Transcript System podatkowy/ Rodzaje podatków Zasady podatkowe

System podatkowy/
Rodzaje podatków
Zasady podatkowe
System podatkowy
• To całość podatków obowiązujących w danym
państwie w określonym czasie.
• Przeciwieństwem – koncepcja jednego
podatku.
Koncepcja podatku jedynego
• Korzyści:
1. Uproszczenie prawa podatkowego
2. Zmniejszenie kosztów wymiaru i poboru
• Wady:
1. Nie realizuje zasady sprawiedliwości
2. Grozi spotęgowaniem skutków społecznogospodarczych jedynego podatku bez
możliwości ich złagodzenia innym /innymi
Struktura systemu podatkowego
Podsystemy systemu podatkowego:
-podatki przychodowe,
-podatki dochodowe,
-podatki majątkowe,
-podatki konsumpcyjne,
-podatki lokalne.
Kryteria podziału podatków
- kryterium przedmiotu opodatkowania
- kryterium stosunku przedmiotu
opodatkowania do źródła podatku
- kryterium podziału dochodów podatkowych
pomiędzy państwo a samorząd
Kryterium przedmiotu
opodatkowania:
- przychodowe,
- dochodowe,
- majątkowe i
- od wydatków.
Podatki przychodowe
1. Opodatkowanie nawiązuje do zewnętrznych
znamion, świadczących o rozmiarach
osiąganych przez podatnika dochodów.
2. Np. w podatku rolnym nawiązują one do ilości,
jakości i rodzaju gruntów.
3. Podatki te skierowane są na źródło, z którego
płyną wartości pieniężne (np. przedsiębiorstwo,
gospodarstwo rolne), natomiast nie
uwzględniają sytuacji osobistej osoby
uzyskującej je.
Podatki dochodowe
Mają charakter osobisty. O wymiarze decyduje
całokształt okoliczności związanych z osobą
podatnika.
Podstawą opodatkowania jest dochód, jako
nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania
- w podatkach przychodowych przyjmuje się
jedynie domniemanie uzyskiwania dochodów.
Podatki majątkowe
Podatki majątkowe, nie występują w jednej homogenicznej formie.
Można wśród nich wyróżnić podatki obciążające :
- posiadanie majątku:
a) od całości majątku podatnika i
b) obciążające poszczególne dobra majątkowe,
- przyrost majątku lub
- obrót majątkiem.
Podatki majątkowe pełnią we współczesnych systemach
podatkowych uzupełniającą rolę w stosunku do podatku
dochodowego.
Podatki konsumpcyjne (od
wydatków)
Obciążają dochód (majątek) podatnika w momencie jego
wydatkowania.
Do tej grupy podatków zaliczane są współcześnie:
- ogólny podatek obrotowy obciążający ogół dóbr i usług oraz
- specjalne podatki konsumpcyjne, obciążające tylko niektóre dobra
lub wydatki podatnika (np. podatki akcyzowe, opłaty monopolowe,
podatki od gier).
Materialny ciężar tych podatków ponosi konsument, natomiast ich
podatnikiem w sensie formalnym jest podmiot prowadzący
działalność gospodarczą, obciążony z tytułu sprzedaży towarów lub
świadczenia usług podlegających opodatkowaniu.
Kryterium stosunku przedmiotu
opodatkowania do źródła podatku:
- bezpośrednie i
- pośrednie
Pogląd I
Podatkami bezpośrednimi są podatki,
które bezpośrednio nawiązują do
zdolności podatkowej osoby fizycznej lub
prawnej, zaś podatkami pośrednimi podatki, które zdolność tę ujmują
jedynie pośrednio.
Pogląd II
Podatkami bezpośrednimi są podatki, w
których podatnik w sensie formalnym
jest jednocześnie podatnikiem w sensie
materialnym, natomiast podatki
pośrednie są to podatki, które mogą
być przerzucone na inny podmiot.
Pogląd III
Podatki bezpośrednie są to podatki, których
przedmiotem jest:
- dochód uzyskiwany przez podatnika (lub przychód jako
zjawisko świadczące o uzyskiwaniu dochodu) oraz
- posiadany przez niego majątek (lub przyrost tego
majątku).
