Transcript materyal tasarım ve ilkeleri

ANI YAYINCILIK
EĞİTİM VE DANIŞMANLIK
www.aniyayincilik.com.tr
Akademik ve Bilimsel
Yayıncılıkta Öncü
BÖLÜM 8
MATERYAL TASARIM
VE
HAZIRLAMA İLKELERİ
Öğretim materyallerinin oluşturulmasında iki aşama çok önemlidir:
• Öğretim materyalini tasarlama
• Öğretim materyalini hazırlama
Öğretim Materyalleri Tasarımı
Tasarımda Geştalt psikolojinin ilkelerinin de dikkate alınması gerekir.
Bunlar:
Şekil zemin ilişkisi
Tamamlama
Yakınlık
Devamlılık
Benzerlik
Basitlik
Şekil zeminden daha dikkat çekici özelliklere sahiptir.
Yakınlık, organizmanın bir alandaki ögeleri, nesneleri birbirlerine
olan yakınlıklarına göre algılama eğilimidir. Zamanda Yakınlık için
verilebilecek en iyi örnek müziktir. Müzikteki notalar zamanda yakınlık
algısına göre düzenlenmiştir. Zaman içinde birbirine yaklaşan ya da
uzaklaşan vuruşlar melodileri oluşturmakta ve bu vuruşlar ritim algımızı
oluşturmaktadır. Mekanda yakınlık, bireylerin bir araya geldiğinde tek tek
değil de bir topluluk olarak algılanmasını örnek verebiliriz
Benzerlik, Şekil, renk , doku, cinsiyet vb. pek çok özellik
bakımından birbirine benzer ögelerin birlikte gruplanarak algılanma
eğilimidir.
Benzerlik yasasında hem görsel hem de işitsel uyarıcıların algılanması
da önemli görülmektedir. Örneğin; birçoğumuz çekik göz yapısına sahip
insanları gruplayarak algılama eğilimindeyizdir. Çoğu kişiye göre tüm
çekik gözlüler ilk başta Japon olarak algılanır.
Benzerlik, Şekil, renk , doku, cinsiyet vb.
pek çok özellik bakımından birbirine benzer
ögelerin birlikte gruplanarak algılanma
eğilimidir.
Benzerlik yasasında hem görsel hem de işitsel
uyarıcıların algılanması da önemli görülmektedir.
Örneğin; birçoğumuz çekik göz yapısına sahip
insanları gruplayarak algılama eğilimindeyizdir.
Çoğu kişiye göre tüm çekik gözlüler ilk başta
Japon olarak algılanır.
Tamamlama, organizmanın tamamlanmamış
etkinlikleri, şekilleri, sesleri tamamlayarak algılama
eğilimidir.
Devamlılık aynı yönde giden noktalar, çizgiler vb.
birimlerin birlikte gruplanarak algılanma eğilimidir.
Basitlik, basit, düzenli bir şekilde organize edilmiş
figürleri algılama eğilimidir. Algılama simetrik,
düzenli, düzgün olan iyi bir biçime, şekle ve bütüne
doğru olmaktadır (Senemoğlu 2004: 243-247).
Şimşek'e göre( 1997: 69), bir öğretim materyali
Kolay kullanılır olmalı ve öğrenciyi en az çaba ile
ve en kısa zamanda bilgiye ulaştırmalıdır.
Materyalde kullanılan nesneler, ilk bakışta
kavranabilecek özellikte olmalıdır.
Materyal içindeki unsurlar, uyumlu ve bütünlük içinde
olmalıdır.
Kullanılan yazı açık, net ve kolay algılanabilir olmalı,
renkler uyumlu olmalı ve abartılı olmamalıdır.
Resim, çizim, yazı ve renkler, öğrencinin yaş ve cinsiyetine
uygun olmalıdır.
HARF KULLANIMI
Kullanılan harfler birbiri ile uyumlu olmalıdır
Bir yazıda çok fazla harf karakteri kullanılmamalıdır.
Mümkün olduğunca bir harf karakteri kullanılmalıdır(
Times new roman vb).
Başlıklar büyük harfle, diğer kısımlar küçük harfle
yazılmalıdır.
Sürekli büyük harf kullanılması dikkat ve algılamayı
zorlaştırır.
Koyu , eğik ve altı çizme özellikleri ayırt edici bilgiler
için kullanılmalı ve uzun kullanılmamalıdır.
Harf koyu olduğunda zeminin açık, zemin koyu
olduğunda harfin koyu olmasına dikkat edilmelidir.
Harflerin çok yakın olmamasına dikkat edin.
