Transcript pobierz - Kolegia

Polityka gospodarcza
Wykład 6: Polityka podatkowa – sprawiedliwość
społeczna
Sprawiedliwość społeczna (fairness, equity)
•
•
•
•
•
Równość pozioma (horizontal equity) - zasada niedyskryminacji
(jednakowe traktowanie osób o tych samych dochodach, tych
samych transakcji, itp.);
Równość pionowa (vertical equity) – odstępstwo od zasady
równości poziomej ze względu zróżnicowaną zdolność do
płacenia podatków (bogactwo, sytuacja indywidualna) oraz
zróżnicowany udział w korzyściach;
Opodatkowanie dochodu czy konsumpcji? Wpływ na
oszczędności;
Społeczna funkcja dobrobytu: utylitarianizm (suma
użyteczności: poprawa sytuacji jednego przy nie pogarszaniu
sytuacji pozostałych) a sprawiedliwość w sensie Rawlsa (zawsze
poprawiać sytuację najgorszego).
Kto rzeczywiście płaci podatki (tax incidence)?
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
2
Sprawiedliwość (równość) a efektywność
•
•
•
•
•
•
•
Zróżnicowanie dochodów: krzywa Lorenza i współczynnik Gini;
Zapewnienie równości wymaga opodatkowania:
proporcjonalne czy progresywne?;
Im wyższy podatek, tym większy „jałowy” koszt, czyli niższa
efektywność;
Im silniejsza progresja podatkowa, tym większy „jałowy” koszt;
Ile progresji podatkowej w celu zapewnienia „równości”?
Teoria wyboru publicznego (public choice theory);
Zróżnicowane preferencje i twierdzenie o niemożliwości
Arrowa (impossibility theorem);
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
3
Krzywa Lorentza i współczynnik Gini
a
b
0
100%
Linia a oznacza w pełni egalitarny rozkład dochodów
Linia b oznacza zróżnicowany rozkład dochodów
Współczynnik Gini: stosunek pola między a i b do całego pola poniżej a; im bardziej wygięta
linia b, tym większe zróżnicowanie dochodów i tym większy współczynnik Gini.
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
4
Ile progresji podatkowej?
Dochód
a
b
0
Podaż pracy
Im większa progresja, tym większy spadek podaży pracy i tym większy
„martwy koszt” (dystans między a i b), czyli im większa redystrybucja, tym
większe straty efektywności
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
5
Twierdzenie o niemożliwości
• Wybór poziomu opodatkowania i progresji podatkowej
jest decyzją z dziedziny ekonomii politycznej (teoria
wyboru publicznego - public choice theory);
• Twierdzenie o niemożliwości Arrowa (impossibility
theorem): w warunkach demokracji i braku absolutnej
większości nie istnieje stabilny punkt równowagi dla
redystrybucji dochodu poprzez podatki.
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
6
Ilustracja twierdzenia Arrowa:
Ustalanie stawek podatkowych w koalicjach
Grupa
społeczna
Udział
w%
Biedni
45%
20%
18%
17%
Średnio
zamożni
35%
20%
19%
21,57%
Bogaci
20%
20%
26,25%
24%
20
20
20
Suma
dochodów
podatkowych
Stawka podatku:
wariant A
Stawka podatku; Stawka podatku:
wariant B
Wariant C
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
7
Twierdzenie Arrowa: wnioski
• Wariant A: sytuacja wyjściowa, system proporcjonalny;
• Wariant B: koalicja biednych i średnio zamożnych kosztem
bogatych;
• Wariant C: koalicja bogatych i biednych kosztem średnio
zamożnych;
• Wariant A: koalicja bogatych i średnio zamożnych kosztem
biednych, czyli powrót do systemu proporcjonalnego;
• Brak stabilnej równowagi politycznej: przy braku większości
absolutnej zawsze istnieją bodźce dla większości grup do zmiany
obciążeń podatkowych na swoją korzyść .
