Transcript National Series Lecture 5. National Measures

ბრედფორდის განიარაღების კვლევის ცენტრი
მშვიდობის კვლევის განყოფილება, ბრედფორდის უნივერსიტეტი,
გაერთიანებული სამეფო
ეროვნული სერიები
ლექცია 5
სიცოცხლის შემსწავლელი
მეცნიერების პასუხისმგებლობა
სურათი: გამჭვირვალე გლობუსი - from: http://www.freedigitalphotos.net/
მონახაზი
• ორმაგი დანიშნულების ეთიკა ორმაგი დანიშნულების
დილემა
• პოტენციური/რეალური ორმაგი დანიშნულების
მეცნიერებასთან ასოცირებული პასუხისმგებლობები
• მეცნიერულ სარგებლობასა და რისკის ანალიზს შორის
არსებული დაძაბულობა
• გაფრთხილების პრინციპი (გპ)
• სამეცნიერო პუბლიკაციისა და უშიშროების დებულება
2003
• გადაწყვეტილების მიღება ორმაგი დანიშნულების
დილემაში
საერთაშორისო დებულებები სიცოცხლის
შემსწავლელი მეცნიერების
პასუხისმგებლობების შესახებ
•
IAP: ბიოუშიშროების დებულება 2005
– “მეცნიერებს აქვთ ვალდებულება არ მიაყენონ ზიანი”
•
ჯანმო: პასუხისმგებლობიანი სიცოცხლის შემსწავლელი მეცნიერების კვლევა
ჯანმრთელობის გლობალური უშიშროებისათვის 2011
– “ორმაგი დანიშნულების დილემა თავისთავად ეთიკური ბუნებისაა”
•
ბტიკ: 2008 წლის მონაწილე სახელმწიფოების შეხვედრის საბოლოო
დოკუმენტი
– ქცევის კოდექსი უნდა: “ფარავდეს ეთიკურ და მორალურ
ვალდებულებებს მეცნიერულ სასიცოცხლო ციკლში, წინადადების,
დაფინანსების, შესრულებისა და გავრცელების ეტაპებზე”
•
აშშ ეროვნული კვლევების საბჭო: მეცნიერად ყოფის შესახებ 2009 მე–3 გამ.
– “კვლევა ეფუძნება იგივე ეთიკურ ფასეულობებს, რომლებიც
ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოიყენება, პატიოსნების, წესიერების,
ღიაობის, სიმართლის და სხვების პატივისცემის ჩათვლით.”
რატომ არის ორმაგი დანიშნულება
ეთიკური საკითხი?
ორმაგი დანიშნულების კვლევა
კვლევა……
……“რომელიც, არსებულ გაგებაზე დაფუძნებით, შეიძლება
გონივრულად იყოს მიღებული, რომ იძლევა ცოდნას, პროდუქტს
ან ტექნოლოგიას, რომელიც შეიძლება პირდაპირ იქნეს
გამოყენებული სხვების მიერ და შეუქმნას საფრთხე
სახოგადოებრივ ჯანმრთელობას და უსაფრთხოებას, სოფლის
მეურნეობისა და სხვა მცენარეებს, ცხოველებს, გარემოს ან
მასალებს.” (ხაზგასმა დამატებულია)
(NSABB 2007)
თუ მეცნიერი იღებს პასუხისმგებლობას აჩვენოს, რას აკეთებენ
ისინი, რათა ხელი შეუშალონ მათი კვლევების არასწორად
გამოყენებას, მაშინ შესაძლებელია ამგვარი “ჩარევის” შემცირება.
ორმაგი დანიშნულება, როგორც ეთიკური
საკითხი
ორმაგი დანიშნულების დილემა
მეცნიერული კვლევის ერთიდაიგივე ნაწილი
საზიანოდ
სასიკეთოდ
(Miller and Selgelid 2007, Sture 2010)
ორმაგი დანიშნულების კვლევებთან ასოცირებული
პასუხისმგებლობები (i)
ბიოეთიკის პრინციპის გავლენიანი განსაზღვრება........
