WDS 2012/2013 nr 7 - Instytut Socjologii UW
Download
Report
Transcript WDS 2012/2013 nr 7 - Instytut Socjologii UW
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7 )
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
1. Pojęcie „ kultury” w ujęciu socjologicznym (powtórzenie):
pojęcie „kultury” w najszerszym sensie odgranicza to, co jest domeną
natury od ludzkiego świata „celościowej intencjonalności”;
kultura jako wiedza społeczna:
kultura to wiedza kulturowa:
normy, wartości itp., które nadają „sens” naszej rzeczywistości (dają nam
model „czegoś”) oraz podpowiadają „mentalnie” wzory dla naszych
zachowań (dają nam modele dla „czegoś”) - aspekt mentalny kultury
(wyobrażenia, normy, wartości jako „przewodniki” dla naszych zachowań)
oraz same zachowania i ich efekty.
kultura to także społecznie akceptowana wiedza danej grupy:
przekazywana i utrwalana w jej obrębie, powodująca że dana grupa
funkcjonuje jako odrębna całość i zachowuje zdolność do odtwarzania się.
Posiadać kulturę (i grupę przynależności tym samym) to posiadać „adres”
w naszym świecie (kultura tożsamościowa).
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
2. „Raport o stanie i zróżnicowaniu kultury miejskiej w Polsce” (Warszawa,
marzec 2009):
gust estetyczny – „czy rewolucja kulturowa u bram?”:
sprzeciw wobec podziału na kulturę „wyższą” i „niższą” (deklaracje a
rzeczywiste uczestnictwo);
zmiana formy uczestnictwa w kulturze (wzrastająca aktywność
twórców kultury oraz aktywny udział „biernych odbiorców” –
imprezy masowe itp., ale możliwa jest „plebeizacja” gustu?;
przesuwanie akcentu z „kultury” na „rozrywkę” (ma to wpływ na
zmianę preferencji estetycznych);
aktywność „galeryjna” w centrach handlowych jako forma
aktywności kulturalnej;
znaczenie dochodów (ludzie uczestniczą w tym, na co ich stać) oraz
zróżnicowanie regionalne (wschodnia i zachodnia ściana Polski).
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
3. Aktywność kulturalna (typy odbiorców kultury):
typy ludzi aktywnych w kulturze:
„parakulturalni” („partycypanci imprez oskaropodobnych” oraz
„pseudokulturalni”);
„przylepieni” („sfanatyzowane małolaty”);
„poszukiwacze nowości „i „selekcjonerzy”;
„dzieci z autobusu”;
„mieszczanie z wyrzutami sumienia”:
„emeryci na etacie”;
„grona towarzyskie”;
„zabłąkani”;
lokalni odbiorcy akademiccy;
„getto obeznanych”.
4.Religia i religijność w ujęciu
socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7
4. Czym jest Obserwatorium
Żywej Kultury?
Obserwatorium Żywej Kultury
(OŻK) jest ogólnodostępnym
systemem wiedzy o polskiej
kulturze,
budowanym
z
ogólnopolskich i regionalnych
baz danych, istniejących bądź
stworzonych
na
potrzeby
systemu.
OŻK prezentuje dane na
platformie
repozytorium
danych społecznych Moja Polis,
w postaci map, wykresów lub
tabel
oraz
umożliwia
porównywanie
danych
w
przestrzeni (na poziomie gmin,
powiatów lub województw) i w
czasie (w latach).
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
5. Wprowadzenie - religia i religijność w socjologii:
religia i religijność a początki socjologii;
religia i religijność we współczesnych badaniach socjologicznych.
główne problemy badawcze (i wyzwania):
„prywatyzacja” religii:
czyli wiara dla siebie, indywidualna, prywatna, odłączona w dużym
stopniu od instytucji religijnych (indywidualizacja).
instytucjonalizacja religii:
rola wartości religijnych w życiu publicznym: państwo, polityka i
religia (kościół).
procesy sekularyzacji:
emancypacja różnych dziedzin życia społecznego od wpływów religii;
efekt modernizacji społeczeństwa;
religia – przejście od „świętego baldachimu” do „parasola”.
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
6. Socjologiczne rozumienie religii:
trudności w socjologicznej definicji „religii” - dlaczego?:
wpływ doświadczenia zachodniego chrześcijaństwa a odmienność
innych kultur i religii;
problem idei Boga osobowego;
wiara a struktury instytucjonalne.
propozycja definicji - Emil Durkheim (1912):
podział na „sacrum” (to, co nadprzyrodzone) i „profanum” (to, co
zwyczajne i codzienne) oraz rytuały (formy kontaktu ze sferą
świętości);
religia jako „system wierzeń i rytuałów dotyczących obszaru
świętości”.