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
8
Optymalna baza podatkowa
• Baza podatkowa to kwota (dochód, majątek, sprzedaż), która jest obciążona
podatkiem;
• W odniesieniu do dochodu, za najbardziej poprawną teoretycznie uważana jest
całościowa definicja dochodu Schanza-Haiga-Simonsa (Schanz-Haig-Simons
comprehensive income definition), która określa podstawę podatku dla danej
osoby jako jej „zdolność do płacenia podatku” (individual’s ability to pay taxes);
• Ta zdolność do płacenia jest równa rocznej „potencjalnej konsumpcji” danej
osoby, czyli rocznej całkowitej konsumpcji plus wzrost zasobu majątku, plus
bezpłatne świadczenia, np. od pracodawcy, jak samochód służbowy, telefon
służbowy, ubezpieczenie lekarskie, itp;
• Definicja SHS spełnia postulat równości poziomej, bo zapewnia te same
obciążenia ludzi mających tę samą potencjalną konsumpcję, oraz postulat
równości pionowej, bo uwzględnia rzeczywistą zdolność od płacenia;
• Ale stosowanie w praktyce definicji SHS wymaga odstępstw i wyjątków:
– Nie powinno się wliczać do podstawy opodatkowania wydatków z tytułu pokrycia
kosztu wypadków lub wydatków na leczenie;
– Powinno się odejmować koszty uzyskania dochodu (ale jakie?);
– Są pożądane wydatki, np. na cele charytatywne i na zakup domów;
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
9
Efekty ulgi podatkowej
(na przykładzie działalności charytatywnej)
•
•
•
•
•
•
Jeśli stawka podatku t=50% i wydatki na cele charytatywne są odliczane od dochodu do
opodatkowania, konsumpcja w wysokości 100zł wymaga zarobienia dochodu 100zł/(1t), czyli 200zł, natomiast wydatek charytatywny w wysokości 100zł wymaga zarobienia
dochodu tylko 100zł;
Ponieważ rządowa działalność charytatywna może „wypychać” prywatną działalność
charytatywną, stosowanie zwolnienia podatkowego może być uzasadnione;
Zwolnienie podatkowe obejmuje jednak wszystkich mających wydatki charytatywne,
także tych, którzy dokonaliby ich bez zwolnienia; zatem zwolnienie ma sens, gdy
wywiera duży efekt krańcowy (marginal impact), czyli powoduje zmianę zachowania
skłaniając nowych podatników do wydatków charytatywnych;
Załóżmy, że stawka podatku dochodowego t=50% i prywatne wydatki charytatywne
wynoszą 1 mln zł; rząd, chcąc je pobudzać, zwalnia je z podatku; w efekcie wydatki
charytatywne rosną do 1,5 mln zł;
Jaki są tego skutki? Rząd uzyskał dodatkowe wydatki charytatywne w wysokości 0,5 mln
zł, ale stracił dochody budżetowe też w wysokości 0,5 mln zł; gdyby więc te utracone
dochody były wcześniej przeznaczone na pomoc dla ubogich, efekt tej całej operacji
byłby zerowy (pomijając efekt „wypychania”, i koszty administracyjne i transakcyjne);
Zatem zwolnienie podatkowe ma sens, gdy efekt krańcowy, czyli wzrost pożądanych
wydatków charytatywnych, jest większy niż „efekt podkrańcowy” (inframarginal
impact), czyli utrata dochodów budżetowych z tytułu przyznanego zwolnienia;
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
10
Ulga podatkowa czy bezpośrednie subsydiowanie?
