Transcript Plik nr 2. - Praca socjalna

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
w ramach projektu 1.45 „Kształcenie kadry zarządzającej instytucji pomocy i integracji społecznej w formie studiów podyplomowych“.
Według Słownika języka polskiego „kompetencje” to
zakres czyjejś wiedzy, umiejętności i
odpowiedzialności.
Możemy kompetencje rozumieć jako uprawnienia do
prowadzenia określonego działania, nadane na
podstawie decyzji formalnoprawnych oraz jako zakres
czyjejś wiedzy, umiejętności, które są podstawą do
wypowiadania sądów i ocen.
Pierwsze z nich to kompetencje formalne rozumiane
są jako wiedza o regułach i prawidłowościach, które
mogą być wykorzystywane w pracy zawodowej.
Drugie to kompetencje realne utożsamiane z
„umiejętnościami”. Umiejętności te rozumiane są jako
działania rutynowe i intencyjne, często bez podłoża
teoretycznego.
Kompetencje zawodowe
Zdolność wykorzystywania przez człowieka jego wiedzy, umiejętności,
systemu wartości i cech osobowości do osiągania celów, wyników i
standardów oczekiwanych w związku z zajmowanym przez niego
określonego stanowiska pracy.
Kompetencje zawodowe to:
-wykształcenie,
-doświadczenie zawodowe,
-umiejętności zawodowe,
-nawyki i sprawności zawodowe,
-osobowość zawodowa.
Coraz częściej obok kompetencji zawodowych zaznacza się wartość
kompetencji społecznych. Kompetencje społeczne odnoszą się do
umiejętności budowania i utrzymywania relacji międzyludzkich.
W przypadku kompetencji zawodowych mówi się przede wszystkim o
uprawnieniach zawodowych i doświadczeniu.
WIEDZA
Wg Williama Gordona wiedza to pewna indywidualna
percepcja rzeczywistości, którą jednostka zdolna jest
werbalizować i wyrażać symbolicznie w formie
komunikacji z zewnętrzną rzeczywistością weryfikującą
jej prawdziwość, i którą może poszerzać poprzez
swoje doświadczenie i aktywność poznawczą.
Pracownik socjalny powinien posiąść wiedzę w
odpowiednim cyklu kształcenia i zakresie. Obecnie
kształcenie ma charakter interdyscyplinarny i obejmuje
m.in. takie przedmioty jak: socjologia, psychologia,
pedagogika, polityka społeczna, medycyna społeczna,
organizacja i zarządzanie. Od pracowników socjalnych
wymaga się obecnie samokształcenia oraz ciągłego
podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Znajomość teorii socjologicznych pozwala zrozumieć
świat w wymiarze makro, ułatwia analizę zjawisk
społecznych oraz rozumienie sytuacji społecznej
podopiecznego, przez analizę warunków i kontekstu
społecznego.
Znajomość teorii psychologicznych pozwala
pracownikowi socjalnemu lepiej odnaleźć się w
świecie mikro. Ułatwia trafniejsze zrozumienie
podopiecznego. Sprzyja lepszemu poznaniu samego
siebie jako osoby wchodzącej w relacje z innymi.
Pozwala też zrozumieć jakie postępowanie jest
niezbędne aby móc odpowiedzieć na życzenie
podopiecznego.
Znajomość teorii psychosocjologicznych pozwala w
większym zakresie zrozumieć złożoność zjawisk
wynikających ze stosunków międzyludzkich.
W jakim celu potrzebna jest nam wiedza
teoretyczna w pracy socjalnej? Piekarski
wskazuje trzy aspekty :
Aspekt teleologiczny- dysponowanie
wiedzą porządkuje obraz działania,
pozwalając na formułowanie jego celów.
Aspekt techniczny- dysponowanie wiedzą
określa sposoby osiągania celów.
Aspekt aksjologiczny- dysponowanie
wiedzą pozwala na uzasadnienie
sensowności działania danej sytuacji oraz
świadomości wyboru celów.
