Transcript MOBBİNG (PSİKOLOJİK ŞİDDET)

MOBBİNG
(PSİKOLOJİK ŞİDDET)
İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ
(MOBBİNG)
VOLKAN ALTINTAŞ
SUNUM PLANI
MOBBİNGİN TANIMI
MOBBİNG SÜRECİNİN AÇIKLANMASI
MOBBİNGCİLERİN VE MOBBİNG
KURBANLARININ ÖZELLİKLERİ
MOBBİNGE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER
MOBBİNGİN SONUÇLARI
DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE MOBBİNG
SONUÇ VE ÖNERİLER
2
MOBBİNG NEDİR?
3
İngilizce’de “mob” kökünden gelen ve
Latince “kararsız kalabalık” anlamına
gelen “mobile vulgus” sözcüklerinden
türeyen kavram, aşırı şiddete yönelmiş
kalabalık anlamındaki sözcüğün eylem
biçimi olan “mobbing”, birine karşı cephe
oluşturma, duygusal saldırıda bulunma,
“psikolojik terör”, “psikolojik şiddet” olarak
ifade edilmektedir.
4
Mobbing sendromu, haksız suçlamalar,
küçük düşürmeler, genel tacizler, duygusal
eziyetler ve/veya terör uygulamak yolu ile
bir kişiyi işyerinden dışlamayı amaçlayan
kötü niyetli bir eylemdir. Mobbing üzerine
araştırma yapanlar, Türkçe’de mobbing
olgusunu bir tek sözcükle ifade etmek
yerine kavramı; “duygusal taciz”, “psikoterör”, “psiko-şiddet” ve çalışanı işyerinde
“yıldırma”ya yönelik her tür psikolojik
saldırı anlamında kullanmaktadırlar
5
Mobbing Kuzey Avrupa’da bireyin grup
tarafından ortaklaşa tacizi olarak ifade
edilirken, bu kavram İngiltere’de daha çok
zorbalık olarak adlandırılmakta,
Amerika’da ise çalışma ortamındaki
baskılar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Okullardaki örgütsel şiddet vakalarında
bullying terimi kullanılırken iş yerlerindeki
vakalara mobbing denmesi daha uygun
görülmüştür.
6
Leymann’a göre mobbing bireyler
tarafından işyerinde çalışanlara zarar
vermesi yoluyla işyerinde tekrar eden
çatışma durumunu açıklamaktadır.
Bir başka tanıma göre mobbing, iş
arkadaşlarının genellikle iş ortamı dışında
bir diğer çalışana uyguladıkları duygusal
zarar, taciz anlamına gelmektedir.
7
Konunun Öncüleri
Konrad Lorenz
Peter Paul Heineman
Heinz Leymann
TÜRKÇE’DE ;
“İşyerinde psikolojik taciz”
“İşyerinde psikolojik terör”
“İşyerinde manevi taciz”
“Yıldırma”
“İşyerinde yıldırmaya yönelik psikolojik
saldırı”
Mobbing;
bir veya birkaç kişi tarafından diğer bir kişiye yönelik
olarak, düşmanca ve ahlak dışı yöntemlerle sistematik
bir biçimde uygulanan psikolojik terördür.
Mobbing;
İşyerinde gerçekleşir
bir veya daha fazla kişi tarafından
bir veya daha fazla kişiye
sistemli bir şekilde
süreklilik gösteren bir sıklıkta
çok çeşitli sebeplerden dolayı
kişiyi sindirme maksadı ile yapılır
En Çok Karşılaşılan
Mobbing Davranışları
Yapılan yanlışlardan sorumlu tutulma
Kişiye mantıksız işler verilmesi
Yeteneğinin eleştirilmesi
Birbiriyle çelişkili kurallara itaat ettirilme
Görevin kaybettirileceğine ilişkin tehditler
Küçük düşürülme
Başarısının olduğundan az gösterilmesi
Şerefin lekelenmesi
MOBBİNG DAVRANIŞLARI
1. Kendinizi göstermeyi ve iletişim oluşumunu
etkilemek
2. Sosyal ilişkilere saldırılar
3. İtibarınıza saldırılar
4. Kişinin yaşam kalitesi ve mesleki durumuna
saldırılar
5. Kişinin sağlığına doğrudan saldırırlar
MOBBİNG SÜRECİ
mobbing
Çatışma
1.aşama; çatışma
2. aşama; saldırgan eylem
3.aşama; işletme yönetiminin devreye girmesi
4.aşama; yanlış yakıştırmalarla damgalama
5. aşama; işine son verme
MOBBİNG SÜRECİNDE
ROL ALANLAR
1.Mobbing uygulayanlar
2.Mobbing mağdurları
3.Mobbing izleyicileri
1. MOBBİNG UYGULAYANLAR
Narsist mobbingci
Hiddetli mobbingci
İki yüzlü mobbingci
Eleştirici mobbingci
Megolaman mobbingci
Hayal kırıklığına uğramış mobbingci
2. MOBBİNG MAĞDURLARI
Yalnız kişi
Acayip kişi
Başarılı kişi
Yeni gelen kişi
3. MOBBİNG İZLEYİCİLERİ
Diplomatik izleyici
Yardakçı izleyici
Fazla ilgili izleyici
Nötr izleyici
İki yüzlü izleyici
MOBBİNG TÜRLERİ
Yukarıdan Aşağıya Doğru (Dikey) Duygusal Taciz
(Mobbing): Duygusal taciz (mobbing) yapan kişi, mağdura
göre daha üst konumdadır.
