Polityka gospodarcza

Wykład 1: Co to jest polityka gospodarcza i czemu służy?

Materiały dydaktyczne

Materiały dydaktyczne dostępne na stronie Instytutu Handlu Zagranicznego i Studiów Europejskich KGŚ: http:// www.sgh.waw.pl/KGŚ/iphz/ 2

Materiały dydaktyczne dostępne na stronie: http://zasoby.lazarski.pl

Dariusz K. Rosati, 2012/2013 3

Literatura podstawowa

• Michael Burda, Charles Wyplosz, „Makroekonomia. Podręcznik europejski”, Wydanie III zmienione, PWE, Warszawa, 2012r.

• Robert E. Hall, John B. Taylor, „Makroekonomia”, Wydanie trzecie zmienione, PWN, Warszawa, 2000r.

• Joseph E. Stiglitz, „Ekonomia sektora publicznego”, PWN, Warszawa, 2004r.

Dariusz K. Rosati, 2012/2013 4

Polityka gospodarcza - definicje

• • • • •

Politike

(grec.) sztuka rządzenia państwem; działalność państwa polegająca na określaniu bieżących i perspektywicznych celów społeczno-gospodarczych oraz ich realizacji za pomocą metod i środków wynikających z zasady racjonalnego gospodarowania.

[1] wyraża się w świadomej działalności państwa polegającej na wyznaczaniu celów i zadań gospodarczych oraz na ustalaniu środków i metod ich realizacji, czyli mówiąc inaczej - na powodowaniu realizacji zadań prowadzących do osiągnięcia ustalonych celów.

[2] „Ordnungspolitik” - polega na wprowadzaniu przez państwo zmiany w instytucjach gospodarczych, czyli na kształtowaniu samego systemu gospodarczego, „Prozespolitik” - generalnie oznacza wpływanie na procesy gospodarcze bez pośrednictwa zmian instytucjonalnych, a przez operowanie zmiennymi z natury narzędziami ekonomicznymi, należącymi do repertuaru właściwego danemu systemowi gospodarczemu.

[3] [1] [2] [3] K. Secomski , ”Elementy polityki ekonomicznej”, wyd. 2, Warszawa 1972, s. 26 - 27.

W. Baka, S. Góra, Z. Knyziak, K. Porwit, ”Planowanie gospodarki narodowej”, PWE, Warszawa 1975, s. 15.

L. Balcerowicz, „Systemy gospodarcze. Elementy analizy porównawczej”, SGPiS, Warszawa 1990, s. 43.

Polityka gospodarcza – definicje (c.d.)

• ma służyć wskazywaniu zasad doboru środków właściwych do osiągania zamierzonych celów i metod posługiwania się tymi środkami pod kątem osiągania wysuniętych celów.

[1] • Rząd ma do dyspozycji całą gamę narzędzi polityki gospodarczej, za pomocą których może oddziaływać na zachowanie się gospodarki jako całości. Nakłada podatki, zleca zamówienia, wpływa na wielkość podaży pieniądza, stopę procentową i kurs walutowy oraz wyznacza zadania w dziedzinie produkcji i cen w gałęziach znacjonalizowanych.

[2] • nie ma takiej rzeczy jak brak polityki (ang.

no policy

), cokolwiek rządy robią, coś robią (M. Friedman).

[1] [2] J. Tinbergen, ”Economic Policy. Principles and Design”, Amsterdam - New York Oxford, s. 6.

D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch , „Ekonomia”, t. 2, PWE, Warszawa 1994, s. 15 – 16.

Dlaczego polityka gospodarcza?

Potrzeba interwencji państwa w gospodarce

• • • • • • • • Podstawowym mechanizmem procesy gospodarcze (alokacja zasobów) jest mechanizm rynkowy; Ale mechanizm ten działa sprawnie tylko w warunkach doskonałej konkurencji; Doskonała konkurencja: zasoby produkcyjne są w pełni mobilne i podzielne, ceny są w pełni giętkie, uczestnicy mają pełną informację o rynku, duża liczba uczestników rynku, etc; Ale w rzeczywistym świecie konkurencja jest niedoskonała; Co więcej rynek nie uwzględnia celów nieekonomicznych, jak sprawiedliwość społeczna, solidarność, bezpieczeństwo konsumenta, ochrona środowiska, itp.; Dlatego mechanizm rynkowy uzupełnia się świadomym działaniem władzy publicznej (państwa); Próby zastąpienia rynku – centralne planowanie; Próby uzupełnienia i korygowania rynku – polityka gospodarcza; Dariusz K. Rosati, 2012/2013 7