Przedmiot podatku nawiązuje zatem bezpośrednio do
źródła podatku, którym jest dochód lub majątek. Podatkami
pośrednimi są podatki, które nie spełniają tego warunki, tj.
ich przedmiotem jest inne zjawisko niż uzyskiwanie
dochodu lub posiadanie majątku (uzyskanie przyrostu
majątku).
Podatki bezpośrednie/pośrednie
- podsumowanie
Pojęcia: zdolności podatkowej i przerzucalności podatków nie są w
doktrynie jednoznacznie rozumiane. Dlatego największą precyzją
cechuje się pogląd III.
Przy jego zastosowaniu podatkami bezpośrednimi będą podatki:
-przychodowe,
-dochodowe oraz
-podatki majątkowe od posiadania majątku i przyrostu majątkowego
Podatkami pośrednimi będą zaś:
-podatki od obrotu majątkiem i
-od wydatków.
Podatki bezpośrednie a podatki pośrednie
•Podatki pośrednie są uiszczane przez wszystkie albo tylko
niektóre kategorie podmiotów gospodarczych.
•Są łatwiejsze w poborze, gdyż stanowią składnik ceny
towarów i usług.
•Z powodu "ukrycia" ich w cenie, uznawane są za mniej
odczuwalne lub uświadamiane przez nabywców towarów i
usług.
•Za pomocą podatków bezpośrednich sięga się
bezpośrednio do indywidualnego uzyskiwanego dochodu.
Wymagają one stworzenia aparatu i instrumentów
wymiaru i poboru.
Skutki w zakresie redystrybucji dochodów wywoływane przy
stosowaniu podatków pośrednich
Podatki pośrednie obciążają dochód uzyskiwany
przez rodzinę jako jednostkę konsumpcyjną.
Wraz ze wzrostem dochodu rodziny maleje
procentowy udział w tym dochodzie wydatków
konsumpcyjnych na rzecz oszczędności. Rodzina o
niskim poziomie dochodu przeznacza na
konsumpcję relatywnie więcej niż rodzina o
wysokim poziomie dochodu, a wskutek tego jest
ona silniej obciążona podatkami pośrednimi.
Redystrybucja dochodów za pośrednictwem podatków
bezpośrednich
Redystrybucja dochodu za pośrednictwem podatku
dochodowego powoduje, że dzięki działaniu progresji
podatkowej dochód podatników o wyższym poziomie
dochodu jest silniej obciążony podatkiem niż dochód
podatników o niższym poziomie dochodu.
System podatkowy, w którym występują zarówno podatki
bezpośrednie, jak i pośrednie czyni politykę podatkową
bardziej elastyczną i umożliwia bardziej sprawiedliwe
rozłożenie ciężarów podatkowych pomiędzy podatnikami
o różnym poziomie dochodu.
Kryterium podziału między podatki
państwowe i samorządowe:
- podatki państwowe,
- samorządowe i
- podatki wspólne.
Podatki państwowe
-podatek od towarów i usług,
-akcyzowy,
-od gier,
-od wzrostu wynagrodzeń,
-oprocentowanie kapitału w jednosoobowych
spółkach skarbu państwa
Podatki samorządowe
- podatek rolny,
- podatek leśny ,
- podatek od nieruchomości,
- podatek od środków transportowych,
- podatek od posiadania psów,
- opłaty lokalne (targowa i miejscowa),
- karta podatkowa,
- podatek od spadków i darowizn,
- opłata skarbowa,
- podatek od czynności cywilnoprawnych.
Podatki wspólne
- podatek dochodowy od osób fizycznych
- podatek dochodowy od osób prawnych
liczba podatków samorządowych jest większa niż podatków państwowych,
jednak
najwydajniejsze pod względem fiskalnym podatki w całości lub w
przeważającej części zasilają budżet państwa.
Kryterium podmiotu podatku:
- od osób fizycznych,
- od osób prawnych i jednostek
organizacyjnych nie mających
osobowości prawnej.
Ze względu na charakter
pobieranych podatków wyróżnia
się:
- podatki rzeczowe,
- podatki osobiste.
Podatki rzeczowe
W podatkach rzeczowych wiodące znaczenie
wśród elementów konstrukcyjnych ma przedmiot
opodatkowania.
Nawet zmiana podatnika (np. na skutek
śmierci poprzedniego właściciela nieruchomości)
nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania
podatkowego.
