Transcript Kinderen en rouw

Kinderen en rouw
Olanda Momcilovic & Ingrid Kroezen
NIP - CINS
03-02-2014
Na een schokkende gebeurtenis doet zich
bij de persoon allereerst een gevoel van
verbijstering, schrik en ongeloof voor
Sommige kinderen blijven uiterst kalm en
kunnen rustig vertellen wat is gebeurd,
anderen klappen dicht, huilen, lachen of
doen gewoon alsof er niets aan de hand
is
De 4 rouwtaken voor
kinderen
1 Beseffen dat iemand echt
dood is
• 3-5 jaar
Ze ervaren dood als scheiding, iets
omkeerbaar, tijdelijk
Richten zich op primaire steunfiguren om hun
gevoelens van angst te verminderen scheidingsangst
Plassen in bed, duimzuigen, stil,
teruggetrokken, extreem lastig,
Slaapwandelen, praten in slaap, nachtmerries
1 Beseffen dat iemand echt
dood is
• 6-10 jaar
 Baseren ze zich minder op reacties van ouders en
begrijpen beter wat er aan de hand is
 Juist heel kwetsbaar – bezitten nog niet altijd de
vaardigheden om hiermee om te gaan
 Levendige fantasie – zoeken een oorzaak – vaak
bij zich zelf – schuldgevoelens
 Gedragsproblemen, slecht slapen, buikpijn
 Regressie …
1 Beseffen dat iemand echt
dood is
 Eerlijke en concrete informatie geven over het
gebeurde
 Betrek het kind bij alle aspecten van het afscheid
nemen en geef hierover duidelijke uitleg
• Hij is net zo koud als deze water
• Slaapt hij?
• Beweegt zijn voet wel of niet?
• Gaat papa naar zijn werk in de
hemel?
2 Omgaan met gevoelens
• Kinderen reageren op een manier die eigen is aan
henzelf, hun leeftijd en mogelijkheden
• Intens verdriet, woede, schuldgevoel, jaloezie
• Een groot verlangen naar de aanwezigheid van de
overledene
• Hoe jonger het kind, hoe meer begeleiding nodig,
zowel affectief als cognitief, bij de verwerking van
ervaringen
• Durf te praten, blijf vragen
beantwoorden
3 Verder leven met het
gemis
• Volwassenen denken vaak dat het voor
kinderen beter is om niet meer aan het
gebeurde de denken of over praten
• Het is juist belangrijk wel over te praten!
• Wie brengt me naar paardrijden?
• Met wie moet ik voetbal kijken?
• Gaat mijn vader me nu knuffelen?
• Mag je wel lachen?
4 De overleden persoon
emotioneel een plek geven
• De meeste kinderen lukt het
wonderbaarlijk goed om het verlies te
verwerken
• De veerkracht van kinderen is soms
verrassend groot
• Maar tegelijkertijd zijn er ook veel
kinderen die er moeite mee hebben
Eigen manier
• Wet van de duale gevoelens’ (bescherming tegen
‘verdrinkingsgevoel’)
• Uitstel van verwerking
• Heftige gevoelens, explosief
• Fantasie
• Regressie
• Kinderen beschermen anderen
• Kinderen willen graag voor andere zorgen
• Kinderen willen niet zo bijzonder zijn
• Kinderen willen graag iets doen Honderdmaal (leren door
herhalen)
• A-specifieke klachten (psychosomatische klachten en
concentratiestoornissen)
• Uitleven van actie en spel (instrument voor communicatie)
• Schuldgevoelens
Wat is nog normale rouw ?
• Ontkenning (alsof het verlies hen niet raakt)
• Uitstellen (probleemgedrag vertonen als de
thuissituatie veilig genoeg is)
• Regressie (weer bedplassen, jengelen,
afhankelijk gedrag)
• Aangepast gedrag vs oppositioneel gedrag
• Concentratievermindering
• Er wordt gewerkt aan de vier taken
Normale rouw versus gecompliceerde rouw
Normale rouw
Gecompliceerde rouw
Gevoelens
Verdriet
Verscheurend verlangen
Gedachtes
Positiever over leven en
toekomst
Negatief over leven en
toekomst
Gedrag
Gerichtheid op verleden en
toekomst (aanpassing)
Gerichtheid op verleden en
op verlies (zoekgedrag,
overledene in stand willen
houden)
Herinneringen
Troostend
Pijnlijk, worden onderdrukt
Controle
De persoon heeft controle
over de pijn
De pijn heeft controle over
de persoon
Wanneer gecompliceerde rouw ?
