Transcript toplum analizi - Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

Derme Geliştirme – II
Yurdagül Ünal
[email protected]
Derme geliştirme süreci

Altı bileşenden oluşur:






Kullanıcı kitlesi analizi
Seçim politikası
Seçim
Sağlama
Ayıklama
Değerlendirme
2
Derme Geliştirmenin Unsurları
Toplum (Kullanıcı) Analizi
Seçim Politikası
Seçim İşlemi
Sağlama
Derme
geliştirme
politikası
Ayıklama
Değerlendirme
3
Kütüphanelerin örgütsel yapısı
OBES /
Konsorsiyumlar
Kaynak: Çelik, 20094
Toplum (Kullanıcı) Analizi


Derme geliştirme politikasının sağlıklı bir şekilde
yürütülebilmesi için, kütüphane kullanıcılarının
özelliklerinin, sayılarının, ilgi alanlarının ve
gereksinimlerinin belirlenmesi gereklidir.
Aksi halde dermedeki materyaller kullanıcıların
gereksinim ve ilgi duyduğu alanlardan uzaklaşır ve
istenilen derecede hizmet verme olanağı azalır.
5
Toplum Analizi



Derme geliştirmenin temeli, hizmet verilen topluluğun
gereksinimlerinin belirlenmesiyle başlar. Bunu
gerçekleştirmek için de topluluk analizleri yapılmalıdır
(Kayaoğlu, 1999, s. 14).
Neden kullanıcı analizi değil de toplum analizi ?
Gerçek kullanıcılar ve potansiyel kullanıcıların her biri
bu analizin kapsamına girmektedir. Yani, toplum analizi
sadece aktif kullanıcıları değil, aynı zamanda
kütüphaneler veya bilgi merkezlerince belirlenmiş
sınırlar içindeki kişileri de kapsayacak şekilde kullanılır.
6
Tolum Analizi

Derme geliştirme politikası hazırlanırken hizmet
verilecek topluluk veya grubun gereksinimlerinin tespit
edilmesi önemlidir. Gereksinimlerin belirlenmesi için
toplanan veriler, derme geliştirme politikasının bir
bölümüdür. "Kullanıcı gereksinimlerinin belirlenmesi" ile
"toplum analizi" genel olarak birbirinin yerine kullanılan
terimlerdir (Tuna, 2005, s. 27).
7
Seçim Politikası ve Seçim




Seçim, bilgi, deneyim ve sezginin birleşiminden oluşan
hem bir sanat hem de bir bilimdir (Johnson, 2004, s. 103).
“Bir kütüphane dermesine, hangi belgelerin eklenmesi
gerektiğine karar verme süreci" (The ALA, 1983, s. 202),
'‘Kütüphanenin türüne, amaçlarına, kullanıcısının
özelliklerine ve eldeki bütçenin büyüklüğüne göre
koleksiyona hangi materyalin katılacağına karar verme
süreci" (Kayaoğlu, 1999, s. 88),
Kütüphane koleksiyonuna hangi materyalin
sağlanacağına karar verme süreci ve bir karar verme
biçimi olarak tanımlamaktadır (Evans, 1999, s. 18).
8
Seçim Politikası ve Seçim

Seçim günümüzde geçmişe oranla daha da önemli ve
zordur. Neden???








Yayın sayılarındaki hızlı artış,
Bilgi kayıt ortamlarının çeşitlenmesi,
Yeni konu alanlarının ortaya çıkması,
Teknolojik gelişmeler
Kütüphane bütçelerinin yetersizliği,
Kullanıcı tipinin/profilinin değişimi (nasıl?)
…
Bu durum seçim işlemi için de bir politika (derme
geliştirme politikası içinde ya da bağımsız)
oluşturulmasını zorunlu kılar (Ünlü, 2006, s. 30).
9
Beş yıllık fiyat artış mukayese tablosu
Five Year Journal Price Increase History (2005 - 2009)
2005
% of Total % of Total
Library Type
Titles
Expenditure
2006
2007
2008
2009
%
Avg. Title
Avg. Title
%
Avg. Title
%
Avg. Title
%
Avg. Title
%
Increase
Price
Price
Increase
Price
Increase
Price
Increase
Price
Increase
05-09
ARL
US Titles
58,4%
38,8%
$373,10
$398,38
6,78%
$426,86
7,15%
Non-US Titles
41,6%
61,2%
$777,19
$841,04
8,22%
$918,16
100,0%
100,0%
$541,10
$582,41
7,63%
US Titles
60,2%
40,5%
$378,58
$404,19
Non-US Titles
39,8%
59,5%
$785,12
100,0%
100,0%
US Titles
51,3%
40,0%
Non-US Titles
48,7%
Total Titles
$459,61
7,67%
$494,05
7,49% 32,42%
9,17% $1.005,70
9,53% $1.094,27
8,81% 40,80%
$631,12
8,36%
$686,65
8,80%
$743,59
8,29% 37,42%
6,76%
$432,67
7,05%
$467,29
8,00%
$502,77
7,59% 32,80%
$852,09
8,53%
$927,73
8,88% $1.017,01
9,62% $1.117,84
9,91% 42,38%
$540,26
$582,32
7,79%
$629,56
8,11%
$685,91
8,95%
$747,38
8,96% 38,34%
$687,06
$740,38
7,76%
$799,40
7,97%
$871,42
9,01%
$943,03
8,22% 37,26%
60,0% $1.046,37
$1.137,07
8,67% $1.234,79
8,59% $1.353,26
9,59% $1.494,20 10,41%
10 42,80%
$933,48
8,30% $1.011,34
8,34% $1.105,97
9,36% $1.211,32
College & University
Total Titles
Academic Medical
Total Titles
100,0%
100,0%
$861,96
9,53% 40,53%
Seçim işleminin aşamaları







