Transcript HALİFELİĞİN KALDIRILMASI ve ÇOK PARTİLİ SİSTEME GEÇİŞ

Müslümanların dini liderlerine Halife denmekteydi.
Osmanlı, Halifeliği Yavuz Sultan Selim döneminden
itibaren kullanmaya başlamıştı.
Halifelik, saltanatın kaldırılmasından sonra Abdülmecit
Efendi’ye verilmişti. Ama, Abdülmecit şartlara uymuyor,
devlet işlerine karışıyordu.
Rejim
karşıtlarının
halifenin
yanında
toplanması
Halifelik
neden kaldırılmıştır?
nedir?
HalifeliğinHalifelik
kaldırılmasının
sonuçları nelerdir? • Laikleşme yolunda büyük bir adım atıldı.
1
Abdülmecit’in
Cumhuriyetle
halifeliğin
bağdaşmaması
Halifeliğin
Kaldırılma
Sebepleri
Halifenin
yapılacak
yeniliklere
engel
görülmesi
devlet işlerine
karışması ve
kendini devlet
başkanından
üstün
görmesi
2
• Yapılacak olan yeniliklere ortam
hazırlandı.
3 Mart 1924’de TBMM çıkardığı kanun ile halifeliği
• Ümmetçilik akımı ortadan kalktı.
kaldırdı ve Osmanlı soyundan
olanları yurtdışına gönderdi.
3
Milliyetçilik fikri güçlendi.
Osmanlı’da
Eğitim
Temel eğitim kurumu
olan medreseler
Son dönemlerde
açılan ve Avrupa
tarzında öğrenci
yetiştiren Maarif
vekaletine bağlı
okullar
Osmanlı azınlıklarının
açtığı ve devletten
bağımsız olarak
hareket eden azınlık
okulları
Eğitim programları
farklı ve Osmanlı
denetiminde olmayan
yabancı devletlerin
açtığı okullar
Eğitim anlayışı farklı olan okulların faaliyette bulunması ,değer yargıları ve dünya
görüşleri bakımından birbiriyle anlaşamayan bireylerin yetişmesine ve kültür çatışmasına
neden olmaktaydı.
Eğitimi
Eğitimdeki
alanında
bu çeşitlilik
başka hangi
nelere
yenilikler
sebep olmuştur?
yapılmıştır?
Kız ve erkeklerin birlikte
Dersler uygulamalı ve
İlköğretim
ücretsiz
ve
3
Mart
1924
Tevhid-i
Tedrisat
kanunu
ile
Öğretim
Birliği uygun
eğitim gördüğü karma eğitim
çağın
gereklerine
zorunlu
hale
getirildi
başladı kanunu çıkarılarak ülkedeki tüm okullar Milli Eğitim Bakanlığına
bağlandı.
hale getirildi
Yapılan kanunların din açısından uygunluğunu kontrol eden bir kurum olan Şeriye ve
Evkaf vekaleti, 3 Mart 1924’te kaldırıldı. Yerine ise iki ayrı kurum oluşturuldu.
• Din işlerini yürütmek ve bu
konuda halkı bilgilendirmek
amacıyla Diyanet İşleri
Başkanlığı kuruldu
Şer’iye
ve Evkaf
Vekaleti
• Vakıf Mallarını korumak ve
amacına uygun şekilde
yaşatmak için de Vakıflar
Genel Müdürlüğü kuruldu
Kurtuluş Savaşı yıllarında askerlik ve milletvekilliği aynı kişide olabiliyordu. Aynı anda
bu iki görevi sürdüren Kazım Karabekir ve Ali Fuat Paşa I. ve II. Ordu Müfettişliğine
atanmışlardı.
Mustafa Kemal’e karşı olan bu iki komutanın rahatsızlıklarının temeli, onun
inkılapçılığıydı. Bu nedenle, siyaseti ve orduyu birbirinden ayırmak için ilk olarak Erkanı
Harbiye Vekaleti’ni kaldırıldı.
Erkan-ı Harbiye Vekaleti’nin yerine hangi
kurum kuruldu?
İç ve Dış Tehditlere karşı ülkeyi korumak amacı ile
Genel Kurmay Başkanlığı kuruldu.
Cumhuriyet yeni kurulduğunda da şu an
Siyasi parti nedir?
olduğu gibi bir çok parti var mıydı?
Milli egemenlik temeline dayanan ve özellikle cumhuriyet yönetimine sahip olan
ülkelerde siyasal partilerin varlığı doğaldır. Türkiye Cumhuriyeti’nde de birbirini
denetleyici partilerin kurulacağına şüphe yoktur.
Siyasi parti: Yurt sorunlarının çözümünde aynı fikri paylaşan
insanların bir araya gelerek oluşturduğu grubu ifade eder.
I. Meclisin görevi bittikten sonra II.
Meclis için yapılacak olan seçimlerde
Mustafa Kemal kendi görüşüne uygun
olanların milletvekili olmasını sağladı.