• Wspierając ubogich poprzez bezpośrednie subsydia rząd
„wypycha” część prywatnego wsparcia;
• Wspierając ubogich pośrednio poprzez ulgę podatkową dla
prywatnego wsparcia, rząd traci część dochodów budżetowych;
• Ulga powinna być stosowana zamiast bezpośredniego
subsydiowania, gdy:
– wzrost prywatnych wydatków charytatywnych z każdej złotówki ulgi
podatkowej > 1 – spadek prywatnych wydatków charytatywnych na
każdą złotówkę wydatków rządowych (czyli: elastyczność wydatków
prywatnych względem ulgi > 1 – współczynnik „wypychania”);
– gdy efekt krańcowy równa się utraconym dochodom (zob. poprzedni
slajd) i występuje efekt „wypychania”, ulga zawsze będzie lepsza niż
bezpośrednie subsydium (tę sytuację potwierdza większość badań
empirycznych);
– gdy efekt krańcowy jest większy od utraconych dochodów, tę
nadwyżkę należy porównać z efektem „wypychania”;
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
11
Subsydia mieszkaniowe
• Jeśli ktoś chce mieszkać samodzielnie, stoi przed wyborem: wynająć
mieszkanie (dom) lub kupić mieszkanie (dom): jak wobec tego
dylematu powinna zachować się polityka podatkowa?
• Załóżmy, że w przypadku wynajmu czynsz wynosi 1000 zł miesięcznie, a
w przypadku kupna koszt kredytu mieszkaniowego (odsetki) wynosi też
1000 zł miesięcznie, załóżmy też doskonały rynek kapitałowy; w takiej
sytuacji nie powinno być żadnej różnicy między wynajmem i kupnem;
• Ale w praktyce jest różnica: w wielu krajach odsetki od kredytu
mieszkaniowego odlicza się od podstawy opodatkowania, a koszt
czynszu nie; rząd w ten sposób subsydiuje prywatną własność
nieruchomości. Dlaczego?
• Bo posiadanie mieszkania (domu) na własność niesie pozytywne efekty
zewnętrzne: stabilizuje więzi społeczne, zwiększa troskę o otoczenie i
środowisko (co zwiększa też wartość sąsiednich domów), zwiększa
aktywność obywatelską i polityczną;
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
12
Ulgi i zwolnienia podatkowe
• We wszystkich systemach podatkowych występują ulgi
podatkowe i zwolnienia podatkowe;
• Zwolnienie podatkowe (tax deduction) to zmniejszenie
dochodu do opodatkowania (odliczenie od dochodu);
• Ulga podatkowa (tax credit) to zmniejszenie należnego
podatku (odliczenie od podatku);
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
13
Opodatkowanie małżeństw
•
•
•
•
•
•
•
•
Czy małżeństwa powinny korzystać z ulgi podatkowej? Jeśli tak, to dlaczego?
Załóżmy, że mamy system progresywnego podatku dochodowego: 20% do 50 000zł
rocznie i 30% powyżej;
Załóżmy, że mamy dwa małżeństwa, A i B: w małżeństwie A mąż zarabia 80 000zł a
żona 20 000 zł, a w B mąż i żona zarabiają po 50 000zł; obie pary zarabiają więc
tyle samo – po 100 000zł;
Gdy nie ma ulgi małżeńskiej i podatki płacone są indywidualnie, para A płaci razem
19000+4000=23 000zł, a para B płaci razem 10000+10000=20 000zł; oznacza to, że
pary o tym samym dochodzie płacą różne podatki – jest to niesprawiedliwe;
Gdy nie ma ulgi małżeńskiej i dochody małżeństw są konsolidowane, pary A i B
płacą tyle samo – po 25 000zł, bo sumy ich dochodów są jednakowe; teraz ich
sytuacja jest jednakowa, ale obie pary płacą więcej niż indywidualnie, co oznacza,
że są obciążone dodatkowym nieformalnym podatkiem tylko dlatego, że są
małżeństwem (marriage tax);
Dlatego w Polsce stosuje się ulgę podatkową: małżeństwa sumują dochody, dzielą
na pół, od każdej połowy liczy się należny podatek, a następnie oba należne
podatki sumuje się;
W systemie ulgi małżeńskiej para A płaci 10000+10000=20 000zł, i para B też płaci
10000+10000=20000zł;
Uzasadnieniem dla ulgi małżeńskiej jest więc chęć uniknięcia marriage tax
(wspieranie małżeństw) i uznanie, że mogą mieć niższą zdolność płacenia
podatków ze względu na dzieci;
Dariusz K. Rosati, 2011/2012
14