Wykształcenie
Wg Ustawy o pomocy społecznej pracownikiem socjalnym może
być osoba, która ma odpowiednie kwalifikacje tzn. spełnia co
najmniej jeden z niżej wymienionych warunków:
posiada dyplom ukończenia kolegium pracowników służb
społecznych;
ukończyła studia wyższe na kierunku praca socjalna;
do dnia 31 grudnia 2013 r. ukończyła studia wyższe o
specjalności przygotowującej do zawodu pracownika socjalnego
na jednym z kierunków:
pedagogika,
pedagogika specjalna,
politologia,
polityka społeczna,
psychologia,
socjologia,
nauki o rodzinie.
W profesjonalnych usługach socjalnych powinniśmy mieć
do czynienia z trzema rodzajami wiedzy oraz
poziomami teorii:
Ogólną teorią człowieka – jego dojrzewania, wzrostu,
rozwoju, potrzeb, funkcjonowania w środowisku i
społeczeństwie,
Teorią profesjonalnej praktyki – (dydaktyką pracy
socjalnej), odniesioną do zasad i reguł posługiwania
się określonymi czynnościami zawodowymi oraz
postępowania w kontakcie z podopiecznym,
Teorią operacyjno – techniczną – (metodyka pracy
socjalnej), odniesioną do specyficznych umiejętności
rozwiązywania konkretnych problemów.
Ważnym elementem jest posiadanie wiedzy
naukowej - teoretycznej oraz umiejętności jej
zastosowania w praktyce. Mikulski zakłada
ścisłą zależność między wiadomościami
zdobytymi w procesie kształcenia, a
umiejętnościami pracownika socjalnego.
Należy jednak zwrócić uwagę na złożoność
problemu, ponieważ pracownik socjalny jest
zatrudniany w różnych instytucjach, pracując
na rzecz różnych „ klientów”, dlatego też
coraz częściej wskazane będzie posiadanie
wiedzy specjalistycznej.
UMIEJĘTNOŚCI
Standard umiejętności pracownika
socjalnego
- To określony i konieczny poziom opanowania
przez niego podstawowych czynności
zawodowych, zasad, metod i form ich
wypełniania oraz wiedzy teoretycznej i
metodycznej będącej podstawą
profesjonalnego działania.
Umiejętności – z pedagogicznego punktu
widzenia to sprawności niezbędne w
wykorzystaniu odpowiedniej wiedzy podczas
wykonywania określonych zadań.
Umiejętności – w psychologii to nabyte
zdolności zautomatyzowanego wykonywania
określonych czynności.
Kształtowanie umiejętności jest procesem
trudnym i złożonym, wymagającym
szczególnego zainteresowania.
Działalność zawodowa pracowników socjalnych należy
do form działalności zorganizowanej instytucjonalnie
i przejawia się w trzech typach umiejętności:
1. Koncepcyjnych – mających największy udział w
intelektualnych, twórczych aspektach
funkcjonowania jednostek i grup,
2. Społecznych – służą nawiązywaniu i utrzymywaniu
umiejętności porozumiewania się, współpracy,
3. Technicznych – związanych z wykonywaniem
czynności manualnych i procesów rutynowych
służących osiągnięciu celów organizacyjnych.
Lista umiejętności zawodowych opracowanych przez
Amerykańskie Stowarzyszenie Pracowników
Socjalnych w 1982 roku:
1. Słuchanie innych celowo i ze zrozumieniem,
2. Zdobywanie informacji istotnych dla przygotowania
historii przypadku,
3. Tworzenie i podtrzymywanie wspomagających
stosunków profesjonalnych,
4. Obserwowanie i interpretowanie werbalnych i
niewerbalnych zachowań, wykorzystanie teorii
osobowości,
5. Angażowanie klientów w starania na rzecz
rozwiązania ich własnych problemów,
6. Dyskutowanie na drażliwe tematy w sposób
wspierający, nie budzący zagrożenia,
7. Opracowanie innowacyjnych rozwiązań dla potrzeb
klienta,
8. Podejmowanie decyzji o zakończeniu procesu
terapeutycznego,
9. Prowadzenie własnych badań i interpretowanie
wyników innych badań oraz literatury,
10. Mediowanie i negocjowanie pomiędzy stronami,
11. Zapewnienie kontaktów międzyorganizacyjnych,
12. Interpretowanie i komunikowanie potrzeb
społecznych wobec opinii publicznej i dysponentów
funduszy.