“არ ავნო” (“ზიანის არ მოტანის” ვალდებულება)
ზიანის არ
მოტანის
პრინციპი
ზიანის
შესაძლო
რისკი
გამიზნული
ქმედებები
პრინციპი ფარავს:
• არა მარტო გამიზნული
ქმედებები, არამედ აგრეთვე
სამეცნიერო კვლევის ირგვლივ
გაუმიზნავი შედეგები/რისკები
• ზიანის მოტანის განზრახვის
გარეშე რისკი არის მორალური
პასუხისმგებლობის ნაწილი
(Kelly 2006)
ორმაგი დანიშნულების კვლევებთან
ასოცირებული პასუხისმგებლობები (ii)
ორმაგი დანიშნულება წამოჭრის ეთიკურ კითხვებს:
• “უნდა ვიქონიოთ აგენტი, რომელიც მორალურად
პასუხისმგებელია ქმედების შედეგებზე?”
•და....
• როდესაც ეს შედეგები არ იყო გამიზნული და, ზოგ შემთხვევაში,
იყო აგენტის კონტროლის გარეთ?”
ის კითხულობს, არის თუ არა პირი (“აგენტი”) მორალურად
დაკავშირებული წინასწარ გაფრთხილებებთან არასასურველი
სამომავლიო შედეგების თავიდან ასაცილებლად.
(Miller და Selgelid 2007)
ორმაგი დანიშნულების კვლევებთან
ასოცირებული პასუხისმგებლობები (iii)
აქ დაისმის შეკითხვა:
“არა რამდენად არის მეცნიერი პასუხისმგებელი თავისი ქმედების
გამიზნულ შედეგებზე,”
“არამედ რამდენად არის მეცნიერი პასუხისმგებელი თავისი
კვლევის ნაგულისხმევ hზემოქმედებაზე, მის პრევენციაზე და
აგრეთვე ამგვარი შედეგების წინასწარმეტყველებაზე.”
ამრიგად....არის პრევენციული მცდელობები მოვალეობა?
(Ehni 2008, Dando 2009)
წინასწარ
განჭვრეტილი
ზემოქმედება
ორმაგი დანიშნულების კვლევებთან
ასოცირებული პასუხისმგებლობები (iv)
კუჰლაუ და სხვ. (2008) აგრეთვე ამტკიცებენ.....
გონივრული ვალდებულებები
მეცნიერებს აქვთ....“ვალდებულება გაითვალისწინონ მათი
კვლევების პოტენციური უარყოფითი ზეგავლენა, დაიცვან
მგრძნობიარე მასალა, ტექნოლოგია და ცოდნა შეღწევისაგან,
და მოახსენონ პრობლემური საქმიანობის შესახებ.”
პასუხისმგებლობა
და აგრეთვე აქვთ.....““ვალდებულება გაითვალისწინონ და
ხელი შეუშალონ წინასწარ განჭვრეტად და დიდად შესაძლო
ზიანს.”
რა არის “წინასწარ განჭვრეტადი”?
(Kuhlau et al 2008)
ორმაგი დანიშნულების კვლევებთან
ასოცირებული პასუხისმგებლობები (v)
ზიანის პრევენციის ვალდებულების დაკმაყოფილების ხუთი
კრიტერიუმი
მკვლევარებმა უნდა გაატარონ ქმედებები, რათა ხალი შეუშალონ
ზიანის მოტანას, რომლებიც:
1.
მათი პროფესიული პასუხისმგებლობების ფარგლებში ჯდება
2.
მათი პროფესიული უნდარების და შესაძლებლობების ფარგლებში
ჯდება (მეცნიერებმა ყველაზე უკეთ იციან თავისი სამუშაო)
3.
ეხება გონივრული წინასწარ განჭვრეტადი რისკის შემცირებას
4.
რისკის მინიმიზირება, რაც პროპორციულად უფრო მეტია, ვიდრე
კვლევის სარგებლობა
5.
