Transcript Slayt 1
BÖLÜM 1 GİRİŞ 1. TAKIM TASARIMI 1.1. İş Parçası, Takım Ve Takım Tezgahı Arasındaki İlişkiler Günlük hayatta kullanılan pek çok parça, farklı imal usullerinden biri kullanılarak imal edilir. Takım tezgahlarında, talaş kaldırmak suretiyle parçaların şekillendirilmesindeki temel esas; iş parçasının nihai şeklinin ilgili malzemenin işlenmesi ile elde edilir. Ham parçadaki fazlalıklar, takım tezgahına bağlanmış takım ile “talaş kaldırarak” alınır. Malzemeden talaş kaldırılması, takım kesici ucunun/kenarının iş parçası yüzeyine temas etmesi ve bu etki bölgesinde, talaş kaldırma enerjisi talaş kaldırıldığı tezgahtan iş parçasına iletilmesi ile sağlanır. Bu sebeple “Takım Tezgahı-Kesici (Takım)-İş Parçası Malzemesi” üçgeni arasındaki ilişki (Şekil 1.1) çok iyi kurulmalı ve “kesme parametreleri” dediğimiz bu ilişkiyi şekillendiren değişkenler iyi değerlendirilmelidir. Şekil 1.1 Takım tezgahı-Takım-İş Parçası ilişkisi Bu dersimizdeki temel amaç; bu parametrelerin değerlendirilmesi ile, ham parçadan bitmiş (nihai) ürüne ulaşılmasında, talaş kaldırma işleminin açıklanması ve karşılaşılan problemlerin elimine edilmesi için takım-iş parçası-takım tezgahı ilişkilerinin nasıl düzenleneceğinin belirlenmesi, ekonomik işleme şartlarının ortaya konulmasıdır. Talaş kaldırmada gerekli etki hareketleri “iş parçasından, takımdan veya her ikisinden” iki veya üç eksende gerçekleşir. Sözü edilen bu hareketler; dönme ve öteleme şeklinde karşımıza çıkar.Şekil 1.2’de çok yaygın olarak bilinen takım tezgahlarından torna, freze ve vargel tezgahlarındaki bu etkiler ve hangi şekilde karşımıza çıktığı açıkça görülmektedir. Kesme, ilerleme ve talaş verme (yaklaştırma) olarak üç grupta değerlendirilebilecek tezgah etki hareketleri kullanılan yönteme (dolayısı ile takım tezgahına) göre dönme ve öteleme olabileceği gibi sürekli veya süreksiz olabilir. Tezgah 1.Kesme Hareketi 2.İlerleme Hareketi 3. Talaş Derinliği Torna parça: DÖNME takım: ÖTELEME takım: ÖTELEME Vargel parça: ÖTELEME takım: ÖTELEME takım: ÖTELEME Freze takım: DÖNME parça/takım: ÖTELEME parça/takım: ÖTELEME Şekil 1.2 Bazı takım tezgahlarındaki takım ve iş parçasının birbirine göre izafi hareketleri 1.2. Ekonomik İşlemenin Şartları Üretimin hedefi; işleme görevinin teknik ve ekonomik yönden en az yük (maliyet), işçi açısından ise en yüksek emniyetle yerine getirilmesidir. Genel olarak, iş parçası için istenen işlevsel toleranslar gerçekleşmişse teknik olarak iş parçası optimal işlenmiş demektir. Bu toleransların gerçekleşmesi takım-tezgah-iş parçası ilişkisi ile gerçekleşir. Ölçü ve yüzey hataları (işlevsel toleransların yerine getirilememesi), genellikle; Kör veya fazla kullanılmış takımlardan, Kesme parametrelerinin (kesme hızı, ilerleme, talaş derinliği vb.) uygun olmamasından, Titreşimlerden (takım-iş parçası-takım titreşimleri) meydana gelir. “Üçgeni” oluşturan elemanların konstrüksiyonunda bu şartlar en uygun tarzda düzenlenmelidir. minimum maksimum Şekil 1.3 Optimal işlemede ana faktörler Uygun takım malzemesi ve takım geometrisi (kesme açıları) seçilerek aşınmanın ve yüzey kalitesinin istenilen sınırlar içinde tutulması gerekir. Takım tezgahı gerekli etki hareketlerini (iş parçası ve takımın hareketleri) verebilmeli, titreşimsiz çalışmalı ve talaş kaldırma sırasında oluşan statik ve dinamik kuvvetler tezgah parçalarını istenmeyen şekilde deforme etmemelidir. Hareketli parçalardaki aşınma az olmalıdır. Malzeme mukavemet özelikleri en uygun şekilde değerlendi-rilmelidir. Talaş kaldırmada oluşan ısı enerjisi, yataklardaki ısınmalar ve dış kaynaklı ısınmaların iş parçası üzerinde ölçü, şekil ve konum hatalarına yol açmaması gerekir. Ekonomikliği simgeleyen en temel unsurlar; Az zamanda çok iş, Hatasız (en az hatayla) iş, Minimum takım aşınması, Düşük güç sarfiyatı Takım aşınması; malzeme çifti (iş parçası-takım malzemeleri), takım geometrisi ve kesme parametrelerine bağlı olarak değişir. Uygun kesme parametreleri için değerler deneysel olarak bulunmuş olup, kesmenin etki bölgesindeki kuvvetler bu deneysel sonuçlara bağlı ampirik elde edilmiş fonksiyonlarla (denemelerle) hesaplanır. Özellikle takım ömrü ve takım değiştirme sıklığı, takım tezgahının zaman açısından verimli kullanılması için en önemli parametrelerdir. Bu sebeple ileride detaylı olarak açıklanacaktır.