Seçimden sorumlu kişilerin dermenin gereksinimlerini
belirlemesi
İlgili materyalin tanımlanması
Seçim aşamasında hangi konulara ve materyal
türlerine öncelik verileceğinin belirlenmesi
Materyalin derme için uygun olup olmadığına karar
verilmesi
Derme geliştirme için ayrılan bütçenin konulara ve
materyal türlerine göre dağılımının yapılması
Satın alınmasına karar verilmesi
Sipariş hazırlığının yapılması (Evans, 2000, s. 19,91; Johnson,
2004, s. 104-105).
11
…



Seçim gelecek isteğe göre mi, yoksa materyalin
niteliğine göre mi yapılmalıdır?
Materyal nitelikli de olsa, eğer istek yoksa yapılan
seçimin bir anlamı var mıdır?
Seçimde isteklerin, materyalin niteliğinin, maliyetin,
yararlanması muhtemel kişilerin sayısının (neden???)
dikkate alınması gereklidir. (Kayaoğlu, 1999, s. 94).
12
…


Hizmet verilen kullanıcıların önemli ve değerli
gördükleri her materyalin kütüphaneye sağlanması
mümkün değildir (Neden???)
Mesleki eğitim almış kütüphaneci ve konu uzmanlarının
hangi materyalin alınacağına yönelik karar vermesi
gerekmektedir.

Seçim işlemini gerçekleştiren kütüphaneci ya da konu
uzmanının:







yurt içi ve yurt dışı yayın dünyasını,
çevre kütüphaneleri (???),
kullanıcılarının isteklerini,
yayın tekniklerini,
yayınevleri listelerini, adreslerini,
en az bir yabancı dili (bilmezse ne olur?) iyi bilmesi gerekir.
Sizin eklemek istedikleriniz???
13
…

Kütüphanenin seçim ve sağlama bölümünde seçimi
kolaylaştıracak kaynaklar da bulundurulmalıdır:


Yayınevi katalogları,
Seçim yapmayı sağlayacak kaynaklar;




Güncel değerlendirme kaynakları (Books in Print, Book Review
Section, Publishers Weekly, Choice, vb.)
Geriye dönük değerlendirme kaynakları (Children's Catalog, Fiction
Catalog vb.)
İleriye dönük değerlendirme kaynakları (Forthcoming Books,
Bookseller, vb.).
Başka???
14
Seçim politikası


Seçim en zor mesleki sorumluluklardan biridir. Bu
nedenle her kütüphanenin bir seçim politikasının
olması gerekmektedir. Seçim politikasının, derme
geliştirme politikasının en önemli unsurlarından olduğu
da unutulmamalıdır.
Politika, bir amaca ulaşmak için izlenen yol veya genel
plandır. Kütüphaneler de, erişmek istediği hedefe göre
belirlenen politikalarını uygulamaktadırlar.
15
Seçim politikası


Seçim Politikası kütüphane kaynaklarının, materyallerin
ve ekipmanının seçimi veya bunun tam tersi bir işlem
olarak bunların kütüphaneden çıkartılması için
kütüphane personelince hazırlanan yönetmelikler
olarak da ifade edilmektedir.
Kütüphanenin mevcut koleksiyonunun boyutunu
tanımlayan, kaynakların gelişmesinin devamını
sağlayan ya da bunu planlayan, koleksiyonun gücünü
ortaya koyan, seçim felsefesi ile kurumun genel
amaçları arasındaki ilişkiyi gösteren ve düşünce
özgürlüğünün bir ürünü olarak ortaya çıkan doküman
metnidir.
16
…


Seçim politikası dermeye materyal eklenmesi için
kullanılacak işlem ve politikaları tanımlar.
Materyal seçim politikasında;







Materyal seçiminde kimin yetkili olduğu,
Materyal seçiminin nasıl örgütleneceği,
Kütüphanenin hedef ve amaçları,
Hizmet verilen kullanıcı grubunun özellikleri,
Materyal seçiminde kullanılacak ölçütler (biçim, dil, içerik
açısından),
Materyal seçiminde kullanılacak kaynaklar,
Mevcut bütçenin dağılımının nasıl yapılacağı
belirtilmelidir (Bloomberg ve Evans, 1989, s. 42; Evans, 2000, s.
91).
17
…

Yazılı bir politika ne işe yarar?





