Transcript Marek *widzi*ski

Wstęp
do językoznawstwa
synchronicznego
3003-11A1WS
Filologia polska, I rok * 2014/2015
Prof. dr hab. Marek Świdziński
Zakład Językoznawstwa Komputerowego
Instytut Języka Polskiego UW
e-mail: [email protected]
Konsultacje w pok. 1:
środa 14.00-15.00
Strona przedmiotu — szukaj pod:
www.mswidz.republika.pl/
Uwagi wstępne
Kurs WJS
•
•
•
12-13 spotkań.
Zaliczenie: pisemny test wyboru (20.01.2015).
Podstawa: materiał ćwiczeń i literatury
obowiązkowej.
Ocena:
– aktywność (w tym: kartkówki)
5%
– test
75%
– bonusy: zadania lingwistyczne,
relacja z lektury, prezentacje
20%
2
Cele
•
•
•
•
•
wprowadzenie w świat lingwistyki teoretycznej,
pokaz narzędzi opisu lingwistycznego,
przedstawienie zdyscyplinowanego opisu
gramatycznego polszczyzny,
informacja o działach i kierunkach językoznawstwa,
języki świata i językoznawstwo XXI wieku.
3
Program
1.
2.
3.
4.
5.
Przedmiot językoznawstwa.
Cechy definicyjne języka naturalnego.
Struktura języka I: słownik i morfologia. .
Struktura języka II: składnia.
Formalne rozumienie języka. Lingwistyka formalna i
informatyczna.
6. Komunikacja językowa.
7. Podstawy leksykologii. Leksykografia.
8. Słowniki – analiza zawartości, klasyfikacja.
9. Zróżnicowanie języków świata. Podstawy typologii.
10. Typy badań lingwistycznych.
11. Kolokwium.
4
Literatura
Obowiązkowa:
•
•
•
EJO: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red.
K. Polański. Wrocław 1993.
Encyklopedia języka polskiego (poprzednio:
Encyklopedia wiedzy o języku polskim), red. S.
Urbańczyk, Wrocław 1991 (lub wyd. następne).
Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, [w:]
Encyklopedia kultury polskiej XX w., t. 2, wyd. 2.
Lublin 2001.
5
•
•
•
•
Bańko M., Z pogranicza leksykografii i
językoznawstwa, Warszawa 2001.
Hockett Ch. F., Kurs językoznawstwa
współczesnego, Warszawa 1968.
Lyons J., Semantyka, t. 1, rozdz. III, Warszawa
1984.
Milewski T., Językoznawstwo, Warszawa 1965 [lub
wyd. następne].
6
•
•
•
Saloni Z., Świdziński M., Składnia współczesnego
języka polskiego, wyd. 5., Warszawa 2001
[fragmenty].
Saussure F. de, Kurs językoznawstwa ogólnego,
22-36, 77-85, Warszawa 1961 (lub wyd. następne).
Świdziński, M.: Elementy gramatyki opisowej języka
polskiego, Warszawa 1997 [dostępne w internecie].
7
•
•
•
•
Świdziński, M., Rudolf, M.: Narzędzia informatyczne
obsługi wielkich korpusów tekstów: wyszukiwarka
Holmes, BPTJ 2006 [dostępne w internecie]
Świdziński, M, Lingwistyka korpusowa w Polsce –
źródła, stan, perspektywy. [W:] LingVaria, nr 1.
Kraków 2006. 23-32.
Wierzbicka A., O języku – dla wszystkich,
Warszawa 1967.
Żmigrodzki P., Wprowadzenie do leksykografii
polskiej, Katowice 2003.
8
Uzupełniająca:
•
•
•
•
•
•
Aitchison J., Ziarna mowy. Początki i rozwój języka,
Warszawa 2003.
Apresjan Ju.D., Koncepje i metody współczesnej
lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971.
Bobrowski I., Gramatyka opisowa języka polskiego,
t. 1., Kielce 1995, t. 2., Kielce 1998.
Chomsky N., Zagadnienia składni ogólnej,
Warszawa 1976.
Grochowski M., Zarys leksykologii i leksykografii,
Toruń 1982.
Majewicz A., Języki świata i ich klasyfikowanie,
Warszawa 1989.
9
•
•
•
•
•
Mecner, P., Elementy gramatyki umysłu, Warszawa
2006.
Piotrowski T., Zrozumieć leksykografię, Warszawa
2002.
Szupryczyńska M., Wstęp do językoznawstwa,
Toruń 1988.
Weinsberg A., Językoznawstwo ogólne, rozdz. I-III,
Warszawa 1983.
Zbiór zadań z językoznawstwa, przekł. i
opracowanie W. Gruszczyński, Warszawa 1990.
10
Temat 1
Przedmiot językoznawstwa
11
Czy to językoznawstwo?
[1]
268.
Degenerat z osady Wysoka
żonie swojej nie wybił dziś oka.
Jednym bowiem z opuchniętą twarzą
widać słabo. Jak więc uwarzą
rosół z córki, gdy skrzepnie posoka?
12
[2]
Wywoływać daremnie.
Siostra skarży: – Nieostre!
Muszę ostrą mieć siostrę,
dlatego ciemnię ciemnię.
[3]
W konkurencji skok wzwyż
(bajkowa okolica)
jedno wszystkich zachwyca:
pokonała mysz mysz.
13
[4]
W tym podręczniku bój się wymienia:
Crécy i Grunwald, i Austerlitz…
Ja na wieś jadę barany strzyc,
a ty, dojarko, bój się wymienia.
[5]
Portfel bez pieniędzy wyrzuć,
pustyś zwędził, a to szajs.
Rąbnij drugi, wyjmij hajs,
portfel bez pieniędzy wyrzuć!
14
[6]
[7]
Droga do szkółki przy kościele
opłaca się przez dwie niedziele.
żółć
15
Co to jest językoznawstwo?
•
Przykładowe problemy lingwistyczne?
•
Lingwistyka a świat: kiedy jesteś//byłeś
lingwistą w życiu codzienym?
•
Czy znasz jakiś software lingwistyczny?
16
Linki
Google
http://korpus.pwn.pl/
http://nkjp.pl/
http://sgjp.pl/
http://sgjp.pl/demo/morfeusz
http://www.merriam-webster.com/dictionary/
http://translate.google.pl/
………..
Holmes
Słowniki: SJP Dor., Komputerowy słownik języka
polskiego
Świgra i Dendrarium
17
Linki
http://korpus.pwn.pl/
http://nkjp.pl/
http://sgjp.pl/
http://sgjp.pl/demo/morfeusz
http://www.merriam-webster.com/dictionary/
http://translate.google.pl/
………..
Holmes
Słowniki: SJP Dor., Komputerowy słownik języka
polskiego
Świgra i Dendrarium
18
Terminy nieznane (lub niejasne):
19
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
forma wyrazowa
leksem
NLP
korpus znakowany
homonimia
lematyzacja
dehomonimizacja
desynkretyzacja
parser
drzewo zależności
rama walencyjna
uzgodnienie
paradygmat
rekurencja
20
Językoznawstwo jako nauka
Językoznawstwo to nauka
•
ze względu na przedmiot: humanistyczna,
•
ze względu na metodologię: empiryczna,
•
ze względu na zastosowania: techniczna.
Por. ang. Science – Art(s) – (the) Humanities
Techniki badawcze zbliżają językoznawstwo do nauk
przyrodniczych, a nawet technicznych.
21
Nauka empiryczna
Przedmiot opisu: pewien wycinek rzeczywistości.
Cel opisu: zbudowanie teorii lub modelu.
Przedmiot językoznawstwa (= wycinek rzeczywistości):
język naturalny.
Co to jest język (naturalny)?