Harflerin büyüklüğü öğrenenlere göre
ayarlanmalıdır. Küçük yaşlarda büyük punto
kullanılmalıdır. İster elde ister bilgisayar temeli
hazırlanan bir materyalde hangi yaş olursa olsun
büyük punto kullanılmalıdır. Örneğin tepegöz ve
bilgisyar sunumları için en ideal punto 18’dir.
Bir metinde materyalde çok fazla yazı olmamalıdır.
Örneğin bir powerpoint slaytında en fazla 4- 5 satır ve
kelime sayısıda az olmalıdır.
Harfler ve satırlar arasında gerektiği kadar boşluk
olmalıdır. Çok yakın olunca dikkat dağılabilir.
RENK KULLANIMI
Materyal hazırlarken renk ögesi
kullanılmalıdır. Renkler her zaman
dikkat çekicidir.
Renkler önemli bilgileri ayırt etmede
zıtlık yaratılarak kullanılabilir. Örneğin
açık renk üzerine koyu renk, ya da
koyu renk üzerine açık renk vb.
Renkler öğrenenlerin gelişim özelliklerine uygun olarak
kullanılabilir. Küçük yaşta olanlar için parlak renkler daha
dikkat çekicidir.
Renklerle bilgilerin gruplanması da sağlanabilir. Her bir bilgi
bütünü bir renkle ifade edilebilir.
En önemli bilgiler canlı renklerle ayırt edilebilir.
Renk bir materyalde çok aşırı kullanılmamalıdır.
Kullanılan renkler estetik bir bütün oluşturmalı,
dikkati dağıtacak şekilde karmaşık olmamalıdır.
Renkler gerçek yaşamdakine uygun olarak
kullanılmalıdır. Örneğin : Ağaçsa yaprakları yeşil
olmalı vb.
EKRAN TASARIMI
Bilgisayar temelli bir materyalde ekran
tasarımı son derece önemlidir. Öğrenen
için yeterince ilgi çekici hazırlanmalıdır.
Bir ekranda en fazla 4-5 satır ve en fazla 20 sözcük
kullanılmalıdır.
Basit koyu harf tipleri tercih edilebilir. Çok gösterişli
yazılar dikkat dağıtabilir.
Ekrandan ekrana tutarlılık sağlamak için satır genişliği
ve satır aralığına önceden karar verilmelidir. Tek satır
yorucudur. Bilgisayar temelli sunumlarda en azından 1.5
aralık olabilir.
Boşluklar olmalıdır. Her tarafı dolu bir ekran algılamayı
zorlaştırır.
Satır sonları “tire”lenmemelidir.
Koyu fon üzerine açık, yada açık renk üzrine koyu
olacak şekilde zıtlık ekranda olmalıdır. Şekil-zemin algısı
özelliğine dikkat edilmelidir.
BİÇİMSEL ELEMANLARIN KULLANIM İLKELERİ
Boşluk
Çizgi
Biçim
Yüzey
Boşluk
•
Bir materyalde verilmek istenen mesaj
dışında kalan yerlere boşluk denir. Bir
materyalde boşluklar olmadan materyaldeki
vurgulamaları anlamak mümkün değildir.
Boşluklar algılamayı kolaylaştırır.
Çizgi
•
Fonla figürün ayrıldığı kısma “çizgi” denir.
Çizgiler algılamada ayırt edicilik için gereklidir.
Çizgiler hareketi ve hareket yönünü belirleyici
etki yaratırlar. Yatay çizgiler objelerin genişliğini
attırıcı, dikey çizgiler yüksekliği arttırıcı, eğik
çizgiler ise dengesizlik etkisi yaratır.
Biçim, Yüzey
• Bir nesneye ya da onun bir parçasına
işaret eden sınırlandırılmış alandır.
• Yüzey, bir materyalin doku özelliğidir.
Yüzey, sade, düz, mat, renkli, parlak,
pürüzlü olabilir.
YERLEŞİM ELEMANLARININ
KULLANIM İLKELERİ
Oran / Ölçek
Denge
Bütünlük
Ritim
Vurgu
Ahenk
• Oran/Ölçek:Objelerin büyüklüğü ile bağlantılıdır.
Bir objenin diğer objeler ile arasındaki ilişkiye
göre objenin büyük, orta, küçük,ağır,hafif olduğu
gibi duygular yaratabilir.
• Objelerin büyüklüğünün doğru olarak
algılanabilmesi için tanıdık başka bir obje ile
ölçeklendirilmesi gerekir.
• Denge: Objenin göz tarafından algılanan ağırlığı
ile ilgilidir. Öğretim materyalleri üzerinde, yatay
ve dikey eksenin her iki tarafında objelerin eşit
olarak dağıtılması ile oluşturulur.
