EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA

Dr Agnieszka Kiernożycka-Sobejko

 Co to jest efektywność gospodarowania?

 Proces podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie  Efektywność procesu decyzyjnego  Optymalizacja decyzji gospodarczych

POJ

Ę

CIE: GOSPODAROWANIA

Gospodarowanie

jest to działalność ludzka, indywidualna i zbiorowa, która prowadzi do zaspokojenia materialnych potrzeb człowieka. Działalność ta polega na porównywaniu korzyści oraz kosztów i jest połączona z wyborem najlepszej dostępnej możliwości.

    Proces gospodarowania obejmuje: produkcję dóbr materialnych i usług, podział wytworzonych dóbr i usług, wymianę podzielonych dóbr i usług, konsumpcję wymienionych dóbr i usług, a więc użytkowanie dóbr, korzystanie z usług i spożywanie określonych dóbr.

 Podstawowym celem podejmowania przedsięwzięć gospodarczych przez określone jednostki gospodarcze jest osiąganie korzyści finansowych.

 Środkami niezbędnymi przy podejmowaniu przedsięwzięć gospodarczych są czynniki produkcji: siła robocza, środki pracy i przedmioty pracy.

 Zużycie czynników produkcji w procesie działalności gospodarczej określa nakłady ponoszone na tę działalność.

 Wielkość ponoszonych nakładów odzwierciedla gospodarczego ilość czynników produkcji zużytych w trakcie realizacji przedsięwzięcia w związku z uzyskanymi efektami.  Informacje o poniesionych nakładach i osiągniętych efektach umożliwiają kontrolę prowadzonej działalności gospodarczej.

 W tym przypadku chodzi o kontrolę efektywności gospodarowania .

EFEKTYWNE GOSPODAROWANIE

Co oznacza efektywne gospodarowanie???

Efektywne/racjonalne gospodarowanie

- jest jednym z kluczowych pojęć w ekonomii, w myśl którego podmiot dokonuje takiej alokacji ograniczonych zasobów, które optymalizują korzyści, jakie z tego czerpie.

Do efektywnego gospodarowania zmusza

rzadkość

zasobów i dóbr dostępnych w gospodarce. Warunkiem racjonalnego gospodarowania jest możliwość wyboru pomiędzy różnymi wariantami rozwiązań, a także sprecyzowane kryteria wyboru. Rozwiązanie najbardziej racjonalne z punktu widzenia jednego kryterium nie musi takie być w kontekście innego kryterium.

EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA-

osiąganie określonych korzyści z prowadzonej działalności gospodarczej. oznacza Efektywność jest możliwa do zmierzenia przy takich przedsięwzięciach jak:   wytwarzanie wyrobów, świadczenie usług,   dokonywanie lokat, dokonywanie przekształceń.

Efektywność gospodarowania

całego przedsiębiorstwa. może być mierzona w odniesieniu do różnych zakresów i ujęć podejmowanych przedsięwzięć. Najbardziej ogólnym ujęciem efektywności jest dokonywanie jej pomiaru w skali Można również mierzyć efektywność wybranych odcinków (zakresów) działalności, np.

 Produktów lub ich grup   Rodzajów działalności Komórek organizacyjnych  Czynników produkcji Efektywność gospodarowania jest kategorią ilościową. Charakteryzuje ona stronę techniczno-ekonomiczną podejmowanych przedsięwzięć gospodarczych.



Efektywność gospodarowania, efektywność/racjonalność ekonomiczna, zasada efektywnego/racjonalnego gospodarowania

, sposób postępowania podmiotów gospodarczych , które uświadamiając sobie cel swojej działalności oraz ograniczoność (rzadkość) środków służących jego realizacji, dążą do uzyskania maksymalnych efektów przy określonych, założonych nakładach (zasada największej wydajności) albo do minimalizacji nakładów ponoszonych dla osiągnięcia założonego efektu (zasada oszczędności).

