Transcript 4. Hafta Sunum Dosyası

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Yöntemleri
Kavramsallaştırma, İşletimselleştirme
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
1
Plan
•
•
•
•
Kavram
Kavramsallaştırma
İşletimselleştirme
Kavramsallaştırma ve işletimselleştirme
örnekleri
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
2
Kavram
• Kavram: “Bir dizi gözlem, duygu ve
düşünceyi özetleyen bir zihinsel imge”
• Sözcüklerin günlük dilde gevşek kullanımı
• Bilim dilinde sözcüklerle tam olarak ne
demek istendiği açıklanmalı
• Kavramları kavramsallaştırmak,
işletimselleştirme ve ölçmenin temelidir
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
3
Düşünceler, Kavramlar
• “Önyargılı” terimi kısa yoldan belirli
özellikleri olan insanları tanımlamak için
kullandığımız ve üzerinde anlaştığımız bir
terim
• Beynimizdeki düşüncelerin saklandığı
çekmeceler
• Bu düşüncelerle ilgili terimler üzerinde
anlaşmaya kavramsallaştırma, sonuca ise
kavram diyoruz (şefkatli, sevecen,
duygusal, çevreci, çapraz tohumlama vs.)
• Sözlükler toplumun üzerinde anlaştığı
terimlerin resmi listesi
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
4
Kavramlar ve Gerçeklik
• Kavramlar zihni görüntüler
• Birbiriyle ilişkili gözlem ve deneyimleri
özetliyor
• Gözlem ve deneyimler gerçek
• Kavramlarsa gerçek değil
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
5
Kavramsallaştırma
• Bir terim kullanıldığında ne demek
istendiğinin tanımlanması süreci
• Tümdengelim kuramında
kavramsallaştırma, soyut bir kuramın
belirli parçalarını spesifik değişkenlerle
sınanabilir denencelere dönüştürmeye
yardımcı olur
• Tümevarım kuramında
kavramsallaştırma ilgili gözlemlerden
anlam çıkarma sürecinin önemli bir
parçasıdır
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
6
Kavramların Tanımı
• Gerçek tanım (belli bir varlığın temel
doğasının veya özelliklerinin belirlenmesi;
bilimsel araştırma için yetersiz)
• Nominal (ismen) tanım (bir terime verilen
anlamların tanımı)
• İşletimsel tanım (ölçülebilir tanım; sosyoekonomik statü = gelir + eğitim düzeyi)
– Son 12 aydaki geliriniz?
– En son bitirdiğiniz okul?
• İsmen tanımlama  İşletimsel tanımlama
 Gerçek dünyada ölçme
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
7
Göstergeler, Boyutlar
• Kadınlar erkeklerden daha mı
şefkatlidirler?
• Şefkatin çeşitli boyutları (duygu, eylem,
şefkat yöneltilen canlı türü, vs.)
• Şefkatin göstergeleri nelerdir?
• Kavramsallaştırmada hem boyutlar
tanımlanır hem de her bir boyut için
göstergeler belirlenir
• Göstergeler birbirinin yerine geçer
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
8
Kavramsallaştırma  İşletimselleştirme
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
9
İşletimselleştirme
• Kavramsallaştırma ve işletimselleştirme
birbiriyle yakından ilgili
• Kavramsallaştırma soyut kavramların rafine
edilmesi ve tanımlanması
• İşletimselleştirme gerçek dünyada
kavramları temsil eden ampirik gözlemlerin
yapılmasıyla sonuçlanacak spesifik
araştırma prosedürlerinin geliştirilmesi
Kaynak: Babbie, 2007, s. 133
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
10
İşletimselleştirme Seçenekleri
• Değişim aralığı (gelir düzeyi)
• Uçlar arasındaki değişimler
• Kavramın hangi boyutunun
işletimselleştirileceği
Kaynak: Babbie, 2007, s. 133-136
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
11
Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirme
Soyut yapı
Kavramsallaştırma
Kavramsallaştırma
Kavramsal tanım
Kavramsal tanım
İşletimselleştirme
İşletimselleştirme
Gösterge / ölçüm
Sınanan
ampirik hipotez
Gösterge / ölçüm
Ampirik düzey
Soyut yapı
Hipotetik
nedensel ilişki
İşletimsel Kuram düzeyi
düzey
Bağımlı değişken
Bağımsız değişken
Kaynak: Neuman, 2006, s.185
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
12
Kavramsallaştırma ve
İşletimselleştirme Örnekleri
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
13
“Öğretmen Morali”nin Kavramsallaştırılması
• Öğretmen morali ile profesyonel çalışma ortamı
arasında bir ilişki var mıdır?
• Denence: “Profesyonel çalışma ortamı
öğretmen moralinin düzeyini yükseltir.”