• Bütünlük: Görsel elemanlar ve bunların
fonksiyonları arasındaki ilişki bütünlüğünü
oluşturur. Her bir görsel unsur, bir mesajı
iletmedeki fonksiyonu göz önüne alınarak
yerleştirilmelidir. Yararı olmayan hiçbir yazı
resim, şekil,grafik vb. unsurlar materyalde
bulundurulmamalıdır.
• Ritim: Kompozisyonda gözün bir objeden
diğerine rahatça kayabilmesidir.Birbirinden
kopuk olarak yerleştirilmiş tasarım elemanları
arasında bağıntı zor kurulacağı için algılama
istenilen düzeyde olmaz.
• Vurgu: Vurgunun bütüne baskın olması
gereklidir. Materyalin can alıcı noktasıdır. En ilgi
çekici nokta olarak tasarlanıp en önemli unsurlar
yerleştirilmelidir.
• Ahenk: Kompozisyonun bütünü ile bağlantılıdır.
Parçalar bir araya geldiğinde ortaya çıkacak
bütünlük duygusudur.
• Ahenk bir bakıma bütünü oluşturan parçaların
birbiri ile olan ilişkisine bağlı olarak ortaya çıkan
uyumdur.
MATERYAL HAZIRLAMA İLKELERİ
Öğretim materyali, basit, sade ve anlaşılabilir
olmalıdır.
Öğretim materyali, ders programlarını destekleyici
biçimde dersin hedef ve kazanımlarına uygun
seçilmeli ve hazırlanmalıdır.
Öğretim materyali, dersin konusunu oluşturan
bütün bilgilerle değil, önemli ve özet bilgilerle
donatılmalıdır.
Öğretim materyalinde kullanılacak görsel özellikler
(resim, grafik, renk, v.b.) materyalin önemli
noktalarını vurgulamak amacıyla kullanılmalı, aşırı
kullanımdan kaçınılmalıdır.
Öğretim materyalinde kullanılan yazılı metinler, görselişitsel öğeler, öğrencinin pedagojik özelliklerine uygun
olmalı ve öğrencinin gerçek hayatıyla tutarlılık
göstermelidir.
Öğretim materyali, öğrenciye alıştırma ve uygulama
imkanı sağlamalıdır.
Öğretim materyalleri mümkün olduğunca gerçek hayatı
yansıtmalıdır.
Öğretim materyali her öğrencinin erişimine ve kullanımına
açık olmalıdır.
Materyaller sadece öğretmenin rahatlıkla kullanabildiği
türden değil, öğrencilerin de kullanabileceği düzeyde basit
olmalıdır.
Zaman içinde tekrar kullanılacak materyaller dayanıklı
hazırlanmalı, bir defalık kullanımlarda zarar
görmemelidir.
Hazırlanan öğretim materyalleri, gerektiği taktirde,
kolaylıkla geliştirilebilir ve güncelleştirilebilir olmalıdır.
Materyal hazırlarken yakın çevreden her türlü yardım
için çaba harcanmalı ve yardım alınmalıdır.
Materyalin hazırlama ve kullanım kılavuzları
oluşturulmalıdır
MATERYAL SEÇİMİNDE BAZI FAKTÖRLER
Eğitim programına uygun mu ?
Genel ve doğru mu ?
Kesin ve anlaşılır bir dil kullanılmış mı ?
Motive edip ilgi uyandırıyor mu ?
Öğrenen katılımını sağlıyor mu ?
Teknik kalitesi iyi mi ?
Etkili olduğuna dair kanıt var mı?
Reklam ve önyargıdan uzak mı?
Kullanımı ile ilgili kılavuzlar yada açıklamalar var mı?
DERS MATERYALİ GELİŞTİRME AŞAMALARI
Ders materyali geliştirme aşamaları aşağıda maddeler
halinde verilmektedir. Bunlar:
 Öğrencilere kazandırılması gereken hedefler ve kazanımlar
belirlenir.
 Etkinliklerde hangi içerik ve sürecin yer alacağı tasarlanır.
 Hedef ve kazanımları gerçekleştirecek etkinlikler de yer alan
materyaller tasarlanır.
 Materyal tasarlama ve hazırlama ilkelerine göre materyal için
gerekli araç gereçler belirlenir.
 Araç gereçler materyal hazırlama ve tasarlama ilkeleri
birleştirilerek materyal oluşturulur.
 Materyalin uygulaması yapılır.
 Uygulama sonuçları değerlendirilir ve geliştirilir.
Ders materyali geliştirme aşamaları incelendiğinde
sistematik bir yaklaşım olduğu görülmektedir. Ders süreci
bütün olarak düşünülür ve materyal ona göre hazırlanır.