• • • •

Optimum Pareto i podstawowe twierdzenia ekonomii dobrobytu

Zasada Pareto pozwala porównywać różne stany gospodarki z punktu widzenia funkcji dobrobytu społecznego; Społeczeństwo poprawia swój dobrobyt przechodząc ze stanu A do stanu B, jeśli przynajmniej jedna jednostka znajdzie się w lepszej sytuacji w stanie B niż w stanie A, a sytuacja pozostałych się nie pogorszy; Optimum Pareto : jeśli gospodarka osiągnie stan, w którym nie jest możliwa poprawa sytuacji dowolnej jednostki bez jednoczesnego pogorszenia sytuacji innych jednostek, stan ten jest optymalny w sensie Pareto; Pierwsze podstawowe twierdzenie ekonomii dobrobytu głosi, że doskonała konkurencja zawsze prowadzi do optimum Pareto stóp substytucji dla wszystkich dóbr; , bo gdy są spełnione warunki doskonałej konkurencji, mechanizm rynkowy wymusza taką alokację zasobów która zapewnia wyrównanie krańcowych stóp transformacji dla wszystkich zasobów, i taką strukturę konsumpcji, która zapewnia wyrównanie krańcowych Dariusz K. Rosati, 2012/2013 8

U(2)

Zasada i optimum Pareto – ilustracja

E B D A C F U żyteczności dwóch osób z tytułu konsumpcji dobra x są mierzone U(1) i U(2). Przy danym poziomie podaży dobra x, sumę maksymalnych możliwych użyteczności określa krzywa maksymalnych użyteczności KMU. W porównaniu z punktem A, punkt D jest bezwzględnie lepszy, bo obie użyteczności są większe. Korzystne jest też przejście do B lub C, bo poprawa użyteczności jednej osoby nie pogarsza użyteczności drugiej osoby (ale już nie przejście do E lub F). Punkty na KMU są optymalne w sensie Pareto , bo nie można poprawić użyteczności jednej osoby bez pogorszenia użyteczności drugiej osoby. U(1) Dariusz K. Rosati, 2012/2013 9

• • • • • • •

Rodzaje niesprawności rynku

Konkurencja nie jest doskonała: monopole rynkowe, monopole naturalne (bariery wejścia i wyjścia), ograniczona przenośność i podzielność zasobów, niejednorodność dóbr, niepełna i asymetryczna informacja; Niekompletność rynków: brak możliwości transakcji dla wszystkich rodzajów dóbr i aktywów, dla wszystkich uczestników i na wszystkie możliwe terminy (edukacja, zdrowie); Efekty zewnętrzne (

externalities

): dodatnie i ujemne; Dobra publiczne (

public goods

): dobra, które generują dodatnie efekty zewnętrzne, ale nie byłyby wytworzone w ramach mechanizmu rynkowego; Dobra społecznie pożądane (

merit goods

); Niesprawności makroekonomiczne: • • Cykl koniunkturalny („zwięrzęcy instynkt” wywołany przez spontaniczne zachowania uczestników rynku

animal spirit

– Keynes), Bezrobocie – sztywności nominalne cen i płac (

nominal rigidities

); Niesprawiedliwa redystrybucja dochodu w społeczeństwie; Dariusz K. Rosati, 2012/2013 10

Redystrybucja i drugie podstawowe twierdzenie ekonomii dobrobytu

• • • • R ównowaga gospodarcza która spełnia warunek optymalności Pareto, nie zapewnia automatycznie warunku sprawiedliwości społecznej; Ale społeczeństwo może preferować odmienną niż pierwotna dystrybucję dochodów, chcąc zapewnić sprawiedliwość społeczną; Aby jednak zapewnić bardziej sprawiedliwy podział i zarazem utrzymać nadal wysoką efektywność, społeczeństwo (lub reprezentująca je władza publiczna) może dokonać najpierw odpowiedniego – bardziej sprawiedliwego podziału zasobów produkcyjnych pomiędzy poszczególne jednostki, a dopiero następnie zezwolić na konkurencyjną produkcję i wymianę w ramach mechanizmu rynku. Można w ten sposób osiągnąć optimum Pareto , ale przy innym początkowym rozkładzie zasobów, który spełnia określone wymogi co do ostatecznej redystrybucji dochodów. Jest to właśnie treść drugiego podstawowego twierdzenia ekonomii dobrobytu.