• Bunun için “öğretmen”, “moral”, “profesyonel
çalışma ortamı” gibi kavramların anlamları
düşünülmeli.
• “Öğretmen morali” kavramıyla ne kastediliyor?
Kaynak: Neuman, 2007, s.268-275
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
14
Öğretmen Kimdir?
• Okul müdürü, kütüphaneci, futbol takımı
çalıştırıcısı, stajyer öğretmen, yarım
zamanlı öğretmen, okul dışında çalışan
öğretmenler (çırak yetiştiricileri, köpek
eğiticileri)
• 1-12. sınıflarda öğrencilerle sınıfta vakit
geçiren tam zamanlı görevliler
• Öğretmenlik diploması olanlar
•...
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
15
Moral Nedir?
• İnsanlar şeyler hakkında ne hissediyorlar?
• Güven, spiritizma, pozitif olma hali,
iyimserlik, beraberlik hissi, neşe, zihni
durum (sözlük anlamı)
• Moralin “ruh hali”nden (mood) farkı ne?
(ruh hali daha bireysel ve geçici)
• Moral iyimserlik/kötümserlik mi demek?
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
16
Öğretmen Morali
• Moral, bir şeye (öğrenci, okul yönetimi,
maaş, meslek, vs.) karşı beslenen his ise
o zaman öğretmen moralinin birden fazla
boyutu (örneğin, öğrencilere,
öğretmenlere karşı hissedilenler) mu var?
• Öğretmen morali
– Yüksek moral: Okul hakkında olumlu görüş
bildirme, fazla çalışmaktan şikayetçi
olmama, öğrencilerle olmaktan hoşlanma
– Düşük moral: Şikayet, okulla ilgili etkinliklere
zorunlu olmadıkça katılmama, başka iş arama
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
17
Tümdengelimle Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirme
+
Kuram düzeyi
Nedensel ilişkiyi kuramlaştır
Profesyonel
iş çevresi
Bağımlı değişken
Öğretmenin moral
düzeyi
Ampirik düzey
İşletimsel düzey
Değişkenleri kavramsallaştır
Çoğu öğretmenlerin
öğrenci, ebeveyn vs.
karşı olumlu tutumu
Beceri, otonomi,
saygınlık, doğrudan
denetim olmaması vd.
Değişkenleri işletimselleştir
Göstergeler / ölçüm
(diploma, içeriğe
karışılmaması vs.)
?
Ampirik
hipotezi sına
Göstergeler / ölçümler
(fazla mesai vs.)
Kaynak: Neuman, 2006, s.187’den uyarlama
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
18
Tümevarımla Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirme
Ampirik düzey
İşletimsel düzey
Kuram düzeyi
İlişkiyi kuramlaştır
[ önkoşul]
Profesyonel
iş çevresi
Bağımlı değişken
Öğretmenin moral
düzeyi
Taslak fikir ve kavramları
incelterek kavramsallaştır
Çoğu öğretmenlerin
öğrenci, ebeveyn vs.
karşı olumlu tutumu
Beceri, otonomi,
saygınlık, doğrudan
denetim olmaması vd.
Verilerden ve taslak fikirlerden
kavramlar oluşturarak
işletimselleştir
Göstergeler / ölçüm
(diploma, içeriğe
karışılmaması vs.)
Göstergeler / ölçümler
(fazla mesai vs.)
Ampirik koşulları gözle
ve veri topla
Kaynak: Neuman, 2006, s.187’den uyarlama
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
19
Demokrasi – Ekonomik Kalkınma İlişkisi
• “Ekonomik kalkınma siyasal
demokrasiye yol açar mı?”
• “Demokrasi maddi refahı
artırır mı yoksa engeller mi?”
• Yazarlar 135 ülkenin 19501990 yılları arasındaki
rejimlerini inceleyerek bu
soruları yanıtlamaya
çalışıyorlar
• Hangi ülkelerin demokrasiyle
yönetildiğine nasıl karar
veriyorlar?
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
20
Demokrasinin Kavramsallaştırılması I
• Demokrasinin özellikleri
– Temsil, hesap verebilirlik, eşitlik, katılım,
saygınlık, akılcılık, güvenlik, özgürlük
• Yazarların demokrasi tanımı:
“Yönetenlerin çekişmeli seçimler yoluyla
seçildiği bir rejim” (s. 15)
– Başkan ya da başbakan seçilmeli
– Meclis üyeleri seçilmeli
– Birden fazla parti olmalı
Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 14-22
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
21
Demokrasinin Kavramsallaştırılması II
• Yazarlar bu üç koşulu yerine getiren tüm rejimlerin
gerçekte demokrasi olmayabileceği kanısındalar
• Botswana örneği: Ülke bağımsızlığını kazandığından
bu yana hep seçilen aynı parti tarafından
yönetiliyor
• 1950-60 arası Türkiye örneği: 1960’taki askeri
darbe olmasaydı giderek otoriterleşen Demokrat
Parti seçimi kaybetse bile yönetimi devreder miydi?