სხვა საშუალებებით ადვილად არ მიიღწევა (Kuhlau et al 2008)
(“გონივრული ნიშნავს მეცნიერის აქტიურ ჩართვას ცოდნის მისაღებად და
კვლევის პოტენციური არასწორი გამოყენების განსჯას”)
ორმაგი დანიშნულების კვლევებთან
ასოცირებული პასუხისმგებლობები (vi)
კუჰლაუ და სხვ. გვთავაზობენ, რომ მეცნიერებს აქვთ შემდეგი
ეთიკური პასუხისმგებლობები:
- ბიოტერორიზმის პრევენციის
- ბიოტერორისტულ თავდასხმაზე რეაგირებაში ჩართვის
- მათი კვლევების უარყოფითი ზემოქმედების გათვალისწინების
- მგრძნობიარე ინფორმაციის არ გამოქვეყნების ან გაზიარების
- საშიში ნივთიერებების კონტროლი და წვდომის შეზღუდვა
- საეჭვო საქმიანობის შესახებ შეტყობინების
(Kuhlau et al 2008)
ორმაგი დანიშნულების კვლევებთან
ასოცირებული პასუხისმგებლობები (vii)
ზოგადი მოვალეობა წვლილი არ შეიტანონ ორმაგ
დანიშნულებაში, რომელიც არის ცუდი, და, შესაბამისად,
კონტროლირებადი.....
ამის შეგნით სპეციფიური მოვალეობები მოიცავს:
- ატარებთ თუ არა გარკვეული ტიპის კვლევებს
- სისტემატურად იღებთ ორმაგი დანიშნულების
აპლიკაციებს, რათა გააფრთხილოთ მათ მიერ წარმოქმნილი
საფრთხეების შესახებ
- აცნობეთ საჯარო მოხელეებს ამ საფრთხეების შესახებ
- შედეგები საჯაროდ არ გაავრცელოთ, არამედ საფრთხის
შემცველი მეცნიერული ცოდნა საიდუმლოდ შეინახეთ
გულისხმობთ კვლევის
კონტროლს?
(Ehni 2008)
დაძაბულობა სარგებლისა და რისკის
ანალიზში (i)
რა არის სარისკო ორმაგი დანიშნულების დილემაში?
აკადემიური თავისუფლებისა და მეცნიერული
პროგრესის უფლება
რისკი
სარგებლობა
(Miller and Selgelid 2007)
დაძაბულობა სარგებლისა და რისკის
ანალიზში (ii)
რა არის სარისკო ორმაგი დანიშნულების დილემაში?
მეცნიერებაში “ცენზურის” შესახებ
გადაწყვეტილებების მიღება
პასუხისმგებლობები
(ვისი?)
უფლებები
(ვისი?)
(Miller და Selgelid 2007)
დაძაბულობა სარგებლისა და რისკის
ანალიზში (iii)
გადაწყვეტილების მიღება გაცვლისათვის
უშიშროების/საზ.
ჯანდაცვის
საჭიროებები
პატარა შეწირვები ისე, რომ საზ.
ჯანდაცვამ და/ან უშიშროებამ
ძალიან დიდი სარგებლობა მიიღოს
მეცნიერების პროგრესთან ერთად
მეცნიერული
პროგრესის და
მეცნიერების
გავრცელების
უფლება
პატარა შეწირვები ისე, რომ
მეცნიერებამ ძალიან დიდი
სარგებლობა მიიღოს საზ. ჯანდაცვის
და/ან უშიშროების პროგრესთან
ერთად
.
(Miller და Selgelid 2007)
ვინ არის პასუხისმგებელი რაზე, ვის
წინაშე და რატომ?
პროსპექტული
პასუხისმგებლობა
რეტროსპექტული
პასუხისმგებლობა
• წინხედვა
• უკუხედვა
• ვინმეზე ზრუნვის
პასუხისმგებლობა,
დაფუძნებული
პასუხისმგებელი პირის
როლიდან გამომდინარე
მოვალეობაზე
• გამომდინარეობს
მეცნიერებისა და სამეცნიერო
საზოგადოების
მოვალეობებიდან
• იმ მოქმედის
(მეცნიერის) მიერ
ჩადენილი ქმედების
შედეგ(ებ)ი, რომელმაც
აქტიური წვლილი
შეიტანა ამ ქმედებაში ან
ვინც ხელი შეუშალა მას
(Whitby და Novossiolova 2011)
Exercise1
არის კვლევის კონტროლი რელევანტური?
