
pored još postojećih državnih muzeja kao
nesamostalnih organa uprave, osamostaljeni
muzeji u Evropi egzistiraju i kao javne ustanove, zadužbine/fondacije, udruženja,
deoničarska društva sa ograničenom odgovornošću, ali i kao potpuno privatni muzeji.
MUZEJI KAO NESAMOSTALNI
DRŽAVNI ORGANI
• Decenijama u Evropi dominantan državni model
kulturne politike stvorio je muzeje koje Gerald
Mat označava kao “državne”, koji su egzistirali
pod direktnom upravom vlasti.
• Po svom statusu ovakvi muzeji su nesamostalni
organi uprave, (poput agencija, direkcija,
saveta...) koji se obrazuju (a ne osnivaju) u
sastavu samostalnih organa uprave (ministarstva i
sekretarijati) sa zadatkom vršenja stručnih, ili i
stručnih i upravnih poslova.
PRIVATIZACIJA MUZEJA
• Ako se pojam privatizacije ne definiše isključivo
kao proces transfera imovine, odnosno kapitala iz
javne (državne) u privatnu svojinu, već i kao
privatno upravljanje državnom imovinom,
privatizacija muzeja predstavlja ovakvu
privatizaciju, budući da je bazirana na delimičnom
ili potpunom napuštanju principa direktnog
državnog upravljanja sa prenošenjem obaveza i
prava uprave na profesionalni menadžment, koji
njime treba da upravlja sa osnova privatnog
prava.
ZADUŽBINE I FONDOVI
• Zadužbine i fondovi predstavljaju posebne oblike
neprofitnog udruživanja, sa određenim osnivačem ili
osnivačima, za koje su karakteristični specifični ciljevi u
javnom interesu, čije izvršavanje kontroliše država.
• Ovaj vid organizovanja je primenjiv za širok spektar
društveno korisnih aktivnosti, pa i za upravljanje
muzejskim zbirkama (Almentarijum – muzej ishrane Nestle).
• Ima status pravnog lica i upisuje se u registar firmi,
podložna je državnoj kontroli, a prihodi koji se na
osnovu ovog poklona ostvaruju, namenjeni su za
društveno korisne svrhe.
ZADUŽBINE I FONDOVI
• U Srbiji je krajem 2010. godine usvojen je novi
Zakon o zadužbinama i fondacijama, koji se
primenjuje od marta 2011. godine, a koji
određuje da su i zadužbine i fondovi neprofitne,
nevladine organizacije sa statusom pravnog lica
bez članova, osnivane radi ispunjavanja
„dobročinog ispunjavanja opštekorisnog cilja“, a
razlikuju se po tome što za fond osnivač nije
dužan da obezbedi osnivačku imovinu, dok
osnivač zadužbine mora da pri osnivanju
obezbedi imovinu u vrednosti od najmanje
30.000 evra.
MUZEJI KAO CIVILNE ORGANIZACIIJE
• Kao i kod zadužbina i fondacija i muzeji formirani
od strane udruženja se sreću u dva vida: kao
muzeji koji su nastali radom udruženja, koje je
nekada i formirano, inicijativom pojedinaca,
upravo sa ciljem osnivanja muzeja, i kao vid
osamostaljivanja postojećih državnih muzeja.
• Brojnim muzejima upravljaju udruženja koja su
stvorili pojedinci i koja su najčešće sama i ustanovila određen muzej. Ovakav vid delovanja
muzeja je, uz fondacije, veoma čest u američkoj
praksi, naročito u radu lokalnih i regionalnih
muzeja.
PRIVATNI MUZEJI
• U privatne muzeje bi spadali muzeji kod kojih
svim resursima raspolažu privatna lica, bilo
kao pojedinci, odnosno fizička lica, bilo, što je
najčešći slučaj, kao komercijalna preduzeća,
odnosno pravna lica („fabrički“ muzeji npr.
piva Bel Vi u Briselu, senfa Amora u Dižonu,
čokolade Žak u Epenu, kao i Mercedesov i
Pežoov muzej automobila u Štutgartu,
odnosno Sošou)
SARADNJA JAVNOG I PRIVATNOG
SEKTORA
• Sledeći opšte korisne ciljeve, države koje su prepoznale
značaj muzejskih institucija za ostvarivanje opštih
interesa, primenjujući savremene strategije kulturne
politike, povezujući strategiju privatizacije i
deetatizacije i strategiju partnerstva sve češće sarađuju
sa subjektima civilnog i privatnog sektora.