W Polsce formalny katalog umiejętności zawodowych
pracowników socjalnych reguluje oficjalnie przyjęty
dokument, jakim jest Dokumentacja programowa dla
zawodu – pracownik socjalny. Została ona opracowana
przez Komisję, której celem było przygotowanie
nowoczesnego programu nauczania.
Lista umiejętności:
I.
Umiejętności metodologiczne:
- udzielania porad i stosowania elementów psychoterapii,
- obserwacji, dokonywania analizy i formułowania wniosków,
- formułowania diagnozy socjalnej i planu pomocy,
- stosowania w praktyce metod i technik interwenci socjalnej i
pracy opiekuńczej,
- stosowanie w praktyce metod i technik monitorowania i
ewaluacji;
II. Umiejętności społeczne:
- komunikacyjne,
- nawiązywania kontaktu,
- rozumienia sytuacji osoby lub rodziny,
- okazywanie ciepła i empatii,
- pracy z klientami i osobami z ich otoczenia,
- współpracy z przedstawicielami innych zawodów i instytucji,
- mediacji i negocjacji,
- organizowania i prowadzenia grup zadaniowych,
- występowania na forum publicznym,
- aktywizowania społeczności lokalnej;
III. Umiejętności związane ze stosowaniem wiedzy z zakresu prawa:
- posługiwanie się i stosowanie w praktyce przepisów prawa,
- dokonywanie analizy dokumentów oraz właściwej interpretacji przepisów
prawa dostosowanych do sytuacji osoby,
- uświadamianie uprawnień i sposobów ich egzekwowania;
IV. Umiejętności wskazania kompetentnych instytucji pomocowych.
V. Umiejętności menadżerskie:
- przewidywania potrzeb społecznych, odpowiedniego zdobywania
zasobów,
- twórczego rozwiązywania problemów społecznych,
- organizowania pracy i kierowania zespołem ludzkim,
- prowadzenia nadzoru,
- inicjowania i współrealizowania projektów działań społecznych,
wspomagania aktywności, kształtowania postaw i stosunków
międzyludzkich,
- skutecznego negocjowania dla osiągnięcia celów pomocy społecznej,
- pozyskiwania do współudziału osób, rodzin, środowiska lokalnego,
instytucji i organizacji pozarządowych,
- zdobywanie funduszy dla realizacji celów pomocy społecznej;
VI. Umiejętności podejmowania decyzji i szybkiej interwencji
socjalnej.
VII. Umiejętności stosowania w praktyce wiedzy naukowej.
VIII. Umiejętności wykorzystywania zdobyczy techniki podczas
wykonywania pracy zawodowej.
IX. Umiejętności korzystania z obcojęzycznej literatury fachowej,
umożliwiającej dalsze doskonalenie zawodowe.
Formalne posiadanie kompetencji zawodowych niezbędnych do
wykonywania zawodu potwierdza fakt ukończenia szkoły
pracowników socjalnych. Powinniśmy zdawać sobie sprawę z
tego, że rzeczywiste ich opanowanie dokonuje się w
praktycznym działaniu socjalnym oraz w procesie
doskonalenia zawodowego.
Najlepiej opanowane umiejętności zawodowe wg pracowników
socjalnych z Opola:
1. Okazywanie ciepła i empatii,
2. Nawiązywanie kontaktów interpersonalnych,
3. Praca z klientem,
4. Wskazywanie kompetentnych instytucji mogących pomóc w
konkretnych sytuacjach życiowych,
5. Podejmowanie decyzji i szybkiej interwencji socjalnej.
Ponad połowa badanych uznała za przyswojone tylko w stopniu
zadawalającym umiejętności:
Stosowanie w praktyce metod i technik interwencji socjalnej,
Prowadzenie nadzoru,
Mediacje i negocjacje,
Wykorzystywanie zdobyczy techniki podczas wykonywania
pracy,
Posługiwanie się w praktyce przepisami prawa.