Dariusz K. Rosati, 2012/2013 11

• • • •

Normatywna i pozytywna teoria polityki gospodarczej

Teoria normatywna: Omówione wyżej niesprawności rynku wskazują obszary pożądanej interwencji władzy publicznej. Na tej podstawie można ustalić, co powinna robić władza publiczna, aby korygować istniejące niesprawności mechanizmu rynkowego lub łagodzić ich negatywne skutki. Teoria normatywna jest nam potrzebna po to, aby sformułować prawidłowo cele polityki oraz sposoby ich realizacji. Dla potrzeb tej analizy przyjmujemy dość abstrakcyjne założenie, że państwo jest obiektywnym, bezstronnym i racjonalnym podmiotem reprezentującym w swym działaniu interes ogólnospołeczny Teoria pozytywna: Pokazuje, jak w rzeczywistości działa władza publiczna i czy istotnie realizuje wskazania wynikające z teorii normatywnej, biorą pod uwagę fakt, że państwo może nie być obiektywnym, bezstronnym i racjonalnym reprezentantem interesu ogólnospołecznego; Dariusz K. Rosati, 2012/2013 12

Funkcje polityki gospodarczej

• • • • Tzw. “Triada Musgraviańska” (Musgrave & Musgrave, 1965): Funkcja alokacyjna : polityka gospodarcza ma na celu kształtowanie wielkości i alokacji zasobów produkcyjnych między różne rodzaje produkcji w taki sposób aby dostarczyć dobra publiczne i dobra społecznie pożądane, oraz spełnić kryterium efektywności ekonomicznej poprzez maksymalizację wartości produkcji przy danych zasobach (wymiar mikroekonomiczny). Funkcja stabilizacyjna : polityka gospodarcza ma na celu łagodzenie cyklicznych wahań produkcji i zatrudnienia oraz łagodzenie skutków jednorazowych szoków popytowych lub podażowych (wymiar makroekonomiczny).

Funkcja redystrybucyjna: polityka gospodarcza ma na celu zmiany pierwotnego podziału dochodów za pomocą podatków i transferów, tak aby spełnić kryterium sprawiedliwości społecznej (wymiar społeczny pozaekonomiczny).

Dariusz K. Rosati, 2012/2013 13

• • • • •

Cele polityki gospodarczej

Każda świadoma działalność wymaga określenia celów, które chce się osiągnąć; Polityka gospodarcza stawia przed sobą różne cele, wśród których najczęściej wymieniane są takie jak pełne zatrudnienie, stabilne ceny, sprawiedliwy rozkład dochodów, zrównoważony wzrost gospodarczy, równowaga bilansu płatniczego, równowaga budżetowa, konkurencyjność; Wielość celów wymaga ustalania ich hierarchii, a także rozpoznania zależności miedzy nimi. Nie wszystkie cele da się realizować jednocześnie, zarazem w wielu przypadkach możemy mieć do czynienia z wymiennością (zastępowalnością –

trade-offs

) celów; Cele mogą być przedstawiane i zapisywane w rozmaity sposób. Mogą mieć bardziej jakościowy, opisowy charakter, lub też mogą przyjmować postać konkretnych działań lub liczb. Przykładem celu opisowego jest na przykład zapowiedź walki z bezrobociem jako głównej wytycznej działań rządu, lub zapowiedź zwiększenia nakładów na edukację. Przykładem celu ilościowego jest zapowiedź obniżenia liczby bezrobotnych o określoną wielkość (lub stopy bezrobocia do określonego poziomu), lub osiągnięcia określonego udziału osób z wykształceniem wyższym w całym społeczeństwie. Ogólnie, cele polityki gospodarczej mogą przyjąć postać zmiennych o ściśle ustalonych wartościach, zmiennych bez ustalania określonej wartości, bądź mogą przyjąć postać pewnej funkcji agregującej różne cele cząstkowe; Dariusz K. Rosati, 2012/2013 14

ȳ3 ȳ1 ȳ2

Wyznaczanie celów o stałej wartości i celów o zmiennej wartości

y y C A B y* E U x* x KT Dariusz K. Rosati, 2012/2013 x* KT x 15

Przebieg rozwoju gospodarczego a polityka gospodarcza

• Rozwój to „suma” trendu, cyklu koniunkturalnego, wahań sezonowych i szoków jednorazowych; • Polityka: wygładzania wahań (stabilizacja) i usprawnianie rynków (przyspieszenie wzrostu przesunięcie trendu z a do b); b PKB a Dariusz K. Rosati, 2012/2013 Czas 16

Instrumenty polityki gospodarczej

• polityka fiskalna, • polityka pieniężna, • polityka kursowa, • polityka strukturalna (przesunięcie z a do b), • polityki sektorowe (polityka zatrudnienia, polityka przemysłowa, polityka rolna, polityka energetyczna, itp.), • polityka społeczna (traktowana odrębnie).