Zobowiązanie podatkowe wynikające z
podatku rzeczowego może przejść na inną osobę.
Podatki osobiste
W tych konstrukcjach najważniejszy jest
podmiot podatku. Okoliczności podmiotowe
decydują o istnieniu zobowiązania
podatkowego. Zobowiązania z tytułu tego
rodzaju podatków nie przechodzą na inne
osoby trzecią i wygasa najpóźniej z chwilą
śmierci podatnika.
Ze względu na okoliczności
wprowadzenia wyróżnia się podatki:
- zwyczajne i
- nadzwyczajne.
Podatki zwyczajne
Znakomita większość podatków ma
charakter zwyczajny.
W normalnych warunkach są one
wprowadzane w ustalony prawem
sposób na czas nieokreślony.
Podatki nadzwyczajne
Podatki nadzwyczajne wprowadza się w sytuacji
szczególnej pod względem gospodarczym lub politycznym.
Podatek taki może mieć charakter jednorazowy,
epizodyczny, a niekiedy okresowy, ale przy określonych z
góry okolicznościach jego pobierania.
Do tej grupy podatków można zaliczyć podatki od
uprzednio nabytego majątku, takie jak jednorazowy
podatek majątkowy i jednorazowe świadczenie pieniężne,
które wprowadzono w Polsce jednorazowo w latach
siedemdziesiątych lub też powojenny podatek od
wzbogacenia wojennego.
Podatki obligatoryjne i fakultatywne
Podatki obligatoryjne muszą być pobierane
(zgodnie z obowiązującym prawem podatkowym,
gdyż tego ono wymaga).
Nie ma więc możliwości rezygnacji z pobierania
takiego podatku np. w drodze uchwały rady gminy.
Nie trzeba także żadnej dodatkowe uchwały, aby
taki obligatoryjny podatek pobierać.
Podatki fakultatywne
Podatek fakultatywny wymaga, aby dla jego
pobierania spełnione były warunki określone w prawie.
Do tego rodzaju fakultatywnych dochodów gmin
należą np. dochody (w tym także i podatki), które mogą
być wprowadzone przez samoopodatkowania się
mieszkańców zgodnie z wynikiem przeprowadzonego
referendum.
Ustawodawstwo pozwala na rozpisanie
referendum, a od jego wyniku zależy pobór w ten sposób
wprowadzonego podatku w gminie.
Podatki od działalności gospodarczej i
opodatkowujące sytuacje faktyczne lub prawne nie
stanowiące działalności gospodarczej
W polskim systemie podatków i opłat wyodrębnić można z
pewnością grupę podatków płaconych od działalności gospodarczej
oraz podatków, które nie są bezpośrednio związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej.
Kryterium to nie jest jednak związane z elementami
konstrukcji prawnej podatku. Podatki od działalności gospodarczej
płacą osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie
posiadające osobowości prawnej. Poszczególne źródła przychodów
raz zaliczamy do działalności gospodarczej a w innych przypadkach
działalnością gospodarczą one nie będą, np. najem lub dzierżawa.
Zasady podatkowe
Zasady podatkowe to opracowane przez naukę postulaty pod
adresem podatków i całego systemu podatkowego. Są wśród
nich zasady:
- odwołujące się do fundamentalnych wartości, na których
winno opierać się funkcjonowanie mechanizmów państwa,
- gospodarcze,
- prakseologiczne oraz
-zasady o czysto technicznym znaczeniu.
Niektóre z tych zasad przybrały kształt rozwiązań prawnych
zawartych w przepisach prawnych w tym w konstytucjach.
Katalog zasad podatkowych
zależy od:
- epoki historycznej,
- systemu polityczno-ekonomicznego,
- poglądów przedstawicieli doktryny.
Zasady podatkowe A. Smitha
(1723 – 1790).
Dzieło: „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów".
A. Smitch wyróżnił:
- zasadę równości (powszechność, likwidację przywilejów różnych grup
społecznych, proporcjonalność opodatkowania dochodów) – była to
równość w sensie obiektywnym, nie dostrzegał równości subiektywnej
podatków,
- zasadę pewności (jawne i konkretne przepisy),
- zasadę taniości, czyli:
minimalizację kosztów utrzymania administracji podatkowej,
ograniczenie kosztów ponoszonych przez podatników w związku z
uiszczaniem podatków,
- zasadę dogodności – pobieranie podatków we właściwym czasie.