Aşağıdan Yukarıya Doğru Duygusal Taciz (Mobbing):
Duygusal tacizci (mobbingci), mağdura göre daha alt
konumdadır.
Eşdeğerler Arasında (Yatay) Duygusal Taciz (Mobbing):
Duygusal tacizci (mobbingci) ve mağdur, benzer görevlerde ve
benzer olanaklara sahip aynı konumda iki iş arkadaşıdır.
ÖRGÜTLERDE MOBBINGE YOL AÇAN
ÖRGÜTSEL NEDENLER/1
Aşırı hiyerarşik yapı
İnsan kaynaklarına yapılan
harcamaların azaltılması
Kapalı kapı politikası
Örgüt içi iletişim kanallarının etkili
çalışmaması
Örgütte çatışma çözme yeteneğinin
zayıflığı ya da etkisiz çatışma yönetimi
ÖRGÜTLERDE MOBBINGE YOL AÇAN
ÖRGÜTSEL NEDENLER/2
 Zayıf liderlik
 Takım çalışmasının azlığı ya da hiç olmaması
 Eğitim farklılığının dikkate alınmaması
 Kötü yönetim
 Yoğun stresli işyeri
MOBBİNGLE İLGİLİ YAPILAN
ARAŞTIRMALARDAN
ÖRNEKLER
Bir Norveç çalışmasında 2095 kişiye yapılan
anketten çıkan sonuçlara göre katılımcıların %
21,6’sı mobbingin insanın mutluluğunu
etkilediğine inandıklarını belirtmişlerdir.
Yapılan bir başka çalışmaya göre ise
çalışanların % 98,7’si işyerlerinde şüpheli,
motivasyonunu kaybetmiş, gergin ve güvenli
olmayan durumda olduklarını, bu kişilerin sosyal
izolasyon ve teslimiyet durumu ile karşı karşıya
kaldıkları belirtilmektedir (Gates, 2004: 31).
24
Erkek çalışanların genellikle erkek çalışanlar
tarafından, kadın çalışanların ise ağırlıklı olarak
kadın çalışanlar olmak üzere her iki cinsiyetten
çalışanlar tarafından mobbinge uğradıkları
belirlenmiştir.
İsveç’te yapılan bir başka araştırmada 55 yaş ve
üzerindeki çalışanların %25’i mobbinge maruz
kalmaları nedeniyle işlerinden erken ayrılmak
zorunda kaldıklarını belirtmişlerdir
25
MOBBİNG VE STRES
MOBBİNG VE ÇATIŞMA
26
MOBBİNG SÜRECİ
Kötü çalışma ortamı
İş arkadaşları arasındaki çatışma
Mobbingin
yöneticilerce
kabullenilmesi
Mobbing için
aranan Suçlu
27
Belirli bir saldırganlık ve yıkıcılık içeren
davranışların mobbing kapsamında
değerlendirilebilmesi için:
-bu davranışların belirli bir süreyi içermesi
(haftada en az 1 kez gerçekleşmesi ve bunun da
en az 6 ay boyunca süregelmesi),
-belirli bir hedefe yönelik olması ve zorbalığa
maruz kalan kurbanın durumla baş etmekte
zorlanıyor olması gerekmektedir.