• იმსჯელეთ მეცნიერული კვლევების კონტროლის
(ბიოუშიშროების) ლოგიკის შესახებ. (10 წთ).
•
დასვით კითხვები, თუ ვინ უნდა აგებდეს პასუხს კვლევის
შესაძლო პრობლემური არეების განსაზღვრაზე (მეცნიერები,
ინსტიტუტები, მთავრობა, თუ ვინმე სხვა?). როგორ უნდა
დავიცვათ ბალანსი უშიშროებასა და მეცნიერების მართვის
თავისუფლებას შორის?
• მოახსენეთ კლასს.
სიფრთხილის პრინციპი(სპ) (i)
როდესაც არსებობს სერიოზული და ნამდვილი პრობლემა
კანონიერად მიღებულ ბიოლოგიურ მასალასთან,
ტექნოლოგიასთან ან ცოდნასთან დაკავშირებით
სამეცნიერო საზოგადოება ვალდებულია შეიმუშავოს,
შეასრულოს და ერთგული იყოს სიფრთხილის ზომების,
რათა წინ აღუდგეს პრობლემებს
სიფრთხილის პრინციპი(სპ) (ii)
იმ შემთხვევებში, როდესაც არსებობს გონივრული
საფუძველი რომ გვჯეროდეს, რომ ინფორმაცია ან ცოდნა
შეიძლება ადვილად იქნას გამოყენებული ბიოტერორიზმის
ან ბიოლოგიური საომარი საშუალებებისათვის
ყველა პირი ან ინსტიტუტი, რომელიც ჩართულია
სიცოცხლის შემსწავლელი მეცნიერებების რაიმე ასპექტში. .
. უნდა ეცადოს შეზღუდოს ორმაგი დანიშნულების
ინფორმაციის ან ცოდნის გავრცელება მათთან, ვისაც
ჭირდება, რომ იცოდეს
(Somerville and Atlas 2005)
სიფრთხილის პრინციპი(სპ) (iii)
სპ–ს ფუნდამენტური პრინციპი....
“...‘ზოგ შემთხვევაში შესაძლო საფრთხის წინააღმდეგ
ზომები მიღებული უნდა იქნას იმ შემთხვევებშიც კი,
როდესაც ხელმისაწვდომი მტკიცებულება არ
მიუთითებს საფრთხის არსებობაზე, როგორც
მეცნიერულ ფაქტზე’....”
(Kuhlau et al 2009)
მტკიცებულება
სიფრთხილის პრინციპი(სპ) (iv)
ოთხი ძირითადი კონცეპტუალური
განზომილება/გამოდის არენაზე: საფრთხე,
გაურკვევლობა, მიწერილობა და მოქმედება
თუ არის:
(1) საფრთხე, რომელიც არის
(2) გაურკვეველი, მაშინ გარკვეული ტიპის
(3) ქმედებები არის
(4) სავალდებულო.
(Kuhlau et al 2009)
სიფრთხილის პრინციპი (v)
შეშფოთება “ზედმეტი დაცვის” გამო....
დაცვის ზომებმა (მაგ., მეცნიერული კვლევების
სავალდებულო კონტროლი) კონკრეტული რისკის
შეფასების გარეშე
შეიძლება დაანგრიოს მთავრობის მთლიანი
ბიოუშიშროების ზომების რწმენა = სწორი ბალანსის დაცვა
მეცნიერების თავისუფლებასა და უშიშროებას შორის
განსაკუთრებით პრობლემატურია
(Kelle 2005, Fildler and Gostin 2007. Koblentz 2010)
დებულება სამეცნიერო პუბლიკაციისა და
უშიშროების შესახებ (i)
“ჩვენ ვცნობთ, რომ…შემთხვევით …პუბლიკაციის
პოტენციური ზიანი გადაწონის საზოგადოებისათვის
პოტენციურ სარგებლობას”
“სტატია უნდა გადაკეთდეს ან არ გამოქვეყნდება”
სამეცნიერო ჟურნალების/საზოგადოებების მნიშვნელოვანი
როლი
“მკვლევარების მიერ მათი კვლევების შედეგების გაცნობის
ხელშეწყობა ისე, რომ საზოგადოებამ მაქსიმალური
სარგებლობა მიიღოს და არასწორად გამოყენების რისკი
იქნას შემცირებული.”