Przykład:

Efektywność kierownika można rozpatrywać w dwóch aspektach:   sprawność oznacza "robienie rzeczy we właściwy sposób". Umiejętność właściwego działania, która związana jest z nakładami i efektami. Osiągnięcie wyników współmiernie do nakładów (np. pracy, czasu, materiału) zużytych na ich realizację. to minimalizowanie kosztów nakładów zużytych do osiągniętych celów. Sprawne działanie skuteczność oznacza "robienie właściwych rzeczy". Umiejętność wyboru właściwych celów. Jeśli działamy sprawnie, ale nieskutecznie to oznacza, że robimy coś dobrze, ale nasza działalność nie prowadzi do osiągnięcia sensownych i odpowiednich celów.

Proces podejmowania decyzji w przedsi

ę

biorstwie

Niedostatek zmusza podmioty gospodarcze ludzi do podjęcia stosownych decyzji, rozstrzygnięć:

Co – ile – jak – dla kogo – kiedy? Produkować

Podejmowanie decyzji jest podstawowym składnikiem procesu rozwiązywania większości problemów występujących na poziomie przedsiębiorstw i na szczeblu państwa.

Racjonalność jako podstawa ludzkiego działania



POSTĘPOWANIE RACJONALNE

wewnętrznie spójne postępowanie, które umożliwia jednostce maksymalizację satysfakcji czyli maksymalizację efektu i minimalizację poniesionego nakładu.



POSTĘPOWANIE NIERACJONALNE

jego podjęcia.

postępowanie, które jest wewnętrznie niespójne lub sprzeczne z najlepiej pojętym interesem własnym jednostki i za takie jest uznawane przez dana osobę w chwili Zachowanie racjonalne i irracjonalne.

Podejmowanie decyzji powinno być racjonalne pod względem rzeczowym i metodologicznym.

Rzeczowa racjonalność

– wybór środków do osiągnięcia zamierzonego celu odpowiada prawidłowej, obiektywnie istniejącej sytuacji, wynika ona z zasady gospodarności przy pełnej i prawidłowej informacji.

Racjonalność metodologiczna

– decydent prawidłowo przetwarza posiadane informacje, jego wnioskowanie jest logiczne i poprawne.

Zapewnienie rzeczowej i metodologicznej racjonalności decyzji jest warunkiem ich skuteczności i trafności.

PROCES PODEJMOWANIA DECYZJI W PRZEDSIĘBIORSTWIE

1. Zdefiniowanie problemu 2. Określenie celu

Na czym polega problem, przed którym stoi menedżer? Kto ma podjąć decyzję? Jakie jest tło lub też kontekst problemu decyzyjnego i jaki on ma wpływ na cele lub warianty wyboru (decyzji) menedżera?

Jak zmienia się sytuacja, gdy dąży on do osiągnięcia kilku sprzecznych ze sobą celów?

Co ogranicza wybór wariantów?

działań?

Jakie są konsekwencje każdego wariantu działania?

Jaki wpływ na wyniki różnych działań mogłaby mieć zmiana warunków? Jeżeli wyniki nie są pewne, to jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia każdego z nich? Czy można zdobyć pełniejsze informacje, aby móc przewidzieć rezultaty?

W bardziej złożonych sytuacjach często można posłużyć się modelem.

MODEL – uproszczony opis pewnego procesu, związku lub zjawiska

Czy na wybór wpływają kluczowe zmienne ekonomiczne, co do których podejmujący decyzję menedżer nie ma pewności?

ETAP 5 WYBÓR OPTYMALNEGO WARIANTU Pytanie/Problem?

Jaki jest preferowany wariant postępowania w świetle wyników przeprowadzonej analizy.

Po umiejscowieniu problemu we właściwym kontekście, sformułowaniu celu, rozpoznaniu i zbadaniu istniejących wariantów decyzji, w jaki sposób decydent ma wybrać preferowany przez siebie wariant działania?

Dążymy do podjęcia

optymalnego wyboru/ optymalnej decyzji

!

Pomiaru efektywności dokonuje wykorzystując cząstkowe, syntetyczne wskaźniki produktywności wykorzystania zasobów (pracy, kapitału). Efektywność można identyfikować w ujęciu

ex post

i

ex ante

.  

ex ante

szacuje się przewidywane efekty przy zaangażowaniu określonych środków, czasu,

ex post

dotyczy określania rezultatów konkretnych działań.

