Transcript językoznawstwo historyczno

Wstęp
do językoznawstwa
synchronicznego
3003-11A1WS
Filologia polska, I rok * 2014/2015
Prof. dr hab. Marek Świdziński
Zakład Językoznawstwa Komputerowego
Instytut Języka Polskiego UW
e-mail: [email protected]
Konsultacje w pok. 1:
środa 14.00-15.00
Strona przedmiotu — szukaj pod:
www.mswidz.republika.pl/
Program
Przedmiot językoznawstwa.
Cechy definicyjne języka naturalnego.
Struktura języka I: słownik i morfologia.
Struktura języka II: składnia.
Komunikacja językowa.
Podstawy leksykologii. Leksykografia.
Słowniki – analiza zawartości, klasyfikacja.
Zróżnicowanie języków świata. Podstawy typologii.
Formalne rozumienie języka. Lingwistyka formalna i
informatyczna.
10. Typy badań lingwistycznych.
11. Kolokwium.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
2
Temat 6
Zróżnicowanie języków świata.
Podstawy typologii.
3
Języki świata
•
•
•
Ile: 100 – 1000 – 5000?
Jak liczyć języki?
Co to jest JEDEN język?
Języki naturalne – obiekty przyrodnicze.
4
Językoznawstwo porównawcze
Przedmiot: języki świata.
Cel: klasyfikacja.
Metodologia:
a. opis genezy – językoznawstwo historycznoporównawcze;
b. opis stanu – językoznawstwo typologicznoporównawcze.
Literatura:
Milewski T. (1965): Językoznawstwo. Warszawa 1964.
Część III i IV.
5
Językoznawstwo historyczno-porównawcze
Historia
Refleksja historyczna – wcześniejsza: to tradycyjna
filologia (początki: antyk).
Problemy:
a. pochodzenie języków,
b. pokrewieństwo,
c. zmiany językowe i ich źródło.
Wspólny przodek – prajęzyk.
Języki pokrewne: rodziny.
Języki spowinowacone: ligi.
6
Językoznawstwo historyczno-porównawcze
Lingwogeneza: początek – nie wiadomo, kiedy...
Zapewne setki tysięcy lat temu!!!
Rozprzestrzenianie się prajęzyka – migracje, wojny,
wymiana, kontakty indywidualne, łączenie się w
pary itp. Typowe mechanizmy ewolucji
gatunków biologicznych.
7
Językoznawstwo historyczno-porównawcze
Problem techniczny:
KOMPLETNY BRAK DANYCH!!!
Najstarsze teksty – sprzed kilku tysięcy lat.
Wiele języków nie ma pisma!!!
Językoznawca opiera się na podobieństwach i
różnicach między językami współczesnymi albo
piśmiennymi, a także na danych historycznych;
w tym: archeologicznych.
8
Językoznawstwo historyczno-porównawcze
Jakie podobieństwa wchodzą w grę?
•
•
takie, które nie wynikają ze świadomych działań
użytkowników;
to odpowiedniości, nie identyczności:
a. fonetyczne,
b. fonologiczne,
b. gramatyczne.
NIGDY: SŁOWNIKOWE.
Nie zawsze podobieństwa dowodzą
pokrewieństwa. 9
Językoznawstwo historyczno-porównawcze
Rodzina romańska
10
Językoznawstwo historyczno-porównawcze
Rodzina słowiańska
11
Językoznawstwo historyczno-porównawcze
Liga bałkańska
•
•
•
•
•
rumuński
albański
nowogrecki
bułgarski
macedoński
12
Językoznawstwo typologiczno-porównawcze
Rodzina indoeuropejska
Grupy:
•
indyjska (sanskryt)
•
irańska (perski)
•
tocharska
•
tracko-ormiańska (ormiański)
•
grecka
•
albańska
•
iliryjska
•
italska (łacina)
•
celtycka (szkocki)
•
germańska (niemiecki)
•
słowiańska (polski)
•
bałtycka (litewski)
13
Językoznawstwo typologiczno-porównawcze
Typologia
Założenie: wszystkie JN są strukturalnie podobne
(Milewski: „paralelne”).
Typologicznie identyczne = tożsame funkcjonalnie.
14
Językoznawstwo typologiczno-porównawcze
Typologia fonologiczna:
•
•
•
Języki fonologicznie ubogie (hawajski – 13
fonemów), średnie (20-45 fonemów) i bogate
(ubychijski – 75 fonemów),
Języki spółgłoskowe (północny Kaukaz) i
samogłoskowe (francuski),
Języki prozodyczne (łacina, chiński, czeski) i
nieprozodyczne (polski, turecki).