• Jedna od takvih država je i Italija, u kojoj je odavno
prepoznat širok spektar razvojnih mogućnosti koje na
opšem planu pružaju muzeji (Nacionalni muzej
automobila i Muzej tekstila u Torinu, Muzej
matematike – Arhimedov park u Firenci)
NOVA MUZEOLOGIJA
Doc. dr Predrag Cvetičanin
07.05.2014.
KRIZA MUZEJA
• Opšti ubrzan razvoj društva koji je usledio posle
Drugog svetskog rata doveo je do takozvane krize
muzeja, koji su svoje aktivnosti i dalje zasnivali na
temeljima ustanovljenim u prethodnim
decenijama, a donekle i iskustvima iz prethodnog
veka.
• Takve muzeje, po definiciji institucije okrenute
najširoj javnosti, nove generacije su doživljavale
kao anahrone subjekte, hramove, enklave
prošlosti, otvorene depoe mrtvih predmeta.
Smanjena poseta muzeja bila je samo jedna od
reakcija na ovakvu sliku muzeja.
NASTANAK NOVE MUZEOLOGIJE
• To je nagnalo stručnjake da u same muzeje uvedu
institucionalnu gipkost i prostornu fleksibilnost, u
cilju da obezbede mesto inventivnosti i
kreativnosti“ i u toj perspektivi postulat „pokazati
ili omogućiti da se doživi otkriva se kao najvažnija
funkcija muzeja koja ga opravdava kao instituciju“.
• Nove intencije, nastale kao odgovor na krizu
muzeja, javljaju se već u prvoj polovini 70-tih
godina a pun intenzitet dostižu u 80-tim, i dovode
do stvaranja nove muzeologije.
NASTANAK NOVE MUZEOLOGIJE
• Na Međunarodnom skupu posvećenog
tendencijama i razvoju nove muzeologije
održanom 1985. u Lisabonu, osnovan i Pokret za
novu muzeologiju (International Movement for a
New Museology - MINOM-ICOM) koji je danas
pridruženi član ICOM-a.
• Primena nove muzeologije se eksterno
manifestovala pojavom muzejskog boom-a.
Proces muzejskog boom-a je odlikovala masovna
revitalizacija postojećih ali i otvaranje brojnih
novih muzeja, sa sve širom tematikom, i u
različitim sredinama.
PRINCIPI NOVE MUZEOLOGIJE
• Svesni novog vremena i nove uloge u društvu koju
mu ono nameće, muzeji su prihvatili i klasičnu
marketinšku devizu – potrošač je kralj, i
preobrativši je u njegova visost posetilac, zamenili
su njome staru devizu njegova visost predmet, a
istovremeno su usvojili i kredo: izlagati ideje a ne
predmete.
• Sa rađanjem novih odnosa muzeji su prihvatili i
činjenice da „muzej koji otvori svoja vrata i na
tome ostane, ne komunicira sa korisnicima, a da
muzej koji napravi program koji korisnici trebaju –
komunicira“
PRINCIPI NOVE MUZEOLOGIJE
• Pored povećanja broja muzeja došlo je i do
temeljnih promena u sadržaju muzejskih
komunikacija kao i odnosa prema publici.
• Prema Irini Subotić, „poslednje decenije u velikoj
meri promenile su shvatanje nedodirljivosti
muzeja, njihove večnosti i nepromenjivosti“
• Ljiljana Gavrilović zaključuje da “nova muzeološka
paradigma i imenom – nova muzeologija
pokušava da raskine sa dva veka tradicije
ekskluzivnosti i elitizma muzeološkog rada i da se
obrati svim segmentima društva“.
PRINCIPI NOVE MUZEOLOGIJE
• Kroz niz dodatnih aktivnosti namenjenih
publici razvija i jača, praktično i teoretski
utemeljuje nova, po Andreu Gobu i Neoemi
Drugeu, četvrta funkcija muzeja – animacija,
kao inovativna dopuna tradicionalnih
muzejskih komunikacija.
• Kako primećuje Klod Molar, kustosi napuštaju
tradicionalne pristupe naučnosti i postaju i
organizatori i animatori.
