Transcript Zróżnicowanie społeczne

Nierówność i uwarstwienie
Spotkanie 5
Przygotował dr Piotr Wiench
Zróżnicowanie społeczne
• Przyczyny zróżnicowania społecznego leżą w
rywalizacji;
• Trzy zasadnicze czynniki różnicujące to
pieniądze, władza i prestiż;
• Każdy z czynników jest dobrem rzadkim i
wysoko cenionym;
• Członkowie społeczeństwa starają się zająć
jak najwyższą pozycję w hierarchii.
Zróżnicowanie społeczne
• Każdy z czynników statusu może otworzyć
drogę do zdobycia pozostałych
• pieniądze do prestiżu
• Pieniądze do władzy
• Władza do sławy, także do bogactwa
• prestiż do pieniędzy i do udziału we władzy
Zróżnicowanie społeczne
• czynniki statusu mogą się wspierać (zbieżność
czynników statusu) lub występować
niezależnie (rozbieżność czynników statusu)
– bogaci nie zyskują aprobaty lub nie mają władzy;
– ludzie obdarzeni prestiżem mogą być ubodzy i
dalecy od wypływu na władzę;
– sprawujący władzę mogą być niezamożni i
pozbawieni prestiżu;
Zróżnicowanie społeczne
• Społeczeństwa są zróżnicowane wg różnych
cech, jak płeć, wiek, status materialny,
pochodzenie etniczne, wykształcenie
• Każda z tych cech przekłada się na pozycję
społeczną
• Układ pozycji społecznych składa się na
strukturę społeczną
• Autorzy klasycznych prac jak Spencer, Durkheim,
Marks, Cooley, Znaniecki rozciągali to pojęcie na
pojęcie „społeczeństwa”.
Struktura społeczna
• Pojęcie struktury podkreśla stałość,
niezmienność
• określone miejsca w strukturze są niezależne od
konkretnych jednostek;
• pozycja społeczna:
– Z każdą pozycją wiąże się władza, przywileje, prestiż
dostęp do informacji, wiedza czy majątek
– dostępność tych dóbr jest różna dla różnych pozycji
– Najwyższe pozycje dają dostęp o najbardziej
cenionych dóbr
Hierarchia społeczna
• Zróżnicowanie pozycji tworzy hierarchię
społeczną.
• Poszczególne pozycje znajdują się „wyżej” lub
„niżej”;
• na dole najniższe pozycje, których jest najwięcej,
• na szczycie najwyższe których jest niewiele;
• Struktura zapewnia porządek, ład, czyni
rzeczywistość przewidywalną
• Częścią ładu są wzorce działania;
Pytania kontrolne
– Jakie dobra przyczyniają się do rywalizacji w
społeczeństwie?
– Zaznacz prawidłowe odpowiedzi:
a) prestiż;
b) godność;
c) władza;
d) pieniądze;
Prawidłowa odpowiedź a, c, d;
Teoria klas Marksa
• filozof i działacz komunistyczny Karol stworzył
teorię klas społecznych;
• Marks uznał ekonomię za centralną dziedzinę
życia społecznego;
• w ramach pracy ludzie zaspokajają potrzeby;
• praca przekłada się na status społeczny oraz
tożsamość jednostki
• Najważniejszą rolę odgrywa własność kapitału,
dzięki któremu można pomnażać majątek.
Teoria klas Marksa
• Stosunek do środków produkcji tworzy
najważniejszy podział społeczny na dwie klasy:
– posiadającą środki produkcji – burżuazja;
– nie posiadającą środków produkcji - proletariat;
• nierówny podział prowadził do wyzysku:
– kapitaliści dyktowali warunki pracy i wynagrodzenie;
– robotnikom zależało na najwyższych płacach;
• Interesy klas są przeciwstawne co prowadzi do
konfliktu
Teoria klas Marksa
• Różnice pomiędzy klasami przekładają się na
sposób życia, światopogląd, postawy polityczne,
dostęp do władzy czy wykształcenie;
• Marks wyróżniał klasy na podstawie czynników
ekonomicznych;
• Klasy rozumiane jako zbiory jednostek to „klasy
w sobie”;
• zbiorowości mające poczucie klasowej
tożsamości to „klasy dla siebie”.
Teoria klas Marksa
• Marks przekonany o misji proletariatu:
– wszystkie formy społeczne: wspólnota pierwotna,
formacja azjatycka, feudalizm, kapitalizm są etapami
rozwoju;
– Proletariat miał doprowadzić do rewolucji i utworzyć
społeczeństwo komunistyczne
– Środki produkcji miały przejść w ręce robotników
– podziały klasowe i wyzysk ekonomiczny miały być
zniesione.