28
Mobbing sürecinde kurbanı en fazla
etkileyen, mobbingin sıklığı, tekrarı ve
süresidir. Psikolojik şiddet arttıkça ve
süresi uzadıkça, etkisi de artar. Herkesin
psikolojik şiddete dayanma sınırı farklıdır.
Birisi için, dayanılabilir olan bir durum,
diğerine çok büyük zarar verebilir,
psikolojik olarak yaralayabilir. Psikolojik
şiddet arttıkça mutsuzlaşan ve içine
kapanan çalışanın sadece kendisi değil bir
müddet sonra ailesi de durumdan
etkilenmeye başlayabilir.
29
Leymann’a göre mobbing sürecinde üç
evre vardır:
- Erken evrede, çatışma ortamı hala
tanınabilir ve çatışma ve kavgalar tüm
çalışanlar tarafından hissedilebilir. Genel
anlamda çatışma halinde iki grup ve
olaylara dört taraftan yaklaşan bir başka
grubun mevcudiyeti ortadadır.
30
Orta evrede ise süreci yaşayanlar artık bir
çatışma ortamını hissedemezler ve daha
çok biz ve o kavramları mevcuttur. Temel
çatışma sebebi artık ortadan yok olmuş ya
da arka plana düşmüştür. Yadsıma
sadece belli davranışlara karşı olmamakta
daha çok tüm gruba karşı tavır şeklinde
ortaya çıkmaktadır.
31
Son evrede grup veya departmanların sınırları
belirlenmiş, resmi önlemler uygulanmaya
başlanmıştır. Bu önlemler uyarı ya da bölüm
değiştirme şeklinde olabilir. Ayrıca grubun
dışında sorun çıkaran hakkında yorumlar ve
dedikodu yoluyla organizasyon dışında diğer
insanlarla da paylaşılma yoluna gidilir.
32
MOBBİNGLE İLGİLİ SOMUT
DAVRANIŞLAR
Çalışanı yeterince çaba göstermediği için
suçlamak,
Çalışanı, yaşını temel alarak deneyimsiz
olduğu gerekçesiyle aşağılamak,
Örgütün sunduğu imkanlardan
yararlanmasını engellemek,
Çalışana aşırı iş yükü vermek,
İşlerin gerçekleştirilmesi mümkün olmayan
tarihlerde bitirilmesini istemek,
33
Çalışana iş tanımının dışında olan, yapıldığı takdirde
hiçbir örgütsel kazanç/katkı sağlatmayacak olan ya da
yüksek bir olasılıkla başarılı olamayacağı işler vermek ya
da başarısızlığa götürecek bir iş ortamı sunmak,
Çalışana sürekli olarak, yaptığı hataları hatırlatmak,
Çalışana işle ilgili konularda düşüncesine açıklamasına
izin vermemek,
İş arkadaşlarının ya da müşterilerin önünde hakaret
etmek/küçük düşürmek,
Performans düzeyi hakkında ağır ithamlarda bulunmak,
Çalışanı işten atmakla tehdit etmek,
Çalışanın telefon ya da e-postalarına cevap vermemek,
34
Çalışanı onun da bulunması gerektiren
toplantılardan haberdar etmemek,
Çalışanı diğer iş arkadaşlarıyla iletişim
kurmasını engelleyecek biçimde izole edecek bir
fiziksel iş ortamı yaratmak,
Çalışan hakkında söylenti yaymak ya da
dedikodu yapmak,
Çalışana son derece basit ya da az sayıda görev
vermek,
Çalışana fiziksel şiddet uygulamak ya da bu tür
bir tehditte bulunmak,
Çalışanın ruh sağlığı hakkında ”üstü kapalı”
ifadeler kullanmak biçimlerinde mobbing
görülebilir.