Kişilerden bağımsız kurumsal anlamda tutarlılıkları olan
bir belge olduğu için baskı gruplarına karşı kalkan görevi
görür.
Dermenin güçlü ve zayıf yönleri belirlenerek önceliklere
karar verilebilir, yazılı bir politika karar vermeye yardımcı
bir araç olarak kullanılabilir.
Zamanı geldiğinde hangi kaynakların derme dışında
bırakabilineceğini belirler.
Kullanıcılardan gelebilecek baskılara karşı da kalkan
görevi görebilir.
Zaman, bütçe ve personel kaynaklarının etkin kullanımı
sağlar.
18
…


Seçim politikası, büyük kütüphanelerde derme
sayısının fazlalığı nedeniyle mutlaka oluşturulmalıdır.
Seçimde her zaman eldeki olanakların en iyi şekilde
kullanılması dikkate alınmalı ve materyalin çok sayıda
kullanıcıya yönelik olanı tercih edilmelidir.
19
…

Koleksiyon geliştirme politikası metinlerindeki bazı ana
noktalar şu şekildedir:











Kütüphanenin genel amaçları
Kütüphanenin hizmet verdiği kullanıcı grubunun ilgilendiği konu(lar)
tanımları
Diğer konularla örtüşen bölümler
Koleksiyonun ağırlıklı olarak hangi dilde oluşturulacağı
Coğrafi sınırlamanın yapılıp yapılmayacağı
Tarihsel sınırlama (Belli bir kültüre hitap eden dermelerde önemlidir.
örn. 20. Yüzyıl)
Yayın tarihlerine göre geriye dönüşlü olarak sağlama işlemlerinin
yapılıp yapılmayacağı
Hangi formatta materyallerin toplanacağı
Materyallerin ayıklanması
Diğer kütüphanelerle kaynak paylaşımı olanaklarının varlığı
Alternatif olarak erişebilecek bilgi kaynaklarının neler olacağı
20
H.Ü. Koleksiyon Geliştirme Politikası


H.Ü. Kütüphaneleri, Üniversitede yapılan eğitim,
öğretim ve araştırma faaliyetlerini doğrudan
desteklemektedir.
H.Ü. Kütüphaneleri’nin koleksiyon oluşturmadaki temel
ilkeleri aşağıdaki gibidir:



Öğretimi ve entelektüel faaliyetleri desteklemek amacıyla
kitap, süreli yayın, elektronik kaynak ve görsel işitsel
kaynak sağlamak,
Her konu için temel ve yardımcı kaynakları sağlamak,
Her konu ile ilgili referans kaynaklarını sağlamak.
21
Kaynak Seçim Ölçütleri


Satın alma ve bağış yoluyla kütüphane koleksiyonuna
girecek tüm kaynaklar, Hacettepe Üniversitesinin genel
eğitim hedeflerine ve saptanmış olan amaçlarına açıkça
uygun olmalıdır.
H.Ü. Kütüphaneleri’nin kaynak seçim ölçütleri şöyle
sıralanabilir;








Konu ve dil olarak Üniversitenin programlarına uygunluğu,
Koleksiyonda bulunan ilgili alanlardaki kaynaklara uygunluğu
Yazar ve yayına hazırlayanın önemi ve statüsü
Kaynağın maliyeti
Yakın çevre kütüphanelerinde bulunup bulunmaması
Üniversite öğretim üye ve yardımcılarının istekleri
Yayınevi güvenirliği ve standartları
Fiziki formun uygunluğu.
22
Kitap Siparişinde Temel İlkeler

H.Ü. öğretim üye ve yardımcıları, kütüphaneciler ve
öğrenciler kütüphane koleksiyonunda yer almasını istedikleri
kaynakları basılı veya Web sayfamızdaki katalog tarama
alanında Kaynak siparişi kanalıyla kütüphaneye iletebilirler.