• 4. koşul: Yönetimin en az bir kez seçimle gelen
başka bir partiye geçmesi
– Tüm koşullar sağlansa bile iş başındaki parti seçimleri hiç
kaybetmediyse o rejim demokrasi değildir
Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 23-27
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
22
Demokrasinin Kavramsallaştırılması III
• Aşağıdaki kurallardan en az biri belirli bir yıl için geçerliyse
o ülkenin rejimi “diktatörlük” olarak kabul edilmiş
• Başkan/başbakanın seçimle gelmemesi
• Meclis üyelerinin seçimle gelmemesi
• Birden fazla parti olmaması
–
–
–
–
hiç parti olmaması
tek parti olması
mevcut dönemin partisiz ya da tek parti yönetimiyle sonuçlanması,
iktidardakilerin yasal olmayan bir biçimde meclisi feshederek
kuralları kendilerine uyacak biçimde değiştirmeleri
• Yönetimin seçim sonucu en az bir kez el değiştirmemesi
– Yönetim iki dönemden fazla iş başında olması ya da darbeyle işten
el çektirilene kadar hiç seçim kaybetmemiş olması
Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 28-29
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
23
Kavramların İnceltilmesi
Tüm demokrasiler ya da diktatörlükler aynı değil
Demokrasi
• Parlamenter
• Başkanlık
• Karma
Diktatörlük
• Partisiz ya da tek partili
• Erkin paylaşıldığı/paylaşılmadığı
diktatörlükler
• Bürokrasisi olan/olmayan
diktatörlükler
Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 30-32
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
24
Demokrasi Kavramı Neleri İçermiyor?
• Bir toplumun ekonomik ya da sosyal
durumu
• Hesap verebilirlik, sorumluluk, yanıt
verme, temsil
• Özgürlükler, insan hakları
• Katılım
• Sivil-asker ilişkileri
• İç savaş
Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 33-36
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
25
Minimalist Yaklaşım
• Çekişmeli seçimlerin yapılmasının ekonomik performansla
ilişkisi ampirik olarak test edilmiş
• Ekonomik performans kişi başına düşen gelir olarak
tanımlanmış
• Yazarlar yöneticilerin seçimle gelip gelmemesinin
toplumsal ve ekonomik eşitlik, vatandaşların siyasetçileri
denetlemeleri, siyasi hakların etkin bir biçimde kullanımı,
geniş katılım, keyfi şiddete karşı özgürlük, ekonomik
büyüme, yüksek istihdam, düşük enflasyon, kamu
hizmetleri ile ilişkisi araştırılmış
Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 36
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
26
İşletimselleştirme
• Demokrasi ya da diktatörlük kavramları
inceltilmesine rağmen yazarlar her
ülkenin rejimi için her yıl ikili bir
sınıflama geliştirmişler: Demokrasi ya da
diktatörlük
• Bir ülkede yılın son gününde dahi rejim
değişmiş olsa o yıl o ülke o rejimle
yönetilmiş sayılmış
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
27
Yabancılaşma (Anomi)
• Çok boyutlu bir kavram
• Güçsüzlük
• Anlamsızlık
• Kendi kendine yabancılaşma
• Kişiler arası yabancılaşma (“anomia”)
Kaynak: Babbie, 2007, s.130-132
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
29
Yabancılaşma Tanımı
• Toplumun normlarının olmaması,
kanunsuzluk (“anomie”)
• Yabancılaşma “amaçlarla toplumun
dayattığı araçlar arasındaki eşitsizlikten
kaynaklanıyor” (Robert Merton)
• “Bir eylemin sonuçları çelişik, erişilmez
veya önemsiz hale gelirse yabancılaşma
koşulu oluşur” (Elwin Powell)
Kaynak: Babbie, 2007, s. 130
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
30
Yabancılaşma – İntihar İlişkisi
• Durkheim “yabancılaşma” terimini toplumbilimsel bir
kavram haline getirdi
• Durkheim (1897) ölüm istatistiklerinden yararlanarak
dinin, iklimin, mevsimlerin intiharla ilişkisini inceledi
• Böylece intihar eden kişiler hakkında bilgisi olmasa
bile son derece bireysel bir olayla ilgili sonuçlara
vardı
• İntihar toplumdaki anlaşmaların açık ve durağan
olmamasından da kaynaklanıyor
• Başkaldırı ve değişim dönemlerinde bireyler
kararsızlığa düşüyor, kendilerinden ne beklendiğini