Joachim Wach (1898-1955) - religia jako doświadczenie sacrum;
Zofia Zdybicka – religia to dziedzina „poznania opartego na źródłach
nadprzyrodzonych (wiara) i działania ludzkiego skierowanego ku
rzeczywistości transcendentnej”.
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
7. Różnorodność typów religii (ze względu na treść ich wiary):
nadnaturalizm (wiara w zjawiska nadprzyrodzone wokół nas);
animizm (witalizm – wiara w duchy istniejące wokół nas i
odpowiedzialne za określone sfery życia);
teizm (greckie θεoς theos – bóg) wiara w istnienie Boga/bogów,
ingerujących w losy świata, który jest ich dziełem – główne podziały:
panteizm (utożsamienie Boga z naturą);
politeizm;
monoteizm;
ateizm - zaprzeczenie istnienia Boga/bogów.
idealizm transcendentny (religia świecka);
główne podziały religijne świata.
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
8. Funkcje religii:
egzystencjalna:
religia nadaje sens w życiu, podejmuje problemy ostateczne (życia
i śmierci), odpowiada na główne pytania egzystencjalne.
udziela wsparcia psychicznego:
szczególnie w chwilach „trudnych”, pozwala przetrwać w trudnej i
złożonej rzeczywistości.
nadaje spójność społeczeństwu:
poprzez tworzenie i narzucanie wspólnego systemu wartości
(kultura), tworzy wspólnotę kultury i odczuwania.
kontrola społeczna:
nakłada normy i stosuje sankcje, wiele norm prawnych i
społecznych bezpośrednio lub pośrednio odwołuje się do
przekonań religijnych a jednocześnie jest siłą konserwatywną i konfliktową.
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
9. Formy organizacji zbiorowości religijnych:
kościół
(struktura
trwała,
biurokratyczna,
zintegrowana ze
społeczeństwem, utrzymująca, że jest jedyną drogą do „prawdy”
religijnej, wiara skodyfikowana w dogmaty) – rodzaje kościołów:
episkopalny;
prezbiteriański;
kongregacyjny.
sekta (niewielka i izolowana, odłącza się od uznanego kościoła,
przywództwo oparte na charyzmie, potoczne użycie słowa „sekta”);
wyznanie (duża sekta, dostosowana do społeczeństwa, akceptująca
pluralizm religijny);
kult (luźna i otwarta organizacja religijna);
„kościół elektroniczny” (kulty audytoryjne).
nowe ruchy religijne (problemy nazewnictwa i definiowania).
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
10. Nowe ruchy religijne:
nazewnictwo i charakter społeczny:
sekta, nowe religie, religie nietradycyjne, ruchy parareligijne itp.
socjologiczny charakter „nowego ruchu religijnego”:
izolacja od otoczenia, niezależność, charyzmatyczne przywództwo,
silna wewnętrzna integracja grupy, lojalność członków, ale duża
płynność uczestnictwa.
typy nowych ruchów religijnych:
ruchy afirmujące świat (np. ruch New Age);
ruchy odrzucające świat (tzw. „destrukcyjne”);
ruchy przystosowawcze.
regulacje prawne a nowe ruchy religijne;
ruchy antykultowe.
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
11. Typy religijności (osobiste związki z religią, stopniowalność
religijności):
przeżywana:
związek emocjonalny z religią;
rytualna:
uczestnictwo w praktykach religijnych, modlitwach i obrzędach;
intelektualna:
znajomość doktryny;
ideologiczna:
zaangażowanie w system wartości danej religii.
realizowana w życiu;
religijność selektywna;
socjologiczne korelaty religijności.
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
12. Sekularyzacja życia społecznego:
sekularyzacja jako spadek znaczenia religii w życiu społecznym –
wymiary sekularyzacji:
spadek
liczebności
wyznawców
religii
instytucjonalnych
(kościołów);
spadek religijności (indywidualizacja życia religijnego);
spadek znaczenia społecznego religii jako instytucji.
dyskusja na temat sekularyzacji:
etapy sekularyzacji:
„od-kościelnienie” (rozdział państwa i kościoła);
zjawisko „wiary bez przynależności” (prywatyzacja religii);
„samowystarczalny humanizm” (Charles Taylor).
główne pytanie badawcze: jakich religii i kręgów geograficznych
dotyczy sekularyzacja?