EFEKTYWNO

ŚĆ

PROCESU DECYZYJNEGO

 Efektywność gospodarcza procesu decyzyjnego podmiotu gospodarczego uzależniona jest od przyjętego kryterium wyboru, metod i narzędzi analizy oraz od informacji, jakimi podmioty te dysponują na temat istniejących sytuacji decyzyjnych oraz przewidywanych skutków podejmowanych rozwiązań .

Typy kryteriów wyboru zachodzącego na szczeblu przedsiębiorstwa:       mierniki oceny (wskaźniki), dostępność środków finansowych i rzeczowych, ambicje pracowników, akceptowane zasady prawidłowego działania w sferze zarządzania, poczucie społecznej sprawiedliwości, przetarg, czyli kompromis pomiędzy sprzecznymi interesami społecznymi.

W miarę rozwoju gospodarki rynkowej procesy podejmowania decyzji w zarządzaniu przedsiębiorstwem komplikują się ze względu na dużą zmienność warunków jego działania. A. Czermiński akcentuje trzy aspekty tej złożoności, a mianowicie:  Rozbieżność w czasie podejmowania decyzji i oceny jej skutków stwarza problem przewidywania konsekwencji przyjętego rozwiązania.

 Z reguły istnieje ogromna liczba strategii działania, a próba weryfikacji każdej z nich wydłuża proces decyzyjny i podnosi jego koszty. Dodatkowo, przy długim procesie decyzyjnym, zebrane informacje ulegają dezaktualizacji.

 W praktyce istnieje niezliczona liczba czynników będących poza kontrolą decydenta, a wywierających wpływ na wynik decyzji. W tej sytuacji często niemożliwe staje się określenie ich wszystkich, czego konsekwencją jest brak możliwości zaprognozowania ich oddziaływania na rezultaty podjętych działań.

Wyniki analizy ekonomiczno-finansowej stanowią podstawę przeprowadzenia weryfikacji słuszności wyborów podjętych w przeszłości oraz ustalania punktu wyjścia dla działań bieżących i przyszłościowych.

Ma ona zastosowanie w całym procesie decyzyjnym, występując w dwojakim charakterze jako

instrument poznawczy

oraz jako

narzędzie zarządzania

(element rachunku ekonomicznego).

 Zjawiska gospodarcze zachodzące w przedsiębiorstwie nie mogą być rozpatrywane wyłącznie w sposób opisowy, gdyż wówczas brak jest odpowiednich podstaw do właściwej ich oceny.  Porównywanie badanych wielkości ekonomicznych musi prowadzić do uzyskania informacji o odpowiedniej wartości poznawczej, w odniesieniu do ściśle określonego celu.

 W analizie ekonomicznej wykorzystywane są również rozmaite miary statystyczne, jak średnie, odchylenia, indeksy oraz metody ekonometryczne, rachunek prawdopodobieństwa, rachunek optymalizacyjny, metody taksonomiczne itp.

 Poprawność osiąganych wyników w procesie decyzyjnym jest w istotny sposób związana z rozwiązaniem problemu porównywalności danych.  Porównanie musi prowadzić bowiem do uzyskania informacji o odpowiedniej wartości poznawczej w odniesieniu do ściśle określonego celu poznawczego

(„poznawczość ograniczona celem poznawczym„).

OPTYMALIZACJA DECYZJI GOSPODARCZYCH

 Problem optymalizacji decyzji podejmowanych przez podmioty rynkowe stanowi kluczowy obszar zainteresowania tzw. ekonomii menedżerskiej.

Ogólne wskazówki dokonania wyboru optymalnego podaje tzw.

zasada racjonalnego gospodarowania,

która zakłada możliwości zastosowania jednego z dwóch poniższych podejść do problemu optymalizacji:

I Zasada największego efektu/ maksymalizacja efektów przy danym nakładzie środków

określa, że optymalne rozwiązanie problemu osiąga się, jeżeli przy danym nakładzie środków osiągniemy maksymalny stopień realizacji celu.

E/N – max

Przykład: jeżeli celem jest maksymalizacja zysku, to decyzja polega na takim wyborze kombinacji czynników produkcji oraz określeniu poziomu produkcji, która przy danych ograniczeniach oraz posiadanych środkach pozwoli osiągnąć najwyższy możliwy poziom zysku.