II. Meclis içinde de gruplaşmaya izin
vermeyen Mustafa Kemal, Anadolu ve
Rumeli Müdafaa-i Hukuk adıyla tek grup
oluşturdu. Bu grubun adı daha sonra HALK
FIRKASI oldu.
Halk Fırkası’nın adı daha sonra tekrar değişmiş ve CUMHURİYET HALK FIRKASI ismini
almıştır.
Bu partinin günümüzdeki adı nedir?
Cumhuriyet Halk Fırkası,
günümüzde Cumhuriyet
Halk Partisi olarak
faaliyetlerini
sürdürmektedir.
Cumhuriyet Halk Partisi’nin
logosunda yer alan altı ok, altı
Atatürk ilkesini temsil eder.
Kazım Karabekir
Rauf Bey
Ali Fuat Paşa
Adnan Bey
Refet Bey
Cafer Tayyar Bey
Cumhuriyet Halk Fırkası’nın bazı faaliyetlerinden hoşlanmayan bazı ileri gelen kişiler
partiden istifa ederek TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI’nı kurmuşlardır.
Bu partiyi kuranlar kimlerdir?
Partimiz ekonomide
Partinin dini inançlara saygılı olması,
liberalizmi benimsemiş ve
bu partiye rejim karşıtlarının üyeliğine
eğitimizin
de
milli
olmasını
Terakkiperver Cumhuriyet Halk
neden oldu. 1925’de çıkan Şeyh Sait
savunmuştur.
Hem
biz dini
Çok
partili
hayata geçişteki
ilk denememiz,
Ayaklanmasına bazı üyelerin de karıştığı
Fırkası Türkiye Cumhuriyeti’ndeki
inançlarabu
dapartinin
saygılı bir
kapatılmasıyla
başarısız
tespit edilince
partiolmuştur.
kapatılmıştır.
ilk muhalefet partisidir.
grubuz.
Lozan’da Irak sınırımız çizilememişti. Sınırın çizilmesi ise İngiltere ve Türkiye’ye
bırakılmıştı. İngilizler, hiçbir hakları olmamalarına rağmen Musul’u bizlere vermemekte
ısrarcıydılar. Tabii Türkler de asıl hakları olan Musul’dan vazgeçip, Misak-ı Milli’den bir
ödün daha vermek istemiyorlardı. Taraflar görüşmelerde bir sonuca varamayınca, savaş
tehlikesi belirdi. Ama, hiç kimse savaş istemiyordu.
Musul zengin petrol yataklarıyla çevriliydi.
Bu petrol yatakları bizim olmalıydı. Bu
nedenle Musul’u Türkiye’ye vermek
istemiyorduk. Türkiye, bu konu da çok
kararlıydı. Misak-ı Milli denen
kurallarından taviz vermek istemiyorlardı.
Ama bir savaş çıkmasını da
istemiyorlardı. Tabii biz de. Musul’un
bizde kalması için onlara bir oyun
oynadık. Türkiye, dini bir devletten milli bir
devlete geçiş yaptığı için milliyetçiliği dinin
önüne almaya çalışıyordu. Ama bu bazı
kesimlerde “Din elden gidecek” diye
algılanıyordu. Biz de bu sloganı
kullanarak doğudaki halkı kışkırtıp
ayaklanma çıkardık. Tabi Türkiye iç
mesele ile uğraşmak zorunda kalınca
bizimle baş edemedi.
Şeyh Sait İsyanının hangi nedeni açıklanıyor?
İngiliz Savaş Başkanı Winston Churchill
Şeyh Sait önderliğinde, 13 Şubat 1925’de
Diyarbakır’ın Ergani ilçesine bağlı olan Piran
köyünde başlayan ayaklanma, kısa sürede
Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerine yayıldı.
Aslına bakılırsa kullanıldığının farkında
olmayan Şeyh Sait, çıkardığı ayaklanmayı dini
sloganlarla yaymaya çalıştı. İsyanının kolayca
bastırılmasını engellemek ve kendisine
yardımcı olması için askerleri bile vardı.
Takrir-i Sükun nedir?
İsyanı Fethi Bey bastıramayınca, Mustafa
Kemal Paşa’nın baskısı ile istifa etti ve
yerine ben başbakan oldum. İsyanı
bastırmak için sıkı tedbirler aldım ve hemen
4 Mart 1925’te Takrir-i Sükun Kanunu’nu
çıkardım. Ayrıca suçluların cezalandırılması
için tekrar İstiklal mahkemelerini kurdurttum.
Huzur ve güvenliği sağlama anlamına gelen ve Şeyh Sait isyanını
bastırmak için Hükümete geniş yetkilerin verildiği kanundur. 1929’a kadar
yürürlükte kalmıştır
Alınan tedbirler sonucu zanlılar yakalandı ve isyan bastırıldı. Suçlular İstiklal
Mahkemesi’nde yargılandı.