(ჟურნალების რედაქტორები და ავტორთა ჯგუფი 2003)
Nature, Science and ProNAS ჩათვლით
დებულება სამეცნიერო პუბლიკაციისა და
უშიშროების შესახებ (ii)
გააცნია სამეცნიერო ჟურნალებს საკმარისი კვალიფიკაცია,
რომ უშიშროების რისკები განსაჯოს?
“ამრიგად, მნიშვნელოვანი შეკითხვა დაისმის იმის შესახებ,
თუ რამდენად შეიძლება მთავრობა, ბიოეთიკოსები და/ან
უშიშროების საზოგადოება იყოს ჩართული სამეცნიერო
ცენზურაში.”
(Miller და Selgelid 2007)
გადაწყვეტილების მიღება ორმაგი
დანიშნულების დილემებში (i)
გადაწყვეტილების მიღების პროცესის
ალტერნატიული მექანიზმები მოიცავს:
- ინდივიდუალური მეცნიერის სრულ ავტონომიას
- ინსტიტუციურ კონტროლს
- ინსტიტუციური და სამთავრობო კონტროლის
ნარევს
- დამოუკიდებელ ხელისუფლებას
- სრულ სამთავრობო კონტროლს
(Miller და Selgelid 2007)
გადაწყვეტილების მიღება ორმაგი
დანიშნულების დილემებში (ii)
არსებული წინადადებები
• საშიში პათოგენების კონტროლი: დამცავი კონტროლის სისტემის
პროტოტიპი (მერილენდის საერთაშორისო და უშიშროების
კვლევების ცენტრი (CISSM))
•სინთეზური გენომიქსი: მმართველობის ვარიანი (ჯ. კრეიგ
ვენტერის ინსტიტუტი– JCVI), საერთაშორისო და უშიშროების
კვლევების ცენტრი(CSIS), და მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიის
ინსტიტუტი (MIT)
• სიცოცხლის შემსწავლელ მეცნიერებებში ორმაგი დანიშნულების
კვლევასთან დაკავშირებული ინფორმაციის პოტენციური არასწორი
გამოყენების შემცირების სტრატეგიის კვლევების კონტროლის
მოწოდებული სტრუქტურა (NSABB)
•დნმ სინთეზი და ბიოლოგიური უშიშროება (Bugl et al)
(გაერო 2008b)
გადაწყვეტილების მიღება ორმაგი
დანიშნულების დილემებში (iii)
საერთო (გაზიარებული) შეხედულება
მხოლოდ შერეულ უფლებამოსილება, რომელიც
შედგება სამეცნიერო საზოგადოებისა და სამთავრობო
უწყებებისაგან, შეუძლია ეფექტურად გადაწყვიტოს
ორმაგი დანიშნულების დილემა
Responsibilities of scientists, governments and others
სავარჯიშო 2
არის H5N1 გრიპთან დაკავშირებული გადაწყვეტილება
მაფრთებული?
• იმსჯელეთ H5N1 გრიპის შესახებ სტატიისათვის მიცემული
გადაკეთების რეკომენდაციის შედეგების შესახებ. (2011) (10 წთ)
• მისაღებია თუ არა ეს გადაწყვეტილება სიფრთხილის პრინციპის
პერსპექტივიდან, თუ უშიშროების მოთხოვნები ამ შემთხვევაში
აღემატება მეცნიერების თავისუფლებას?
• მოახსენეთ კლასს.
გამოყენებული ლიტერატურა
ამ ლექციაში ციტირებული გამოყენებული
ლიტერატურა შეგიძლიათ იხილოთ ამ
პრეზენტაციის შენიშვნების ნაწილში.