II Zasadna najmniejszego nakładu środków na osiągnięcie danego efektu (zasada oszczędności środków lub minimalizacji nakładów)

określa, że optymalne rozwiązanie osiągniemy, jeżeli przy danym stopniu realizacji celu poniesiony zostanie minimalny nakład. N/E – min

Przykładem takiego podejścia może być wyznaczenie kombinacji czynników wytwórczych, które pozwolą określony poziom produkcji zrealizować przy najniższym koszcie.

Należy pamiętać, że nie można jednocześnie maksymalizować efektu i minimalizować nakładu, gdyż jest to sprzeczne z zasadą racjonalnego gospodarowania i nie prowadzi do wyznaczenia decyzji optymalnej.

Potwierdzeniem wyboru optymalnego jest przeprowadzenie analizy wrażliwości, która pozwala ocenić, jak zmieniłby się wybór optymalnej decyzji w przypadku zmiany podstawowych wielkości ekonomicznych oraz warunków.

Przy rozwiązaniu problemów pojawiających się w trakcie działalności gospodarczej i określeniu decyzji optymalnych powszechnie stosowanym narzędziem badawczym w mikroekonomii jest analiza marginalna.

Racjonalność postępowania wymaga, aby podmiot zbierał i analizował przy pomocy rozumu wszystkie informacje niezbędne do podjęcia właściwej decyzji o alokacji zasobów. Oznacza to, że postulat racjonalności wymaga od podmiotu znajomości wszystkich tych informacji oraz zdolności do ich właściwego przetworzenia.

W praktyce takie warunki są rzadko spełnione, ze względu na ograniczoność dostępnej w danym momencie wiedzy. Zdobycie wiedzy, która pozwoliłaby na dokonanie najlepszej możliwej decyzji także wiąże się z poniesieniem określonych kosztów, co oznacza obniżenie efektywności rozwiązania W związku z tym podmioty gospodarcze podejmują decyzje w warunkach ryzyka i niepewności.

Warunkami racjonalności gospodarowania podmiotu gospodarczego są:    umiejętność określenia i uporządkowania według ważności celów, które mają być zrealizowane, posiadanie wiedzy na temat sposobów ich realizacji oraz znajomość i uwzględnianie zewnętrznych i wewnętrznych warunków ograniczających jego działania.

 Racjonalność gospodarowania związana jest z konkretnym podmiotem gospodarczym, ma zatem charakter subiektywny. Wybór racjonalny z punktu widzenia jednego podmiotu gospodarczego nie musi być racjonalny z punktu widzenia innego podmiotu gospodarczego.

Efektywność gospodarowania

Racjonalność rzeczywista i proceduralna

Ze względu na ograniczenia Herbert Simon oraz racjonalności proceduralnej.

, laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, dokonał rozróżnienia racjonalności rzeczywistej  Racjonalność rzeczywista odnosi się do wyniku decyzji gospodarczej. Decyzja jest racjonalna, gdy prowadzi do najlepszego możliwego wyniku. Jest to kryterium bezwzględne.  Racjonalność proceduralna odnosi się do sposobu podejmowania decyzji gospodarczej. W myśl takiego kryterium, za racjonalną uznaje się taką decyzję, która w danych warunkach gospodarczych przybliża podmiot do najlepszego możliwego wyniku bardziej, niż inne decyzje. Jest więc względnym kryterium oceny decyzji gospodarczych. Obecnie ekonomiści posługują się proceduralnym znaczeniem racjonalności gospodarowania.

Decyzje optymalizacyjne m.in. w zakresie: 

technologicznego optimum produkcji

pracy; , tj. wyboru w zakresie substytucji czynników wytwórczych i wyboru najefektywniejszej technologii wytwarzania przy zastosowaniu technologii opartych o nakłady kapitału i 

kalkulacji przychodów, kosztów i zysków;



optymalizacji kosztowej produkcji,

tj. wyznaczania poziomów produkcji zapewniających minimum przeciętnych kosztów wytwarzania; 

wyznaczania tzw. progu rentowności

, tj. poziomu produkcji zapewniającego pokrycie ekonomicznych kosztów produkcji; 

wyznaczania optimum produkcji,

tj. takiego poziomu kosztów, dla którego zysk ekonomiczny jest maksymalny