Co trzeci ankietowany pracownik wskazał, że w stopniu niskim
opanował:
Korzystanie z literatury obcojęzycznej,
Aktywizowanie społeczności lokalnej,
Występowanie na forum publicznym,
Prowadzenie i organizowanie grup zadaniowych,
Zdobywanie funduszy dla realizacji celów pomocy społecznej.
WARTOŚCI
W wymiarze indywidualnym pewne określone
preferencje, którymi kierują się pracownicy
socjalni.
W pracy socjalnej wartości rozpatruje się w
dwóch wymiarach: deklarowanych i
rzeczywistych.
W pracy pracownika socjalnego wartości są
fundamentem jego działania i stanowią cały
szereg cech takich jak: fachowość, ciągłe
doskonalenie zawodowe, prestiż zawodu,
itd.
Zadania pracownika socjalnego ( z Ustawy o pomocy społ.)
praca socjalna,
dokonywanie analizy i oceny zjawisk, które powodują zapotrzebowanie na
świadczenia z pomocy społecznej oraz kwalifikowanie do uzyskania tych świadczeń;
udzielanie informacji, wskazówek i pomocy w zakresie rozwiązywania spraw
życiowych osobom, które dzięki tej pomocy będą zdolne samodzielnie rozwiązywać
problemy będące przyczyną trudnej sytuacji życiowej; skuteczne posługiwanie się
przepisami prawa w realizacji tych zadań;
pomoc w uzyskaniu dla osób będących w trudnej sytuacji życiowej poradnictwa
dotyczącego możliwości rozwiązywania problemów i udzielania pomocy przez
właściwe instytucje państwowe, samorządowe i organizacje pozarządowe oraz
wspieranie w uzyskiwaniu pomocy;
udzielanie pomocy zgodnie z zasadami etyki zawodowej;
Pobudzanie społecznej aktywności i inspirowanie działań samopomocowych w
zaspakajaniu niezbędnych potrzeb życiowych osób, rodzin, grup i środowisk
społecznych;
Współpraca i współdziałanie z innymi specjalistami w celu przeciwdziałania i
ograniczania patologii i skutków negatywnych zjawisk społecznych, łagodzenie
skutków ubóstwa;
Inicjowanie nowych form pomocy osobom i rodzinom mających trudną sytuację
życiową oraz inspirowanie powołania instytucji świadczących usługi służące poprawie
takich osób i rodzin;
Uczestniczenie w inspirowaniu, opracowaniu, wdrożeniu oraz rozwijaniu regionalnych
i lokalnych programów pomocy społecznej ukierunkowanych na podniesienie jakości
życia.
Przy wykonywaniu zadań pracownik socjalny jest
obowiązany:
kierować się zasadami etyki zawodowej;
kierować się zasadą dobra osób i rodzin, którym służy,
poszanowania ich godności i prawa tych osób do
samostanowienia;
przeciwdziałać praktykom niehumanitarnym i
dyskryminującym osobę, rodzinę lub grupę;
udzielać osobom zgłaszającym się pełnej informacji o
przysługujących im świadczeniach i dostępnych
formach pomocy;
zachować w tajemnicy informacje uzyskane w toku
czynności zawodowych, także po ustaniu zatrudnienia,
chyba że działa przeciwko dobru osoby lub rodziny;
podnosić swoje kwalifikacje zawodowe poprzez udział
w szkoleniach i samokształcenie;
Osobowość zawodowa
Osobowość stanowi rezultat uczenia się i rozwoju. Jego zespół stałych właściwości i
procesów psychicznych, w toku procesu nauczania i doświadczenia uzyskiwanego
podczas pracy zawodowej.