Dariusz K. Rosati, 2012/2013 17

Co to jest polityka fiskalna?

• Sektor finansów publicznych; • Polityka dochodów i wydatków budżetowych; • Dochody: podatki, polityka podatkowa; • Wydatki: transfery, polityka wydatków; • Deficyt (nadwyżka) i sposób finansowania; • Dług publiczny.

Dariusz K. Rosati, 2012/2013 18

Co to jest polityka pieniężna i kursowa?

• Pieniądz; pojęcie, funkcje, miary; • Popyt na pieniądz, inflacja, deflacja; • Polityka pieniężna: kształtowanie podaży pieniądza; • Instrumenty: stopy procentowe, OOR, rezerwy, kurs; • Polityka kursowa jako część polityki pieniężnej.

Dariusz K. Rosati, 2012/2013 19

Polityka strukturalna (mikroekonomiczna)

• polityka podatkowa, • stanowienie i egzekwowanie przepisów prawa, • polityka przemysłowa i handlowa, • prywatyzacja, • polityka rynku pracy, • polityka konkurencji, • polityka walutowa, • polityka rynku kapitałowego i finansowego).

Dariusz K. Rosati, 2012/2013 20

Cele a instrumenty polityki, horyzont polityki

• Reguła Tinbergena (liczba instrumentów polityki winna być co najmniej równa liczbie odrębnych celów polityki – Jan Tinbergen), • Reguła efektywnego przyporządkowania (dla realizacji danego celu należy stosować instrument, który ma na ten cel największy wpływ – Robert Mundell), • Długi okres (ponad 5-7 lat, zagadnienia pobudzania wzrostu gospodarczego); • Średni okres (2-7 lat, zasadniczo okres cyklu koniunkturalnego, zagadnienia stabilizacji makroekonomicznej); • Krótki okres (do 2 lat, wygładzanie wahań krótkookresowych, jednorazowych).

Dariusz K. Rosati, 2012/2013 21

Trzynaście reguł prowadzenia dobrej polityki: [1]

1. Unikać słabych techników w prowadzeniu polityki.

2. Sprawować odpowiednią kontrolę budżetu.

3. Kontrolować presje inflacyjne.

4. Odnosić korzyści z handlu międzynarodowego.

5. Mieć świadomość, że pewne rodzaje restrykcji handlowych są znacznie gorsze niż inne.

6. Gdy restrykcje importowe stają się nadmierne, a ich ograniczenie jest niemożliwe z politycznego punktu widzenia, należy je ograniczać pośrednio poprzez zwiększenie zachęt do eksportu.

7. Utworzyć prosty, łatwy w administrowaniu oraz tak dalece jak to możliwe, neutralny i nie zniekształcający system podatkowy.

8. Unikać nadmiernych stawek podatku dochodowego.

9. Unikać nadmiernego stosowania zachęt podatkowych do osiągnięcia szczególnych celów.

10. Stosować wstrzemięźliwie kontrolę cen i płac, jeśli w ogóle.

11. Pamiętać, że rzadko można znaleźć przekonywujące usprawiedliwienie dla stosowania kontyngentów, pozwoleń i podobnych ograniczeń ilościowych.

12. Przyjmować raczej techniczne, a nie ideologiczne stanowisko względem problemów związanych z przedsiębiorstwami sektora publicznego.

13. Wyznaczyć w jasny i dobrze zdefiniowany sposób granicę pomiędzy działalnością sektora publicznego i prywatnego.

+ 14. Nie przeszacowywać kursu walutowego.

[2] [1] A. Harberger , ”Economic Growth and Economic Policy” w: A. Harberger, ed., „World Economic Growth”, San Francisco, Institute for Contemporary Studies, 1984.

[2] S. Fischer, „Economic Growth and Economic Policy” w: V. Corbo, M. Goldstein, and M. Khan, eds., „Growth-Oriented Adjustment Programs”, Washington, D.C.: International Monetary Fund and World Bank, 1987, cyt. za R. Dornbusch (red.), 1992, s. 15.