35
Leymann, mobbing tanımından yola
çıkarak kırk beş ayrı mobbing davranışı
tespit etmiş ve mobbing kurbanlarına
uygulanan bu davranışları beş alt grupta
toplamıştır :
36
Leymann’a Göre Mobbing Aşamaları
Kişisel etkileri
Organizasyona etkileri
Organizasyonda catışmalar
Yüzsüzlük ve alçaklık
İlk stress semptomları
Görmemezlikten gelmek
Uyum ile problemi cözmek
Barışmak icin önermeler
Çatışmayı çözmek
Mobbing ve psikolojik terör
Tek kişiye yığma
Korku, izolasyon, psikosomatik hastalıklar
Yönetimden saldırının ve hataların sonucu olarak
kanuna aykırı hareketler
Yer Değişikliği
Uyarı
Sözlesmenin feshini bildirmek
Ayaklanma, sikayet etmek, dava acmak yorgunluk,
psikosomat hastalıklar
Doktorlardan yanlış teşhis,
Yararsız hukuki adımlar
Kuşkulanma, güvensizlik, umutsuzluk,
travmatik sendromlar,
İş hayatında dışta bırakma
Yerinden sürmek
Birkaç kere başka yere koymak, psikiyatriye
göndermek, Söz leşmenin feshini bildirmek ve
tazminat, uzun rapor, erken emeklilik, mobbing
kurbanı kendi işten ayrılıyor (sözleşme iptal ediyor)
Depresyon, intihar (intihara teşebbüs), travmatik sendromlar
37
MOBBİNGCİLERİN
ÖZELLİKLERİ
Düşmanlık
Kontrollü gerilim stratejisi
Yalancı
İlgi açlığı
Suçlayıcı
Yargılayıcı
38
MOBBING KURBANLARININ
ÖZELLİKLERİ
İşini çok iyi hatta mükemmel yapan,
İlişkileri olumlu ve çevresindekilerce sevilen,
Çalışma ilkeleri ve değerleri sağlam, bunlardan
ödün vermeyen,
Dürüst ve güvenilir, örgüte sadık,
Bağımsız ve yaratıcı,
Mobbinge başvurandan daha üstün özelliklere
sahip olan,
Duyarlı, hassas, yardımcı, çalışkan ve idealist,
Kendisini sürekli geliştiren, başarılı, azimli, zeki
kişilerdir.
39
MOBBİNGE KARŞI ALINACAK
ÖNLEMLER
Faktörler
Bireysel Mobbing Uygulamaları
- Bireysel Çıkarlar, Amaçlar, Arzular
-Örgütsel Amaçlar, Arzular
Örgütsel Başarı, Örgüt İçinde Amaçların Benimsetilmesi,
Maliyetleri Düşürme İsteği, Örgütü Daha Başarılı Kılma
Bir Yada Birkaç Kişi Tarafından Bir Kişiye Yönelik Olarak
Uygulanıyor
- Üst Asta
- Ast Üste
- Eşdüzeyler Birbirine.
Örgüt Yönetim Kademeleri Tarafından Seçilmiş Kurbanlara Ve
Örgüt Yönetimi Ve Yardakçıları Tarafından Bir Yada Daha Fazla
Kişiye Uygulanıyor.
Duygusal Zekası Yüksek, Başarılı, Üstün Performans Gösteren,
Fiziksel, Kültürel, Etnik Olarak Diğerlerinden Farklı, Dürüst,
İnsanlara Güvenen, Yaratıcı, Değişime Hemen Adapte Olabilme,
Politik Davranamayan, İşine Bağlı,
- Başarısız, Örgütün Yeni Amaçlarına Uyum Göstermeyen, Diğer
Çalışanlarla Sürekli Çatışma Yaşayan, Düşük Performans
Gösteren, Örgütün Yeni Politikalarına Uygun Özelliklerden
Yoksun Olan, Örgütün Değişim İsteğine Direnen Ve Değişim
Gereklerini Sağlayamayan
Mobbingciler Kurbanı Kendilerinden Farklı Hissettiklerinde
Örgütsel Başarı Düşmeye Başladığında, Örgütün Personel
Politikaları Değiştiğinde, Maliyetler Düşürülmek İstendiğinde,
Yönetim Kademelerinde Değişiklikler Olduğunda, Örgütte Güç Ve
Politik Çekişmelerin Arttığı Zamanlarda V.B.
Amaç
Uygulanış Şekli Ve Yönü
Kurbanın Özellikleri
Ortaya Çıkış Şekli
Örgütün Mobbing Uygulamaları
40
Leymann, yüzlerce örnek mobbing
olaylarını inceledikten sonra dört temel
faktör üzerine yoğunlaşarak mobbingi
anlamaya ve açıklamaya çalışmıştır:
- İş dizaynındaki eksiklikler
- Liderlik davranışındaki eksiklikler
- Mobbing kurbanlarının teşhiri
- Organizasyonda geri plana itilen ahlaki
standartlar
41
MOBBİNGİN SONUÇLARI
Mobbingin tüm stres kaynaklarından daha yoğun
ve yıkıcı bir etki yaptığı bir gerçektir. İnsanlarda
bıraktığı kalıcı etkiler ise insan sağlığını ciddi
rahatsızlıklarla karşı karşıya bırakabilecek
derece olabilmektedir.