Głównymi składnikami osobowości zawodowej są:
-wiedza zawodowa (ogólnozawodowa i specjalistyczna)
-umiejętności
-sprawności
-przyzwyczajenia
-talenty zawodowe, postawa społeczno-zawodowa.
Funkcjonalne cechy osobowości pracownika socjalnego - to cechy związane z
wykonywaniem zadań socjalnych na zajmowanym stanowisku służbowym. Zalicza się
do nich takie cechy jak:
-wrażliwość na ludzkie problemy,
-opiekuńczość, troskliwość i życzliwość,
-postawa „empatii”,
-postawa niesienia pomocy, przynoszenia ulgi i pocieszania, stworzenia poczucia
oparcia psychicznego w sytuacjach krańcowych,
-bezstronność i poszanowanie godności każdego człowieka, okazanie mu szacunku,
-bezinteresowność i uczciwość.
Cechy instrumentalne (sprawnościowe, pomocnicze, służebne) –
to cechy zorientowane na możliwie najlepsze spełnienie
obowiązków zawodowych pracownika socjalnego. Wśród nich
wyróżnia się:
-zdolności organizatorskie,
-zaradność,
-kulturę osobistą i takt, pogodę ducha i poczucie humoru,
-spolegliwość,
-obowiązkowość, systematyczność,
-rzeczowość, prawomocność,
-odpowiedzialność osobistą za słowa i czyny,
-wytrwałość w doprowadzeniu prowadzonej sprawy do
pozytywnego rezultatu,
-zdecydowanie i konsekwencja w działaniu.
Wzorzec osobowości pracownika socjalnego
powinien obejmować 5 zasadniczych
komponentów:
1. Szeroką wiedzę o człowieku i środowisku,
2. Umiejętności prospołeczne,
3. Predyspozycje psychologiczne,
4. Praktyczną znajomość różnych metod, technik
i narzędzi badań oraz pracy z podopiecznym,
5. Zespół podstawowych wartości etycznych
wraz z gotowością ich upowszechniania.
Cechy warunkujące skuteczne funkcjonowanie w roli
pracownika socjalnego wg Comptona i Galaway’a:
1. Radość życia – uznanie, że wszyscy ludzie muszą
sobie radzić z problemami,
2. Brak konformizmu – twórczość, otwartość,
3. Samoświadomość, autentyczność – samowiedza,
szacunek dla samego siebie,
4. Pragnienie zwiększania u ludzi swobody wyboru i
kontroli nad własnym życiem
5. Odwaga mówienia, podejmowania ryzyka,
konfrontacji z krytyką,
6. Wrażliwość na uczucia, wątpliwości, lęki i wzruszenie
emocjonalne podopiecznego.
Charakterystyka pracownika socjalnego, jego kompetencji i zadań
zawodowych znajduje odzwierciedlenie w definicji J.
Mikulskiego, według której: „Pracownik socjalny jest
specjalistą zajmującym się zawodowo zaspokajaniem potrzeb
socjalnych za pomocą metod pracy socjalnej”. Definicja ta
zawiera cztery zasadnicze elementy:
1. Pracownik socjalny jest specjalistą od spraw ludzkich,
2. Pracownik socjalny wykonuje czynności zawodowe, które
polegają na rozwiązywaniu problemów socjalnych lub
realizacji troski o człowieka,
3. Pracownik socjalny pracuje w dziedzinie zaspokajania potrzeb
jednostek, małych grup i społeczności,
4. Pracownik socjalny wykonuje swoje czynności za pomocą
następujących metod pracy socjalnej: metody prowadzenia
indywidualnego przypadku, metody pracy z grupą, metody
organizowania środowiska.
Pracownik socjalny musi odznaczać się postawą
profesjonalną w pracy zawodowej. Warunkiem
tego jest:
Odpowiednie przygotowanie teoretyczne,
Pełne kwalifikacje zawodowe,
Zdobycie doświadczenia i praktyki,
Posiadanie odpowiednich predyspozycji
osobowościowych,
Posiadanie konkretnych umiejętności.