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
13. Religia a zmiana społeczna:
Max Weber „Etyka protestancka a duch kapitalizmu” (1906):
religia jako bodziec i element zmiany społecznej;
religia
protestancka
a
powstawanie
kapitalizmu
(„duch
kapitalizmu”).
fundamentalizm religijny ( fundamentalizm to „tradycja, która się broni
w sposób tradycyjny”):
ścisłe przestrzeganie zasad tradycyjnej wiary i zwyczajów;
powrót do tradycji (do starych, „klasycznych” czasów).
fundamentalizm a nowoczesność:
czy to reakcja na współczesną racjonalizację życia społecznego i
indywidualizację?
fundamentalizm religijny w innych religiach i wyznaniach (islamski,
chrześcijański itp.).
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
14. Przyszłość religii:
duże znaczenie społeczne i ludzkie religii (wartości religijnych);
ekspansja na „nie-religijne” obszary życia (sakralizacja „profanum”):
„kult ciała”;
„kult” pracy i konsumpcji;
„kult” jednostki.
„religijny” świat:
czy sekularna Europa stanowi wyjątek na mapie „religizującego się”
szybko świata?;
wzrost fundamentalizmu religijnego, a w świecie – czy wojna kultur?;
religia a społeczeństwo obywatelskie (religia a aktywność społeczna,
instytucje religijne a samo-organizacja obywatelska);
zmiana religijności, czy zmiana samego „sacrum”:
religia „wąska” – wobec Boga, czy religia „szeroka” – wobec
sacrum.
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
15. Religia i religijność w społeczeństwie polskim:
struktura wyznaniowa społeczeństwa polskiego:
jednolitość i zróżnicowanie;
prawosławie, kościoły i wyznania protestanckie;
Świadkowie Jehowy;
wyznawcy islamu;
inne wyznania religijne.
instytucjonalizacja religii w Polsce powojennej (rola Kościoła
katolickiego):
dziedzictwo historyczne (zabory i okres międzywojenny);
związek z tożsamością narodową („kościół ludu”);
katolicyzm jako „religia obywatelska” (jako forma politycznej
kontestacji i obrońca praw człowieka, okres „stanu wojennego”);
poza-religijne funkcje kościoła.
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
16. Religia w Polsce po 1989 roku – „mapa społeczna”:
wysokie auto-deklaracje wiary i wysoki poziom praktyk religijnych, ale zachodzi proces
społecznego różnicowania religijności;
zróżnicowanie regionalne (wg. województw), porównanie do innych krajów;
skutki emigracji.
stabilność poziomu religijności w Polsce – dlaczego?:
religia jako forma społecznej „kultury” (rytuał odświętności);
silne więzy społeczne (obyczajowe) wynikające z raczej rzadkich zmian miejsca
zamieszkania;
dynamika bogacenia się - raczej powolna, dlatego nie wpływa na jeszcze na radykalne
zmiany (odrzucenie) religijności;
silna nadal pamięć społeczna o Janie Pawle II.
dokonujące się obecnie zmiany – pokolenie JP2 a reszta społeczeństwa:
„de-konfesjonalizacja” – wiara zmienia się
z dziedziczonej w zdobywaną i
konstruowaną;
selektywność wiary („prywatyzacja wiary”);
de-instytucjonalizacja ideologicznego wymiaru religii.
Religia i religijność w ujęciu socjologicznym
(WDS 2012/2013 nr 7)
17. Religia w sferze publicznej po 1989 roku:
stosunek do roli Kościoła katolickiego jako instytucji publicznej (poparcie na
rzecz nie ingerowania Kościoła w życie publiczne kraju) – oczekiwanie
„apolitycznej polityki”;
ogólne zaufanie do Kościoła katolickiego (niskie na początku lat 90. XX wieku,
obecnie jest nadal duże);
związki z parafią (nadal model „piramidy”);
religijność a zmienne społeczne:
płeć (bardziej religijne są kobiety);
miejsce zamieszkania (bardziej religijnie są mieszkańcy wsi i małych miast);
dochód i wykształcenie (im wyższe, tym raczej niższa religijność);
region (województwo) - podkarpackie, małopolskie i opolskie są najbardziej
religijnymi częściami kraju;
religijność a aktywność publiczna (kapitał społeczny): im wyższa religijność tym
większy udział w wyborach lokalnych i krajowych, a także w stowarzyszeniach
pozarządowych.