Zasady podatkowe A. Wagnera
(XIX wiek).
A. Wagner, odrzucał tezy liberalizmu i opowiadał się za tak
zwanym socjalizmem państwowym ,zwanym także „socjalizmem katedr
uniwersyteckich".
Zasady A. Wagnera ujęte zostały w cztery grupy:
- zasady polityki finansowej (wydajność i elastyczność),
- zasady gospodarcze (ochrona majątku i kapitału jako ochrona źródeł
podatku),
- zasady sprawiedliwości (powszechność, równomierność poprzez
nawiązywanie do ekonomicznej zdolności płatniczej i progresję),
- techniczne zasady zarządzania podatkami (pewność, dogodność,
taniość).
Państwa socjalistyczne przyjęły
zasadę nierówności nazywanej
klasowością podatku.
W Polsce przejawiało się to w:
- zróżnicowaniu sektorowym (preferencje dla
jednostek uspołecznionych w przeciwieństwie do
prywatnych),
- zróżnicowaniu wewnątrzsektorowym (zróżnicowanie
podmiotów państwowych i spółdzielczych),
- zróżnicowaniu terytorialnym (utrzymywanie przez
wiele lat preferencji na tzw. ziemiach odzyskanych).
Podstawowe zasady współczesne
Zasada sprawiedliwości podatkowej.
Odgrywa ona także istotną rolę w orzecznictwie, zwłaszcza
orzecznictwie konstytucyjnym w sprawach podatkowych.
Wyróżnia się sprawiedliwość
1) poziomą i
2) pionową.
Sprawiedliwość pozioma polega na nakładaniu takiego samego
obciążenia podatkowego na podmioty znajdujące się w takiej samej
sytuacji (mające taką samą zdolność płatniczą).
Sprawiedliwość pionowa
Sprawiedliwość pionowa polega na różnym traktowaniu pod względem
podatkowym podmiotów znajdujących się w różnych sytuacjach
(mających różną zdolność płatniczą). Takie rozumienie sprawiedliwości
wskazuje na jej ścisły związek z równością. W jednym ze swoich orzeczeń
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż:
„...zasada równości wymaga, aby podmioty charakteryzujące się daną
cechą istotną w równym stopniu były traktowane równo. Równość
oznacza także akceptację różnego traktowania przez prawo różnych
podmiotów. Wynika to z faktu, że równe traktowanie przez prawo tych
samych podmiotów pod pewnymi względami oznacza z reguły różne
traktowanie tych samych podmiotów pod innymi względami".
Sprawiedliwość podatkowa jest
realizowana poprzez:
- powszechność i
- równość opodatkowania.
Ad. 1. Powszechność. O powszechności
opodatkowania można mówić w ujęciu szerokim, czyli
w odniesieniu do podatków w ogóle i w ujęciu
wąskim, ograniczonym do poszczególnych podatków.
Ad. 1 Powszechność c.d.
W ujęciu szerokim powszechność opodatkowania wyraża się
w postulacie, zgodnie z którym wszyscy (wszystkie podmioty)
winni łożyć na pokrywanie wspólnych potrzeb i w granicach
wyznaczonych tymi potrzebami, w takim stopniu, w jakim
określają to ustawy podatkowe.
W wąskim ujęciu powszechność odnosi się do danego
podatku i jest oceniana ze względu na rodzaj podatku oraz
jego zakres podmiotowy i przedmiotowy. Np. podatek
dochodowy od osób fizycznych wówczas będzie powszechny,
gdy wszystkie osoby fizyczne (aspekt podmiotowy
powszechności) będą uiszczały ten podatek od wszystkich
swoich dochodów (aspekt przedmiotowy powszechności).
Ad. 2 Równość opodatkowania
Równość opodatkowania jest rozumiana także jako
równomierność. Polega na rozłożeniu ciężaru
opodatkowania odpowiednio do zdolności płatniczej
podatników. Mamy tu więc do czynienia z względną
czy relatywną równością opodatkowania. Podkreślić
należy jednak, iż problematyka równości w prawie
podatkowym czy szerzej — daninowym, nie ogranicza
się jedynie do zagadnienia równości podatkowej i nie
może być z równością podatkową utożsamiana.