PRINCIPI NOVE MUZEOLOGIJE
• Kulturni događaj je postao uobičajena produkcija
muzeja, koji nude sve raznovrsnije sadržaje “sa
jedne strane zabavnog, a s druge pedagoškog
karaktera”.
• Doskorašnji muzeji - enklave prošlosti i depoi
mrtvih predmeta, koji su posetioca, njegov
doživljaj, želje i interesovanja podređivali
izloženim vrednostima kao i znanjima i
interesovanjima muzejskih stručnjaka sada se
otvaraju prema interesovanju i zadovoljstvu
publike, sve više se okreću sadašnjosti i
budućnosti i postaju otvoreni za dalje promene.
PRINCIPI NOVE MUZEOLOGIJE
• Dok se muzej iz prethodnih decenija prevashodno
brinuo o muzejskom predmetu, zasnivajući odnos
prema posetiocima, koje je neretko doživljavao
kao „gnjavatore“, samo na tome da im se
„dopusti da vidi predmet“, smatrajući da je
ispunio misiju svoga postojanja samim činom
postavljanja izložbe, ne vodeći računa ni o broju
posetilaca, ni o njihovim znanjima i
interesovanjima, ni o njihovom zadovoljstvu i
ukupom doživljaju, muzeji nove muzeologije su
temeljno promenili stav i shvatili da „muzej bez
posetilaca nije dostojan toga naziva“
DOŽIVLJAJ KAO PROIZVOD
NOVIH MUZEJA
• Usmeravajući muzeje prema posetiocu, prema
njegovim interesovanjima i načinima percepcije, nova
muzeologija je u potpunosti promenila i pristup usluga
koje muzeji nude kao proizvod.
• Dok je sa stanovišta tradicionalnih muzeja osnovni
proizvod muzeja bio davanje prava posetiocu da za
kupljenu ulaznicu, razgledajući postavke, vidi muzejski
predmet i dobije (neretko nerazumljivu) informaciju o
njemu, nova muzeologija, kao proizvod muzeja
prepoznaje ukupan doživljaj posetioca koji
podrazumeva njegovo zadovoljstvo.
DOŽIVLJAJ KAO PROIZVOD
NOVIH MUZEJA
• Prema teoriji doživljaja Pinea i Glimora, doživljaj je
čvrsto povezan sa osećanjima koja mogu biti
emocionalna i samim tim kraćeg trajanja, ali i
spoznajna, otkrivajuća, koja imaju dugoročan efekat na
pojedinca.
• Shodno tome doživljaj predstavlja osnovu za kreiranje
iskustva i može da se posmatra sa dva stanovišta – kroz
nivo fizičke uključenosti pojedinca u aktivnost koja
izaziva doživljaj (od aktivnog do pasivnog) i kroz nivo
uključenosti emocija u (što varira od udubljivanja do
osvajanja).
DOŽIVLJAJ KAO PROIZVOD
NOVIH MUZEJA
• Savremeni muzeji, usmereni prema
posetiocima, nastoje da načinom prezentacije
i raznovrsnim animacionim aktivnostima,
uključujući i interakciju, objedine emocionalni
doživljaj sa doživljajem izazvanim
aktivnostima, stvarajući jedinstven celovit
doživljaj koji izaziva želju kako za ponovnom
posetom, tako i za preporukom.
SLUŽBE ZA RAD SA PUBLIKOM
• U nastojanju da pruže praktične odgovore na ova
pitanja savremeni muzeji u teoretske pristupe i
svakodnevnu praksu sve više inkorporiraju
semiotičku, komunikološku, ali i marketinšku
teoriju i iskustva.
• Koncipirani na ovakvim osnovama savremeni
muzeji realizuju niz novih formata delovanja i
postaju mesta okupljanja (meeting point), koja uz
sale postavki i galerija organizuju i druge sadržaja:
predavanja, radionice, debate, prezentacije
filmova, restorane, barove, dečje igraonice.