Mobbing ciddi anlamda kişinin sağlığını
tehlikeye atan, karşılaştığı durumla başa
çıkamayacak kadar güçsüz bırakabilmekte, özel
hayat ve iş hayatında köklü değişikliklere neden
olabilmektedir.
42
Uykusuzluk, öfke, konsantrasyon
bozukluğu, depresyon, işe yabancılaşma,
iş arkadaşlarıyla uyumun ve üretkenliliğin
düşmesi, sürekli gerginlik, kaygı, çaresizlik
duygusu, kendini suçlama, iş
arkadaşlarına ve yöneticilere karşı
güvensizlik, işten ayrılma eğilimi, sosyal
olarak geri çekilme, alkol kullanımı,
örgütsel bağlılığın düşmesi, işten
kaçmaların ve işten ayrılmaların artması,
motivasyonun düşmesi şeklinde insanın
psikolojisini etkileyebilmektedir.
43
Mobbingte yok etme güdüsü sonucunda
yaratılan psikolojik olumsuzluklar
paralelinde işgören devir hızının bu
nedenle yüksek olması üretkenlik
düzeyinin de azalmasına neden
olmaktadır.
44
45
Mobbingle organizasyonda;
Zaman kaybı, performansta azalma, işin niteliği ve
niceliğinde düşme,
Çalışanların işten ayrılması, yükselen personel
döngüsü, yeni personel eğitim ve adaptasyon maliyetleri,
Tazminat talepleri,
Sigorta, sağlık maliyetlerinde artma,
Hastalık izinlerinde artma, işe gelememe nedeniyle
artan kayıplar,
Takım çalışmalarında bozulma, çalışanların arasındaki
ilişkilerin bozulması sonucu müşterilerle ilişkilerin
olumsuz etkilenmesi,
Kuruluşun isminde aşınma olabilir.
46
DÜNYADA MOBBİNG
ÖRNEKLERİ
47
TÜRKİYE’DE MOBBİNG
48
SONUÇ VE ÖNERİLER
Kötü bir çalışma ortamından ayrıcalıksız tüm
çalışanların korunması,
Zorbalığın tanımlanması; sözlü saldırılardan,
kişinin işini verimli bir şekilde yapmasını
engelleyen tüm davranışlara kadar açıklanması,
bu olgunun yıkıcı olduğunun resmen ilan
edilmesi, uygulanan duygusal şiddetin ihbar
olarak kabul edilmesi ve soruşturma
başlatılabilmesi,
Hedef olan kişinin, hakları korunmak koşuluyla,
zorba zanlısından derhal ayrılması,
49
Tüm çalışanların adil ve geçerli olduğunu kabul
ettiği bir soruşturma yönteminin saptanması,
şahitlerin güvenliği korunarak tanıklık etmeleri
için koşulların belirlenmesi,
Maddi ve manevi zararın saptanması ve yazıya
dökülmesi
İşverenin güvenilirliği: Bir şikayet bildirildiğinde;
işverenin olumlu ve zamanında vereceği
tepkinin, şikayetçiye doğrudan bildirilmesinin
zorunlu olduğunun belirtilmesi,
50
İşverenin düzeltmek amacıyla duruma
müdahalesinin nasıl olacağının
tanımlanması,
Zorbalığı kesinleşen ve suçlu bulunan
kişinin cezalandırılması
Misillemeyi veya intikam almayı
engelleyen bir tedbirin alınması, bunun
yeni bir zorbalık ve taciz olarak kabul
edileceğini bildiren önlemler alınması
gereklidir.
51
Mobbinge hukuki açıdan alınacak önlemler
de bu sürecin devamının engellenmesi
açısından önem taşımaktadır. İsveç,
Norveç, Finlandiya ve Almanya yasal
süreçte mobbingi tanımaktadır. Ülkemizde
ise hukuki anlamda kanunlarımızda
yıldırma davranışını tanımlayan madde
bulunmamaktadır.
52
MOBBİNGSİZ GÜNLER…
TEŞEKKÜRLER
© VOLKAN ALTINTAŞ
53