Zasady wywodzone z Konstytucji RP
• Zasady tworzenia prawa podatkowego
sformułowane w orzecznictwie Trybunału
Konstytucyjnego:
1) demokratycznego państwa prawnego
2) wyłączności ustawowej w kształtowaniu
obowiązków podatkowych
3) zakaz retroaktywności prawa podatkowego
4) zasada zaufania do państwa i stanowione
przez nie prawa podatkowego
Zasada demokratycznego państwa
prawnego a prawo podatkowe
• Wynika z art. 2 Konstytucji RP.
• Ma znaczenie dla tych zasad, które nie zostały
wyraźnie wyodrębnione w Konstytucji RP, tj.:
1) ochrony zaufania do państwa i stanowionego
przez nie prawa
2) ochrona praw nabytych i interesów w toku
3) zakaz wstecznego działania prawa
4) nakaz dostatecznej określoności przepisów
5) nakaz ustanawiania odpowiedniego vacatio legis
Zasada wyłączności ustawowej w kształtowaniu
obowiązków podatkowych
• Zasada ta została sformułowana na gruncie
art. 84 oraz 217 Konstytucji RP.
• Oznacza wyłączność ustawy dla normowania
istotnych elementów stosunku podatkowego.
• Celem tej zasady: stworzenie gwarancji praw
podatnika wobec organów władzy publicznej
(ochrona przed dowolnością kształtowania
konstrukcji podatkowych) oraz wzmocnienie
demokratycznych struktur przedstawicielskich
Zasada zakazu retroaktywności prawa
podatkowego
• Oznacza zakaz stosowania nowo
ustanowionych norm prawnych do zdarzeń,
które miały miejsce przed wejściem w życie
nowo ustanowionych norm prawnych.
• Można od niej odstąpić wyjątkowo i z ważnych
powodów bądź gdy wynika to z natury
normowanych stosunków.
Zasada zaufania do państwa, w tym
ochrona interesów w toku
• Zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa
podatkowego
To zasada lojalności państwa wobec adresata norm prawnych. Oznacza
konieczność zagwarantowania przez ustawodawcę adresatom norm prawnych
maksymalnej przewidywalności i obliczalności rozstrzygnięć podejmowanych
wobec podatników przez organy podatkowe.
Prawo nie może stanowić pułapki dla obywateli, który powinien układać swoje
sprawy w zaufaniu, że nie naraża się na skutki prawne niedające się
przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i że jego działania,
podejmowane w zgodzie z obowiązującym prawem, będą w przyszłości
uznawane przez porządek prawny.
• Obowiązek zabezpieczenia interesów w toku:
1) ustawodawca wyznaczył ramy czasowe, w których jednostka ma
realizować określone przedsięwzięcie, według z góry ustalonych reguł
2) przedsięwzięcie z natury jest rozciągnięte w czasie
3) jednostka faktycznie rozpoczęła realizację danego przedsięwzięcia
Zasada ochrony praw nabytych:
• Obowiązek ochrony praw nabytych:
- obowiązek stanowienia i stosowania prawa, by
jednostka mogła układać swoje sprawy w
zaufaniu, że nie naraża się na skutki prawne,
których nie mogła przewidzieć w momencie
podejmowania decyzji
- to nie jest bezwzględny zakaz zmiany norm na
niekorzyść jednostki
Określoność przepisów podatkowych
• Obowiązek określoności przepisów prawa:
- nakaz formułowania przepisów w sposób
precyzyjny i jasny oraz poprawny pod
względem językowym
- konkretność nakładanych obowiązków i
przyznawanych praw
Zasada odpowiedniego vacatio legis
• Nakaz odpowiedniego vacatio legis
- konieczność stosowania odpowiedniego
terminu wejścia w życie ustawy, tak aby adresaci
mogli w należyty sposób przygotować się do jej
wymogów i nie byli zaskakiwani przez nowe
uregulowania prawne
- należy to odnosić do możliwości zapoznania się
z nowym prawem i możliwości adaptacyjnych do
nowego prawa
Funkcje podatków
Funkcja fiskalna.
Funkcja redystrybucyjna.
Funkcja stymulacyjna.
Funkcja informacyjno-kontrolna.