SLUŽBE ZA RAD SA PUBLIKOM
• Polazeći od stavova „da se uspešnost muzeja
meri opštim utiskom koji sa sobom ponese
posetilac, te da nema drugog dokaza da je
muzej uspešan i da su njegovi programi
kvalitetni, sem kada je poseta velika, redovna i
ponovljena“, muzeji iz osnove menjaju svoju
praksu u odnosu sa posetiocima i sve veći
značaj pridaju formiranju, razvoju i edukaciji
specijalizovanih službi za rad sa publikom
SLUŽBE ZA RAD SA PUBLIKOM
• Tako ispunjavanje zadataka muzeja
(prikupljanje, čuvanje, izučavanje,
publikovanje), ostaje aktivnost službe za rad sa
zbirkama (služba zaštite), dok se nova služba
za rad sa publikom (odnosno za operativne
aktivnosti) brine da realizovani zadaci budu
usmereni ka proučavanju, obrazovanju i
uživanju publike, kao zaključne svrhe svih
muzejskih aktivnosti.
UMETNIČKE GALERIJE
• Termin „umetničke galerije“ se koristi za javne
umetničke galerije, koje su neprofitne i često
predstavljaju deo muzeja, za privatne umetničke
galerije koje predstavljaju komercijalne
organizacije namenjene prodaji umetničkih dela i
za umetničke kooperative u kojima se izlažu
umetnička dela u cilju promovistanja određenog
tipa umetnost.
• Svi ovi tipovi umetničkih galerija mogu da
prezentiraju putujuće izložbe ili privremene
izložbe, uključujući tu i umetnička dela preuzeta iz
nekih drugih kolekcija.
PROFITNE UMETNIČKE GALERIJE
• Kod nas, najčešći oblik umetničkih galerija galerije kao
javne kulturne institucije koje su ili samostalne ili deo
narodnih muzeja ili kulturnih centara/domova kulture.
• U svetu su umetničke galerije najčešće privatne i
namenjene ostvarenju profita. Radi se o biznisu u kome
vlada velika konkurencija ali u kome je moguće
ostvariti i značajanu zaradu.
• Generalno je pravilo da galerije ne naplaćuju ulaz, već
da su otvorene za javnost (te mogu vršiti i javnu
funkciju).
• Profit ostvaruju od procenta koji dobijaju od prodatih
umetničkih dela.
UMETNIČKE KOOPERATIVE
• U umetničke galerije se mogu uključiti i
umetničke kooperative ili galerije koje vode
umetnici, najčešće sa misijom i selekcionim
procesom koji su demokratičniji.
• Ovakve galerije obično imaju bord direktora koji
vrši selekciju programa i kuratorski posao i
volontersko osoblje koje radi u galeriji.
• U ovakvim umetničkim galerijama se najčešće
prezentiraju dela koja imaju umetničke vrednosti,
ali nisu komercijalna.
UMETNIČKE GALERIJE
• U prošlosti umetničke galerije su bile locirane u
delovima grada gde su prostori bili relativno jefini,
imajući u vidu da ova delatnost ne spada u jako
profitabilne.
• U našem vremenu galerije se često grupišu u
„umetničke četvrti“ u velikim gradovima (iz praktičnih i
ekonomskih razloga), između ostalog da bi na taj način
bile dostupne turistima koji obilaze grad.
• Locirane u renoviranim i revitalizovanim delovima
gradova koje naseljava „kreativna klasa“ umetičke
galerije čine deo savremenog procesa gentrifikacije.
ON-LINE UMETNIČKE GALERIJE
• Danas u svetu postoji određeni broj on-line
galerija i umetničkih kataloga koji su se razvili
nezavisno od javnih institucija ili privatnih
umetničkih organizacija
• Jedan broj njih (kao American Art Gallery ili
Bridgeman Art Library), ima enciklopedijsku i
istorijsku ulogu, dok drugi imaju komercijalne
namere – prodaju dela savremenih umetnika
(npr. velike aukcijske kuće poput Sotheby ili
Christie)
MUZEJSKI TURIZAM
Doc. dr Predrag Cvetičanin
07.05.2014.
MUZEJSKI TURIZAM
• Današnji muzeji jesu, ili bi bar trebali da budu,
tvorevine rezultata višedecenijskih transformacija
muzeja iz vremena krize muzeja u muzeje epohe nove
muzeologije, pri kojima, kroz prevazilaženje uverenja
da posetilac muzeja može biti samo zaljubljenik
umetnosti, muzeji prestaju da egzistiraju kao ustanove
čija je delatnost fokusirana prevashodno ka
predmetima i kolekcijama, i postaju institucije koje u
centar svojih aktivnosti postavljaju publiku.