bilmiyorlar
• Bu durum karmaşaya, anksiyeteye ve hatta kişinin
kendi kendini öldürmesine yol açıyor
Kaynak: Babbie, 2007, s.331-332
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
31
Yabancılaşma – İşletimsel Tanım
• Yabancılaşma kavramını işletimselleştirmek yarım
yüzyıldan fazla zaman aldı
• Leo Srole (1956) anomiyi beş bileşenden oluşan bir
kavram olarak işletimselleştirdi:
– Bireyin toplum önderlerinin kendi ihtiyaçlarından
kopuk oldukları algısı
– Bireyin sosyal düzenin temelde tahmin edilemez
olduğu algısı
– Bireyin hayatta amaçladığından geriye düştüğü algısı
– İçselleştirilmiş toplumsal normların ve kuralların
kaybedildiği ve yaşamın anlamsızlaştığı algısı
– Bireyin toplumsal varoluşunun temeli olan yakın kişisel
ilişkiler çerçevesinin artık tahmin edilemez ya da
destekleyici olmadığı algısı
Kaynak: Babbie, 2007, s.131; Srole, 1956, s. 712-713
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
32
Yoksulluk
• Kesin yoksulluk standardı (iki ay
beslenmeye yetecek miktarda parası
olması)
• Göreli yoksulluk standardı (nüfusun en
fakir %5’i veya %10’u
• Öznel yoksulluk: İnsanların kendilerine
yeteceğini düşündükleri minimum gelir
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
33
Madde Kullanımı
• Trafik kazalarında alkolün rolü ABD’de %50
• Her yıl 1 milyon kişi alkollü araç sürmekten
tutuklanıyor
• Tutuklananların üçte ikisi uyuşturucu kullanıyor
• Madde kullanımının ABD’ye maliyeti yılda 4 milyar
dolar
• Peki “madde kullanımı”yla ne kastediliyor?
• “Bir maddenin bireyin sosyal yaşamını ve kendi
kendine bakabilme fonksiyonlarını etkileyecek şekilde
tekrarlı kullanımı” Amerikan Psikoloji Derneği (APA)
• “Madde bağımlılığı”: Bir maddeye karşı kişinin
tolerans geliştirmesi ve aynı etkiyi elde edebilmek
için daha fazla dozlarda alma ihtiyacı duyması ve
içine kapanma deneyimi ve bir süre madde
kullanmayınca krize girmesi (Dünya Sağlık Örgütü)
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
34
Çocuk Suçluluğu ve Denetim
• Sapkın davranışların nedeni toplumsal denetim
kuramıyla açıklanıyor
• Denence: “Çocuk suçluluğu denetimin bir
fonksiyonudur. Denetim arttıkça suçluluk oranı azalır”
• “Çocuk”: 18 yaşından küçükler
• “Suç”: Cezai bir nedenle tutuklanma
• “Denetim”: Çalışmayan bir yetişkinin evde olması
• Ampirik denence: “Evde çalışmayan bir yetişkinle
birlikte olan 18 yaşından küçüklerde cezai bir suçtan
dolayı tutuklanma olasılığı daha azdır.”
• Denetim sadece evde çalışmayan birinin olmasıyla,
suçluluk sadece tutuklama ile açıklanabilir mi? Çocuk
için 18 yaş göreli bir sınır değil mi?
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
35
Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirmeyle İlgili
Pratik Sorunlar
• Demokrasi, moral, yoksulluk, yabancılaşma
gibi kuramsal kavramları işletimselleştirmek
zor
• Huntington kişi başına düşen gelir de dahil
demokrasiyi yücelten 27 farklı faktör
(değişken) listelemiş (Aktaran: Acemoglu ve Robinson, 2006, s. 75-76)
• Tüm değişkenler ampirik olarak birbiriyle
ilişkili
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
37
Din-Siyaset Arasındaki Nedensel İlişkiler
• Kişi din aracılığıyla kontrol altına alamadığı
bazı kuvvetlere tabi olduğu hissine karşı bir
kişisel güvenlik mekanizması kurar
• İslamiyette, seçkinler dini – halk dini
şeklinde başlangıçtan beri bir ayrılık
olmuştur
• Osmanlıda seçkinler kültürü – halk kültürü
ayrılığı vardır
• Cumhuriyetin modernleştirici aydınları bu
dini ikiliğe önem vermemişlerdir
Kaynak: Mardin, 2008 s. 155-156
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
38
Düşünce Sorusu
• Şerif Mardin’in din ile siyaset ilişkisi için
kullandığı kavramları nasıl
kavramsallaştırır, işletimselleştirirsiniz?
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
39
Özet
• Kavram
• Kavramsallaştırma
• İşletimselleştirme
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
40