İstenen kaynağın Üniversitenin eğitim ve öğretim programını destekler
nitelikte olması gereklidir.
Kütüphane, sipariş edilen kaynağın en yeni edisyonunu getirtecektir.
Kütüphane prensipte her kaynaktan tek kopya getirtir. Ancak gerekli
durumlarda kopya sayısı, geçerli açıklamalarla artırılabilmektedir.
Kütüphane, siparişlerini karton kapaklı (paperback) şeklinde
yapacaktır.
Kütüphane orijinal kaynak sağlayacaktır.
23
Bağış İlkeleri

Kütüphane, üniversitenin eğitim-öğretim, araştırma ve kültürel faaliyetlerini
destekler nitelikteki kaynakları koleksiyonuna dahil ederek, kendini
geliştireceği ve yenileyeceği yaklaşımı doğrultusunda bağış yapılan
materyallerin koleksiyona uygunluğunu kontrol ederek, dahil edilip
edilmeyeceğine karar verir.








Posta yoluyla gelen bağış materyallerin Excel formatında listesi tutulur.
Bağış yapan kişiye “Bağış Kitap Kabul Formu” imzalatılır.
Koleksiyona katılması uygun görülen kitaplar için öncelikle katalog kontrolü
yapılır.
Koleksiyonda var olduğu halde yerinde bulunamayan kitabın aynısı ile
kaydedilir.
Mevcut kitap eski ve yıpranmış, yeni bağışlanan daha yeni ise değiştirme
yapılabilir.
Koleksiyona katılması uygun materyallere demirbaş numarası verilerek
koleksiyona eklenir.
Bağış yapan kişi veya kuruma teşekkür mektubu gönderilir.
Kütüphane koleksiyonu için uygun olmayan materyaller H.Ü. başlatmış olduğu
“Bağış kitap kampanyası” kapsamında ihtiyacı olan okullara ve Hacettepe
Öğrenci Konseyine bağışlanır.
24
Koleksiyon Ayıklama İlkeleri

Kütüphaneye sağlanan materyaller, başlangıçta kütüphane için
taşıdığı değeri zamanla kaybedebilir. Bazı durumlarda
koleksiyondan çıkartılmaları gerekebilir. Ayıklama işlemi “Tersine
Seçim” olarak da tanımlanabilir.








Kitabın arkasındaki “Ödünç verme tarihi” damgasına bakılarak en son
ne zaman ödünç alındığı tespit edilebilir.
Kitabın dili bir başka değerlendirme ölçütüdür. Yayın dili “Türkçe” olan
koleksiyon mümkün olduğunca ayıklanmayacaktır.
Aynı kitaptan çok kopyalar varsa ve kullanılmıyorsa ayıklanacaktır.
Eskimiş, kirlenmiş, çizilmiş, parçalanmış, eksik sayfalı kitaplar
ayıklanabilir.
Kitabın yılı önemli bir ayıklama ölçütüdür.
Aynı kitabın eski edisyonları ayıklanabilir.
Çok ciltli kitaplarda cilt kaybı, kitabın bütünlüğünü bozduğu için
ayıklanabilir.
Yukarıda sayılan ölçütlerin bir veya birkaçına uyan kitaplar
seçilerek “Az kullanılanlar rafı’na” veya “Depo” ya alınır.
25
Yayın Bağışlarınız İçin…

Kütüphaneye bağış yapılan materyaller koleksiyon
geliştirme politikası içinde değerlendirilerek kabul
edilmektedir. Politikamız Üniversite’nin eğitim, öğretim ve
araştırma ihtiyaçları doğrultusunda belirlenmektedir.






Koleksiyona dahil edilecek materyaller; Kütüphane koleksiyonunda
olmayan kaynaklardan seçilebileceği gibi, kütüphanede olmasına
rağmen kaynağın niteliğine ve kullanım sıklığına göre fazla nüsha
olarak da alınabilir.
Sosyal Bilimler dışındaki materyallerin yayın tarihi son 5 yıldan eski
olmamalıdır ve periyodik yayınların devamlılığı sağlanmalıdır.
Kullanılmayacak derecede yıpranmış, sayfaları eksik, yırtık kaynaklar,
fotokopi ile çoğaltılmış kaynaklar koleksiyona dahil edilmemektedir.
Kişisel koleksiyonlar “ Özel Koleksiyon” adı altında alınmamaktadır.
Tezler, bağış olarak kabul edilmektedir.
Posta yoluyla gelen her bağışın koleksiyona katılması söz konusu
değildir.
26
Yayın Bağışlarınız İçin…

Sağlama Bölümü, belirtilen noktalar ışığında
bağışlanan materyalin koleksiyona dahil edilip
edilmemesine karar verir. Koleksiyona dahil
edilmeyen materyaller, bağışlayana iade edilir veya
kütüphanenin inisiyatifi doğrultusunda başka
üniversite ve okullara gönderilebilir.
27