• Teoria Marksa ma współcześnie tylko
znaczenie historyczne .
Pytania kontrolne
Według Marksa, społeczeństwo dzieli się na:
a) 2 klasy
b) 3 warstwy
c) 4 klasy
d) 4 warstwy
Prawidłowa odpowiedź a;
Teoria klas Marksa
• Uwspółcześnioną wersją teorii Marksa jest
neomarksizm;
• nowoczesne społeczeństwa wykraczają poza
przewidywania Marksa;
• kategoria klasy nie wystarcza do opisania
nierówności społecznych (teza o „śmierci
klas”) na zróżnicowanie społeczeństw
ponowoczesnych wpływają nowe trendy
technologiczne;
Nowe zjawiska a teoria klas
– Słabnie zapotrzebowanie na prace fizyczne, wzrasta
na prace wymagające wyższych kwalifikacji
– Upowszechnienie komputera zamazuje granice
miedzy praca fizyczną a umysłową
– procesy oddzielania się własności od zarządzania
– różnicowanie się kategorii społeczno-zawodowych
– W krajach wysoko rozwiniętych rynek ulega
przekształceniom
– elastyczna polityka zatrudnienia
Nowe zjawiska a teoria klas
• nowe formy własności produkcji: akcje,
obligacje;
– zakład często nie jest własnością jednej osoby czy
rodziny, właścicielami są udziałowcy ;
– zarządzanie powierza się menedżerom nie będącym
właścicielami;
– Nowe formy stosunku pracy: zatrudnienie na pół
etatu, umowę zlecenie, kontrakt czy umowę o dzieło,
na więcej niż jednym etacie - stosunek między
pracownikiem a pracodawcą nie tak prosty jak sądził
Marks;
Ćwiczenie
– Teoria klas Marksa straciła znaczenie, ponieważ:
(Zaznacz prawidłowe odpowiedzi:)
•
•
•
•
•
pojawiły się nowe formy własności;
zanikła klasa robotnicza;
zatarły się ostre granice między klasami;
rozwinął się feudalizm;
zmieniły się formy zatrudnienia;
Koncepcja klas Maksa Webera
• własność - nie tylko posiadane dobra, ale
także kwalifikacje, doświadczenie oraz inne
umiejętności znajdujące zastosowanie na
rynku;
• Weber nie zakładał wyzysku ani konfliktu w
relacjach pomiędzy klasami
• Weber traktował klasę jako zbiorowość, a nie
wspólnotę
Koncepcja nowej klasy średniej
• Na przełomie XIX i XX wieku wzrost liczby
pracowników umysłowych;
• tezy o powstaniu „nowej klasy średniej”
Gustawa von Schmollera;
• stara klasa średnia: kupcy, rzemieślnicy,
właściciele firm;
• „nowa klasa średnia” - pracownicy handlu i
usług, urzędnicy, wysoko wykwalifikowani
specjaliści, a także kadry kierownicze;
Cechy klasy średniej
• czynnikiem wyróżniającym klasę średnią
jest miejsce pomiędzy klasa niższą a wyższą;
• wspólnym elementem jest własność (nie tylko
zasoby materialne i pieniężne, ale także
umiejętności i kwalifikacje);
• Posiadanie kapitału wpływa na postawy i
życie codzienne;
Cechy klasy średniej
• Granice pomiędzy robotnikami a klasą średnią
nie jest dochód, ale wykonywanie pracy
umysłowej lub praca na własny rachunek;
• Zamożność
• Poziom wykształcenia
• Styl życia
• przedsiębiorczość, aktywność, dążenie do
sukcesu, ambicje zawodowe, aspiracje
• Indywidualizm
Cechy klasy średniej
• Przynależność do klasy średniej mobilizuje do
rozwoju, doskonalenia zawodowego,
gromadzenia majątku;
• Klasa średnia pełni funkcje stymulatora i
stabilizatora gospodarki;
• Znajdując się pomiędzy innymi klasami pełni
funkcje stabilizatora systemu politycznego,
łagodząc konflikt pomiędzy klasami;
• Klasa średnia jest stymulatorem aktywności
obywatelskiej;
Cechy klasy średniej
• na rynku pracy cenniejszy jest dyplom
uniwersytecki i specjalistyczne kwalifikacje
niż średnia i drobna własność;
• Przykładem tradycyjnego przedsiębiorcy
może być sklepikarz;
• przedstawicielem nowej klasy średniej będzie
właściciel formy oferującej usługi
informatyczne;
Ćwiczenie
Które z wymienionych cech opisują klasę średnią?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
zamożność
bierność
słabe wykształcenie
praca umysłowa lub na własny rachunek
radykalizm
kolektywizm