umiejętność ludzka???
urządzenie do komunikacji???
jakiś zbiór znaków???
22
Definicja
Język naturalny – dwuklasowy system
znaków wykorzystywany przez daną
grupę społeczną do komunikacji
uniwersalnej.
Terminy wymagające objaśnienia:
•
•
•
•
•
znak,
system,
dwuklasowość,
grupa społeczna,
komunikacja uniwersalna.
23
Znak
Językoznawstwo — dział semiologii.
Znak: element rzeczywistości istotny nie
ze względu na swoje cechy zewnętrzne,
ale ze względu na inny element
rzeczywistości, do którego się odnosi.
24
Znak jest przezroczysty semantycznie.
Ma dwie strony: formę i treść.
Dwa typy znaków:
a. znaki naturalne,
b. znaki konwencjonalne.
Język naturalny — pewien zbiór znaków.
25
System znaków
System znaków (intuicyjnie): zbiór znaków
konwencjonalnych obsługujący ten sam wycinek
rzeczywistości.
Opozycja: różnica formy, z którą korelowana jest ściśle
określona różnica treści lub funkcji.
[Seryjność opozycji: powtarzanie się danej różnicy
formy w serii par znaków.]
System znaków: zbiór znaków z opozycją.
26
Sygnalizacja kolejowa jako system znaków
27
28
Znaki drogowe jako system znaków
X
50
5 0
29
Język naturalny jako system znaków
•
•
•
•
•
dom : domy, kot : koty, mysz : myszy,...
kot : kota, murarz : murarza, monter : montera,...
budować : budował, hodować : hodował, pracować :
pracował,...
budować : budowanie, grać : granie, słuchać :
słuchanie,...
w : we, od : ode, przez : przeze;...
30
Opozycje
31
Opozycje