• Het werken aan de 4 taken vlot niet
• Als de symptomen langer duren dan
verwacht
• Als de symptomen het functioneren
belemmeren
• Schuldgevoelens
• Eenzaamheid
Risicofactoren gecompliceerde
rouw
•
•
•
•
•
Traumatisch verlies
Onverwacht verlies
Geen afscheid kunnen nemen
Schuldgevoelens
Aard van de relatie (het vaak gepeste
klasgenootje, geheimgehouden halfbroer/-zus,
ouder met wie veel ruzie was)
• Weinig sociale steun
• Te veel of te weinig erkenning
Protectieve factoren verliesverwerking
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Hoog IQ (kan echter ook voor veel piekeren zorgen)
Makkelijk temperament
Positief zelfbeeld (kind en ouder)
Veilige gehechtheid
Gezin heeft gelijksoortige problemen eerder goed
opgelost
Gezin accepteert hulp
Ouder kan rolmodel zijn in het omgaan met verlies
Gezin heeft een goed sociaal netwerk
Gezin heeft weinig andere problemen
School
• De plek waar niets is veranderd
• Een toevluchtsoord voor de rouwtaken
• Houvast aan de continuïteit
Adviezen voor school
•
•
•
•
•
•
Biedt structuur en continuiteit
Toon begrip en aandacht
Accepteer en deel gevoelens
Uitleg geven over gevoelens
Herinneringsboek maken
Maar ook: het lesprogramma moet af ?
Begeleiding
•
•
•
•
•
•
•
Spel
Tekeningen
(voor-) lezen
Dagboek schrijven, gedichten
Brief schrijven
Muziek maken / luisteren
Sporten
Voordelen van het (voor-)lezen
•
•
•
•
•
•
•
Mogelijkheid voor identificatie
Verrijken van de copingsstrategien
Projectie van eigen gevoelens
Ontladen van spanning
Inzicht in de eigen problemen
Meeleven met de hoofdpersoon
Woorden aangereikt krijgen voor
gevoelens
Tips voor ouders
Ouders kunnen het rouwproces faciliteren door:
• Te praten over de overledene dierbare
• Kind (actief) betrekken bij herinneringsactiviteiten
• Kind voorwerpen geven die doen herinneren aan de
overledene
• Alert te blijven op gevoelens bij het kind
• Kind helpen bij het uiten van zijn / haar gevoelens
(boos, bang, bedroefd, blij)
• Met respect over de overledene dierbare te praten
• De band tussen overleden dierbare en kind
respecteren
Tips voor ouders (2)
•
•
•
•
Kinderen kunnen de band met de overledene
behouden door:
De overledene te lokaliseren (bijv. in de hemel,
als vlinder, als ster)
Het komt veel voor dat kinderen de nabijheid van
de overledene ervaren
Herinneringen hebben aan de overledene en
interactie met hem / haar
Een voorwerp hebben / bewaren van de
overledene
Afgeronde rouw
Het kind ervaart nog steeds, bij
vlagen, intens verdriet maar er is
ruimte voor andere relaties en het
kind heeft doorgaans plezier in het
leven
Afgeronde rouw
• Het kind heeft het gevoel dat het weer mag
genieten
• Het kind heeft een nieuw evenwicht
gevonden.
• De rouw wordt bij elke nieuwe levensfase
geactiveerd: geboorte broertje / zusje,
overgang naar voortgezet onderwijs, eerste
relatie, zelf ouder worden etc..
Wanneer professionele hulp bieden?
•
•
•
•
•
•
•
Als kinderen hun gevoelens niet uiten
Teruggetrokken gedrag
Prikkelbaar en opvliegend
Dalende schoolprestaties
Concentratieproblemen
Slaap- en eetproblemen
Sociale problemen
Goed om te weten
• De signalen die kinderen uitzenden worden
niet altijd als rouwverwerking geinterpreteerd
• Kinderen kunnen pas rouwen als hun ouders
het ook doen
• Volwassenen kunnen schrikken van de manier
waarop kinderen rouwen, het gaat op en af,
de ouders denken dan dat de kinderen
kennelijk niets in de gaten hebben
Dank jullie wel
• Eva Alisic: Kinderen ondersteunen na trauma
• Slachtofferhulp: Kinderen helpen na een
schokkende gebeurtenis
• http://www.stichtingjongehelden.nl
• http://www.achterderegenboog.nl/
• http://www.rouwhulp.nl/
• Joke Barends, Kinder- en Jeugd psychiater Punt P
rouwverwerking bij kinderen en diverse
behandelmogelijkheden
• Alette Abraham, GZ psycholoog Punt P
groepspsychotherapie bij kinderen in de leeftijd
van 9 – 12 jaar
• Marja Rexwinkel, Kinderpsychotherapeut bij het
IMH (Infant Mental Health centrum)
rouwverwerking bij hele jonge kinderen
• Antoinette Berkelbach van de Sprenkel
Goudswaard, GZ psycholoog OLVG
begeleiding in het ziekenhuis bij acute rouw