İsyanın
İsyan
sonucunda
bastırılabildi
neler
mi?
oldu?
1
• İç meselemizle uğraştığımız için
dışarıyla uğraşamadık ve Musul’u
İngilizler aldı.
3
• Cumhuriyete karşı oluşan ilk büyük
tehlike önlendi.
2
• Ayaklanma ile ilgisi olduğu tespit
edilen Terakkiperver Cumhuriyet
Fırkası kapatıldı.
4
• Çok partili hayata geçişteki ilk
denememiz başarısız oldu.
Şeyh Sait ayaklanmasının bastırılması ve Terakkiperver Cumhuriyet fırkasının
kapatılmasından sonra Mustafa Kemal’e karşı olan muhalifler, ona bir suikast
düzenlemek için uygun bir zaman kolluyorlardı. Bunu 16 Haziran 1926’da yapacağı İzmir
gezisinde yapmayı planlıyorlardı. Ama, M. Kemal’in İzmir’e bir gün gecikmesi,
suikastçıları Sakız Adası’na kaçıracak olan motorcu Giritli Şevki’yi vicdan hesabına
sürükledi. Motorcu, her şeyi giderek İzmir Valisi’ne anlattı. Böylece suikast önlenmiş
oldu.
M. Kemal’e suikast girişiminden sonra M. Kemal ve suikastçılardan birisi arasında geçen konuşmalar:
Fena bir adammış. O
Geçerken işaret edecekler,
memlekete çok fenalık
Mustafa
Kemal
işte
budur
Sen
Mustafa
OSen
halde
Mustafa
Mustafa
Kemal
tanımadığın
Kemal’i
ne
Kemal’i
yapmıştı
tanıyor
bir
yapmış.Hayır
Sonra onu
Evet.
bizde
adamı
öldürecekmişsin
kidiyeceklerdi,
onu
nasıl
musun?
öldürecektin?
öldürecektin?
öyle mi?
öldürmek için bize parada
öldürecektik.
vereceklerdi
Mustafa Kemal suikast girişimi üzerine ne söylemiştir?
Bu konuşmanın devamında M.
Kemal belindeki tabancayı
suikastçıya vermiş ve M. Kemal
benim. Al tabancayı öldür demiş,
suikastçı şaşkın şaşkın baktıktan
sonra ağlamaya başlamıştır.
İstiklal mahkemelerinde yargılanan suçlular idam cezasına
çarptırılmıştır
Mustafa Kemal, Paris Elçisi Fethi Bey’i yanına çağırır ve ondan yeni bir parti kurmasını ister.
1
2
• Çok partili rejime geçmek istenilmesi
• Mecliste hükümet çalışmalarını
denetleyecek bir partiye ihtiyaç olması
3
4
• 1929 dünya ekonomik bunalımının Türk
ekonomisini olumsuz etkilemesi
• Devletçi ekonomik modeli savunan Halk
Fırkasına karşı serbest ekonomiyi
savunan bir partinin kurulmak istenmesi
Parti Atatürk İlkelerini benimsemiş,
ekonomide liberalizmi savunmuştur. Kısa
sürede birçok üye toplayan bu partiye,
sonra rejim karşıtlarının sızması nedeni
ile Fethi
Bey partiyi
feshetmiştir.
Çok partili hayata geçmek
için yapılan
ikinci
deneme,
Mustafa Kemal, neden yeni bir parti
kurulmasını istemiştir?
30 Kasım 1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın
feshedilmesiyle başarısız olmuştur.
Derviş Mehmet isminde bir yobaz ve 6 arkadaşı İzmir’in Menemen ilçesinde 23
Aralık 1930 günü “Ey Müslümanlar! Ne duruyorsunuz; Halife Abdülmecit hududa geldi,
Sancak-ı Şerif çıktı, gelin altında toplanalım, şeriat isteyelim” şeklinde başlattığı olayı
bastırmak için Öğretmen Asteğmen Kubilay gelmiş ancak isyancılar tarafından canice
başı gövdesinden ayrılarak şehit edilmiştir.
Olay yerine yetişen askeri birlikler, teslim
olmalarını istemiştir. Bu isteği reddeden isyancılar
ateşle karşılık vermişlerdir.
Çatışma sonucu Derviş Mehmet ve iki
arkadaşı vurularak, ikisi de yaralı ele geçirilmiştir.
Diğer ikisi ise iki gün sonra ele geçirildi.
Yakalananlar mahkeme sonrası 5 Şubat 1931’de
infaz edildiler.
Kubilay olayı yurtta üzüntü ve nefret
uyandırmış ve bu olay hem gazetelerde
hem de yurdun çeşitli yerlerinde yapılan
mitinglerle protesto edilmiştir
Kubilay için Menemen’de anıt
yapılmıştır. Her yıl 23 Aralık’ta Kubilay
Olayı anılmaktadır.