• Istovremeno i ciljevi turističkih kretanja počinju da se
sa 3S odmora i rekreacije, koji podrazumevaju
intelektualnu pasivnost, usmeravaju ka potpunijem
doživljaju koji se stvara multidisciplinarnim
aktivnostima.
MUZEJSKI TURIZAM
• Tendencije novih turističkih kretanja i opštih smerova
razvoja muzejske prakse postaju komplementarni
• „Moderni muzej je kao i moderni turista, jedan od
simptoma demokratizacije. Oba upućuju na širenje naučnih
znanja, popularizaciju umetnosti, sve manji značaj privatnih
mecena umetnosti i rastući obrazovni nivo srednjih klasa“
(Danijel Burstin).
• Na primerima Francuske, iznetim u Molarovoj Piramidi
publike, većinsku publiku svih kulturnih programa čine
turisti koji posećuju spomenike kulture i muzeje.
• Muzeji sve više postaju mesta gde će turisti ispoljiti svoju
kreativnost, te se u novije vreme u literaturi sreće i pojam
kreativni turista. A kreativan turista očekuje kreativan
muzej.
MUZEJSKI TURIZAM
• Naglašavajući da muzeji predstavljaju važne resurse
kulturnog turizam ICOM-ov Predlog povelje principa za
muzeje i kulturni turizam se zalaže za dodatni razvoj
muzeja kao turističkih atrakcija, pri čemu, pored
ponude atraktivnih i komunikativnih sadržaja, muzeji
ne treba samo da predstavljaju mesta posete već treba
i da preduzmu inicijativu u podsticanju lokalne
zajednice ka razvoju turizma, da postanu i mesta
okupljanja i organizovanja, kao i da aktivnom
primenom marketinških metoda u svojoj turističkoj
ulozi pronađu mehanizme za dodatno obezbeđivanje
sredstava, ali da istovremeno ne zanemare kako
aktivnosti na zaštiti baštine, tako ni aktivnosti
usmerene prema domicilnom stanovništvo.
POSETA MUZEJA
• Sa otvaranjem staklene piramide i krila Rišelje 1994.
godine broj posetilaca Luvra je dostigao brojku od 6,4
miliona Od tada je broj posetilaca ovog najposećenijeg
svetskog muzeja u stalnom porastu, da bi 2009. godine
dostigao broj od 8,5 miliona.
• Velikim, milionskim, posetama mogu se pohvaliti i
drugi muzeji, poput Britanskog muzeja koji na početku
dvadeset prvoga veka beleži posetu od 5,6 miliona,
londonske Nacionalne galerije sa 4,9, Vatikanskog
muzeja sa 3, Versaja i Orsea (Pariz) sa 2,4, odnosno 2,5,
londonskih Tejt galerija sa 2,2, madridskog Pradoa sa
1,7, petrovgradskog Ermitraža sa 1,7, bečkog Muzeja
istorije umetnosti sa 1,6, ili firentinske galerija Ufiči sa
1,5 miliona posetilaca.
MUZEJSKI TURIZAM
• Sa razvojem svesti o širem javnom značaju, ali i sa
primenom modernih muzejskih načela više okrenutih
publici, savremeni muzeji počinju da iz kategorije
sekundarnih atrakcija koje posetilac, koji je došao sa
drugim primarnim ciljevima, može da poseti, prelaze u
kategoriju primarnih atrakcija, objekata zbog kojih se
dolazi („Bilbao efekat“, Kušadasi – Efes u Turskoj,
Rotoua muzej na Novom Zelandu, Salem u SAD).
• Regije koje pored prirodnih bogatstava i razvijene
infrastrukture za odmor, omogućuju posećivanje kulturne baštine, dobijaju turističku utakmicu u sve jačoj
konkurenciji, a muzeji postaju i generatori razvoja kako
kulturnog turizma tako i turizma u opšte
MUZEJI
• http://www.youtube.com/watch?v=u04gpHLPnM (British Museum)
• http://www.youtube.com/watch?v=YJNU3vvZ
hMY (Louvre, Paris)
• https://www.youtube.com/watch?v=OPTusun
JJjg (Art Galleries)
• https://www.youtube.com/watch?v=SgHjHWb
x7pw (Centre Georges Pompidu)