Poziome : Uniesione znaczy stój : jedź
Poziome : Opuszczone znaczy ...................





Okrągłe niebieskie : Kwadratowe niebieskie .....
Okrągłe niebieskie : Okrągłe czerwone .....
Trójkątne : Kwadratowe .....
Strzałka w prawo : Krzyżyk .....
Plansza barwna : Plansza szara .....
32





Liczba pojedyncza : Liczba mnoga (= Liczba)
Mianownik : Dopełniacz (= Przypadek)
Bezokolicznik : Forma osobowa
Czynność : Nazwa czynności
..........................................
33
Dwuklasowość
Znaki klasy A (pierwsza przymiarka)
34
dom, domy, kot, koty, mysz, myszy, kot, kota, murarz,
murarza, monter, montera, budować, budował,
hoduje, hodował, pracuje, pracował, budowanie,
granie, słuchanie,...
35
Znaki klasy B
36
 Murarz hoduje myszy.
 Pracował monter.
 budowanie murarza




Czy jedziemy?
Wczoraj padało.
matki przełożone
Pracował monter, ale ponieważ wczoraj padało, a
murarz nie hoduje kota, budowanie murarza trwało
parę godzin.
37
Dwie klasy znaków
Klasa A: znaki proste — słowa (uwaga: jest to
rozwiązanie prowizoryczne).
Zbiór znaków prostych — słownik.
Klasa B: znaki złożone: konstrukcje zbudowane ze
znaków prostych lub złożonych.
REKURENCJA!!!
38
Opozycje w zbiorze znaków złożonych
• Jedziemy. : Czy jedziemy?, Wczoraj padało. : Czy
wczoraj padało?, Jaś śpi.: Czy Jaś śpi?,...
• lekarz dentysta : lekarz dentysty, panu Janowi : panu
Jana, matki przełożone : matki przełożonych,...
• John hit Paul. : Paul hit John., The boy kissed the
beggar. : The beggar kissed the boy., Garfield
swallows Mickey. : Mickey swallows Garfield.,...
39
 Zdanie oznajmujące : Zdanie pytajne (= Modalność)
 Fraza z apozycją : Fraza z dopełniaczem (= Typ
podrzędnika)
 ...........
40
Gramatyka
Nie wszystkie kombinacje znaków dają poprawny znak
złożony:
* Murarz hoduje kot.
* Pracował montera.
* budowanie murarz
* Jedziemy czy?
* Wczoraj będzie padało.
Definicja wszystkich poprawnych połączeń znaków:
gramatyka.
41
Dwuklasowość
System dwuklasowy znaków — para:
<Słownik, Gramatyka>.
Słownik: zbiór słów (prowizorycznie!)
Gramatyka: zbiór instrukcji tworzenia // rozkładania
wyrażeń.
42
Ograniczoność i uniwersalność
Użytkownicy języka naturalnego: określona populacja
(zwykle etniczna).
Język naturalny — komunikacyjnie nielokalny: służy do
porozumiewania się o wszystkim.
Język naturalny jest to dwuklasowy
system znaków wykorzystywany
przez daną grupę społeczną do
komunikacji uniwersalnej.
43
Podsumowanie
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Językoznawstwo – nauka empiryczna. Dział
semiologii.
Przedmiot: języki naturalne.
Znaki konwencjonalne. Opozycje. System.
Znaki proste i znaki złożone. Dwuklasowość.
Język – para <Słownik, Gramatyka>.
Populacja rodzimych użytkowników.
Komunikacyjna uniwersalność języka naturalnego.
44