15
Językoznawstwo typologiczno-porównawcze
Typologia syntaktyczna:
A.
•
•
Języki izolujące (analityczne, bezwyrazowe):
chiński, tajski, malajski
Je vois la maison de mon pere.
‘Ja widzieć ten dom od mój ojciec’
Języki aglutynacyjne:
węgierski, japoński, koreański
czyta+l+i+by+ście
‘czytać+warunek+męski+wy’
16
Językoznawstwo typologiczno-porównawcze
•
•
Języki fleksyjne (wyrazowe):
polski, sanskryt, grecki
Lubię chłopczyków.
‘lubić+1os., l.poj, cz.ter. chłopczyk+bier, l.mn.’
Języki alternacyjne:
arabski, hebrajski
q-t-l
‘zabić’
qatala
‘zabił’
qatila
‘był zabity’
(ya)qtulu
‘zabijał’
(yu)qtalu
‘był zabijany’
17
Językoznawstwo typologiczno-porównawcze
B.
•
•
Języki postpozycyjne:
porządek Temat + Końcówka
polski, łacina, węgierski
kupi-ł-e-m
pan-em nostr-um quotidian-um
Języki prepozycyjne:
porządek Końcówka + Temat
suahili
wa-tu w-etu wa-le wa-kubwa wa-mekuja
‘plur-człowiek ten wielki nasz przyjść’
18
Językoznawstwo typologiczno-porównawcze
C.
•
Języki pozycyjne:
chiński, angielski
John killed Mary.
•
Języki przypadkowe:
polski, gruziński, łacina
Mea mater, mea pater filium tuum lupus est!
Filius tuus lupus est!
•
Języki inkorporujące
algonkin, turecki
nen-tawema u-ki-ness-a-n wawaškeššu-wan
‘mój-brat on-dk-zabić-ją sarna’
19
Językoznawstwo typologiczno-porównawcze
D.
•
•
Języki nominatywne:
chiński, angielski, polski
Języki ergatywne:
gruziński, pama-nyungal i in. języki aborygenów
tya:n-tu pukiny-n a pumi
człowiek-ergativus pies-nominativus uderzyć-przesz
blablablabla (po pama-nyungalsku)
pies-nominativus szczekać
20
Uniwersalia
Uniwersalia językowe
Semantyczne:
Kolory:
black, white, red, green, blue, yellow, brown,
purple, pink, orange, grey
Co najmniej 2 są rozróżniane
Zaimki:
Wszystkie języki mają zaimki osobowe
21
Uniwersalia
Fonetyczne:
Wszystkie języki mają samogłoski ustne.
Wszystkie języki mają spółgłoski i samogłoski.
W większości języków są spółgłoski /p/, /t/, /k/, /n/.
Gramatyczne:
Wszystkie języki mają rzeczowniki.
Większość języków ma szyk S...O.
22
Uniwersalia




Wszystkie języki mają samogłoski : U. absolutne
Jeśli język rozróżnia zaimki dzierżawcze 1 i 2
osoby, to ma też zaimek 3 osoby: U. implikacyjne
Niemal wszystkie języki maja spółgłoski nosowe:
Tendencja nieimplikacyjna
Jeśli język jest typu SOV, jest prawdopodobnie
postpozycyjny: Tendencja implikacyjna
23
Uniwersalia
Uniwersalia w sensie Chomsky’ego
•
•
•
•
•
•
•
Syntactic representations are abstract (not directly
recoverable from the surface form)
Children only hear the surface forms
Children can’t induce the abstract principles from
the data alone.
…yet they do seem to arrive at them [...] fast
Conclusion: crucial abstract principles are
innate.
The particular language is not innate (this we have
real evidence for)
Languages vary not in principles, but vary in
parameters (defining a typology)
24
Podsumowanie
•
•
•
•
•
•
Języków w świecie jest 3-5 tys.
Językoznawstwo historyczno-porównawcze:
klasyfikacja genetyczna języków.
Rodziny języków: indoeuropejska, romańska,
słowiańska itd.
Typologie języków.Typologie syntaktyczne.
Języki izolujące, aglutynacyjne, fleksyjne,
alternacyjne. Języki postpozycyjne i prepozycyjne.
Języki pozycyjne, przypadkowe, inkorporujące.
Uniwersalia językowe.
25